Duada elleri kaldırmak ve yüze sürmek bidat değildir.

Bazıları dualarda ellerin kaldırılmayacağı ve yüze sürülmeyeceğini iddia etmektedirler.
Süleyman Ulvan şöyle demektedir:

Dua’dan sonda ellerini yüze mesh etmek, Ne Nebi sallallahu aleyhi selam’den ve nede Sahabe’den sabit olmamıştır. Aynı şekilde bu ne kunut namazında, nede başkasında, ne namazın girişinde, ne de çıkışında böyle bir amelin söz konusu yoktur.

Cevap:
Bu hususta hata ettiğini ve her alimin bir sürçmesi olduğunu kabul ederek kendisinden önceki kendisinden daha allame olanların bunu delilleri ile ortaya koyduğunu görelim.

Ebû Davud’un İbn Abbas (r.a.)’dan rivayet ettiğine göre, İbn Abbas (r.a.) şöyle demiştir: “Dilekle bulunmak, elleri omuz hizasına veya omuza yakın kaldırmakla, istiğfar, tek parmakla işaret etmekle, yalvarmak ise, elleri bütün olarak ileriye uzatmakla olur.”(Ebu Davud, Vitr 23)

Mâlik bin Yesar (r.a.)’dan ri­vayet olunduğuna göre Nebi aleyhisselam şöyle buyurmuştur: “Allah’tan bir şey istediğiniz zaman ellerinizin iç kısmını yukarıya çevirerek isteyi­niz. Üstlerini çevirerek duâ etmeyiniz.” (Ebu Davud, Vitr 23)

Selman (r.a.)’ dan rivayet olundu­ğuna göre; Nebi aleyhisselam şöyle buyurmuştur: “Muhakkak Rabbiniz haya eden çok cömert bir zattır. Kul ellerini kendisine kaldırdığı vakit, onları boş çevirmekten haya eder.” (Ebu Davud, Vitr 23, Tirmizi Da’avaat 104; İbni Mace; Dua 13, Müsnedi Ahmed 23714, Tirmizi 3556, İbni Mace 3865)
(Seyyid Sabık / Fıkhus Sunne – 2.Cilt, 122.syf. Pınar Yay. 7. Baskı- Ağustos 2009 )

 

Elleri yüze sürmek hakkında bir çok yoldan rivayetler vardır ki, hep­si zayıftır. (Tirmizi Daavat 11)Hafız İbn Hacer, bu hadislerin toplamının hasen derecesine ulaştığına işaret etmiştir. (Fıkhus Sunne – Seyyid Sabık / 2.Cilt, 125.syf. /Pınar Yay. 7. Baskı- Ağustos 2009)

 

Ebu Dâvud sahih bir isnatla Hasan b. Malik’ten merfu olarak şu rivayeti nakletmiştir: “Allah’tan bir şey istediğiniz zaman avuçlarınızın içi ile isteyin, avuçlarınızın sırtı ile istemeyin.” Dua esnasında eller birbirine bitiştirilmiş olmalıdır. Çünkü Taberaninin Kebîrinde İbni Abbas’tan rivayet ettiğine göre: “Hz. Peygamber (as) dua ettiği zaman ellerinin avuçlarını bir birine bitiştirir, iç kısmını yüzüne doğru döndürürdü.” Fakat el-Mevahib adlı kitapta bu hadis zayıf kabul edilmiştir.(Fıkhul İslam ve Edilletuhu / İslam Fıkhı Ansiklopedisi- 2. Cilt 116. syf. Vehbe Zuhayli – Risale Yay. İst-2006)

 

Hz. Peygamber (a.s.) şöyle buyurmuştur: “Allah’a dua ettiğin zaman avuçlarının içi ile dua et, sırtı ile dua etme. Duayı bitirdiğin za­man da ellerini yüzüne sür.”( Bu hadisi Ebu Dâvud ve İbni Mace rivayet etmişlerdir.)
Sâib b. Yezid babasından şu rivayeti nakletmiştir:

“Hz. Peygamber (a.s.) dua edince iki elini kaldırır ve yüzüne sürerdi.” (Bu hadisi Ebu Dâvud lbni Lehiyla’dan rivayet etmiştir.) (Fıkhul İslam ve Edilletuhu / İslam Fıkhı Ansiklopedisi- 2. Cilt 126. syf. Vehbe Zuhayli – Risale Yay. İst-2006)

 

İlgili Hadisin Tenkidi:
Öncelikle bu hadisler değişik lafız ve tarik zincirleri ile Sünen sahiplerinden Ebu Davud başta olmak üzere Tirmizi, İbni Mace ve Beyhaki’de de yer almaktadır.

1.

حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مَسْلَمَةَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الْمَلِكِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ أَيْمَنَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ يَعْقُوبَ بْنِ إِسْحَقَ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ كَعْبٍ الْقُرَظِيِّ حَدَّثَنِي عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَبَّاسٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ لَا تَسْتُرُوا الْجُدُرَ مَنْ نَظَرَ فِي كِتَابِ أَخِيهِ بِغَيْرِ إِذْنِهِ فَإِنَّمَا يَنْظُرُ فِي النَّارِ سَلُوا اللَّهَ بِبُطُونِ أَكُفِّكُمْ وَلَا تَسْأَلُوهُ بِظُهُورِهَا فَإِذَا فَرَغْتُمْ فَامْسَحُوا بِهَا وُجُوهَكُمْ قَالَ أَبُو دَاوُد رُوِيَ هَذَا الْحَدِيثُ مِنْ غَيْرِ وَجْهٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ كَعْبٍ كُلُّهَا وَاهِيَةٌ وَهَذَا الطَّرِيقُ أَمْثَلُهَا وَهُوَ ضَعِيفٌ أَيْضًا

Abdullah b. Abbas (r.a.) Resulullah (s.a.v.)’in şöy­le buyurduğunu haber vermiştir: “Duvarlara örtü asmayınız, kardeşinin yazısına (mektubuna) onun izni olmadan bakan, ancak ateşe bakmış olur. Allah’tan avuçlarınızın içi ile isteyiniz, dışları ile istemeyiniz. Duayı bitirince avuçlarınızı yüzlerinize sürünüz.”

Ebu Davud dediki: “Bu hadis Muhammed b. Ka’b’den birçok senedle rivayet edilmiştir. Bu rivayetlerin hepsi zayıftır. İçlerinde en üstünü bu (bizim rivayet ettiğimizdir, ama bu da zayıftır.” (Ebu Davud 1485 nolu Hadis)

Metinde görüldüğü gibi, Efendimiz dua ederken avuç içlerinin semâya karşı tutulmasını, ellerin üstünün yukarıya getirilmemesini emretmiştir. İbn Hacer bunu, duanın hayrı isteme ile ilgili olduğu hallere hamletmiştir. Çün­kü birşey elde etmek isteyen kişiye yakışan, ellerini kendisinden istediği var­lığa uzatması, mütevazı ve acınacak bir tarzda ellerini yaymasıdır. Bir kötülüğü def için yapılan dualarda ise, avuç içlerini yere doğru tutmak sünnettir. Çünkü Hz. Peygamber (s.a.v.) böyle yapmıştır. Bu konu “Yağmur duası” bahsinde izah edilmiştir.

Hadis-i şerifin zahiri, dua eden kimsenin ellerini kaldırması gerektiğine işaret eder. Çünkü elleri kaldırmadan avuçları yukarıda tutmak mümkün de­ğildir. Bu durumda üzerinde durduğumuz hadisle Müslim’in, Sahih’inde Enes (r.a.)’den rivayet ettiği hadis arasında bir tezat görünmektedir. Çünkü ora­da Hz. Enes “Peygamber (s.a.v.) yağmur duasının dışında koltuk altlarının beyazlığı görününceye kadar ellerini kaldırmazdı” demektedir.

Nevevî, bu hadisin Hz. Peygamber’in yağmur duası dışında ellerini kal­dırmadığı izlenimini verdiğini, fakat durumun öyle olmadığını söyleyerek şöyle der: “Resûlullah (s.a.v.)’in yağmur duasının haricinde birçok yerlerde ellerini kaldırdığı sabittir. Hatta bu sayılamayacak kadar çoktur. Ben Buhârî ve Müs­lim’den veya birinden bunu gösteren otuz kadar haber toplayıp Muhazzeb şerhinde “Sıfatü’s-salat” konusunun sonunda zikrettim. Enes hadisinin yağ­mur duasından başka hiçbir yerde koltuklarının beyazlığı görünecek derece­de fazla kaldırmadı” veyahutta “… ben kaldırdığını görmedim ama başkaları görmüş olabilir” şekillerinde te’vil edilmesi gerekir.”

ResulüIIah (a.s.)’ın dua konusundaki ikinci tavsiyesi de duanın bitiminde ellerin yüze sürülmesidir. İbn Abdisselâm bunun sünnet olmadığını söylüyorsa da, pek muteber değildir. Gerçi üzerinde durulan hadis zayıftır ama faziletle il­gili konularda zayıf hadis delil kabul edilir.

Ebu Dâvûd hadisin sonuna aldığı talikte, bu hadisin Muhammed b. Ka’b’den buradakinden başka yollarla da rivayet edildiğini, fakat üzerinde dur­duğumuz rivayet dahil tümünün zayıf olduğunu söylemektedir. Bu rivayetlerin en üstün olanı zayıf olmasına rağmen kitabına aldığı bu rivayettir.

 

2. حدثنا محمد بن بشار حدثنا بن أبي عدي قال أنبأنا جعفر بن ميمون صاحب الأنماط عن أبي عثمان النهدي عن سلمان الفارسي عن النبي صلى الله عليه وسلم قال إن الله حي كريم يستحي إذا رفع الرجل إليه يديه أن يردهما صفرا خائبتين
   قال أبو عيسى هذا حديث حسن غريب وروى بعضهم ولم يرفعهSelman el Farisî (r.a.)’den rivayete göre, Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem şöyle buyurmuştur:“Allah çok haya sahibi ve ikram edicidir. Kişi O’na ellerini kaldırıp dua ettiği zaman onları boş çevirmekten haya eder.” (Tirmizi: 3556 nolu hadis).Diğer Tahric edenler: Ebu Dâvûd, vitr; İbn Mace, duaTirmizî: Bu hadis hasen garibtir. Bazıları bu hadisi merfu olmaksızın rivâyet etmişlerdir.

 

3. İBNİ MACE: DUADA ELLERİ HAVAYA KALDIRMAK BABI
   حدّثنا أَبُو بِشْرٍ، بَكْرُ بْنُ خَلَفٍ. حدّثنا ابْنُ أَبِي عَدِيٍّ عَنْ جَعْفرِ بْنِ مَيْمُونٍ، عَنْ أَبِي عُثْمَانَ، عَنْ سَلْمَانَ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ ((إِنَّ رَبَّكُمْ حَيِيٌ كَرِيمٌ. يَسْتَحْي مِنْ عَبْدِهِ أنْ يَرْفَعَ إِلَيْهِ يَدَيْهِ، فَيَرُدَّهُمَا صِفْراً ((أَوْ قَالَ)) خَائِبَتَيْنِ)).Selman(-ı Farisi) (r.a.)’den rivayet edildiğine göre Nebi (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurmuştur: «Şüphesiz sizin Rabbiniz haya eder. İkramı boldur, kulunun O’na ellerini havaya kaldırıp da bunları boş çevirmekten (veya dediki) haybete uğratmaktan haya eder (yani boş çevirmez).» (İbni Mace- Hadis No: 3865)

Diğer tahric edenler: Tirmizi, dua; Ebu Davud, vitr; Beyhaki ve Hakim.

Yukarıda saydığımız hadisleri İmam Nevevi de El Ezkar’ına almış, hatta zayıf da olsa fazilet bildirmesi kapsamında delil olarak amel edilmesi gerektiğinin altını çizmiştir. İmam Nevevi El- Ezkar’ın da Ellerin yüze sürülmesi ile ilgili olarak şu hadisi de almayı ihmal etmemiştir.

Ömer İbnü’I-Hattab’dan (Radiyallahu Anh) yapılan rivayette demiştir ki: “Resûlüllah Sallallahu Aleyhi ve Sellem duada ellerini kaldırdığı za­man, onları yüzüne sürmeden indirmezdi.”