Günah işleyen kula, düşmanı saldırma cesareti bulmaya başlar. Şeytanlar ona eziyet etme, aldatma, vesvese verme, korkutma, üzme ve hatırlamasında yararı, unutmasında zararı bulunan şeyleri unutturma gibi şeylerde de cesaret bulurlar. Yine onu zayıf gördüklerinden kendilerine güvenirler ve onu günaha iterler.

İnsî şeytanlar onun yanında veya gıyabına yapabildikleri eziyeti yapma cür'etkârlığında bulunurlar. Ailesi, hizmetçisi, evlatları ve komşuları hatta hayvanlar ona karşı cesur ve küstah olurlar.

Nitekim seleften bir zat:

"Vallahi ben Allah'a karşı bir günah işliyorum ve bunu hanımımdan ve bineğimin huyundan hissediyorum." demiştir.

Yöneticiler de ona ceza vermede katı olurlar. Ki zaten adilce davrandıklarında Allah'ın belirlediği hadleri ve cezaları uygularlar.

Kişinin nefsi de ona karşı cesurlaşır; ona arslan kesilir, inatçı olur. Bir hayır işlese dinlemez ve itaat etmez. Aksine kişiyi istese de istemese de helaka sürükler.

Çünkü itaat Yüce Allah'ın kalesidir; ona giren güvencede olur, terkedince yol kesiciler ve başkaları göz dikerler. Kendisini onlara karşı koyacak hiçbir şey bulunmaz. Zira Allah'ı zikretmek, itaat etmek, sadaka, cahili aydınlatmak, iyiliği emir, kötülükten nehiy yapmak kuldan belâları defeden birer koruyucudurlar. Bu, hastalığı kovan ve onunla savaşan bedenlerin direnç gücüne benzer. Bu güç düştüğünde hastalık mikrobu gelip vücudu istila eder ve sonuç ölüm olur. Öyleyse kulun, kendisini müdafaa eden bir şeyi bulundurması şarttır. Zira iyiliklerin ve kötülüklerin neticeleri bunların insanda bıraktıkları duygular birbirleriyle hep kavga halindedirler ve daha önce açıkladığımız gibi söz bunlardan güçlü olanın olur. İyilikler tarafı ne kadar güçlü olursa kötülüklere karşı koymak o kadar kolay olur. Zira Allah iman etmiş kimseleri kötülüklere, günahlara vs. karşı korur, kollar.

İman ise söz ve eylemdir. İman ne kadar güçlü olursa Allah'ın koruyup kollaması o kadar çok olur. Allah'tan yardım dileriz.

Günahın cezalarından biri de nefsine en çok ihtiyaç duyduğu vakitte kulu yüz üstü bırakmasıdır. Çünkü herkes dünya ve ahirette kendisine yarar ve zarar verecek şeyleri öğrenmeye ihtiyaç duyar. İnsanların en bilgini bunu detayıyla bilendir.

İnsanların en güçlüsü ve akıllısı ise nefsine ve iradesine karşı güçlü olan ve onu yararına kullanıp zararına olacak şeyden men'edendir.

İşte insanların bilgileri, gayretleri ve seviyeleri burada farklılık gösterir; onların en bilgilileri mutluluğu ve mutsuzluğun sebep ve yollarını bilendir.

Masiyetler bu bilginin aklına gelmesini, iki dünyada kendisi için en iyi ve en faydalı olanla meşgul olmasını engeller ve orada perde olurlar.

Kişi bir günaha düşecek olsa ve ondan kurtulmaya ihtiyacı olsa kalbi, nefsi ve organları onu yüz üstü bırakırlar. Bu şu kimsenin haline benzer:

Adamın kılıcı iyice paslanmış ve kınına yapışıp kalmış, çıkarılamaz hale gelmiştir. Aniden düşmanı gözükür; onu öldürmeye gelmektedir. Hemen kılıcına sarılır ve çıkarmaya çalışır, ama nafile. O arada düşman gelir onu öldürür.

Bunun gibi kalp de günahlardan paslanır hastalıktan sertleşir. Düşmanıyla savaşma istediğinde de yanında hiçbir şey bulamaz. Kul sadece kalbiyle savaşır, saldırır, hücum eder. Uzuvlar kalbe bağlıdır. Bağlı bulunduğu şeyde güç yok ise uzuvlar ne yapabilir?

Nefis de öyledir; şayet nefis mutmain nefis ise şehvetlerle ve masiyetlerle kirlenir. Nefs-i emmare ise güçlenir ve arslanlaşır. Kişinin nefs-i emmaresi ne kadar güçlenirse nefs-i mutmainnesi o kadar zayıflar, sonunda hakimiyet ve tasarruf nefs-i emmareye kalır.

Nefs-i mutmainne ise hemen hemen ölür. Çünkü insana fayda vermeyecek, ama sadece elem ve ızdırapları hissedecek kadar cansız kalır.

Anlatılmak istenen şudur:

Kul bir sıkıntı veya belâya duçar olduğunda kalbi, dili ve azaları onun için en faydalı şeyleri yapmayıp onu yüz üstü bırakırlar.

Kalbi onu Allah'a tevekküle, tevbeye, O'na yönelmeye, yalvarıp önünde boyun bükmeye, zelil olmaya çekmez.

Dili onu Allah'ı anmaya itmez. Dili zikretse bile kalbiyle dilini bir araya getiremez. Kalbini diline hapseder ama ikisini birden zikredilen zâta hapsedemez.

Bilakis dua ve zikrini gafil, dikkatsiz ve oyun-oynaştaki bir kalple yapar. Kul azalarından ibadet etmek suretiyle kendisine yardımda bulunmalarını ister de onu dinlemez itaat etmezler.

Tüm bunlar günah ve masiyetlerin eseridir. Bu kimse şu komutana benzer: komutanın, düşmanlara karşı, kendisini müdafaa eden bir ordusu vardır. Onları ihmal eder, zayıf ve sahipsiz bırakır, irtibatını keser. Sonra düşmanın saldırdığı bir vakitte onlardan kendisini korumaları için -güç ve kuvvetleri olmadığı halde- her şeylerini ortaya koymalarını emreder.

Bu böyle... Bir de bundan daha korkunç ve tehlikeli bir durum var. O da ölüm ve Allah'a yolculuk anında kalbinin ve dilinin onu yüz üstü bırakmaları. Bazen bir çoğunda da görüldüğü gibi- kişi diliyle şehadet söyleyemez.

Birisine "Lâilahe illallah, de" denilmiştir de, o "aah, Söyleyemiyorum" demiştir.

Diğer birisine böyle söylenmiştir de, o "Şah, rah" gibi anlamsız sözler söylemiş ve ölmüştür.

Başka birine "Lâilâhe illallah, de" denilmiş o ise şu şiiri söyleyip hemen ölmüştür:

Ey soran yorgun-bitkin kadın;

Rahatlatan hamama giden yol nerede? diye.

Bir başkasına "Lâ ilahe illallah de" denmiştir de, o "Tatana Lannana..." diye şarkı söyleye söyleye ölmüştür.

Bir başkasına ölüm anında böyle söylendi, o "Söylediğin şey bana fayda vermez. Günah bırakmayıp işledim" dedi ve şehadet getiremeden can verdi.

Bir diğerine söylendi, o "O bana fayda vermez. Allah için bir kez namaz kıldığımı dahi hatırlamıyorum" dedi ve söylemedi.

Bir başkasına böyle dendi, o ise "Karşındaki söylediğin şeyi inkar ediyor" dedi ve öldü.

Birisine böyle söylendi, o "Onu her söylemeye çalışmamda dilim tutuluyor" dedi.

Bir dilencinin ölüm anında yanında bulunan birisi bana onun "Allah için bir para. Allah için bir para" diye diye öldüğünü anlattı.

Bir tüccar bana, bir yakını ölürken ona "Lâilahe illallah" telkin ettiklerini, ancak onun "şu parça ucuzdur, şu müşteri iyidir. Bu şöyledir..." diye diye öldüğünü anlatır.

Sübhanallah! insanlar böylesi nice ibret verici olaylara şahit olmuşlardır. Ölüm vakti gelmiş bu kimselerin insanlara gizli kalanı ise daha büyük, daha büyüktür.

Kul zihnî anlayışı, kavrayışı ve gücü varken şeytan onu ele geçirmiş ve ona istediği günahları işlettirmiş, kalbini Allah'ı zikirden gafil yapmış, diline Allah'ı zikirden azalarını O'na tâat ve ibadetten uzaklaştırmışken, gücünün bittiği, kalbinin ve bedeninin canın çıkması elemiyle meşgul olduğu bir anda şeytan ona neler yaptıramaz ki?

Üstelik şeytan ondan son arzusuna kavuşabilmek için tüm güç ve enerjisini toplamış, elinden gelen tüm imkanlarını seferber etmiştir. Artık bu, şeytanın onda yapacağı son işidir. O vakit, şeytanın onun karşısında en güçlü, onun da şeytan karşısında en güçsüz olduğu bir vakittir. Acaba o gün kim selamete çıkabilecek?

İşte orada:

"Allah, inananları, dünya hayatında da, ahirette de sağlam sözle tesbit eder (o sözden asla ayrılmazlar, daima o tevhid sözüyle Allah'ın birliğini haykırırlar). Allah, zalimleri de saptırır ve Allah, dilediğini yapar." (İbrahim, 27)

Allah'ın, kalbini zikrinden gafil bıraktığı, onun da hevasına uyduğu ve her işi tefrit olan kişi hüsnü hatime (güzel ölüme) nasıl muvaffak kılınır. Ona nasıl yardım edilir?

 Kalbi Allah'tan uzak ve O'ndan gaflette olan, nevasının kalesi, şehvetlerinin esiri, dili Allah'ın (c.c.) zikrine kuru, azaları tâatinden uzak ve masiyetiyle meşgul. Kimsenin güzel biçimde ölüme muvaffak kılınması uzak ihtimaldir.

Sanki o zalim günahkârlar güven için akit yapmış, imza almışlar:

"Yoksa sizin istediğiniz hükmü verebileceğinize dair kıyamete kadar sürecek andlarınız mı var üzerimizde? Sor onlara: Onların hangisi buna kefil olacak?" (Kalem, 39, 40)

Şairin dediği gibi:

Ey kötü eylemleriyle birlikte güven içinde olduğunu sanan!

Yoksa sana gelmiş imzalı bir güvence mi var?

İki şey birden var sende korkusuzluk ve hevaya uymak.

Oysa bunların biri dahi kişiyi helak eder.

Müttakiler korku yolunda yürüdüler

Sen ise o yola hiç girmedin

Sendeki en tuhaf şey ise senin,

Yakında terkedeceğin hayat için ebedi yurdu önemsemeyişin

Allah aşkına söyle kim aptal? Sen mi,

Yoksa alış-verişinde aldanmış zavallı adam mı?