Başkasına ait bir malı gasbeden kimse daha sonra mal
sahibinin ölmesi üzerine ona iade edememesi halinde tevbesinin sahih olması için
malı mirasçısına iade etmesi gerekir. Şayet o da ölmüş ise bu defa onun
mirasçısına iade eder. Sahibine ve mirasçısına iade etmemesi halinde acaba
ahirette ondan kim hak talep edecektir?
Mal kendilinden gasbedilmiş olan ilk
sahibi mi, yoksa daha sonra hak kendisine intikal etmiş olan sonraki mirasçı mı?
Bu konuda fakihlerin iki görüşü vardır. Bu iki görüş
Şafii mezhebindeki iki ayrı görüşü temsil ederler. Bu soruya şöyle cevap vermek
mümkündür:
Hem ilk mal sahibi, hem de mirasçıların her biri hak talep ederler.
Çünkü mirasçıların her biri o malı hak etmişlerdi ve gasbeden kimsenin onu
onlara vermesi gerekiyordu. Gasıp vermesi gereken şeyi vermemekle onlara
zulmetmiştir. Dolayısıyla her biri ahirette ondan hak talep ederler.
Soru: Bu durumda olan bir kimsenin o insanların
haklarından, tevbe etmek suretiyle kurtulması mümkün müdür?
Cevap: Bu durumda tevbe, mümkün olduğunca en
doğru şekli araştırmak ve sevabını o malın sahiplerine bırakmak ve onlar adına tasadduk etmek suretiyle gerçekleşir. Şayet aradan uzun yıllar geçmiş ve mal da
sahibine kâr sağlayacak bir türden ise, bu durumda tevbe edecek olan gasıbın o
kârı da hesaplayıp tasadduk etmesi icap eder.
Şayet gasbeden kimse bilfiil çalışmak suretiyle o
malla kâr sağlamış ise bu kâr ne olacaktır?
Şafii’nin görüşü ve Ahmed b.
Hanbel’in bilinen görüşüne göre kârın bütünü asıl sahibine ait olur. Ebu Hanife
ve Malik’in de katıldığı bir başka kavle göre ise kârın tamamı gasıba aittir.
Keza bir kimseye bir mal emanet bırakılsa, o da onu
ticarette kullanarak kâr elde etse Ebu Hanife ve Malik’e göre bu kârın tamamı
gasıba ait olur ve malın bedelini sahibine öder.
Bu konuda üçüncü bir görüşe göre ise: gasıp ve asıl mal sahibi elde edilen kârı ortaklaşa paylaşırlar. Bu konuda en sahih görüş de
budur. Ahmed b. Hanbel’den rivayet edilen ve üstadımızın da tercihi olan bu
görüşe göre tevbe etmek isteyen gasıp asıl mal sahibine düşen kâr payını ana
paraya ekler ve toplam parayı tasadduk eder.
Aynı şekilde bir kimse bir deve veya koyun gasbetse
ve daha sonra onlar da yavrulasalar, bu durumda yapılması gereken ne olacaktır?
Bir görüşe göre yavruların hepsi asıl sahibine ait olur. Şayet anne hayvan veya
yavrulardan biri ölecek olursa hayatta olanı ve ölenin bedelini öder. Bu görüş
Şafii’nin ve Hanbeliler arasında Ahmed b. Hanbel’in meşhur olan görüşüdür.
İmam Malik ise bu konuda şöyle demektedir:
Anne
hayvanın ölmesi halinde sahibi öldüğü günkü bedelini alıp yavruyu gasıba
vermekle, yavruyu alıp ölen annenin bedelinden vazgeçmek arasında serbest
bırakılır.
Üçüncü ve tercih edilen görüşe göre ise: mal
sahibi ölen annenin bedelini ve yavrunun da yarı parasını alır.
En iyisini Allah bilir.
|