Şirkin aslı, Ta'tîl
(yani iptal, inkar)'dır.
Bu üç çeşittir.
Birincisi:
Yaradılanları yaratıcısından ve
yapıcısından iptal etmek, tecrid etmek (ayırmak, ilişkisini kesmek,
soyutlamak)
İkincisi:
Yaradanı, isimlerini, sıfatlarını ve fillerini inkar ederek mükemmellikten
tecrid etmek (ayırmak, ilişkisini kesmek, soyutlamak)
Üçüncüsü:
Yaradanla muameleyi,
tevhid hakikatinin kula gerekli kıldığı kurallardan tecrid etmek (ayırmak,
ilişkisini kesmek, soyutlamak)
ancak o tevhidin hakkını iptal
inkar (ta'tîl) eder, ona riayet etmez.
Vahdet-i vücudçulardan şöyle
diyenlerin şirki bu tür bir şirktir.
Ortada yaradan ile yaradılan yoktur, iki
şey yoktur. Bilakis her türlü noksanlıktan münezzeh Hak yaradılanların bizzat
kendisidir. Alemin ezelî ve ebedîliğini söyleyen inkarcıların şirki de bu tür
bir şirktir.
Şöyle derler:
"Âlem bir zamanlar tamamen yok değildi. Aksine
eskiden beri vardı ve bu devam etti. "
Onlara göre sonradan olma olaylar,
hadiseler, onların olmasını gerektiren bir takım sebeplere ve vasıtalara
dayalıdırlar. Bunlara "akıllar" ve "nefisler" adını verirler.
Yüce Rabb'in isimlerini,
sıfatlarını ve fiillerini inkar eden cehmiyelerin ve karamitaların şirki de bu
tür bir şirktir.
Bunlar O'nun hiçbir isim ve sıfatını kabul etmemişlerdir.
Böylece yaradılanı Allah'tan daha mükemmel kılmışlardır.
Çünkü zâtın kemali, mükemmelliği isimleri ve sıfatlarıyladır.