1- (916) Bize Ebû Kâmil-i Cahderi Fudayl b. Hüseyin ile Osman b. Ebî Şeybe hep birden Bişr'den rivayet ettiler. Ebû Kâmil dedi ki: Bize Bişrü'bnü'1-Mufaddâl rivayet etti. (Dedi ki): Bize Umâratü'bnü Ga-ziyye rivayet etti. (Dedi ki): Bize Yahya b. Umara rivayet etti. Dedi ki: Ebû Said-i Hudri'yi şöyle derken işittim: Resûlüllah [Sallallahü Aleyhi ve Sellem)

«Ölenlerinize Allah'dan başka ilâh yoktur, sözünü telkin edin.» buyurdular.

(...) Bize, bu hadisi Kuteybetü'bnü Said de rivayet etti. (Dedi ki): Bize Abdulaziz yâni Derâverdî rivayet etti. H

Bize Ebû Bekir b. Ebî Şeybe dahi rivayet etti. (Dedi ki): Bize Hâli-dü'bnü Mahled rivayet etti. (Dedi ki). Bize Süleyman b. Bilâl rivayet etti. Bu râvîlerin hepsi hadîsi bu isnâdla rivayet etmişlerdir.

2- (917) Bİze Ebû Şeybe'nin oğulları Ebû Bekir ile Osman rivayet ettiler. H.

Bana Amru'n-Nâkıd da rivayet etti. Bunlar hep birden dediler ki: Bize Ebû Hâlid-i Ahmar, Yezîd b. Keysân'dan, o da Ebû Hâzim'den, o da Ebû Hüreyre'den naklen rivayet etti. Ebû Hüreyre şöyle demiş: Resûlüllah (Sallallahti Aleyhi ve Sellem)

cölenlerinfze: Allah'dan başka flâh yoktur, demelerini teikin edin.» buyurdular.

Cenâiz kelimesi: Cenazenin cem'idir. Kaamûs'a göre cenaze: ölen insan, demektir. Yahut cinâze: Ölen insan; cenaze ise: Tabut, demektir. Bunun aksini söyleyenler de vardır. Onlara göre cinâze: Tabut; cenaze: Ölen insan, demek olur. Cinâze'nin hem ölen insan hem de tabut mânâsına geldiğini söyleyenler de vardır. Umumiyetle Hanefi1er'in fıkıh kitaplarında cenaze «ölmüş insan» mânâsına kullanılmıştır. «Cinâze» onlara göre; Tabut, demektir.

Telkinden murâd: Ölen kimsenin yanında arada sırada «Lâ ilahe illallah» diyerek, ona bunu hatırlatmaktır. Tâ ki son sözü tevhid olsun. Çünkü itibar bir şey'in sonunadır. Bu cihet bir çok eserlerde vâ-rid olmuştur. Ulemâ buradaki telkin emrinin vücûb değil; nedip ifâde ettiğinde müttefiktirler. Yalnız hastanın yanında sık sık şahadet getirmeyi ve bunu hastaya söyletmeye çalışmayı mekruh görmüşlerdir. Zîrâ hasta çektiği ıstırabın şiddetinden pek ziyâde bunaldığı cihetle yapılan ısrarlara da canı sıkılarak red cevâbı verebilir; hattâ hiç beklenilmedik tehlikeli sözler de söyleyebilir. Binâenaleyh bu cihet göz-önünde tutuîarâTc' hasta bir def'â şahadet getirdimi bir daha tekrarlatmağa çalışılmamalıdır. Ancak, şahadet getirdikten sonra konuşursa son sözünün kelime-i şahadet olmasını te'min için yanında tekrar şahadet getirilir.

Bu hadis, ölen kimseye kelime-i şahadeti telkin etmek, öldükten sonra gözlerini yumdurmak ve diğer hukukunu ifâ için onun yanında bulunmak gerektiğine delildir. Bu cihet ulemâ arasında ittifâkidir.

Ölen bir kimsenin son sözü kelime-i şahadet olursa netice şudur: o kimse yeni müslüman oluyorsa doğrudan doğruya; eskiden müslü-man olup kulluğunu lâyıkıyla yaptıysa kezâlik doğrudan doğruya cennete girecektir. Günahkâr müslü inanların hâli Allah'ın meşîetine kalmıştır. Dilerse onları da affeder, dilerse günahlarına kadar cezalarını çektirdikten sonra cennetine koyar. Hâsılı son sözü îmân ederek kelime-i şahadet olan kimse muhakkak cennete girecektir. Bu bâbda Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem):

<Bir kimsenin (1â ilahe illallah) olursa o kimse cennete girer.» buyurmuştur.

Hz. Muâz b. Cebel 'den rivayet olunan bu hadisi Hâkim rivayet etmiş ve: «İsnadı sahihtir.» demiştir.

Ebû Bekir b. Ebi Şeybe 'nin sahih bir isnâdla Enes b. Mâlik (Radiyallahü a«Jz)'dan rivayet ettiği bir hadisde Resûlül-lah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) : «Bilmiş ol ki (Lâ ilahe illallah) diye şahadet getiren kimse cennete girecektir.» buyurmuştur.

Bu bâbda daha bir kaç sahâbîden hadîsler vardır. Kirmâni: «Şahadetten murâd: (Lâ ilahe illallah) ile birlikte onun tamâmı olan (Muhammedün RasûlüllahYı da söylemektir.» diyor.

Buhârî şârihi Ayni bu hususta tafsilât vermiş ve: «Hadîsin zahiri müşrik hakkında söylendiğini gösteriyor. Bir müşrik (Lâ ilhe illallah) derse onunla, onun müslümanlığma hükmolunur. Şayet ölünceye kadar bu hâl üzere devam ederse cennete gider. Fakat şahadet getiren kimse Allah'a inanıp da, Muhammed (Sallallahü Aleyhi ve Sellem )'in Peygamberliğini tasdik etmez yahut onun hassaten arap-lara gönderildiğini iddia ederse sırf (Lâ ilahe illallah) demekle müslümanlığma hükmolunmaz. Mutlaka (Muhammeden Rasûlüîlah) demesi icâbeder.

Şu da var ki Hanefii'lerin cumhuruna göre, böyle bir kimsenin hakîkaten müslüman olabilmesi için iki şahadeti söyledikten sonra: «İslâm'dan başka bütün dînlerden teberrî ettim.» demesi şarttır.

Hadîsin ikinci isnadında imam Müslim «Bunlar toptan bu isnâdla rivayet etmişlerdir.» demişdir.

Bütün nüshalarda ayni şekilde rivayet edilen bu ibare sahih olmakla beraber, biraz kapalıdır. Onun için Ebû Ali El-Gassâ-n i ve diğer hadîs ulemâsı «Bu sözden murâd: Mezkûr zevatın toptan Ümâratü'bnü Gaziyye 'den bu isnâdla rivayet etmiş olmalarıdır.» demişlerdir. Yâni gerek Abdülazîz Derâverdî gerekse Süleyman u'bnü Bilâl bu hadîsi ayni isnâdla Ü m â-ratü'bnü Gaziyye 'den rivayet etmişlerdir. Müslim dahî, onu bu şekilde tasrîh etse daha iyi olurdu. Nitekim âdeti de bu idi. Yalnız burada bu ilmin ulemâsınca mes'ele açık olarak anlaşılacağı için ibareden hazf yapmıştır.

2- Musibet Zamanında Söylenilecek Söz Babı

3- (918) Bize Yahya b. Eyyûb ile Kuteybe ve İbni Hucr hep birden İsmâîl b. Cafer'den rivayet ettiler. îbni Eyyûb dedi ki: Bize İsmâ-U rivayet etti. (Dedi ki): Bana Sa'dü'bnü Said, Ömer b. Kesir [1] b. Ef-lâh'dan, o da İbni Sefine [2] 'den o da Ümmü Seleme'den naklen haber verdlki, Ümmü Seleme şöyle demiş: Ben, Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellemfi şöyle buyururken işittim:

«Başına musibet gelen hiç bir müsiüman yoktur ki, Allah'ın emrettiği vecihle: Biz Allah'ınız ve ancak ona dönücüleriz. Allah'ım musibetim hususunda bana ecir ver ve bana bunun arkasından daha hayırlısını ihsan eyle; desin de Allah ona mutlaka daha hayırlısını İhsan buyurmasın.»

Ümmü Seleme demiş ki: «Ebû Seleme vefat edince ben;

— Müslümanların hangisi Ebû Seleme'den daha hayırlıdır? O ailesi ile birlikte, Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Se//etwJ'e hicret eden ilk hânedir, dedim. Bunu söyledikten sonra Allah, onun yerine bana Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) ihsan buyurdu.

Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) bana Hâtîb b. Ebî Beltea'yı dünür yolladı. (Kendisine):

— Benim bir kızım var. Hem ben kıskancım, dedim. (Bu sözüme

karşılık) Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem):

— Kızına gelince: Onu annesinden müstağni kılması için Allah'a duâ ederiz. Kıskançlığı gidermesi için de ben Allah'a duâ ederim; buyurmuşlar.»

4- (...) Bize Ebû Bekir b. Ebi Şeybe rivayet etti. (Dedi ki): Bize Ebû Üsâme, Sa'dü'bnü Ebî Saîd'den rivayet etti. Demiş ki: Bana Öme-rü'bnü Kesîr b. Eflâh haber verdi. Dedi ki: îbni SefTne'den rivayet ederken dinledim, kendisi Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve SeJJem)*in zevcesi Ümmü [3] Seleme'yi şöyle derken işitmiş: Ben, Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellemfi şunları söylerken dinledim.

«Başına musibet gelip de: Biz Allah'ınız ve ancak ona dönücüleriz. Allah'ım musibetim hakkında bana ecir ver. Ve onun ardından bana daha hayırlısını ihsan eyle, diyen hiç bir kul yoktur ki musibeti hakkında Allah ona mükâfat vermesin ve onun arkasından daha hayırlısını kendisine İhsan buyurmasın.»

Ümmü Seleme demiş ki: Ebû Seleme vefat edince ResûlÜUah (Sal-lallahü Aleyhi ve Sellemfia. bana emrettiği gibi söyledim. Müteakiben Allah bana ondan daha hayırlısını (yâni) Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve SellemYi ihsan buyurdu.»

5- (...) Bize Muhammedü'bnü Abdillâh b. Nümeyr rivayet etti (Dedi ki): Bize babam rivayet etti. (Dedi ki): Bize Sa'dü'bnü Saîd rivayet etti. (Dedi ki): Bana Ömer yâni îbni Kesir, Ümmü Seleme'nin azatlısı İbni Sefîne'den, o da Peygamber {Sallallahü Aleyhi ve Selle-mTin zevcesi Ümmü Seleme'den naklen haber verdi. Ümmü Seleme: «Ben, Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellemfi şöyle buyururken işittim...» diyerek; Ebû Üsâme hadîsi gibi rivayette bulunmuş.

Bu hadlsde râvî şunu ziyâde etmiştir: «Ümmü Seleme dedi ki: Ebû Seleme vefat edince ben:

— Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellemfirı sahâbîsi Ebû Selemeden daha hayırlı kim olabilir? dedim, sonra Allah bana azim halketti de, o duayı okudum. Müteakiben Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sel-lem) ile evlendim.»

Kaadî Beyzâvî 'nin beyânına göre ResûlÜUah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) musibeti: «Mü'mine eziyet veren her şeydir.» diye tarif etmiştir.

Musibet zamanında âyetini okumaya «istircatircâ'» derler. Bunun mânâsı: «Biz Allah'ınız ve ancak ona dönücüleriz» demektir. Bu sözde her şey'in hattâ canlarımızın bile Allah'ın milki olduğunu, Allah'ın milkinde dilediği gibi tasarruf ettiğini itiraf vardır ki, dolayısıyla kaza ve kadere rızâyı tezammun eder. Bu ma-kaam pek büyüktür. Ona eren nefse, ehl-i hakîkata göre nefs-i Râdı-ye denilir.

Hadîs-i şerifde Allah'ın emrettiği bildirilen istircâ1 âyeti Bakara sûresindedir. Âyet-i kerimenin tamâmı şöyledir:

«Başlarına bir musibet geldiği zaman: Biz Allah'ınız ve ancak ona döndürücüleriz, diyen sabırlıları mü|dele [4].»

Rivayete nazaran Peygamber (Saîlallahü Aleyhi ve Sellem) Efendimizin kandili sönmüş de, istirca' etmiş. Aişe (Radiyallahü anh): «Bu bir kandildir.» diyerek istirâ'ı mucip bir musibet olmadığını söylemek istemiş ise de, Resûlüllah (Saîlallahü Aleyhi ve Sellem):

«Mü'minin fenasına giden her şey musibettir.» buyurmuşlardır. Bu hadisi Ebû Dâvûd «Merâsil» inde rivayet etmiştir.

Görülüyor ki: Allah Teâlâ istircâ'ı sabırlı kullarını medih zımnında emir buyurmuştur. Zira Kur'ân-ı Kerîm'de medih buyu-rulan herşey zımnen emredilmiş, zemmedilen her şey de zımnen ne-hiy buyurulmuştur.

Hz. Ümmü Seleme 'nin: «Müslümanların hangisi Ebû Seleme 'den daha hayırlıdır? O, ailesi ile birlikde Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)e hicret eden ilk hânedir.» sözü vefat eden kocasının, yeri doldurulamıyacak kadar büyük bir zât olduğunu ifâde eder. Hakikaten Ebû Seleme {Radiyallahü anh), ailesi efradı ile birlikte Habeşistan'a Hicret eden ilk muhacirlerdendir: Sonra Medîne-i Münevvere'ye hicret etmiştir. Ebû Seleme {Radiyallahü anh). Peygamber {Sallalîahü Aleyhi ve Sellem) Efendimizin hem süt kardeşi hem de halasının oğlu idi.

Hz. Ümmü Seleme bu sözü ile kendisine nisbetle vefat eden kocası Ebû Seleme'den daha hayırlı bir kimse bulunmadığını anlatmak istemiştir. Binâenaleyh bu söz. Hz. Ebû Seleme'nin Ebû Bekir {Radiyallahü onfe/dan daha hayırlı olması îcâb etmez.

Kaadî Iyâz diyor ki: «Hz. Ümmü Se1eme, bu sözü ile kocasının mutlak surette herkesden daha hayırlı olduğunu kastetmiş olabilir. Fakat Ebû Bekir {Radiyallahü anh)'ın Resûlüllah {Saîlallahü Aleyhi ve Sellem)'den sonra vefat eden her sahâbîden efdal olduğuna icmâ' vardır. Peygamber {Saîlallahü Aleyhi ve SellemYin vefatından önce ölenlerden efdal olup olmadığı ihtilaflıdır...»

Hadis-i şerif, istircâ'm faziletine delildir.

Nevevî: «Bu hadisde mendûbun me'mûrun bih olduğuna delil vardır. Muhtar olan mezheb de budur. Çünkü Peygamber (Saîlallahü Aleyhi ve Sellem)'Q istircâ' emir buyurulmuştur. Hâlbuki âyet-i kerlme istircâ'ın mendûb olmasını iktizâ ettiği gibi, onun mendûp olduğuna icmâ-ı ümmet de vardır.» divor.

3- Hastanın ve Ölen Kimsenin Yanında Söylenecek Söz Babı

6- (919) Bize Ebû Bekir b. Ebî Şeybe ile Ebû Küreyb rivayet ettiler. Dediler ki: Bize Ebû Muâviye, A'meş'den, o da Şakîk'den, o da Ümmü Seleme'den naklen rivayet etti. Ümmü Seleme şöyle demiş: Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem}'.

«Hastanın veya ölen kimsenin yanında bulunursanız hayır söyleyin. Zira melekler sizin söylediklerinize: Âmîn, derler.» buyurdu,

Ebû Seleme vefat ettiği zaman ben Peygamber {Sallallahü Aleyhi ve SeUem)'in yanına giderek:

— «Yâ ResülüUah! Ebû Seleme vefat etti.» dedim, Resûlüllah (Sah lallahii Aleyhi ve Sellem)-

— Allah'ım beni de, onu da affet ve bana onun ardından güzel bir bedel ihsan et, de!» buyurdular. Ben de öyle dua ettim. Bunun üzerine Allah bana Ebû Seleme'den daha hayırlısını, Muhammed {Sallallahü Aleyhi ve SeHem)'i ihsan buyurdu.

Bu hadîs, hasta dolaşmanın âdabını bildirmektedir. Bu husûsdaki umûmî delillerden anlaşıldığına göre hastanın hâl-ü hatırını sorduktan sonra yanında fazla oturmamak, oturduğu müddetçe dahî onu ye' se düşürecek şeyler değil, bil'akis ümit verecek sözler konuşmak âdâb-dandır. Konuşulan sözler dua yerine geçeceği için, orada bulunan meleklerin bu sözlere-. Amin, diyecekleri bildirilmiştir.

Hulâsa bu hâdis-i şerif şu hükümleri ihtiva eder:

1- Hasta yanında bulunan bir kimsenin hastaya hayır duâ mesi, onun nâmına istiğfarda bulunması müstahabdır.

2- Hasta dolaşan kimselerle birlikte melekler de bulunarak, c ların söylediklerine: Âmîn, derler.

4- Ölenin Gözlerini Yumdurma ve Can Boğaza Geldiği Vakit Ona Duada Bulunma Babı

7- (920) Bana Züheyr b. Harb rivayet etti (Dedi ki): Bize Muâ-viyetü'bnü Amr rivayet etti. (Dedi ki): Bize Ebû îshâk-ı Fezârî, Hâlid-İ Hazza'd an, o da Ebü Kılâbe'den, o da Kabîsatü [5] 'bnü Züeyb'den, o da Ümmü Seleme'den naklen rivayet etti. Ümmü Seleme şöyle demiş: Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Selîetn), Ebû Seleme'nin yanına girdi, gözleri açık kalmıştı; onları kapadı. Sonra şöyle buyurdu;

«Şüphesiz ki ruh kabzedildiği vakit göz onu tâkîb eder.»

Derken Ebû Seleme'nin ailesi efradından bâzıları feryâd-u fi-fan ettiler. Bunun üzerine Resûlüllah (SaÜoâlahü Aleyhi ve Seüemh

— «Kendinize hayırdan başka duâ etmeyin. Çünkü melekler söylediklerinize: Âmîn, derler.» buyurdu. Sonra şunu da ilâve etti:

«Allah'ım Ebû Seleme'yi affet, derecesini hidâyete erenler meyânına yükselt. Arkasında kalanları içinde ona sen halef ol; bize de, ona da mağfiret buyur! Ey Âlemlerin Rabbii Kabrini genişlet ve kendisine orada nûr halk eyle.»

8- (...) Bize Muhammed b. Mûse'l-Kattân El-Vâsıtî [6] rivayet etti. (Dedi ki): Bize Müsennâ b Muâz [7] b. Muâz rivayet etti. (Dedi ki). Bize babam rivayet etti. (Dedi ki): Bize UbeyduUah b. Hasen rivayet etti. (Dedi ki): Bize Hâlid-İ Hazza bu İsnâdla, bu hadîsin benzerini rivayet etti. Yalnız o: «Terekesinde ona halef ol.» dedi, bir de*. «Ya Rabbit Kabrinde ona genişlik ver.» cümlesini söyledi; «Onun için genişlet...» tabirini söylemedi.

Hâlid-i Hazza': «Yedinciyi teşkil eden bir duâ daha vardı ama ben onu unuttum.» İfadesini ziyade etmiştir.

tâbiri bâzı rivayetlerde şeklinde zaptedümiş-

tir. Bunların ikisi de doğrudur. Ve her ikisinin mânâsı-. Gözü dikildi, bir noktaya bakıp kaldı; demektir. Nitekim bundan sonraki rivayette bu mânâ tasrih edilmiştir.

Cevheri, İbni's-Sikkit'dennaklen «Şakkabasaru'1-Mey yiti» denilir. Fakat «Şakka'l-Meyyitu basarahû» deme, dediğini bildirmiştir. Burada «gözü dikilmek» den murâd: Ölüm hâlinde bulunup, bir noktaya bakmak; gözünü başka yere çevirememektir.

Gözün ruhu tâkib etmesinden murâd: Ruh cesetten ayrıldığı vakit gözün onun arkasından bakmasıdır.

-«Arkasında kalanları içinde sen ona halef ol.» cümlesinden murâd-. «Çocukları veya torunları içinde onun halîfesi sen ol Yâ Rabbî! Onların rızkını ve hayâtlarım sen tekeffül buyur.» demektir.

Ulemâya göre, ölen kimsenin gözlerini yumdurmaktaki hikmet: Bundan hâsıl olacak çirkinliği önlemektir.

Hadisi Şerifden Çıkarılan Hükümler:

1- Ölen kimsenin gözlerini yumdurmak müstahabdır. Bu husüs-da bütün ulemâ müttefiktir.

2- Ruhlar bedene giren lâtif cisimlerdir. Onların çıkması ile sette hayât kalmaz. Bir çok kelâm ulemâsı ile onlara muvafakate diğer ulemânın mezhepleri budur.

Bâzıları, rûh'un araz olduğunu; bir takımları da kan'dan ibâ bulunduğunu söylemişlerdir.

3- Ölen kimsenin yanında, onun âhiret umuru ile çoluk çocui nun dünyâ ve âhiretleri için duâ etmek müstahabdır.

5- Ölenin Dikilip Kalan Gözlerinin Rüh'unu Takibetmesi Babı

9- (921) Bize Muhammedü'bnü Râfi' rivayet etti. (Dedi ki): Bi ze Abdurrazzâk rivayet etti. (Dedi ki): Bize İbni Cüreyc, Alâ b. Yâ-kûb'dan naklen haber verdi. Demiş ki: Bana, babam haber verdi, o da Ebü Hüreyre'yi göyle derken işitmiş: Resulüllah (Sallaîîahü Aleyhi

ve Seîletn)-

— «Görmüyor musunuz insan öldüğü vakit gözü naşı! dikilip kalıyor?» buyurdu. Ashâb:

— «Hay hay! Görüyoruz.» dediler. ResûlüIIah (Sallaîîahü Aleyhi ve Sellemji

— «jşte bu, onun gözü nefsini tâkîb ettiği zaman olur.» buyurdu.

(...) Bize bu hadisi Kuteybetü'bnü Saîd dahi rivayet etti. (Dedi ki): Bize Abdülazİz yâni Derâverdî, Alaâ'dan bu isnâdla rivayet etti.

Bu hadîsdeki, gözün nefsi takibinden murâd: Aynen yukardaki hadisde geçen: Gözün, rûh'un arkasından bakmasıdır.

Bu Hadisden Çıkarılan Hükümler

1- Hadîs-i şerif, rûh ile nefsin bir şey olduğunu gösteriyor.

2- Kaadi Iyâz'ın beyânına göre, ölüm bir şey'i yok etmek değil-, bir intikaal ve hâl değişikliğinden ibarettir. O, yalnız cesedi yok eder. Rûh bakîdir. Cesetten de kuyruk sokumu kemiğinin çürümediği söylenir.

Ölümün vücûdi mi yoksa ademi mi olduğu ihtilaflıdır. Bâzılarına göre ölüm vücûdidir. Çünkü Teâlâ Hazretleri kendisi için: «Hayâtı ve Ölümü halkeden» demiştir. Yokluk ise halkedümez.

Bir takımları, ölümün ademî olduğunu iddia etmişlerdir. Onlara göre halketmek «takdir» mânâsına gelir.

6- Ölen Kimseye Ağlamak Babı

10- (922) Bize Ebû Bekir b. Ebi Şeybe ite tbni Nümeyr ve İshâk b. İbrahim hep birden İbni Uyeyne'den rivayet ettiler. îbni Nümeyr dedi ki: Bize Süfyân, tbni Ebi Necîh'den, o da babasından, o da Ubeyd b. Umeyr'den naklen rivayet etti Ubeyd şöyle demiş-. Ümmü Seleme dedi ki: Ebû Seleme vefat edince, bin garîb nemde gurbet elde Ölen bir garib! Ona öyle bir ağlıyayım ki, dillere destan olsun, dedim. Tam ona ağlamak için hazırlanmıştım ki, birden bire Saîd'den bir kadın çıka geldi. Bana yardım etmek istiyordu. Hemen kendisini Resûlüllah

(Sallallahü Aleyhi ve Sellem) karşıladı ve:

«Sen şeytanı, Allah'ın çıkardığı eve tekrar sokmak mı İstiyorsun?» buyurdu. Bunu iki defa tekrarladı. Artık bende ağlamaktan vazgeçtim ve ağlamadım.

Hz. Ümmü Seleme, «garip hem de gurbet elde ölen bir garib!» sözü ile vei'ât eden kocasının aslen Mekke'li olduğunu ve oraya nispetle gurbet diyarı sayılan Medine'de vefat ettiğini anlatmak istemiştir.

Said: Medine 'nin etrafındaki yüksek yerlerdir. Esâs ittibâi üe bu kelime: «Yer yüzüne çıkan şey» mânâsına gelir.

Ümmü Seleme (Radiyallahü anhh «Bana yardım etmek isti yordu.» sözü ile de.- Ağlamak ve feryâd-ü figânda bulunmak hususun da benimle beraber olmak istiyordu, mânâsını kastetmişdir.

Dârakutni 'nin tahric ettiği bir hadisde: «Garib olarak ölen biı kimse şehittir.» buyurulmuştur. Dârakutni bu hadisin sahîh olduğunu söylemiştir.

11- (923) Bize Ebû Kâmil-i Cahderî rivayet etti. (Dedi ki): Bize Hammâd yâni fbni Zeyd Asım-ı Ahvel'den, o da Ebû Osmân-ı Nehdî' den, o da Üsâmetü'bnü Zeyd'den naklen rivayet etti. Osâme şöyle de-miş: Peygamber (Sall-allahü Aleyhi ve Selletn)'in yanında idik. Bir ara kerimelerinden birisi haber göndererek Resulüllah (Salîalîahü Aleyhi ve Sellem)'i çağırdı. Ve kendisinin bir çocuğu yahut bir oğlu vefat etmek üzere olduğunu ona haber verdi. Bunun üzerine Peygamber (Sah lallahü Aleyhi ve Selîem) gönderilen zâta:

— «Dön de ona haber ver ki; Allah'ın aldığı da, verdlğf de kendinindir. Onun nezdinde her şey muayyen bir müddetledir. Ona söyle de: Sabretsin ve sevap umsun!» buyurdular.

Müteakiben elçi (Sallallahü Aleyhi ve Se//ewjfin kızının yanma gitti geldi ve

— O yemin etti! Mutlaka yanına gelmeliynıişsin.» dedi. Bunun üzerine Peygamber (Salkllahü Aleyhi ve Selletn) kalktı, onunla beraber Sa'dü'bnü Ubâbe ile Muâzu'bnü Cebel de kalktılar. Ben de yanlarına takıldım. Çocuğu Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellemye arzettiler; can çekişiyordu. Sanki canı eski bir tulum içindeydi. (Bunu görünce) Ftesûlüllah (SallaUahü Aleyhi ve ScÜetnJ'İn gözlerinden yaşlar boşandı. Saki kendisine:

— «Bu ne yâ Resûlüllah!» dedi. Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)'

— «Bu, bir rahmettir. Allah onu kullarının kalplerine tevdi buyurmuştur. Allah ancak merhametli olan kullarına rahmet eyler.» buyurdu.

(...) Bize Muhammedü'bnü Abdillah b. Nûmey rivayet etti. (Dedi ki): Bize tbni Fudayl rivayet etti. H.

Bize Ebû Bekir b. Ebi Şeybe de rivayet etti. (Dedi ki): Bize Ebû Muâviye rivayet etti. Bu râvîler toptan Âsım-ı Ahvel'den bu is-nâdla rivayette bulunmuşlardır. Şu kadar ki Hammâd'ın hadîsi daha tamam ve daha uzundur.

Bu hadisi Buhârî «Kitâbü'l - Cenâiz» ile «Kitâbü't —Tıb» ve «Kitâbu't-Tevhid» de; Ebû Dâvûd, Nesâi ve İbni Mâce «Kitâbü'l - Cenâiz- de muhtelif râvilerden tahric etmişlerdir.

Resûlüllah (Salhzllahü Aleyhi ve ScMcw)'e haber gönderen, kızı Zeyneb (Radiyallakü anhâ)'dır. Nitekim İbni Ebî Şeybe 'nin «Musannaf*mda tahrîc ettiği Ebû Muâviye hadîsinde ismi tasrih edilmiştir.

Vefat etmek üzere bulunan yavrunun ismi: Bâzılarına göre Aliyyu'bnü Ebi'l-Âs 'dır.

Bâzıları, hadisin hiç bir tarîkinde bu çocuğun ismi zikredilme mistir bahanesi ile buna itiraz etmek istemişse de, Aynî bu itirazın itiraz götürdüğünü söylemiş ve «çünkü bu zâtın Hz. Zeyneb'in Ali isminde bir oğlu bulunduğunu öğrenememesi, başkalarının onun görmediği tarîklerden buna muttali' olamamasını istilzam etmez. Bu zât, hadisin bütün tarîklerine nereden nereye vâkıf mış? Çocuğun Alî ismini taşıdığım kendi eli ile Dimyatı kaydetmiştir. Dimyâti sağlam bir hafızdır. Böyle bir şey'i kendinden söyleyemez. Çünkü bu gibi şeyler tevkifidir. Aklın bunlara dahl-ü te'siri yoktur. Binâenaleyh Dimyatı onu bilmese sarahaten yazmazdı.» demiş ve yine bu mu'tarizin başka bir itirazına geçmiştir. îtirâz şudur-. Ebü-beyrb. Bekkârile diğer bâzı ulemâ Hz. Zeyneb in oğlu A1i'nin buluğ zamanına yaklaşıncaya kadar yaşadığını, Resûlüîlah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)'in Mekke fethedildiği gün onu terkisine aldığını söylemişlerdir. Böyle bir çocuğa ise Sabî denemez.» demiş.

Ayni, bu îtirâzı da reddetmiş, bulûğa yaklaşan bir çocuğa ör-fen sabi denilebileceğini, lûgatda ise doğduğundan büyüyünceye kadar çocuğa sabi denildiğini ispat etmiştir.

Rivayetlerin bâzılarında Hz. Zeyneb'in «oğlum mu yoksa kızım mı vefat etmek üzeredir.» dediği râvi tarafından şekk ile kaydedilmiştir. Ulemâdan bâzıları «kızım» dediğini doğru bulmuşlardır. Nitekim imam Ahmed b. Hanbel'in «Müsned»inde bu kızın Ümâme binti Zeyneb olduğu tasrih edilmiştir. Bâzı rivayetlerde Umâme kelimesi küçültülerek «Ümeyme» diye zikredilmiştir. Fakat Ayni 'nin de beyânı vecîhle Siyer ulemâsı Hz. Zeyneb'in kızı Ümâme 'nin Peygamber {Sallalahü Aleyhi ve Sellenıj'in vefatından sonra uzun zaman yaşadığına, hattâ H z . Fâ11me'nin vefatından sonra Hz . Ali ile evlendiğine ve A1i (Radıyallahü anh) şehid edildiği zaman dul kaldığına ittifakla kaildirler. Binaenaleyh doğrusu Hz. Zeynep'in «oğlum» demiş olmasıdır. Nitekim Buhâri ile Müs1im'in rivayetlerinde oğlu diye tasrîh edilmiştir. Zeyneb (Radıyallahü anhâ) Ebu'1- Âsdan yalnız Alî ile Umâme'yi doğurmuştu.

«Allah'ın aldığı da verdiği de kendinindir.» cümlesinden murâd: Bütün mâhlûkat onundur; her şey onun yed-i kudretindedir; ve onun nezdinde her şeyin bir ecel-i müsemmâsı ya'nî muayyen ömrü vardır, demektir. Çünkü Allah Teâlâ Levhı ve Kalemi yarattıktan sonra, kıyamete kadar olacak her şeyi yazmasını kaleme emretmiştir. Ecel ömrün sonuna da bütününe de itlak olunur.

Almak rütbe i'tibârile vermekten sonra geldiği hâlde burada ondan evvel zikredilmesi makam iktizâsıdır. Ma'nâ şudur.- Allah'ın şimdi almak istediği şey, evvelce kendisinin verdiği şeydir. O kendi verdiğini alıyor. Binâenaleyh feryadu figâna mahal yoktur. Zîrâ emanetçiye verilen bir şey geri alınırken emanetçinin feryad etmesi yakışık almaz.

Bu cümlede iki yerde zikredilen «mâ» kelimesi ismi nıevsûl olarak kullanılmıştır. Almak, vermek fiillerinin mef ulleri umum bildirmek için hazfedilmişlerdir. Şu halde çocuk alıp vermeye ve diğer bütün ilâhi ihsanlara şâmildir. «Mâ» kelimesinin her iki yerde masda-riyye olması da caizdir. Bu takdirde cümlenin ma'nasi: «alıp vermek Allah'a mahsustur» demek olur, ki yine çocuk alıp vermekle sair şeylere âmm ve şâmildir.

«Sabretsin ve sevâb umsun!» cümlesinin ma'nâsi: sabretsin ve b nu bir amel-i sâlih sayarak onunla Allah'dan sevâb umsun, demekt:

Bir rivayette Hz. Zeyneb yemîn ederek iki defa müracaat bulunmuş: Resûlüllah (Sallaîahü Aleyhi ve Sellem) ancak üçüncü d fasında kalkmıştır. îlk müracaatta kalkmaması ihtimâl o anda b vazife ile meşgul bulunduUundandır. Yahut Rabbına tam teslîmiyy< göstermek için icabet etmemiştir. Böyle bir şey için vâki' da'vete icj bet gerekmediğini beyân için kalkmamış olması da mümkündür. R* sûlüllah (Sallalahü Aleyhi ve SellemYin ısrar neticesinde kalkması y bâzı câhiller babasının nazarında Hz. Zeyneb'in i'tibarı yok zan netmesinler diye yahut yeminli ısrarını görünce kızına acıdığındandıı

Resûlüllah (Sallalahü Aleyhi ve Sellem) ile beraber kalka] Sa'du'bnü Ubâde, Hazrec kabilesinin reîslerindendir Kerîm ve gayur bir zattı. Samda vefat etmiştir. Kendisini cinlerir öldürdüğü dahi rivayet olunur.

Müs1im'in rivayetinde Hz. Sad dan maada Muâz b Cebel ileüsâmetü'bnü Zeyd'inde kalktıkları zikrediliyor. Buhâri 'nin rivayetinde ise bu üç zattan başka Übeyyü'bnü Kâ'b, Zeydü'bnü Sabit (radıyallahu anhüma) ile bir takım zevatın da Resûlüllah (Sallalahü Aleyhi ve Selîem) ile beraber gittikleri bildirilmektedir.

Hz. Üsâme'nin: «Ben de yanlarına takıldım. Çocuğu Resûlüllah (Sallalahü Aleyhi ve Sellemj'e arzettiler...» sözünde bir çok hazif-ler vardır. Bu söz.- «Beraberce Zeyneb'in evine gittik. İçeriye girmek için kapıyı çaldık; bize izin verildi. İçeri girdik. Müteakiben çocuğu Resûlüllah (Sallalahü Aleyhi ve Sellem)'e arzettiler...» şeklinde takdir olunur.

cümlesi «canı hareket ediyordu» mâ'nasma gelir. Onun için biz de «can çekişiyordu» diye terceme ettik. Fakat bazı lisân âlimleri «teka'ku» veya «ka'ka'a» kelimelerinin.- «ses veren hareket» mâ'nasma geldiğini söylemişlerdir. Îbnü'l-A'râbi diyor ki: «Ka'ka'a, ak'aka, şahşaha, haşhaşe, hafhafe, fehfaha, sensene, neş-neşe» kelimelerinin hepsi kâğıt ve yeni elbisenin hareketi ma'nâsı-na gelirler. Bazıları: «Ka'ka'a: silâh sesidir.» demiş; bir takımları da titremek- ma'nasına geldiğini söylemişlerdir.

Burada can çekişme hâli «sanki canı eski bir tulum içinde idi» cümlesile eski bir tulum içinde bulunan su sesine benzetildiği cihetle, cümleye «canı sanki bir eski tulum içinde imiş gibi horultu veriyordu» diye ma'nâ vermek de mümkindir.

Hz Sa'd o ana kadar Peygamber İSallalahü Aleyhi ve Sellem)' in bu gibi yerlerde ağladığını görmediği için her halde şaşmış olacak ki: Bu ne oluyor ya Resûlâllâh» diye sormuş; Resûlüllah (Sallalalıü Aleyhi ve Sellem) de: «Bu bir rahmettir» yâni. «Bu göz yaşı bir rahmet eseridir; yoksa senin tevehhüm ettiğin gibi feryad-u figan ve sabırsızlıktan iteri gelmiş değildir» demek istemişler. Filhakika bir hadis-de beyan olunduğuna göre Allah Teâlâ Hazretleri yüz rahmet yaratmış. Bun .m doksan dokuzunu nezd-i Bârisinde bırakarak bir dane-sini kullan arasında taksim eylemiştir. îşte kullar bundan dolayı bir birlerine acır ve merhamet ederler. Anne yavrusuna bundan dolayı şefkat gösterir. Kıyamet gününde bu bir rahmeti de doksan dokuzun yanma toplayarak mahlûkaatını gölgelendirecek; hatta küfrün başı olan İblis, A11ah 'in rahmetini görünce ümide kapılacaktır.

Hadisi Şerifden Çıkarılan Hükümler

1- Duâ ve bereketlerine nail olmak için fazilet sahiblerini ölüm hastasının yanma getirmek caizdir.

2- Bu gibi zevatı hastanın yanına getirmek için yeminle ısrarda bulunmak caizdir.

3- Hasta dolaşmaya ve ta'ziyeye izinsiz de gidilebilir. Fakat düğün da'vetine izinsiz (219) gidilemez.

4- Musibet sahibine ölüm vak'asmdan önce sabır tavsiye edilir. Tâ ki ölüm ânında Allah'ın kazasına razı olarak kederini sabırla yenebilsin.

5- Hasta dolaşmak meşrû'dur. Velevki hasta küçük çocuk olsun.

6- Fazilet sahipleri bir şeyi ilk defa reddetseler bile yine onların faziletlerinden ümîd kesmemek icâbeder.

7- Tâbi' olan kimse zahiren müşkil gördüğü bir şeyi âmirine sorabilir.

8- Suâl sorarken edeb ve terbiyeye riâyet gerekir.

9- Allah'ın mahlûkaatına merhamet ve şefkat gerekir.

10- Katı kalplilikten sakınmalıdır,

11- Feryad-ü figân etmemek şartı ile ölen bir kimseye ağlamak caizdir.

— Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) 'in sessizce ağladığını bildiren hadisler vardır.

12- (924) Bize Yûnus b. AbdiTâle's-Saddefi ile Amru'bnü Sev vâd el-Amiri rivayet ettiler. Dediler ki: Bize Abdullah b. Vehb haber verdi. (Dedi ki): Bana Amru'bnü 'I-Hâris, Saîd b. Harisi [8] Ensai den, o da Abdullah b. Ömer'den naklen haber verdi. Demiş ki: da" dü'bnü Ubâde bir hastalığı dolayısile rahatsızlandı. Bunun üzerine Resûlüllah (Sallalahü Aleyhi ve Sellem), yanında A bd ur rahman b. Avf, Sa'dü'bnü Eb! Vakkaas, ve Abdullah b. Mes'ûd olduğu halde onu dolaşmağa geldi. Yanına girdiğinde onu kuşatılmış buldu; ve:

— «Öldü mi?» dfye sordu. (Oradakiler)

— Hayır yâ ResulâUah! dediler. Müteakiben Resûlüllah (Saîla-îahü Aleyhi ve Sellent) ağladı. Onun ağladığını görünce oradakiler de ağladılar. Bunun üzerine:

— İşitmiyormusunuz? Allah göz yaşından ve kalbin üzülmesinden dolayı (İnsanı) azâb etmez. Lâkin şundan dolayı ya azâb eder yahud rahmet buyurur; dedi ve diline İşaret etti.

Bu hadisi Buharı «Cenâiz» bahsinde tahric etmiştir. Onun rivayetinde hadisin sonunda şu ziyâde de vardır: «Şüphesiz ki ölü, ailesinin ona ağlaması sebebiyle azâb görür. Ömer (Radıyallahii anh) bundan dolayı sopa ile döğer; taş atar; toprak serperdi.»

«Gaşiyye» kelimesi Buhârî'nin rivayetinde «gâşiye* şeklinde zabtolunmuştur. Kaadî Iyaz'ın beyanına göre bazıları onu «gaşye- diye rivayet etmişlerdir. Bu rivayetlerin hepsi sahihtir. Kelime iki suretle tefsir edilmiştir. Birinci tefsire göre «onu ailesi efradı kuşatmış»; ikinciye göre «kendisini elem ve ıztırab kaplamıştı» demektir.

Kirmanı bu kelimeyi bayılmakla tefsir etmiştir. Burada ondan murad ikinci ma'nâ yâni elem ve ıztırab kaplamasıdır. Çünkü Hz. Sa'd bu hastalıktan iyileşmiş ve uzun zaman yaşamıştır. Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) dilini göstererek: «Lâkin şundan dolayı ya azâb eder: ya rahmet buyurur.» demekle kötü şeyler söylemenin azaba, hayır söylemenin rahmete sebeb olacağına işaret buyurmuştur, îbni Battal diyor ki: «Ya rahmet buyurur-, cümlesinin iki ma'naya ihtimâli vardır: Yâ hayır söyleyip Allah'ın kaza ve kaderine teslim olana rahmet eyler; yahud azabını hak etmişken onu affeder de azâb yüzü göstermez.»

Son cümle: Şalinde de rivayet olunmuştur. Kirmâni:

«Eğer bu rivayet doğru ise hadîsin mâ'nasi: (Allah rahmet edinceye kadar azâb eyler) demek olur. Zira mü'min sonunda mutlaka cennete girecektir.» diyor.

Bu Hadisden Çıkarılan Hükümler:

1- Hasta dolaşmak ve bir kimsenin kendinden daha aşağı mertebede olan birini dolaşması müstehabtır.

2- Hastanın yanında ağlamak caizdir.

3- Ağlayanı görenlerin ona tebean ağlamaları caizdir.

7- Hastaları Ziyaret Hakkında Bir Bab

13- (925) Bize Muhammedü'bnü'l-Müsennâ el-Anezi rivayet et (Dedi ki): Bize Muhammedü'bnü Cehdam rivayet etti. (Dedi ki): Bis İsmail yâni İbni Ca'fer, Umara yân! İbnİ Gaziyye'den, o da Sardü'bn I-Hârris b. el-Muallâ'dan, o da Abdullah b. Ömer'den naklen rivayet etti, I şöyle demiş:

tBir defa) biz Resulüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) ile birlikt otururken ansızın ona Ensâr'dan bir adam gelerek selâm verdi. Son ra geri döndü. Resulüllah (Sallallahü Aleyhi ve Selletn):

— Ey Ensarın kardeşi! Kardeşim Sa'dü'bnü Ubâde ne haldedir? di yi sordu. O zat:

— İyidir; cevâbını verdi. Bunun üzerine Resulüllah (Sallallahi Aleyhi ve Sellemh

— Sizden onu hanginiz ziyaret edecek? diyerek ayağa kaiktı. Onunla birlikte biz de kalktık. Biz on küsur kişi idik. Üstümüzde başımızda ayak kabı, mest, külah ve gömlek filân yoktu. Şu çorak yerlerde yürüyorduk. Nihayet onun yanına vardık. Yakınları hemen etrafından çekildiler. Bu suretle Resulüllah (Sallallahü Aleyhi ve SeUem) Ne beraberindeki ashabı ona yaklaştılar.

Bu hadis, eshâb-ı kiramın hâiz oldukları zühd'ü takvanın derecesini göstermektedir. Onlar dünyâya ehemmiyet vermezlerdi. Dünyâ nimetlerinin pek azı ile iktifa ederler, fazlasını istemezlerdi. Üstlerine başlarına ehemmiyet vermez, kıymetli elbiseler giymezlerdi. Hâsılı yemek için yaşamazlar, ancak yaşamak için yerlerdi.

Bu hadîs, onların ayakkabı bile giymediklerini gösteriyor.

Bâzıları bununla istidlal ederek: «Yalınayak gezmek caizdir.» de-mişlerse de, bu istidlal söz götürür. Zira ashâb-ı kirâmnı ayakkabı giymemeleri bulamadıklarından ileri gelebilir. Bu takdirde bulanların giymemesi için bu hadiste delil olacak bir şey yoktur. Ashâb ayakkabı buldukları hâlde giymemiş bile olsalar, bize onların bu fiilleri yine delil olamaz. Zira örf en metruk bir şeydir. Şeriatda örf-ü âdet muteberdir. Hattâ Mecellenin bir maddesinde: «Örf ile tâyin, nass ile tâyin gibidir.»,- başka bir maddesinde: «Örf'en mâruf olan şey, şart kılınmış gibidir.»; diğer bir maddesinde «Âdet muhakkemdir.» denilmiştir.

Hadîs-i şerif, hükümdr ile âlimin maiyyetleri ile birlikte hasta dolaşabileceklerine delildir.

8- Musibete, Başa Geldiği Ânda Sabir Etme Hakkında Bab

14- (626) Bize Muhammedö'bnü Beşşâr El-Abdî rivayet etti. (Dedi ki): Bize Muhammed yâni tbni Ca'fer rivayet etti. (Dedi ki): Bize Şu'be, Sâbit'den naklen rivayet etti. Demiş ki: Ben Enes b. Mâlik'i şöyle derken işittim: Resûlüllah {Sallallahü Aleyhi ve Seliem): «Sabır (musibet) ilk başa geldiği andadır.» buyurdular.

15- (...) Bize Muhammedü'bnü'l-Müsennârivayet etti. (Dediki): Bize Osmânü'bnü Ömer rivayet etti. (Dedi ki): Bize Şu'be, Sâbit-i Bü-nânî'den, o da Enes b. Mâlik'den naklen haber verdi ki, Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem )çocu|una ağlayan bir kadının yanına uğramış da, ona:

— «Allah'dan kork ve sabret.» buyurmuş. Kadın:

«— Sen, benim musibetime aldırış etmezsin.» demiş. Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) (oradan gidince) kadına:

— Bu zât Resûlüllah {Sallallahü Aleyhi ve Sellem) idi.» demişler. Bu sefer kadının içine «ölüm acısı» gibi bir şey çökmüş. Bunun Üzerine Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve SelUw)'*n kapısına gelmiş. Fakat onun kapısında kapıcı filân bulamamış ve-.

— «Yâ Resûlüllah! Ben, seni tanıyamadım» de lyerek Özür beyân et miş. Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)''

— «Sabır ancak (musibet) ilk başa geldiği andadır.» yahut «Musibetin başa geldiği İlk andadır.» buyurmuşlar.

(...) Bize, bu hadîsi Yahya b. Habîb El-Hârisî dahî rivayet etti (Dedi ki): Bize Hâlîd yâni Îbnfl-Hâris rivayet etti. H.

Bize Uktebü'bnü Mükrem-i Ammî de rivayet etti. (Dedi ki): Bize Abdülmelik b. Amr rivayet etti. H.

Bana Ahmed b. îbrâhim Ed-Devrakî dahî rivayet etti. (Dedi ki): Bize Abdü's-Samet rivayet etti. Bunlar hep birden: «Bize Şu'be bu is-nâdla, Osman b. Ömer'in hadisi gibi rivayette bulundu.» dediler. Ab-dü's-Samed'in rivayetinde: Peygamber (Sallaîlahü Aleyhi ve Seîlem) kabir yanında bir kadına uğradı...» denilmiştir.

Bu hadisi Buhârî «Cenâiz» bahsinin bir iki yerinde ve «Ahkâm» bahsinde; Ebû Dâvûd, Tirmizî ve Nesâi «Cenâiz» bahsinde muhtelif râvîlerden tahrîc etmişlerdir.

Nesâiî, onu «Yevm ve leyle» bahsinde dahi rivayet etmiştir.

Hadisin muhtelif rivayetlerinden anlaşıldığına göre Resûlüllah (Sallaîlahü Aleyhi ve Selletn) kabir başında ağlayan bir kadının yanma uğramış, ismi bilinmeyen bu kadın yeni ölen çocuğuna ağlıyormuş. Resûlüllah (Sallaîlahü Aleyhi ve Sellem), kendisine sabır ve takva tavsiye edince «Benim başıma gelen musibeti sen ne anlarsın?» diyerek, kendilerini başından savmak istemiş. Çünkü onun kim olduğunu tanıyamamış. Sonra bu zâtın Resûlüllah (Sallaîlahü Aleyhi ve Sellem) olduğu kendisine anlatılınca âdeta beyninden vurulmuşa dönmüş ve hemen arkasından onun evine giderek özür dilemiş.

Kurtubi diyor ki: «Anlaşılan bu kadın feryâd ederek ağlıyor-muş. Onun için de Resûlüllah (Sallaîlahü Aleyhi ve Sellem) kendisine takvayı yâni Allah'dan korkmasını emretmiş.»

Tıybi'nin beyânına göre, Peygamber (Sallaîlahü Aleyhi ve Sel-letn)'in kadına evvelâ Allah'dan korkmasını emir buyurması, sabrı tavsiye için bir mukaddimedir. Ve sanki ona «Sabretmezsen Allah'ın gadabına uğrayacağından kork. Sevap kazanayım dersen feryâd etme.» demiş gibidir.

Bir rivayette oradan geçen bir zât kadına konuştuğu zâtın Resûlüllah (Sallaîlahü Aleyhi ve Selletn) olduğunu söylemişdir. Ebû Ya'1â'nın rivayetine göre bu zât, kadına: «Sen kiminle konuştuğunu biliyor musun?» diye sormuş; kadın: «Hâyar» cevâbını vermiş.

Taberânî'nin «El-Evsat» nâm eserinde kadına soran zâtın Fdıl b. Abbâs olduğu tasrih edilmiştir. Kadın kendisi ile konuşanın Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve SeUem) olduğunu anlayınca pek ziyâde utanmıştır. Fakat özür beyân etmek ve afdilemek için arkasından evine gittiği zaman kapısında bir bekçisi bile olmadığını görmüştür.

Tıybi'ye göre bu cümlenin faydası şudur: «Kadına, kendisi ile konuşan zâtın Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Seîlem) olduğu söylenince, içinden ona karşı bir heybet ve korku hissetmiş-, onu dünyâ hükümdarları gibi saltanatlı, kapısına bevvablar kapıcı bekleyen ve huzuruna kolay kolay çıkılamayan celâdetli bir kral tasvvur etmiş. Lâkin hakikat tasavvur ettiği gibi çıkmamış. Resûlüllah (SaUallahü Aleyhi ve SeUemj'in kapısında bir tek bekçi bile yokmuş. Huzuruna çıkmak gayet kolay ve yaşayışı pek sâde imiş.

Ebû Hüreyre (Raâtyallahü anh)'m rivayetinde kadının Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)'e i'tizâr makaanunda: -Vallahi seni tanıyamadım! «Yâ Resûlallah!» dediği bildirilmektedir.

«Sabır ancak (musîbet) ilk başa geldiği andadır.» cümlesindeki -Sabır-dan murâd: Kâmil olan sabırdır. Sabıra bu mânâ verilmezse cümlede hasr sahih olmaz.

Sadme: Lügatta katı bir şey'e vurmak, mânâsmdadır. Sonra bu kelime başa gelen her nev'î belâlar için istiare edilmiştir. Cümlenin mânâsı: «Asıl sabır, başa belâ geldiği anda ona tahammül göstererek sükûn ve sükûtla karşılamaktır.» demektir. Zîra belâ gelip geçtikten sonra sükûnete varmak ekseriya sabır değil, teselli olur. Belânın geldiği anda kalp âni olarak bir sarsıntı geçirir ki, o anda kadere razı olarak sükûneti muhafaza etmek, sabırdan başka bir şey değildir.

Ha11âbi diyor ki: «Bu cümlenin mânâsı: Sahibi methedilen sabır, ansızın musîbet geldiği zaman gösterilen sükûnettir. Ondan sonraki sükûna sabır denmez.»

Ulemâdan bâzılarına göre: musibet, kulların fiili cinsinden olmadığına göre, kul ondan dolayı bir ecir kazanamaz. Kulun kazandığı ecr-u mükâfaat niyetinin güzelliğine ve sabrına karşı verilir.

Bu Hadisden Çıkarılan Hükümler:

1- Hadis-i şerif: Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) Efendimizin tevâzu'una, câhile karşı gösterdiği rifk-u mülâyemete, felâketzedeyi muâhaze etmeyip; özürünü kabul buyurduğuna delildir.

2- Hâkim'in yanma girmek istiyenleri menedecek kapıcı bulundurmaması gerekir.

3- Emr-i bilma'rûf yapan bir zâtın kim olduğu bilinmese bile söylediklerini kabul etmek gerekir.

4- Ölenin arkasmdan feryâd-u figâh etmek dinen yasak edilmiştir.

5- Va'z-u nasihat esnasında karşılaşılan eziyetlere göğüs germek îcâb eder.

6- Yüz yüze yapılan konuşmada, söz niyet edilen şahsa tesadüf etmezse hükümde yüz yüze bulunmanın bir te'sîri olamaz. Buna binâendir ki ulemâdan bâzılarına göre: Bir kimse kadınlarından Hind'e «Sen boşsun.» dese fakat sonra o kadının Hind değil Zeyneb olduğu anlaşılsa Zeyneb boş düşmez.

7- Kabir ziyareti mutlak surette caizdir. Yâni ziyaretçinin erkek veya kadın olması ve ziyaret edilen kabrin müslüman yahut kâfire ait olması hükmen müsavidir. Çünkü Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) bu husûsda bir ayırma yapmamıştır.

Nevevi (631-676), cumhûr-ü ulemânın kat'iyyetle buna kaail olduklarını söylüyor. Yalnız Mârûdi'ye göre kâfirin kabrini ziyaret etmek caiz değildir.

Kabir ziyareti hususunda ulemâ ihtilâf etmişlerdir. Hâzimî, bütün ulemânın erkeklere kabir ziyaretini meşru gördüklerini söyler.

îbni Abdilberr: «Kabir ziyareti hususundaki ibâha umûmidir. Nitekim kabir ziyaretinin yasak edilmesi de umûmi idi. Sonradan umûma mubah olması hususunda nesih vârid oldu. Binâenaleyh erkeklere de, kadınlara da kabir ziyareti caizdir.»

Kabir ziyareti hakkında bir çok hadisler vardır. Müs1im'in tahric ettiği Büreyde hadisi ile îbni Mâce 'nin rivayet ettiği Îbni Mes'ud hadisi, îbni Ebî Şeybe 'nin tahrîc ettiği Enes hadîsi, Ebû Dâvûd'un rivayet ettiği Ebû Hüreyre hadîsi, Îbni Mâce 'nin tahric ettiği Âişe hadîsi, Taberâni'nin tahrîc ettiği Hayyân-ı Ensârî hadîsi, Hâkim' in tahrîc ettiği Ebû Zerr hadîsi, imam Ahmed'in tahrîc ettiği Alîyyü'bnü Ebi Tâlib ile îbni Abbâs (Radi-yallahü anh) hadîsleri îbnû E'bî'd-Dünyâ 'nin tahric ettiği Îbni Câriye hadisi bunlardandır.

Bu hadîslerin hepsi bir zamanlar kabir ziyaretinin menedildiğini fakat bundan böyle memnûniyYet kaldırıldığını binâenaleyh herkesin kabir ziyaretine gidebileceğini ifâde etmektedirler. Hz. Ömer'in kabristana giderek selâm verdiği ve: «Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)' bunlara selâm verirken gördüm.» dediği rivayet olunur.

îbni Abdilberr'in sahih bir senetle rivayet ettiği bir hadîste: «Hiç bir kimse yoktur ki, dünyâda iken tanıdığı mü'min kardeşinin kabrinin yanından geçerken ona selâm versin de, dîn kardeşi onu tanıyıp selâmını almasın.» buyurulmuştur.

Tirmizi'nin rivayet ettiği Büreyde hadisinde Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)

«Ben, sizi kabir ziyaretinden ne h yet m işti m, şimdi artık onları ziyaret edin...» buyurmuştur.

Tirmizî bu hadîsi tahrîc ettikten sonra: «Ulemâ bu hadîse göre amel edileceğine kaaildirler. Kabir ziyaretinde beis görmezler.

Îbni Mübarek ile İmam Şafiî, İmam Ahmed ve îshâk'm kavilleri de budur.» demiştir.

Kadınlara kabir ziyaretinin yasak olduğunu bildiren Ebû Hureyre hadîsi için dahî: «Bu hadîs hasen sahîhdir.» dedikten sonra şunları söylemiştir: «Ulemâdan bâzılarına göre: Bu mes'ele Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) 'in kabir ziyaretine ruhsat vermezden önceki zamana aittir. Kabir ziyaretine ruhsat verince, onun ruhsatına erkeklerle birlikte kadınlar da dâhil olmuştur. Bâzıları: (Kabir ziyareti yalnız kadınlara mekruhtur. Çünkü onların sabrı az, yaygarası çoktur.) derler. Ebû Dâvûd, Îbni Abbâs 'dan şu hadîsi tahric etmiştir îbni Abbâs:

(Resûiülloh (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) kabirleri ziyaret eden kadınlarla, kabristana mescid yapanlara ve mum yakanlara lanet etti.) demiştir. Bu hadîsle istidlal eden bâzı ulemâ: (Bu rivayet kabir ziyaretinin kadınlara değil, yalnız erkeklere mubah olmasını iktizâ eder.» demişlerdir.»

İbni Abdilberr: «Bunun ibâhadan evvel olması mümkündür.» dedikten sonra: «Kadın için ocağının başında oturmaktan daha güzel bir şey yoktur. Hakikaten ulemânın ekserisi kadınların namazlara çıkmasını mekruh saymışlardır. Hiç kabristana çıkmalarını kerih görmezler mi? Cum'â farzının kadınlardan sakıt oluşu zannımca ancak onları şâir husûsâtta dışarıya çıkmaktan menetmek içindir.» diyor.

Kadınlara kabir ziyaretini mubah görenler Hz. Aişe hadîsi ile istidlal ederler. Mezkûr hadîste Aişe (Radiyaîlakü anhh)

«Evvelce Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) kabir ziyaretini yasak ederdi. Sonra kabirleri ziyareti emir buyurdu.» demiştir.

Ulemâdan bazıları, ihtiyar kadınlarla genç kadınlar arasında ve keza yalnız başına kabir ziyaretine gidenlerle, erkeklere karışık ziyaret edenler arasında fark görmüşlerdir.

Kurtubî: «Genç kadınlara, kabir ziyaretine çıkmak haramdır. Fakat ihtiyar olanlara bu mubahtır. Erkeklerden ayrı olursa kabir ziyareti hepsine caizdir.» demektedir.

Yine Kurtubi'nin beyânına göre: Bâzıları Tirmizî hadîsini, kadınların kabir ziyaretine çok gidenlerine hamletmişlerdir. Çünkü o hadîsde «ZÜvvârât» kelimesi kullanılmıştır, bu kelime çok çok ziyaret eden kadınlar mânâsına mubağlağak ism-i faildir. Bu takdirde kabristana çok giden kadınlarla az gidenler arasında fark görmek ve: «Bazen kadınların kabirleri ziyarete gitmeleri caizdir.» demek icâbe-der.

«Et-Tevdîh» nâm eserde: «Büreyde hadîsi kabir ziyaretinin yasak edilmesini nesh husûsusunda açıktır. Anlaşılıyor ki: Sa'bî ile Nehai , kabir ziyaretini mubah kılan hadîsleri duymamışlardır. Sâri' Hazretleri sene başında şehitlerin kabirlerine gider, onlara: (Sabrettiğiniz için selâm size! Bu diyârnı akıbeti ne iyidir.) derdi. Bunu Ebû Bekir, Ömer ve Osman (Radiyaîlakü anhütn) de yapardı. Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) Mekke'nin fethedildiği gün annesinin kabrini ziyaret etmiştir.

Hz. Fâtıme her hafta Hamza (Rdiyallahü anh)'ın kabrini ziyaret ederdi. Ömer dahî babasının kabrini ziyaret eder, onun başucunda durarak duâ eylerdi. Aişe (Radiyalhhü anh) dahî kardeşi Abdurrahmân'ın kabrini ziyaret ederdi. Onun kabri Mekke 'dedir... ilâh...» denilmektedir.

Yine aynı eserde beyân olunduğuna göre Peygamber Sallallahü Aleyhi ve Sellem) ile Ebû Bekir ve Ömer (Radiyalhhü anhü-?«a)'nm kabirlerini ziyaret etmek bil'icmâ' meşrudur. Hz. Abdullah b. Ömer bir seferden geldimi hemen Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)'i ziyarete gider ve:

f Selâm sana yâ Resûlallah! Selâm sana yâ Ebâ Bekir! Selâm sana babacığım.» dermiş.

Anlaşılıyor ki: Kabir ziyareti islâmiyetin ilk zamanlarında yasak edilmiştir. O devir putperesliğe yakın bir devirdi, sonraları islâmiyet kuvvetlenip, kabirlere ibâdetden emniyet hasıl olunca bu yasak* kaldırıldı. Çünkü kabir ziyaretinin âhireti hatırlattığı ve insanı dünyâdan soğuttuğu nass-ı hadîs ile sabittir.

Aynî, bu hadis hakkındaki sözünü şöyle bitirir-. «Hâsıl-ı kelâm kabir ziyareti kadınlara mekruh hattâ bu zamanda haramdır. Hele de Mısır kadınlarına! Çünkü onların zivârete çıkması fitne ve fesadı mü-cib olacak şekildedir. Hâlbuki kabir ziyaretine, âhireti hatırlattığı ve geçenlerden ibret almak ve dünyâya dalmamak için ruhsat verilmişti.»

9- Ölen Kimsenin, Ailesinin Ona Ağlaması Yüzünden Azab Olunması Babı

16- (927) Bize Ebû Bekir b. Ebî Şeybe İle Muhammedü'bnü Ab-dillâh b. Nümeyr, hep birden tbni Bişr'dan rivayet ettiler. Ebû Bekir dedi ki: Bize Muhammedü'bnü Bişr El-Abdî Übeyduüah b. Ömer'den rivayet etti. Demiş ki: Bize Nafi', Abdullah d an naklen rivayet etti ki, Hafsa, Ömer'in başında ağlamış da, Ömer:

— «Ağır ol, ey kızcağızım! Bilmezmisin ki Resûlüllah (Sallallahü

Aleyhi ve Seîîem)t

— Gerçekten ölü, ailesinin ona ağlaması yüzünden azâb görür? buyurmuşlardır.- demiş

17- (...) Bize Muhammedü'bnü Beşşâr rivayet etti. (Dedi ki): Bize Muhammedü'bnü Ca'fer rivayet etti. (Dedi ki): Bize Şu'be rivâyet etti. (Dedi ki): Ben Katâde'yİ, Saîdü'bnü'l-Müseyyeb'den, o da tbni Ömer'den, o da Ömer'den o da Peygamber (Saîlaüahü Aleyhi ve Seller»)1 den naklen rivayet ederken dinledim; Efendimiz:

«Ölen kimse kendisine yapılan âh-u zar sebebi ile kabrinde azâb görür.» buyurmuşlar.

(...) Bize, bu hadisi Muhammedü'bnül-Müsennâ da rivayet etti. (Dedi ki): Bize tbni Ebî Adiyy, Said'den, o da Katâde'den, o da Saîdü* bnü'l-Müseyyeb'den, o da tbni Ömer'den, o da Ömer'den, o da Peygamber (Sallalîahü Aleyhi ve Seî/emJ'den naklen rivayet etti: Efendimiz:

«Ölen kimse, kendisine yapılan âh-u zâr sebebiyle kabrinde azâb görür.» buyurmuşlardır.» dedi.

18- (...) Bana Alîyyü'bnü Hucr Es-Sa'dî rivayet etti. (Dedi ki): Bize Aliyyü'bnü Müshir, A'meş'den, o da Ebû Sâlih'den, o da tbni Ömer'den naklen rivayet etti. tbni Ömer şöyle demiş: Ömer yaralandığı vakit bayıldı. Hemen yanında yaygara kopardılar; ayıldığı vakit: «Siz bilmezmisiniz ki Resûlüllah {Sallalîahü Aleyhi ve Sellem)ı Gerçekten ölü, dirinin ağlaması yüzünden azâb görür, buyurmuşlardır.» dedi.

19- (...) Bana Alîyyü'bnü Hucr rivayet etti. (Dedi ki): Bize Alîyyü'bnü Müshir, Şeybânî'den, o da Ebû Bürde'den, o da babasından naklen rivayet etti. Demiş ki: Ömer yaralanınca Süheyb:

— «Vah kardeşciğim!» demeye başladı. Bunun Üzerine Ömer, ona şunu söyledi:

— Yâ Sûheyb! Bîlmezmisin ki Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Seüem):

«Şüphesiz ki ölen kimse, dirinin ağlaması yüzünden azab görür.» buyurmuşlardır.

20- (...) Bana Aliyyü'bnü Hucr rivayet etti. (Dedi ki): Bize Ebû Yahya Şuayb b. Safvân [9], Abdülmelik b. Umeyr'den, o da Ebû Bür-dete'bnü Ebî Musa'dan, o da Ebû Musa'dan naklen haber verdi. Demiş ki: Ömer vurulduğu vakit Suheyb evinden geldi ve Ömer'in yanma girdi. Onun yanında durarak, ağlamağa başladı. Bunun üzerine Ömer:

— Ne ağlıyorsun? Bana mı ağlıyorsun? dedi. Suheyb:

— Evet. Vallahi sana ağlıyorum, ey mü mirilerin emîril cevabını verdi. Ömer:

— Vallahi sen pek âlâ bilirsin ki Resûlüllah (Sallalîahü Aleyhi ve Sellem)

«Üzerine ağlanan kimse azâb görür» buyurmuşlardır; dedi. (Hâvi Abdülmelik diyor ki:)

«Ben, bunu Mûsâ b. Tâlha'ya söyledim de, o:

— (Âişe: Bunlar ancak yahudiler idi, diyordu.) mukaabelesinde bulundu.

21- (...) Bana Amrü'n-Nâkıd rivayet etti. (Dedi ki): Bize Afgâ-nÜ'bnü Müslim rivayet etti. (Dedi ki): Bize Hammâdü'bnü Seleme, Sâ~ bitden, o da Enes'den naklen rivayet etti ki, Ömerü'bnü'l-Hattâb yaralanınca (kızı) Hafsa [10] yas ederek, ağlamış. Bunun üzerine Ömer şunları söylemiş:

— Yâ Hafsa! Sen Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellemfi--«Üzerine feryâd edilen kimse azöb görür.» buyururken işitmedin mi?

dedi. Ömer İçin Suheyb de feryâd etti; Ömer ona dahi:

— «Ey Suheyb! Bilmezmisin ki üzerine feryâd edilen kimse azâb olunur.» dedi.

Bu hadisi Buhâri, Nesâi ve Ibni'Mâce «Cenâiz» bahsinde tahrîc etmişlerdir.

Hadîsin bir çok muhtelif rivayetleri vardır. Bunların bâzılarında: «Ölen kimse, ailesinin ona ağlaması yüzünden azâb görür.» diğer bâzılarında

«Dirinin ağlaması sebebiyle...» denilmiş; bir takımlarında: «Yapılan feryâd-u figân yüzünden azâb görür.»;bir rivayetinde de: «Her kime ağlanırsa, o kimse azâb görür.» buyurulmuştur. Nevevî diyor ki: «Ömerü'bnü'l-Hattâb ile oğlu Abdullah (Radiyallahü anhümâYran rivayetlerinde Hz. Aişe inkâr etmiş; onların bu rivayetleri unuttuklarını yahut şüpheye düştüklerini söylemiştir. Âişe (Radiyallahü anhâ). Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)'ti\ böyle bir şey söylediğini kabul etmemiş, bu bâbda Teâlâ Hazretlerinin

Hiç bir bunankar nefîs başkasının günahını üzerine almaz.» âyet-i kerimesi ile istidlal etmiştir. Ona Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) yalnız bir yahudi karısı hakkında:

«Bunlar ona ağlıyor hâlbuki o azâb görüyor.» buyurmuştur. Fakat bununla onun ağlamak yüzünden değil; küfrü sebebiyle azâb olduğunu anlatmak istemiş ve sanki: «Onlar ağlaya dursun, kadın küfründen dolayı azâb görüyor.» demiş gibidir.

Bu hadîslerin ifâde ettiği feryâd-ü figâh sebebi ile azâb olunma mes'elesinde ulemâ ihtilâf etmişlerdir. Şöyle ki:

1- Cumhur'a göre bu hadîsler, öldükten sonra arkasından ağlanmasını vasiyet edenlere mahsûsdur. Bu vasiyet tenfîz yâni fer-yâd edildiği takdirde, ölen kimseye azâb olunur. Fakat vasiyet bulunmamak şartı ile ölen bir kimsenin arkasından âh-u zâr etmek, o kimsenin azâb görmesine sebebolmaz. Çünkü Teâlâ Hazretleri (Ceîîe Cet Hiç bir günahkâr nefis, başkasının günâhını yüklenmez.» buyurmuştur.

Derler ki: «Öldükten sonra yas tutarak feryâd-u figânda bulunmayı vasiyet etmek, araplann âdeti idi. Bunu meşhur «Muallâka» sahipli rinden Tarafetü'bnü Abd bile yapmıştır. Binâenaleyh mutlak olan bu hadisler Arapların âdetlerine hamlolunurlar.

2- Ulemâdan bir taifeye göre, bu hadisler sesle ağlamayı vasiyet edenlere yahut sesle ağlanmamasını vasiyet etmeyenlere hamlolu-nür. Binâenaleyh kendisine sesle ağlayıp, feryâdda bulunmayı vasiyet eden kimse ile bunları yapmamayı vasiyet etmeyenler azâb görürler. Ama sesle ağlamamayı ve feryatta bulunmamayı vasiyet ederek ölen kimse sonradan vasiyeti hilâfına yapılan bu gibi işlerden dolayı azâb görmez. Çünkü onun bu husûsda hiç bir sun-u taksiri yoktur. Hulâsa sesle ağlamaktan ve yaygaradan dolayı azâb görmemek için bunların yapılmamasını vasiyet etmek lâzımdır.

3- Bâzıları bu hadîslerin mânâsı hakkında şunları söylemişlerdir: «Araplar ölen bir kimsenin ardından, onun bütün iyiliklerini sayıp dökerek sesle ağlarlardı. Hâlbuki onların iyilik diye saydıkları şeyler şeriat nazarında çirkin olduğundan ölü azâb görür. Meselâ ölenin arkasından: Ey kadınları dul bırakan! Mamureleri vîrân eden filânca; diye hitâb ederler; kadınları dul bırakıp, ma'mûreleri viraneye çevirmeleri bir marifet ve şeceat sayarlardı. Halbuki bunlar şer'an haramdır.»

4- Bir kısım ulemâya göre bu hadislerden murâd: Ölen kimsenin geride bıraktığı ağlayanları görerek rikkata gelmesi ve üzülmesi-dir. Onun azâb olmasından murâd budur.

Muhammedü'bnu Cerîr-i, Taberi ile diğer bâzı zevatın mezhebleri budur.

Kadî Iyâz bu kavli diğerlerinden evlâ bulmuştur. Bu zevatın delilleri Peygamber (Saîlallakü Aleyhi ve Sellemj'in babasına ağlayan bir kadını ağlamaktan menettiğini bildiren bir hadistir. Mezkûr hadisde Resûlüllah (Saîlallakü Aleyhi ve Seîlem)

«Ey Allah'ın kulları; Ağlamakla dîn kardeşlerinizi tâ'zîb etmeyin.» buyurmuştur.

5- Aişe (Rdiyallahü anhâ)'y& göre, bu hadiselerden murâd: Gerek kâfir, gerekse âsî Müslüman bir kimsenin arkasından ağlayarak yaygara koparılmak sebebile değil; onlar ağlarken kendi günâhı sebebi ile azâb görür. Aynî, ulemânın bu bâbdaki kavillerini sekize çıkartmıştır.

Bu kavillerin içinde sahih olanı cumhurun kavlidir. Muhtelif mezheblere sâlik bulunan ve zevat buradaki ağlamaktan murâd: Sırf gözyaşı dökmek değil; feryad-ü figân ederek sesle ağlamak olduğuna ittifak etmişlerdir.

22- (928) Bize Dâvûd b. Ruşeyd rivayet etti. (Dedi ki): Bize İsmail b. Uleyye rivayet etti. (Dedi ki): Bize Eyyûb, Abdullah b. Ebî Müleyke'den naklen rivayet etti. Demiş ki: tbni Ömer'in yambaşında oturuyordum, Osman'ın kızı Ümmü Ebâh'in cenazesini bekliyorduk. Onun yanında Amr b. Osman da vardı. Derken îbni Abbâs geldi, kendisini bir zât yediriyordu. Zannederim o zât İbni Abbâs'a, tbni Ömer'in bulunduğu yeri haber verdi de, gelerek yanıma oturdu. Ben İbni Ömer'le İkisinin arasında idim. Bu sırada evden ansızın bir ses geldi. Bunun üzerine İbni Ömer —galiba Amr'a kalkıp, onları neh yetmesini işaret ederek şunları söyledi: Ben, Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)

«Şüphesiz ki ölen kimse ailesinin ağlaması sebebi ile azâb görür.» buyururken işittim.

İbni Ömer, bu rivayetini mürsel olarak yaptı.

(927) Bunun üzerine tbni Abbâs şunu söyledi: «Emîrü'l - Mü'mi-nîn Ömerü'bnü'l - Hattâb ile birlikte İdik. Beydâ' denilen yere vardığımızda birden bire bir ağacın altına inmiş bir adam gördü, bana:

— Git de şu adamın kim olduğunu bana öğreniver; dedi. Hemen gittim. Bir de baktım ki o zât Suheyb'miş. Ömer yanına dönerek (kendisine) :

— Sen, bana bu zâtın kim olduğunu öğrenmemi emrettin; o Suheyb'miş, dedim. Ömer:

— Ona emret de bize katılsın dedi. Ben:

— Ama onunla birlikte ailesi de var! dedim; Ömer:

— Velev ki yanında ailesi olsun! dedi. Gâlibâ râvî Eyyûb, ona emret bize katılsın, (demiştir.)

(Medine'ye) geldiğimizde çok geçmeden emîrü'l - Mü'mİnîn vuruldu. Müteakiben Suheyb:

— Vah kardeşim! Vah arkadaşım! diye diye geldi. Ömer:

— Sen, bilmezmisin yahut İşitmedinmi ki, Resûlüllah (Sdlaîlahü Aleyhi ve Sellem)

(Şüphesiz ölen kimse ailesinden bâzılarının ağlaması İle azâb görür.) buyurmuştur, dedi. (Râvi Eyyûb: Yahut, Sen bilmedin mi veya işitmedin mi ki, dedi; demiş.)

Râvî dedi ki: «Abdullah'a gelince, o bu rivayeti mürsel olarak bıraktı. Ömer ise (Bâzı) kaydı ile rivayet etti.»

(929) Sonra ben kalkıp Aişe'nin yanına girdim ve ona îbni Ömer' İn söylediklerini naklettim. Aişe:

— «Hayır, Vallahi! Resûlüllah (Sallaîlahû Aleyhi ve Sellem) asla: (Ölen bir kimse, birinin ağlaması sebebiyle azâb olunur.) dememiştir. Lâkin o şöyle buyurdu:

(Şüphesiz ki ailesinin ağlaması sebebiyle Allah kâfirin azabını artırır. Gerçekten güldüren de ağlatan da ancak Allah'dır. Hiç bir günahkâr nefis, başkasının günâhını yüklenmez.)» dedi.

Râvi Eyyüb demiş ki: îbni Ebî Müleyke şöyle dedi: Bana Kaasim b. Muhammed rivayet etti. Dedi ki: Aişe, Ömer'in söylediklerini duyunca:

— «Siz, bana hakîkaten yalan söylemeyen ve tekzip olunmayan iki zâttan hadis rivayet ediyorsunuz. Lâkin kulak hatâ eder.» dedi.

23- (928) Bize Muhammedü'bnü Rafi ile Abd b. Hu mey d rivayet ettiler. îbni Râfi' dedi ki: Bize Abdürrazzâk rivayet etti. (Dedi ki): Bize Îbni Cûreyc haber verdi. (Dedi ki): Bana Abdullah b. Ebî Müleyke haber verdi. (Dedi ki): Osman b. Affân'ın Mekke de bir kızı vefat etti; biz de cenazesinde bulunmak üzere geldik. Cenazeye îbni Ömer ile Îbni Abbs da geldiler. Ben aralarında oturuyordum. (Evvelâ) birinin yanına oturmuştum, sonra diğeri gelerek, benim yanıma oturdu. Abdullah b. Ömer, Amr b. Osman'ın yüzüne karşı:

— «Sen, bu ağlamayı yasak etmiyormusun? Zira Resûlüllah (Sallallahû lAeyhi ve Sellem)ı

(Şüphesiz ki ölen kimse ailesinin ona ağlaması yüzünden azâb olunur.) buyurdular, dedi.

(927) Bunun üzerine îbni Abbas: (Evet) Ömer bunun bir kısmına kaaildi.» dedi ve sözüne şöyle devam etti:

«Ömer ile beraber Mekke'den döndüm. Beydâ' denilen yere geldiğimiz vakit Ömer ansızın bir ağacın gölgesi altında bir deve kervanı gördü. (Bana):

— Git bak, bu kervan kimlermiş? dedi. Ben hemen gidip baktım; bir de ne göreyim Suheyb'mis. Onu derhâl Ömer'e haber verdim;*

— Onu bana çağır! dedi. Suheyb'e dönerek:

— Emîrü 1-mü'mininin yanma buyur ve onun kaafilesine katıl! dedim. Bilâhare Ömer vurulunca Suheyb ağlayarak ve:

— Vah kardeşim! Vah arkadaşım! diyerek yanma girdi. Ömer, (ona):

— Ey Suheyb! Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem): (Şüphesiz ki ölen kimse ailesinden bâzılarının ona ağlaması sebebiyle

azöb olunur.) buyurmuşken, sen hâlâ bana mı ağlıyorsun? dedi.»

(929) İbni Abbâs dedi ki: Ömer vefat edince, ben bu mes'eleyi Âişe'ye anlattım; Âişe:

— «Allah, Ömer'e rahmet eylesin; hayır vallahi Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)*

(Allah mü'minl bir kimsenin ağlaması sebebi İle azâb eder.) demedi. Lâkin:

(Ailesinin ağiaması sebebiyle Allah kâfirin azabını arttırır.)buyurdu.» dedi ve sözlerine şöyle devam etti:.

«Size Kur'an yeter! (Teâlâ Hazretleri): Hiç bir günahkâr nefis başkasının günâhını yüklenmez, (buyuruyor.)» O zaman tbni Abbâs: — «Güldüren ve ağlatan da Allah'd ir.- dedi.

îbni Ebî Müleyke: -Vallahi İbni Ömer hiç bir şey söylemedi.» demiş.

(...) Bize Abdurrahmân b. Bişr rivayet etti (Dedi ki): Bize Süf-yân rivayet etti. Dedi ki: (Bize) Amr, İbni Ebî Müleyke'den naklen rivayet etti: Osman'ın kızı Ümmü Ebân'ın cenazesindeydik...» diyerek hadîsi rivayet etmiş. Ama Eyyûb ile îbni Cüreyc'in yaptıkları gibi hadîsin Ömer'den, onun da Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve SeZ/emJ'den merfû olarak rivayet edildiğini bildirmemiş. Eyyûb ile tbni Cüreyc'in hadîsleri Amr'ın hadîsinden daha tamamdır.

24- (930) Bana Harmeletü'bnû Yahya rivayet etti. (Dedi ki): Bize Abdullah b. Vehb rivayet etti. (Dedi ki): Bana Ömerü bnû Mu-hammed rivayet etti; ona da Abdullah b. Ömer'den naklen Salim rivayet etmiş ki Resülüllah (Sallallahü Aleyhiv e Sellem):

«Şüphesiz ki öten kimse, dirinin ağlaması sebebiyle azâb olunur.» buyurmuşlar.

25- (931) Bize Halefü'bnü Hisam ile Ebû'r-Rabî' Ez-Zehanî hep birden Hammâd'dan rivayet ettiler. Halef dedi ki: Bize Hammâdü'bnü Zeyd, Hişâm b. Urve'den, o da babasından naklen rivayet etti. Babası şöyle demiş: «Âişe'nin yanında tbni Ömer'in (ölen kimse, ailesinin ona ağlaması yüzünden azâb görür.) dediği söylendi. Bunun üzerine Aişe:

— Allah, Ebû Abdirrahmân'a rahmet eylesin; bir şey işitmiş ama onu belleyememiş. (Gerçek şudur ki): Resûlüllah (Saîlallahü Aleyhi ve Sellem)'in yanından bir yahudî cenazesi geçti, yahudiler ona ağlıyorlar. Resûlüllah (Saîlallahü Aleyhi ve Sellem)

(Siz ağlıyorsunuz ama ona azâb olunuyor.) buyurdular, dedi.»

26- (923) Bize Ebû Küreyb rivayet etti. (Dedi ki): Bize Ebû Üsa-me, Hişâm'dan, o da babasından naklen rivayet etti. Demiş ki: Aişe' nin yanında İbni Ömer'in Peygamber (Saîlallahü Aleyhi ve Sellem)e merfûan:

«Şüphesiz ki ölen kimse ailesinin ona ağlaması yüzünden kabrinde azâb görür.» hadîsini rivayet ettiği söylendi. Bunun üzerine Aişe:

— «O hatâ etmiş, Resûlüllah (Saîlallahü Aleyhi ve Sellem) ancak şöyle buyurdular:

(Ölen kimse hatlesi yahut günâhı yüzünden azâb görüyor; ailesi ise şimdi ona ağlamaktadırlar), tbni Ömer'in bu sözü de, şu sözüne benzer:

Resûlüllah (Saîlallahü aleyhi ve Sellem) Bedir harbinde Kalîb çukurunun başında durdu; o çukurda müşriklerin Bedir harbinde Öldürülenleri bulunuyordu. Resûlüllah (Saîlallahü Aleyhi ve Sellem) onlara ne söylediyse söyledi ve: Muhakkak bunlar benim sözlerimi işitiyorlar; buyurdu (demişti) hâlbuki yanılmıştı. Resûlüllah (Salhlh'hü Aleyhi ve Sellem) ancak ve ancak: (Onlar, vaktiyle benim kendilerine söylediklerimin hak olduğunu pek âlâ biliyorlar.) demişdi.) dedi, (Sonra): Şüphesiz ki sen ölülere söz iş itti reme zsin [11]', ve: Sen kabirlerde yatanlara söz Işittiremezsin [12]; âyetlerini okudu.: Teâlâ Hazretleri «ateşten fbâret olan yerlerine yerleştikleri sırada» demek istiyor.» dedi.

(...) Bize, bu hadisi Ebû Bekir b. Ebi Şey be de rivayet etti. (Dedi ki): Bize VekT rivayet etti. (Dedi ki): Bize Hişâmu'bnü Urve bu îs-nâdla, Ebû Üsâme hadîsi manasında rivayette bulundu. Ama Ebû Üsâ-me hadîsi daha tamamdır.

27- (...) Bize Kuteybetü'bnü Saîd, Mâlik b. Enes'den, —ona okunanlar meyânında— Abdullah b. Ebî Bekir'den, o da babasından, o da Amra binti Abdirrahmân'dan işitmiş olmak üzere rivayet etti. Am-ra, Âİşe'defc işittiğini haber vermiş; Aişe'ye Abdullah b. Ömer'in:

«Şüphesiz ki ölen kimse, dirinin ağlaması yüzünden azâb görür.» dediği söylenmiş. Bunun üzerine Âişe şöyle demiş:

— «Allah, Ebû Abdirrahmân'a mağfiret buyursun, şüphesiz ki o, yalan söylememiştir. Lâkin unutmuştur yahut hatâ etmiştir. (Hakikat şudur kî) Resûlüllah (Saîlalîahü Aleyhi ve Seller») Yahudilerin (mezarı) başında ağladıkları bir yahudi karısının yanından geçti de:

(Bunlar, ona ağlıyorlar. Hâlbuki o kabrinde azâb görüyor.) buyurdular.

28- (933) Bize Ebû Bekir b. Ebî Şeybe rivyet etti. (Dedi ki): Bize Vekî, Saîdü'bnü Ubeyd-i Tâî ile Muhammedü'bnü Kays'dan, onlar da Alîyyü'bnü Rabîa'dan naklen rivayet etti. Alî şöyle demiş: Kûfe'de kendisine yas tutulan ilk şahıs Karazatü'bnü Kâ'b'dır. Bunun üzerine Mugîratü'bnü Şu'be şunları söylemiş: Ben, Resûlüllah (Salîallahü Aleyhi ve Sellemyit

«Her kime yas tutulursa, o kimse kıyamet gününde kendisine yapılan feryâd-ü figân sebebiyle azâb görecektir.» buyururken işittim.

(...) Bana Alîyyü'bnü Hucr Es-Sadî rivayet etti. (Dedi ki): Bize Alîyyü'bnü Müshir rivayet etti. (Dedi ki): Bize Muhammedü'bnü Kays-i Esdî, Alîyyü'bnü Rabîate'l-Esdi'den, o da Mugîratü'bnü Şu'-be'den, o da Peygamber {Salîallahü Aleyhi ve SeJJemj'den naklen bu hadîsin mislini haber verdi.

(...) Bize, bu hadisi Ibni Ebi Ömer dahî rivayet etti. (Dedi ki): Bize Mervân yâni Fezâri rivayet etti. (Dedi ki): Bize Saîdü'bnü Ubeyd-i Tâî, Alîyyü'bnü Rabîa'dan o da Mugîratü'bnü Şu'be'den, o da Peygamber (Salîallahü Aleyhi ve Sellem)'den naklen bu hadîsin mislini rivayet etti.

Bu hadîsleri Buhârî «Cenâiz» bahsinde Âişe hadisinin bir rivayetini «Kitâbü'l-Meğâzî» de, Nesâîve ibniMâce «Cenaiz» bahsinde muhtelif râvîlerdçn tehrîc etmişlerdir.

Ayni diyor ki: «Bu bahsi şerh eden zevattan hiç birinin bu bâbda vârîd olan hadîsleri hakkıyla beyân ettiğini görmedim. Bil'akis sarihlerin çoğu sözlerini tertipsiz ve hadîsin metnine tâbi olmaksızın gelişi güzel yazmışlardır. Öyle ki: Onların sözlerine bakanlar, kendilerini tatmin edecek bir şey bulamazlar...»

Ayni bundan sonra bu hadisler üzerinde muhtelif yönlerden söz etmiştir. Şöyle ki:

1) Ibni Ömer (Radtyallahü anh)'mn rivayetleri iki nev'îdir. Bunların biri ölen kimsenin ailesinin feryâd edip ağlaması yüzünden azâb göreceğini, diğeri dirinin ağlaması yüzünden ölünün azâb göreceğini ifâde etmektedir.

Her iki rivayet merfû'durlar. Acaba burada mutlak, mukayyede hamledilir mi? Yâni ölen kimse kendisine yalnız ailesinin ağlaması yüzünden mi azâb görür yoksa hüküm umûmî olup, herhangi bir kimsenin ağlaması ile azâb görür mü?

Bu suâle: «Hüküm umûmidir, yalnız ailesinin ağlamasma mahsûs değildir.» şeklinde cevap verilmiştir. Bittabi bu cevap ağlamayı meyyitin azabına sebep kabul gedenlere göredir. Burada mutlakın, mukayyed üzerine hamledilmemesi, hükümde bir fark hâsıl olmadığı içindir. Çünkü ağlamanın, ölenin azabına sebep olacağına kaail olanlara göre ailesinin ağlaması ile başkasının ağlaması arasında fark yoktur. Zira ölünün arkasından feryâd-ü figân etmenin azaba sebep olacağı umûmi delillerle beyân edilmiştir. Ölenin ailesi ağlamak hususunda daha mazur olduğu hâlde ağlamaları azaba sebep olursa, başkalarının ağlamaları buna bil'evlâ sebep teşkil eder.

Hadisin bâzı rivayetlerinde «ailesinin ağlaması sebebiyle» buyu-rulmasi: «Başkalarının ağlaması azaba sebeb olmaz- mnâsına alınmamalıdır. Zira bu söz bir kayd-ı ihtirazı değil, kayd-i vukûi'dir. Yâni ekseriyetle ölenin arkasından ailesi efradı ağladığı için zikredilmiştir.

2) Acaba hadîsde zikri geçen «diri» tâbirinin mefh»mu var mıdır ki, diri olmayan şeylerin ağlaması ile ölüye azâb olunmaz diyelim. Ve acaba diri olmayan şeylerin ağlaması tasavvur olunabilir mi ki, •diri» kelimesi ile cansız şeylerden ihtiraz olunmuş diyelim?

«Onların üzerine yer ve gök ağlamadı.» âyeti kerimesinin zahirine bakılırsa yerle gök başkasına ağlarlar. Binâenaleyh onların bu ağlayışı: Ölüye ağlamak, olur. Ölüye bundan dolayı bü'icmâ azâb yoktur.

Yezid-i Rakaasî 'nin Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)'den rivayet ettiği bir hadisi îbni Merdûye tefsirini dercet-mişdir. O hadiste Peygamber (SallallaküaleyhiveSellem)

«Hiç bir mü'mîn yoktur ki, gök yüzünde onun için iki kapı bulunmasın. Bu kapıların birinden rızkı çıkar, diğerinden de sözü ve ameli girer. O mü'mln öldüğü vakit bu kapılar onu arar ve ona ağlarlar.» buyurmuş ve «Onların üzerine yer ve gök ağlamadı.» âyet-i kerimesini okudu.» denilmektedir.

Ölüden ağlama tasavvur olunabilir. Bu bâbde Peygamber (Sallalla-hü Aleyhi ve Se/Zemj'den şu hadîs rivayet olunmuştur. «Biriniz ağladığı vakit, ona arkadaşçağzı da ağlar.»

Bu hadîsdeki «arkadaşçağız»dan murâd: Ölen kimsedir. «Hay» kelimesinden murâd: Kabüe'dir. Bu takdirde ölünün azabına sebep, kabilesinin ona ağlaması olur.

3- Bu hadislerin bâzı rivayetlerinde ölünün ailesi ağladığı için, başka rivayetlerinde arkasından niyâha yâni bağırıp çağırarak; ölenin meziyetleri sayıldığı için azâb göreceği bildirilmektedir. Tabiî ki birinci rivayet umûmi, ikincisi ise yalnız nihâhaya mahsûsdur. Burada mutlak, mukayyede hamlolumır. Binâenaleyh ağlamak mutlak olarak zikredildiği yerlerde feryâd-ü figânla ağlamaya hamlolunur. Bu husûsda icmâ-ı ulemâ vardır.

Mücerred gözyaşı, azaba sebep değildir. Bu hadîslerden, umûmî surette ağlamak kastedilmediğine bir delil de: «Ölen kimse ailesinden bazılarının ağlaması yüzünden azâb görür.» hadîsidir.

Bu hadîsde azaba sebep: bâzı ağlamalar, olduğu bildirilmiştir. Hadislerin aralarını bulmak için buradaki bâzı ağlayış kaydı bağıra çağıra ağlamaya hamledilmiştir.

Hadisin râvüeri olan Ömerü'bnü'l-Hattâb ile oğlu'nun Huzûr-u Nebevî'de ağlamaları da her ağlayışın azaba sebep olmadığına delildir.

4- Hz. Aişe, Ömer ile oğlu Abdullah (Radıyallahü anhümâ)'yı hatâya nisbet etmiş, onların yanıldıklarını söylemiştir. Aişe (Radıyallahü anhâ)'mn rivayetlerinden ne murâd edildiği ulema arasında ihtilaflıdır. Ha11âbi'ye göre mânâ Aişe (Radt-yallahü anka)'nm kanaat getirdiği şekildedir. Zira, Hz. Aişe azâb mes'elesinin bir yahudi hakkında olduğunu rivayet etmiştir. Tefsir edilen haber mücmel bırakılan haberden evlâdır.

îbni Ömer {Radıyallahü anh)'m rivayet ettiği hadisler dahî âyet-i kerîmeye muhalefet etmeksizin sahih olabilir. Çünkü araplar öldükten sonra kendilerine bağıra çağıra mersiyeler okunmasını vasiyet ederlerdi.

Hattâbi diyor ki: «Bir rivayet sabit oldumu, o rivayeti zan ile çürütmeye imkân yoktur. Buradaki hadîsi hem Ömer hem de oğlu rivayet etmişlerdir. Aişe'nin rivayet ettiği hadisde onların rivayetlerini hükümsüz bırakacak bir şey yoktur. Her iki tarafın rivayet ettiği hadislerin sahih olmaları caizdir. Aralarında münâfaat yoktur. Ölünün azâb olması, sağlığında iken kendisine yas tutulmasını ve mersiye okunmasını vasiyet ettiği zaman lâzım gelir...»

Ağlamakla ölünün azâb görmesi hususunda ulemadan nakledilen kavillerin mühim olanlarını az yukarıda görmüştük... şimdi hadîslerin izaha muhtaç görülen yerlerine dönelim:

îbni Abbâs (Radîyaîlahü anh)'m bir zâtm delâleti ile cenaze yerine gelmesi âmâ olduğuna işarettir. Hakîkaten ömrünün sonlarına doğru gözleri görmez olmuştu. Gerek îbni Abbâs gerekse îbni Ömer ashâb-ı kirâm'm büyüklerinden olup, «Abâdüe-i Erbaa» denilen dört Abdullah' [13] dan ma'dûtturlar.

Hz. Abdullah b. Ebî Müleyke 'nin onlar derecesinde olmadığı hâlde aralarına oturması bir özürden dolayıdır. Yoksa özürsüz kendinden her cihetçe üstün olan iki zâtm arasına oturmak âdaba muhaliftir.

Abullah îbni Ömer'in rivayetini mürsel bırakmasından murâd: Ölen kimsenin, dirilerin ağlaması yüzünden azâb göreceğini mutlak olarak nakletmesi Hz. Âişe'nin rivayeti gibi yahudi cenazesi olmakla kayıtlamaması, diğer rivayetlerde olduğu gibi vasiyet veya ailesinden bâzüarınm ağlamasını zikretmemesidir.

Beydâ*: Hakîkatta «çöl», mânâsına gelirse de, burada ondan murâd: Mekke ile Medine arasında bir yerdir.

Bu rivayetlerde ismi geçen Suheyb (Radıyallahü anh)- Su-heyb-i Rûmi diye şöhret bulan Suheyb b. Sinan 'dır. Küçüklüğünde Roma'hlann eline esir düştüğü için ana dilini unutmuş, sonradan tekrar öğrenmişse de doğru dürüst ve hatasız konuşa-mamıştır. Abdullah b. Cüd'an, kendisini Romalılardan satın alarak azâd etmiştir. Bundan sonra Hz. Suhayb müslüman olmuştur. Kendisi Mekke müşriklerinden ezâ cefâ çeken ilk müslümanlardandır.

Rivayetlerin mecmu'undan anlaşıldığına göre H z . Ömer Hacc'dan döner dönmez vurulmuştur.

Hz. Âişe'nin «Güldüren de ağlatan da Allah'tır.» demesi: İbni Ömer'in rivayet ettiği hadîsi kabul etmediğinin delilidir. Çünkü insanın gülmesi, ağlaması, keder ve sevinci Allah'tandır. İnsanın bunlarda hiç bir dahl-ü te'sîri yoktur. Şu hâlde bunlardan dolayı ölü değil; diri bile muâhaze olunamaz, demek istemiştir. Bir rivayette bu sözü îbni Abbâs söylemiştir.

Hz. Aişe (Radtyallahü anhâ) nin bir rivayette:

«Allah Ebü Abdlrrahmân'a rahmet eylesin.», diğer bir rivayette «Allah Ömer'e rahmet eylesin.» demesi: Edep, terbiye ve nezâket icâbıdır.

Ebû Abdirrahmân: Hz. İbni Ömer'in künyesidir. Aişe (Radıyallahü anhâ) onlar hakkındaki bu sözleriyle kendilerini hatâya nisbet etmekden doğacak hoşnutsuzluğu gidermek için bir vâsıta yapmıştır.

Râvl îbni Ebi Müleyke: «Vallahi tbni Ömer -hiç bir şey demedi.» sözüyle ihtimâl Hz. Aişe'yi haklı gördüğünü anlatmak istemiştir. Fakat ulemânın bu sükût hakkındaki kavilleri öyle değildir, tbni Münir: «tbni Ömer (Radıyallahü an/ı)'ın susması, Aişe'nin sözünü kabul ettiğine delil olamaz. Belki de münâkaşadan kaçınmıştır.» diyor

Kurtubî de: «tbni Ömer bu hedîsi merfü olarak rivayet ettikten sonra burada susması: kendine ânz olan bir şüpheden dolayı değildir. Lâkin hadisin ona göre te'vîle ihtimâli vardır. O anda hadisi hamledecek bir te'vil yolu bulamamıştır. Yahut o meclisin münâkaşaya tahammülü yoktur...» demiştir.

Hz. Aişe'nin son rivayetlerinden birinde «Îbni Ömer hatâ etmiş.» diyerek yaptığı tashihler meyânında onun hadisdeki «bilirler» kelimesinin yerine «işitirler» dediğini gösteren rivayeti okumuş sonra hadîsde zikri geçen âyetleri okuyarak, onlardaki ölüye laf işittirme sözünü hakikate hamletmiştir. Hâlbuki bir çok rnüfes-sirlerle diğer ulemâya göre bu âyetlerdeki ölülerden murâd: Kâfirlerdir. Kâfirler işittiklerinden istifâde edememe hususunda öldükten sonra hiç bir şeyden istifâde edemeyen cesetlere benzetilmiştir. Bu takdirde bu âyetlerde Hz Âişe'ye delil yoktur.

Kalib: Bedir gazasında Küffâr cesetlerinin atıldığı kuyudur. Bâzıları bunu: «Taşlan işlenmemiş eski bir kuyu» diye tefsir etmişlerdir.

Bedir müşriklerine Resûlüllah {SaUdlahü Aleyhi ve SellemYin bir şeyler söylediğini ifâde için: «Onlara ne söylediyse söyledi.» denilmiştir. Bundan murâd: «Size vaad olunanın hak olduğunu anladınız mı?» buyurmuş olmasıdır.

Hz. Ömer'in Suheyb (Radtyalhhü anhy&ı «Bilmez misin?» yahut «Duymadın mı?» diyerek azâb hadisini hatırlatmasını, Hz. Süheyb'in bu hadisi evvelce Peygamber (Sallalîahü Aleyhi ve Sellem)'den bizzat işittiğine delildir. Herhalde -sonradan onu unutmuş olacaktır.

Bâzıları: «Hz. Ömer'in Suheyb'in ağlamasına karşı itirazda bulunması: sesle ağladığı içindir. Ömer (Raâıyaîhhü anh) bundan, öldükten sonra Öa ayni şekilde yahut daha fazla feryâd ederek ağlayacağı mânâsını çıkarmıştır. Hemen itirazda bulunması bundandır.» derler.

Aynî .ölene mersiye okumanın memnûiyeti babında onbeş sahâ-bîden hadîs rivayet olunduğunu «Et-Tevhîd» nâm eserden nakletmiş-tir. Hadis rivayet eden ashâb-ı kiram: îbni Mes'ûd, Ebû Mûsâ, Ma'kil b. Mukarrin, Ebû Mâlik'i Eş'arî, Ebû Hüreyre, Îbni Abbâs, Muâviye, EbûSaid, Ebû Ümâme, Alî, Câbir, Kaysü'bnü Âsim, Cünâde-tü'bnü Mâlik, Ümmü Atiyye ve Ünımü Seleme (Radtyallahü anhüm) hazerâtıdır.

îbni Mes'ûd hadisini Buhâri, Müslim, Tirmizî, Nesâî ve îbni Mâce tahric etmişlerdir.

Ebû Mûsâ hadîsini Buhâri tahric etmiştir.

Ma'kil b. Mukarrin hadisi sahih senedle -Süneni Kebir-de rivayet etti olunmuştur.

Ebû ,Mâlik-i Eş'arî hadîsini Müslim rivayet etmiştir. Bu hadîsde Resulüllah (Salîaîîahü Aleyhi ve Sellem):

Ümmetimde câhiliyet umurundan kalma dört şey vardır ki, bunları terketmezler. (Bu dört şey) soy sopu İle iftihar etmek, neseplere taanda bulunmak, yıldızlardan yağmur beklemek ve nfyânadır...» buyurmuşlardır.

Ebû Hüreyre hadîsini yalnız Tirmizi rivayet etmiştir. Mânâ itibârı ile bu hadis dahî Ebû Mâlik hadisi gibidir.

îbni Abbâs hadîsini îbni Merdûye «Tefsir» inde tahric etmiştir.

Muâviye hadîsini îbni Mâce rivayet eder.

Ebü Saîd-i Hudri hadîsini Ebû Dâvûd tahrîc etmiştir. Bu hadisde Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem):

tYasçı kadına ve onu dinleyen kadına Allah lanet etsin.» buyurmuştur.

Ebû Ümâme hadîsini İbni Mâce tahrîc etmiştir. Mezkûr hadîsde Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellemjı

«Yüzünü tırmalayan, cebini yırtan, helak ve azâb duasında bulunan kadınlara lanet olunmuştur.» buyurmaktadır.

Hz. Ali hadîsi ile Câbir hadîsini Îbni Ebî Şeybe • Musannaf » ında tahric etmiştir.

Kaysü'bnü Âsim hadîsini Nesâi; Cünâdetü'bnü Mâlik hadîsini Taberâni tahrîc etmişlerdir.

Ümmü Atiyye hadîsini Buhar î, Müslim ve Nesâi; Ümmü Seleme hadisini de îbni Mâce rivayet etmişlerdir.

Aynî bunlardan maada bu bâbda Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) Hazretlerine beyat eden bir kadınla Ömer, Enes, Amrû'bnü Avf, îbni Ömer, Imrânû'bnü Husayn, Abbâs b. Abdilmuttalib, Selman, Semura hazerâtı ile Ebû Mûsâ (Radıyallahü a«/x)'m zevcesinden dahî hadîsler rivayet edildiğini söylemiş ve bu hadislerin yerlerini göstermiştir. Şöyle ki:

Beyat eden kadının hadîsini Ebü Dâvûd tahrîc etmiştir.

Ömer (Radıyallahü anh) hadîsini Buhar î, Müslim, Nesâive îbni Mâce rivayet etmişlerdir.

Enes hadisini Nesâi, Amrû'bnü Avf hadîsini Teberânî «El-Kebîr» nâm eserinde tahrîc etmiştir.

îbni Ömer hadîsini Beyhaki rivayet etmiştir.

Imrânû'bnü Husayn hadisini Nesâi tahrîc etmiştir. Mezkûr hadisde:

«Ölen kimse ailesinin ona yaptığı feryâd-ü figân yüzünden âzab görür.» buyurulmaktadır. Bu hadîsi dinleyen bir zât: «Acaba Horasan' da vefat eden bir adamın ailesi burada kendisine âh-u zâr etseler, o adam yine azâb görecek mi?» diye sormuş; Râvi, ona:

«Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) doğru söylemiştir, sen İse yalan yaptın.» mukaabelesinde bulunmuştur.

Abbâs b. Abdilmuttalib hadîsini Taberânî «El Kebîr» inde;

Se1mân hadîsini yine Taberânî tahrîc etmiştir.

Semüra hadîsini Bezzâr rivayet eder.

Ebû Musa (Radtyallahü anfcj'nın zevcesi hadisini Ebû Dâvûd rivayet etmiştir. Bu kadının ismi «Ümmü Abdillâh» dır.

İmam Müslim bu bâbdaki hadîsleri kitabının sonuna der-cetmiştir.

Babımız Hadislerinden Şu Hükümler de Çıkarılmıştır

1- Niyâha yâni ölenin arkasından yüksek sesle mersiyeler okumak bü'icmâ' haramdır. Çünkü câhiliyet devri âdetlerindendir. Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Seîlem) kendisine islâmiyet üzerine be-yata gelen kadınlara niyâha yapmamayı şart koşardı.

Babımız hadîsleri feryâd-ü figân ederek ağlamanın memnu; fer-yâd etmeksizin gözyaşı dökmenin caiz olduğuna delâlet ederler.

2- Cenaze beklemek için toplanmak müstahabdır.

3- Karine bulunduğu takdirde kafi bilinmeyen fakat hakkında galebe-i zan hâsıl olan bir şey'e yemin etmek caizdir.

Mersiye (Ağıt) Okuma Hususunda Gösterilen Şiddet Babı

29- (934) Bize Ebû Bekir b. Ebî Şeybe rivayet etti. (Dedi ki): Bize Affân rivayet etti. (Dedi ki): Bize Ebânü'bnü Zeyd rivayet etti H.

Bana İshâk b. Mansûr da rivayet etti. Lâfız onundur. (Dedi ki): Bize Habbânü'bnü Hilâl haber verdi (Dedi ki): Bize Ebân rivayet etti. (Dedi ki): Bize Yahya rivayet etti; ona da Zeyd rivayet etmiş. Zeyd'e Ebû Sellâm, ona da Ebû Mâlik-i Eş'arî rivayet etmiş ki, Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurmuşları

«Ümmetimde câhiliyet âdetlerinden kalma dört şey vardır ki, onları terk edemezler, (Bunlar): Asaleti ile öğünme, neseplere ta'n, yıldızlarla yağmur isteme ve niyâhadır.» Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) şunu da sözlerine ilâve buyurdular:

«Yasçılık yapan kadın, Ölmezden evvel tevbe etmezse, kıyamet gününde üzerinde katrandan bir elbise ve uyuzlu bir gömlek olduğu hâlde (kabrinden) kaldırılır.)

«Onları terk edemezler...» sözünden murâd: Tamâmiyle terk edemezler, demektir. Çünkü bunları Müslümanlardan bir taife terketse, başka bir taife yapmakta devam eder.

«Yıldızlarla yağmur istemek»: Câhiliyet devri itikaadına göre fecir zamanı batıda bir yıldız düşmek, onun yerine doğuda başka bir yıldız doğmakla olurdu. Onlar bunu görünce yağmur yağacağına itikaad eder ve tesaadüfen yağmur yağarsa: «Filân yıldızla bize yağmur gönderildi.» derlerdi.

Yasçı kadına kıyamet gününde uyuzlu gömlek giydirmekten mu-râd: Bedenine uyuz ve gidişme arız olup, adetâ gömlek gibi kaplayacağını anlatmaktır.

Hadîs-i .şerif niyâhanın haram olduğuna delildir. Bu husûsda ulemâ müttefikdir.

Yine bu hadis, mükellefin can gırtlağına gelmeden yapacağı tev-benin sahîh olduğuna delildir.

30- (935) Bize Îbnü'l-Müsennâ ile tbni Ebî Ömer rivayet ettiler. İbnü'l-Müsennâ dedi ki: Bize Abdülvahhâb rivayet etti. (Dedi ki): Yahya b. Saîd'i şöyle derken işittim: Bana Amra haber verdi, o da Alşe'yi şunları söylerken işitmiş: Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Seîlemye, İbni Harise ile Ca'fer b. Ebî Tâlib ve Abdullah b. Ravâha* nın katli haberi gelince oturdu; mahzun olduğu belliydi. Ben, kapının aralığından bakıyordum. Derken ona bir adam gelerek:

— «Yâ Resûlallah! Ca'fer'in kadınları...» diyerek onların ağladıklarım söyledi. Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem), ona gidip kadınları nehyetmesini emir buyurdu. O zât da gitti. Müteakiben Peygamber (Sallaîlahü Aleyhi ve SeUem)'* gelerek kadınların kendisine itaat etmediklerini söyledi. Resûlüllah (Sallaîlahü Aleyhi ve Sel-lemjona ikinci defa giderek kadınları nehyetmesini emir buyurdu; o da gitti. Sonra tekrar Peygamber (Sallaîlahü Aleyhi ve Sellem)'* gelerek:

— «Vallahi bu kadınlar bize galebe çaldılar, yâ Resûlallah!» dedi.

(Râvî dedi ki): Âişe, Resûlüllah (Sallaîlahü Aleyhi ve Sellemyin o adama:

«Hadi git!.. Onların ağızlarına toprak sac!-» buyurduğunu söyledi.

Aişe şöyle d emiş: «Bunun üzerine ben to adama): Allah senin cezam kaldırsın! Vallahi ne Resûlüllah (Sallaîlahü Aleyhi ve Sellem)'in sana emrettiğini yaptın; ne de onu kederiyle başbaşa bıraktın! dedim.»

(...) Bize, bu hadisi Ebü Bekir b. Ebî Şeybe de rivayet etti. (Dedi ki): Bize Abdullah b. Nümeyr rivayet etti. H.

Bana Ebû't-Tâhir dahî rivayet etti. (Dedi ki): Bize Abdullah b. Vehb, Muâviyetü'bnü Sâlih'den naklen haber verdi. H.

Bana Ahmedü'bnü İbrahim Ed-Devrakî rivayet etti. (Dedi ki): Bize Abdüssamed rivayet etti. (Dedi ki): Bize Abdülaziz yâni İbni Müslim rivayet etti. Bunların hepsi Yahya b. Said'den bu isnâdla, bu hadisin benzerini rivayet etmişlerdir. Abdülazîz'in hadîsinde: «Ne de Resûlüllah (Sallaîlahü Aleyhi ve Sellem?i derdiyle başbaşa bıraktın ... denilmiştir.

Bu hadîsi Buhâri «Cenâiz» bahsinin bir iki yerinde; Ebû Dâvûd ile Nesâi dahî ayni bahiste muhtelif râvüerden tan-ric etmişlerdir.

Hadîsde şehid edildiği bildirilen İbni Harise 'den murâd: Resûlüllah (Sallaîlahü Aleyhi ve Sellemyin azatlısı Zeydü'brıü Harise (Radıyallahü anh)'dıc. Hz. Zeyd küçüklüğünde annesi ile beraber akrabasını ziyâreye gittiğinde Beni Kays kabilesinden birtakım atlıların hücumuna uğramış, onların eline esîr düşmüştü. Kendisini Hakim b. Hizam, halası Hatice binti Huveylid için satm almıştı. Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sel-km)'in zevcesi olan Hatice (Raâtyallahü anhâ), onu Peygamber-i Zîşân. {Sallallahü Aleyhi ve Sellem) Efendimize hibe etti. Bil'âhara Hz. Zeyd'in babası yakınlarından birkaç kişi ile birlikte Mekke'ye geldi. Oğlunun orada köle olarak satıldığını işitmişti. Zeyd'in babası para mukaabilinde oğlunu almak isteyince Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem), Hz. Zeyd'i çağırtarak, gelenlerin babası ile sair akrabası olduklarını bildirmiş ve kendisini meccânen babasına gitmekle Mekke'de Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)'ixı yanında kalmak arasında muhayyer bırakmıştı. Hz. Zeyd Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)'in hâne-i saadetinde kalmayı tercih etti. O da kendisini azâd ederek oğulluk edindi. Artık ona herkes Zey-dü'bnü Muhammed diyorlardı. Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) kendisini pek seviyordu. Onu azatlı cariyesi Ümmü Ey-men'le evlendirdi. Bu izdivâcdan: Üsâmetü'bnü Zeyd dünyâya geldi.

Hz. Aişe'den rivayet olunduğuna göre: Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) bir seriyye ile Hz. Zeyd‘i de gönderirse o se-riyyeye mutlaka kendisini kumandan tâyin edermiş. Hattâ Aişe (Radıyallahü anhâ)ı «Zeyd Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)' den sonra hayâtta kalsaydı onu mutlaka Halîfe ta'yîn ederdi.» dermiş.

Bu hadisi imâm Ahmed ile Nesâi ve Ibni Ebî Şeybe rivayet etmişlerdir. Sahih ve garîb bir hadistir.

Şehîd edilen Ca'fer (Radıyallahü anh)fB. gelince: Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)'m. amıcası Ebû Tâ1ib'in oğlu olup, kardeşi Hz. Alî 'den on yaş büyüktür. Eskiden Müslüman olmuş ve Habeşistan'a hicret etmişti. «Ca'fer-i Tayyar» demekle meşhurdur. Hz. Ca'fer'in şehîd olacağını bizzat Resûl-i Ekrem (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) Efendimiz haber vennişdir. Ca'fer (Raâtyallahü anh) cennetle müjdelenen bahtiyarlardandır.

Şehîd edilen üçüncü zât Abdullah b. Ravâha 'dır. Künyesi Ebû Muhammed veya Ebû Revâha olan bu zât dahi eskiden Müslüman olmuş, Akabe, Bedir, Uhud, Hendek, Hudeybiye ve Hayber gibi bir çok vak'alarda hâzır bulunmuştur. Onun dahî şehîd olacağını ve cennete gireceğini bizzat Fahr-i Alem (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) Efendimiz müjdelemiştir. Bu üç zâtın şehid edilmeleri şöyle olmuştur:

Kendilerini Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) üç bin kişilik bir ordu ile Hicret'in 8. yılında Şam taraflarına harbe göndermiş, Hz. Zeyd'i orduya kumandan tâyin etmişti. Resûl-i Ekrem (Sah lallahü Aleyhi ve Sellem) kendilerine bâzı tavsiyelerde bulunmuş, bu meyânda: Şayet Zeyd vurulursa yerine Ca'fer'in geçmesini; o da vurulursa yerine Abdulah b. Ravâha 'nın kumandan olmasını emir buyurmuştu. Ordu yola revân olurken Resûlüllah (Sah lallahü Aleyhi ve Sellem) de teşyî'a çıkmıştı; böylece hareket ederek «Ma'ân- taraflarına vardılar. Orada Bizans İmparatoru Hırak1'in, Belkaa' taraflarına yüzbin kişilik bir Roma ordusu ile geldiğini ve kendilerine o taraflardan da yüz bin kişi katıldığını; bu suretle İkiyüz bin kişilik bir ordu teşkil ettiklerini haber aldılar. Müslümanlar bu vaziyet karşısında Mûte denilen bir yere çekildiler. Sonra düş-.manla karşılaştılar, Hz. Zeyd şehid oluncaya kadar Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)'in sancağı elinde olduğu hâlde düşmanla çarpıştı ve nihayet şehîd düştü. Arkasından sancağı Ca'fer aldı; o da şehîd düşünceye kadar düşmanla çarpıştı. Nihayet sancağı Abdullah b. Revâha aldı. Enes (Radıyallahü anh)'m beyânına göre Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) bu üç zâtın şehîd düştüğünü haber verirken gözlerinden yaşlar boşanmış. Sonra:

«Sancağı Allah'ın kılıçlarından bir kılıç aldı.» buyurmuş. Bu kılıç: Meşhur İslâm kumandanı Hâlidü'bnü Velİd (Raâıyallahii anh) Hazretleri'dir. Allah Teâlâ, Hz. Hâ1id kumandasında Müslümanlara fütuhat nasîb etmişti. Rivayete nazaran Hz. Hâ1id: «Gerçekten Mûte Harbinde benim elimde dokuz kılıç kırıldı. Nihayet elimde bir Yemen kılıcından başka bir şey kalmadı.» demiştir. Mûte Harbinde Müslümanlardan oniki kişi şehîd olmuştur. Mûte harbi, târihin eşini kaydetmediği muharebelerden biridir. Biribirine din düşmanı olup; Biri hak yolunda cihâd eden fakat sayısı «üç bin» i geçmeyen; diğeri kâfir olup ikiyüz bin kişilik bir orduya mâlik bulunan iki ordunun birbiri ile çarpışması akıllara durgunluk verecek derecede büyük bir iştir. Sonunda bir avuç mü'minîn koskoca ikiyüz bin kişilik küfür ordusuna galebe çalması şüphesiz ki Allah'ın mü' mîn kullarına lütfettiği bir mûcizesidir.

Tıybî'nin tahminine göre: Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Seh lem), Mûte Harbinde üç kumandanının arka arkaya şehit düştüğü haberini alınca cidden mahzun olmuş. Bunu ne kadar gizlemeğe çalışmışsa da, fıtrat-ı beşeriyye iktizâsı yine yüzünden belli olmuştur.

Kalbinin kan ağladığı bir sırada Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) Efendimize gelerek Hz. Ca'fer'in evinde kıyametler koptuğunu, aile efradının feryâd-ü figân ettiklerini bildiren zatın kim olduğu malum değildir. İhtimâl Hz. Aişe kendisine kırıldığı için ismini tasrîh etmemiştir.

Ca'fer (Radıyallahü anh)'in kadınlarından murâd: Zevcesi Esma binti Umeys ile onun yanında bulunan kendi akrabası ve Hz. Ca'fer'in akrabası kadınlardır. Burada cümlede hazf vardır. Aişe (Radtyallahü anhâ) cümleden delâleti hâl karinesi ile «Inne» nin haberini hazfetmiştir. Mânâ şudur: «Resûlüllah (Sallallakü Aleyhi ve Sellem)'e gelen zât: Ca'fer'in kadınları bağıra çağıra ağlamak ve feryâd-ü figânda bulunmak gibi şer'an memnu olan işler yaptılar; dedi.»

Kurtubî diyor ki: «Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Se//em)'in: (Kadınların ağzına toprak saç.) enirini vermesi: Kadınların yüksek sesle ağladıklarına delildir. Bundan vazgeçmeyince ağızlarını toprakla tıkamayı emir buyurmuştur.»

Kaadî îyâz'a göre ise: Bu cümleden murâd: Ta'cİzdir. Yâni bu kadınlar ağızları tıkanmazsa susmazlar. Ağızlarını da ancak toprakla doldurmk suretiyle tıkayabilirsin, demektir.

Yine Kurtub i'nin beyânın göre, kadınların söz dinlememesi, bu emrin Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve SeJIemj'den geldiğini söylemediği için olabilir. Bu sözü kendiliğinden söylediğini zannettikleri için o zâta itaat etmemişlerdir. Yahut emrin Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)'den geldiğini anlamışlar fakat musibetin şiddetinden kendilerine mâlik olamamışlardır.

Ayni, Kurtub î'nin bu mütâlâasını yerinde bulmakta ve: •Sahâbî kadınlara lâyık olan budur. Çünkü haram bir şeyden tekrar tekrar nehyolunduktan sonra ondan vazgeçmeyip, devam etmeleri ihtimâlden uzaktır.» demektedir.

tâbiri: «Allah burnunu toprakta süründürsün» mânâ-

sına gelir. Bu cümlenin mânâsı hakkında evvelce söz geçmişti. Burada ondan murâd: Bedduadır. Çünkü Hz. Aişe'nin kanaatine göre o zât, kendisine verilen emrî yerine getirememiş; kadınları nehyedip susturamamıştı. İkide bir gelerek kadınların itaat etmediklerini söylemekle Resûlüllah (Sallallahü aleyhi ve Sellem)'i derdiyle başbaşa dahî bırakmamıştı.

Burada Kirmâni şöyle diyor: «Eğer (o zât Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)'in emrini yerine getirdi ama kadınlar itaat etmedi) dersen; ben de derim ki: Onun bu fiiline imtisal eden olmadığı için hakikatte onu yapmamış gibidir. Yahut hakikaten toprak serp-memiştir.»

Hz. Aişe'nin sözüne Nevevî şöyle mânâ. vermiştir: «Sen, beceriksizsin! Onun için de aldığın emri yerine getirip kadınları sus-turamıyorsun. Bunu yapamadığını Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Selletn)'* haber de vermiyorsun ki, başkasını göndersin de, üzüntüden kurtulsun.»

Hadisden Çıkarılan Hükümler:

1- Ta'ziye için vakar ve sükûnetle oturmak caizdir.

2- Hadis-i şerif, sabıra teşvik etmektedir. Gerçi sabır hususunda insanların hâli muhteliftir. Bâzısının kederi yüzünden, bâzısının gözünden belli olur. Bir takımı ise kat'iyyen hâlini beyân etmez, musibetten önce ne ise, musibetten sonra da o hâlde kalır. Fakat mu'tât haddini aşmamak şartıyla kalbin inlemesi nefsin mahzun olması, gözün yaşarması kulu sabırlılar mânâsından çıkarmaz.

Asabî mizaçlı bir kimsenin musibet ânında kendini tutarak sabretmesi, metin tabiatlı kimsenin sabrından daha sevaplıdır.

3- Münkerâddan nehyolunan kimse, onlardan vazgeçmezse, kendisine ceza verilir; imkân bulunursa te'dib olunur.

4- Perde arkasına gizlenen kadınların ecnebi erkeklere bakmamaları caizdir.

5- Bir haberi te'kîd için yemin etmek caizdir.

31- (936) Bana EbûY-Rabî* Ez-Zehrânİ rivayet etti. (Dedi ki): Bize Hammâd rivayet etti. (Dedi ki): Bize Eyyûb, Muhammedden, o da Ümmü A ti yy e'den naklen rivayet etti. Ümmü Atiyye şöyle demiş: Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) bizden bey'atla beraber niyâ-ha yapmıyacağımıza dâir de söz aldı. Ama beş kadından başka bizden hiç bir kadın sözünde durmadı. (Bu beş kadın): Ümmü Süleym, Ümmü'1-Alâ', Muâz'ın karısı Binti Ebî Sebra yahut Binti Ebî Sebra ile Muâz'ın karısı (dır.)

32- (...) Bize İshâk b. İbrahim rivayet etti. (Dedi ki): Bize Es-bat haber verdi. (Dedi ki): Bize Hişâm, Hafsa'dan, o da Ümmü Atiy-ye'den naklen haber verdi. Ümmü Atiyye şöyle demiş: «Resûlüllah

(Sallallahii Aleyhi ve Sellem) tbey'at esnasında niyâha yapmıyacaksı-nız) diye bizden söz aldı. Ama bizden beş kadından başka sözünde duran olmadı. Bunlardan biri Ümmü Süleym'dir.»

Bu hadisi Buhârî Kitâbü'l-Cenâiz»'de, Nesâî «Bey'a»'da tahric etmişlerdir.

«Bey'a»: Muâhade, mânâsına gelir. Burada ondan murâd: Müslüman olmak için yapılan muâhade ve verilen sözdür.

Ümmü Süleym.- Hz. Enes'in vâlidesidir. îsmi Seh1e'dir. Daha başka olduğunu söyleyenler de vardır.

Ümmü'1-Alâ': Ensâr'dan bir kadındır.

Binti Ebi Sebra: Hz. Muâz b. Cebel'in zevcesidir. Buhâri'nin rivayetinde Muâz'in zevcesinden sonra: «İki de başka kadın yahut Binti Ebî Sebra ile Muâz'm karısı ve bir de başka kadın.» denilmiştir.

Bu hadîsde râvi şekketmiş ve: «Muâz'in karısı Binti Ebî Sebra yahut Binti Ebi Sebra ile Muâz'm karısı.» demiştir. Birinci kavle göre: Binti Ebî Sebra Hz. Muaz'ın karışıdır. İkinci kavle göre ise Binti Ebi Sebrâ başka, Hz Muaz'm karısı başkadır. Şu hâlde birinci kavle göre: Verdiği sözde duran kadınlardan: Ümmü Süleym, Ümmü'1-Alâ' ve Binti Ebî Sebrâ olmak üzere üçü beyân edilmiş demektir. Buhâri'nin rivayetinde «İki de başka kadın» denilmek suretiyle kadınların adedi beşe çıkarılmıştır. İkinci rivayete göre ise hadiste zikri geçen kadınlar dörttür. Bunlar Ümmü Süleym, Ümmül'1-Alâ, Binti Ebî Sebrâ ve Muaz'n zevcesidir. Buhari'nin rivayetinde «Bir de başka kadın...» denilerek kadınların adeti tamamlanmıştır.

Ayni diyor ki: «Bâzıları burada bir çok yerlerden sahih olmayan nakiller yaparak sözü karıştırmış ve tahmin üzere konuşmuşlardır. Sahih olan şekli, sahih kitaplarında nakledilendir.»

«Ama beş kadından başka bizden hiç bir kadın sözünde durmadı.» ifâdesi hakkında Kaad îyâz şunları söylemiştir: «Bu sözün mânâsı: Ümmü Atiyye ile beraber bey'at edenlerden beş kadın müstesna olmak üzere, hiç biri sözünde durmadı, demekdir. Beş kadından maada kimse niyâhayı terketmedi, demek değildir.»

Bu Hadisden Çıkarılan Hükümler:

1- Niyâhat yâni feryâd-ü figân ederek ölenin arkasından ağlamak haramdır. Çünkü bunda elem ve kederi heyecana getirmek ve sabrı gidermek vardır.

2- Hadis-i şerif, Allah'ın kazasına teslimiyete muhalefet edildiğini haber vermektedir.

33- (937) Bize Ebû Bekir b. Ebi Şeybe İle Züheyr b. Harb ve İshâk b. İbrahim toptan Ebû Muâviye'den rivayet ettiler. Züheyr dedi ki: Bize Muhammed b. Hâzim rivayet etti. (Dedi ki): Bize Âsim, Hafsa'dan, o da Ümmü Atiyye'den naklen rivayet etti. Ümmü Atiyye şöyle demiş: Şu âyet (yâni) «Ey Peygamber! Sana mü'min kadınlar gelerek Allah'a şirk koşmayacaklarına... Ve sana âsî olmayacaklarına söz verirlerse, onlarla bey'at akdet... [14] nazil olunca Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellemj'İn kadınlardan aldığı bey'atta niyâha da vardı. Ben:

— «Yâ Resûlallahf Yalnız fülân oğulları ailesine yapılacak niyâha müstesna. Çünkü onlar câhiliyet devrinde benim niyâhama iştirak etmişlerdi. Binâenaleyh benim de onların niyâhasına iştirak et-mera gerekir; değil mi?» dedim. Bunun üzerine Resûlüllah (Sallallakü

Aleyhi ve Sellem)'-

— (Peki) fülân oğullarına yapılacak niyâha müstesna olsun; buyurdular.

Bu hadisi Buhârî «Kitâb't-Tefsîr» de tahrîc etmiştir. Onun rivayetinde Hz. Ümmü Atiyye kendi ismini vermeyerek: «Bunun üzerine bir kadın elini çekti ve: (fülân kadın benim niyâhama iştirak etmişti; ben de ona aynı mukaabelede bulunmak isterim) dedi. Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem), ona bir şey söylemedi. Kadın oradan gitti ve sonra dönerek bey'at etti.» demektedir. Hz. Üininü Atiyye bu sözleri üe Resülüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem}' in kendisine sükûtla izin verdiğini ve hemen oradan giderek niyâ-hasma iştirak etmek istediği kadına vaadini ifâ ettiğini anlatmak istemiştir.

Nesâi'nin rivayetinde Resülüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)' in, Hz. Ümmü Atiyye 'ye:

«Haydi git! O kadının niyâhasına iştirak et.» buyurduğu; Ümmü Atiyye'nin: «Ben de giderek kadının niyâhasına iştirak ettim. Sonra dönerek Resülüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)e bey'at eyledim.» dediği tasrih edilmektedir. Nitekim Müslim'in rivayetinde de istisna talebinde bulunan kadmın Hz. Ümmü Atiyye olduğu bildirilmektedir.

Nevevi: «Bu hadis, niyâha için yalnız Hz. Ümmü Atiyye'ye ruhsat verildiğine hamledilmiştir. Sâri' Hazretleri umûm mânâsından dilediğini tahsis edebilir.» diyor.

Bâzıları: «Nevevi'nin bu sözünü itiraz götürür. Ancak Ümmü Atiyye 'nin niyâhasına iştirak eden kadın Müslüman olmamışsa, o başka.» demişlerdir.

I'tirâzm vechi şudur: Şer'an haram kılman hiç bir şey tahsis kabul etmez.

Ancak Tirmizî'nin tahrîc ettiği Esma binti Yezid hadîsinde Hz. Esma şöyle demektedir: «Ben:

— Yâ Resûlallah fülân oğullan amıcanun niyâhasında bana iştirak etmişlerdi; benim de bu hususta onlara borcumu ödemem îcâb eder; dedim, Resülüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) bunu kabul etmedi; ben kendisine tekrar tekrar müracaatta bulundum. Nihayet bana izin verdi. Ama bir daha niyâha yapmadım.»

İmam Ahmed ile Taberânî, Mus'ab b. Nûh tarîki ile şu hadisi tahrîc etmişlerdir: «Mus'ab dedi ki: Akrabamızdan bir koca karıya yetiştim, bu kadın Resülüllah (Sallallahü Aleyhi ve ScJIctw)'e bey'at eden kadınlar arasında bulunmuş; şöyle anlatırdı:

Derken (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)

Niyâha yapmayacaksınız, diye bizden söz aldı. Ben dedim ki: (Yâ Nebiyyallah! Vaktiyle birtakım insanlar başımıza gelen musibetler husûsunda bizim vaveylamıza iştirak ederlerdi, şimdi onların başına da musibet gelmiştir. Binâenaleyh ben de onların niyâhasına iştirak etmek isterim.)

Resülüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)-.

— Git de onlara mukaabele bilmisilde bulun; dedi. Sonra gittim, niyâhalanna iştirak ettim ve gelerek Resülüllah {Sallallahü Aleyhi ve Sellem)'* bey'atta bulundum.»

Bu hadîslere bakarak Mâliki 'terden bâzıları niyâhanın caiz olduğuna kaail olmuş: «Haram olan niyâha câhiliyet devrindeki gibi başını saçım yolarak yapılandır.» demişlerse de, doğrusu niyâha yâni ölünün arkasından bağıra çağıra yas edip ağlamak mutlak surette haramdır. Ulemânın mezhebi budur.

Ayni diyor ki: «Bu hususta en güzel ve en doğru cevap şudur: Niyâha hususundaki nehiy evvelâ tenzih için vârid olmuştur. Bil'â-hara kadınların Peygamber {Sallallahü Aleyhi ve SeUem)'e bey'atları tamam olunca, niyâha haram kılınmıştır. Şu hâlde hadîslerde zikri geçen kadınlara verilen izin, birinci hâle tesaadüf etmiş, demektir. Sonra niyâha haram kılınmış ve bu husûsda bir çok hadîslerde şiddetli tehditler vârid olmuştur.»

Buhârî hadîsinde: «Bîr kadın elini çekti...» deniliyorsa da, bundan Resülüllah {Sallallahü Aleyhi ve SeüemYin kadınlarla musâfa-ha ettiği mânâsı çıkarılmamalıdır. Zîra Hz. Âişe 'den rivayet olunan bir hadîsde Peygamber {Sallallahü Aleyhi ve SellemYin kadınlarla asla musâfaha etmediği bildirilmiştir. Binâenaleyh buradaki «el çekme» den murâd: Bey'attan çekinmektir. İki hadisin arası bu suretle cem olunur.

11- Kadınların Cenaze Arkasında Yürümekten Nehy Babı

34- (938) Bize Yahya b. Eyyûb rivayet etti. (Dedi ki): Bize tbni Uleyye rivayet etti. (Dedi ki): Bize Eyyûb, Muhammedü'bnu Şîrîn d en naklen haber verdi. Demiş ki: Ümmü Atiyye şunu söyledi:

«Biz cenazelerin arkasında yürümekten nehyediliyorduk ama bu mes'ele üzerimize kat'iyyetle haram kılınmamıştı.»

35- (...) Bize Ebû Bekir b. Ebî Şeybe rivayet etti. (Dedi ki): Bize Ebû Üsâme rivayet etti. H.

Bize İshâk b. İbrâhîm de rivayet etti. (Dedi ki): Bize îsâ b. Yûnus haber verdi. Bu râvîlerin ikisi de Hişâm'dan, o da Hafsa'dan, o da Ümmü Atıyye'den naklen rivayet etmişlerdir. Ümmü Atıyye:

— «Biz cenazelerin arkasında yürümekten nehyolunduk. Ama bu mes'ele üzerimize kat'iyyetle haram kılınmadı.» demiş.

Bu hadisi Buhâri «Kitâbü'1-Hayz- ile «Kitâbü*l-Cenâiz»'de tahric etmişdir.

Bu hadisde, kadınların cenaze arkasından gitmelerinin yasak edildiği meçhul sigası ile ifâde olunmuştur. Buhârî'nin rivayeti dahî öyledir. Fakat îsmâî1i'nin rivayetinde bu hüküm malûm sigası ile ifâde olunmuş ve: «Resûlüllah (Sallaîlahü Aleyhi ve Sellem) bizi cenaze arkasından gitmekten nehiy buyurdu.» denilmiştir. Binâenaleyh «bu hadis hüccet olamaz.» şeklinde bir itiraz vârid değildir.

«Bize emir buyurdu, nehyetti...» gibi sîgaların hükmü ulemâ arasında ihtilaflıdır. Cumhûr'a göre: Bu gibi sığalarla rivayet olunan hadisler merfû hükmündedirler.

Taberâni'nin rivayet ettiği bir hadisde Hz. Ümmü Atıyye şunları söylemiştir: •Resûlüllah (Sallaîlahü Aleyhi ve Sellem), Medine'ye girince bütün kadınları bir eve topladı. Sonra bize Ömer (Radtyallahü anh)'i gönderdi; Ömer:

— Ben size Resûlüllah {Sallaîlahü Aleyhi ve Sellem)'m Resulüyüm, beni sizinle çalmayacağınıza... ilâh... dâir mubâyea yapmaya gönderdi, dedi...»

Bu hadîsin sonunda; «Bize bayramda perdenişin tazeleri çıkarmamızı emreyledi; cenazeye çıkmayı bize yasak etti.» denilmektedir. Mezkûr hadîs babımız rivayetinin mürsel olduğuna delâlet eder. cümlesi «Bize cenazeye çıkmamak, şâir memnu' şeylerde olduğu gibi te'kid ve teşdit edilmedi. Yâni haram kılınmadı.» de-mekdir. Şu hâlde bu söz «Cenazelerin arkasından gitmek bize haram değil, mekruh kılındı.» mânâsındadır.

Kurtubi; «Bu hadîsin zahiri nehyin tenzih için olduğunu gösterir. Ulemânın cumhuru da buna kaaildir.» demiştir.

Îbnü'l-Münzîr: «Bize, İbni Mes'ud ile İbni Ömer'in Aişe ve Ebû Ümâme'nin kadınlar için mekruh görürdükleri rivayet olundu.» demiştir.

Kadınların cenaze arkasından yürümelerini İbrahim Nehai, Hasan-ı Basri, Mesrûk, İbni Şirin, Evzâi, İmam Ahmed b. Hanbel ve İshâk da kerih görmüşlerdir. Sevrî : «Kadınların cenaze arkasından gitmeleri bid'attır.» demiş; Ebû Hanîfe kadınlara böyle bir şey'in yakışmıyacağını söylemiştir.

İbni Abbâs (Radiyaîlahü anh) ile Kaasim, Salim, Zührî, Eabîa ve Ebû'z-Zinâd: Kadınların cenaze arkasından gitmelerine cevaz vermişlerdir. İmam Mâlik dahî caiz görmüş ise de, genç kadınlara bunu mekruh addetmiştir.

îmam Şafiî'ye göre Kadınların cenaze arkasından gitmesi haram değil; mekruhtur.

Abderî'nin rivayetine göre: Kadınların cenaze arkasından gitmesi mekruhdur. Yalnız ölen kimse kadının çocuğu veya babası yahut kocası olur da, kadın da bu gibi zevatın cenazelerine çıkacak yaşta bulunursa, o zaman çıkması mekruh değildir.

Bu hususta İbni Hazm-i Zahiri dahî şunları söyler: «Kadınlar cenaze arkasında gitmekten men olunmazlar. Bunu neh-yeden eserler sahih değillerdir. Çünkü bu gibi eserler ya meçhul bir râvi tarafnıdan yâhud mürsel olarak yahut da hadisi ile ihticâc olu-namıyan kimseler tarafından rivayet olunmuşlardır. Bu husûsda en ziyâde bir şeye benziyen rivayet babımızın hadîsidir. Hâlbuki o da müsned değildir. Çünkü nehyedenin kim olduğunu biz bilmiyoruz. Belki de sahabeden biridir. Fakat sahih ve müsned bile olsa bu ha-disde yine hüccet yoktur. O, ancak kerahete delâlet eder. Bu hadisin hilafı sabit olmuştur. İbni Ebî Şeybe, Ebû Hüreyre (Raâıyallahü anh)'d&n şu hadîsi tahric etmiştir:

Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) bir cenazede bulunuyordu. Bir ara Ömer (Raâıyallahü anh) bir kadın görerek ona seslendi; Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem), Ömer'e:

— (Bırak onu yâ Ömerl Zîra göz yaşarır, nefis dertlidir. Bu iç yakında olmuştur.) buyurmuştur.»

Bu hadisi Hakim tahric etmiş ve onun Buhâri ile Müslim 'in şartlarına göre sahih olduğunu söylemişse de, bu iddia söz götürür. Çünkü Beyhaki bu hadîsin munkatı' olduğunu bildirmiştir. Senedinde Selemetü'bnü Ezrak vardır. İbnü'l-Kattan: «Bu Seleme 'nin hâli malûm değildir. Hadîs ricali hususunda kitap yazanlardan hiç birinin onu andığını bilmiyorum.» demiştir.

Dâvtidi'ye göre Hz. Ümmü Atıyye 'nin: «Cenaze arkasında yürümekten nehyolunduk.» sözünün mânâsı: «Kabristana varıncaya kadar gitmek bize yasak edildi.» demektir. Ona göre: «Ama bize azimet kılınmadı.» sözünün mânâsı: «Biz cenazenin arkasından yürümedikçe cenazenin evine taziyede bulunmak ve başsağlığı dilemek için davet olunmadık.» demektir.

Bâzıları «İhtimâl bu cümleden murâd: Erkeklere cenazenin arkasından gitmeleri teşvik edildiği gibi, bize teşvik edilmedi, demektir.» mütâlâasını ileri sürmüşlerdir.

Kadın için en doğru hareket: Cenazenin arkasından gitmemektir.

Hâzimi şöyle diyor: «Cenaze arkasından gitmeye gelince: Bu hususta kadınlara ruhsat yoktur. Yezîd b. Habib'den rivayet olunduğuna göre: Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)-.

Bir zâtın cenazesinde bulunmuş, tam cenaze namazı kılınacağı sırada bir kadın görmüş; (Bu kimdir?) diye sorunca; ölen zâtın (kız kardeşi) olduğunu söylemişler. Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem), ona evine dönmesini emretmiş ve taa kadın görünmez oluncaya kadar cenaze namazını kılmamış. Başka bir kadına da: (Geri dön; yoksa ben dönerim!) buyurmuşlar.»

12- Cenazeyi Yıkama Hakkında Bir Bab

36- (939) Bize Yahya b. Yahya rivayet etti. (Dedi ki): Bize Yezîd b. Zürey', Eyyûb'dan, o da Muhammedü'bnü Sirîn'den, o da Ümmü Atıyye'den naklen haber verdi. Ümmü Atıyye şöyle demiş: Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) yanımıza girdi; biz kızını yıkıyorduk. (Bunu görünce) şöyle buyurdular:

«Onu su ve sidrle üç def'â yahut beş def'â hattâ lüzum görürseniz daha fazla yıkayın. Sonuncuda kâfur yahut bir parça kâfur da katın. Yıkamayı bitirdiğiniz vakit bana haber verin.»

Yıkama İşini bitirdiğimiz vakit kendisine haber verdik. Bize gömleğini uzattı ve:

«Bunu kızıma iç gömleği yapın.» buyurdu.

37- (...) Bize Yahya b. Yahya rivayet etti. (Dedi ki): Bize Ye-zid b. Zürey', Eyyûb'dan, o da Muhammedü'bnü Sîrin'den, o da Hafsa binti Şirinden, o da Ümmü Atıyye'den naklen haber verdi. Ümmû Atıyye:

— «Biz, onun saçlarını tarayarak üç pelik yaptık.» demiş.

38- (...) Bize Kuteybetü'bnü Saîd, Mâlik b. Enes'den naklen rivayet etti. H.

Bize Ebü'r-Rabî' Ez-Zehrânî ile Kuteybetü'bnü Saîd de rivayet ettiler. Dediler ki: Bize Hammâd rivayet etti. H.

Bize Yahya b. Eyyûb dahî rivayet etti. (Dedi ki): Bize tbni Uleyye rivayet etti. Bu râvîlerin hepsi Eyyûb'dan, o da Muhammed'den, o da Ümmü Atıyye'den naklen rivayet ettiler. Ümmü Atıyye:

«Peygamber {Sallallahü Aleyhi ve SellemTin kızlarından biri vefat etti.» demiş, tbni Uleyye hadisinde ise: -Bize Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) geldi; biz onun (vefat eden) kızını yıkıyorduk.» de-miş; Mâlikin hadîsinde de: «Kızı vefat ettiği zaman Resûlüllah (Saİîalîdkü Aleyhi ve Sellem) yanımıza girdi...» dediği nakledilmiş; hadisi Yezîd b. Zürey'in, Eyyûb'dan, onun da Muhammed'den, onun da Üm-mü Atıyye'den naklen rivayet ettiği hadis gibi rivayet etmişlerdir.

30- (...) Bize Kuteybetü'bnü Saîd rivayet etti. (Dedi ki): Bize Hammâd, Eyyûb'dan, o da Hafsa'dan, o da Ümmü Atıyye'den yukar-ki hadîs gibi rivayette bulundu. Şu kadar var ki o:

«Üç yahut beş veya yedi yahut lüzum görürseniz bundan daha fazla (yıkayın; buyurdu)» demiştir. Hafsa da Ümmü Atıyye'den rivayetinde: «Başına üç pellk yaptık.» demiştir.

(...) Bize Yahya b. Eyyûb rivayet etti. (Dedi ki): Bize îbni Uleyye rivayet etti. (Dedi ki): Bize Eyyûb dahî haber verdi. (Dedi ki): Hafsa da Ümmü Atıyye'den naklen şunları söyledi: «Ümmü Atıyye, Peygamber (Sallallahü aleyhi ve SeJiemj'in onu tek yıkayın; üç veya beş yahut yedi def'â (buyurduğunu) söyledi. Ümmü Atıyye biz, onun saçlarını tarayıp üç pelik yaptık» dedi.

40- (...) Bize Ebû Bekir b. Ebî Şeybe ile Amru'n-Nâkıd hep birden Ebû Muâvİye'den rivayet ettiler. Amr dedi ki: Bize Ebû Muâ-viye Muhammed b. Hâzim rivayet etti. (Dedi ki): Bize Âsim-ı Ahvel, Hafsa binti Sîrin'den, o da Ümmü Atıyye'den naklen rivayet etti; Ümmü Atıyye şöyle demiş: Resûlüllah (Sallattahü Aleyhi ve SeJleın)*in

kızı Zeyneb vefat ettiği vakit Resûlüllah (Sallalhhii Aleyhi ve Sellem), bize:

«Onu tek Yıkayın; üç veya beş def'â. Beşincide (suya) kâfur yahut bir parça kâfur koyun. Yıkadınız mı hemen bana bildirin.» buyurdular.

Biz de kendisine bildirdik. Bunun üzerine bize gömleğini verdi ve:

«Bunu, ona iç gömleği yapın.» dedi.

41- (...) Bize Amru'n-Nâkıd rivayet etti. (Dedi ki): Bize Ye-zîdü'bnü Hârûn rivayet etti. (Dedi ki): Bize Hişâmü'bnü Hassan, Haf-sa binti Sîrîn'den, o da Ümmü Atıyye'den naklen haber verdi. Ümmü Atıyye şöyle demiş:

«Biz, kızlarından birini (in cenazesini) yıkarken Resûlüllah . Sah lallahü Aleyhi ve Sellevı) yanımıza geldi. Ve:

— «Onu, tek aded yıkayın; beş yahut daha fazla...» buyurdu.

Râvî bu hadisi de Eyyüb'la, Asım "in hadisleri gibi rivayet etti. Bu hadîsde şunu da söyledi: «Ümmü Atıyye: Saçlarım üç'e ayırdık; yan taraflarına birer pelik, alnına da bir pelik yaptık, dedi.»

42- (...) Bize Yahya b. Yahya rivayet etti. (Dedi ki): Bize Hü-şeym, HâÜd'den, o da Hafsa binti Sirîn'den, o da Ümmü Atıyye'den naklen haber verdi ki, Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellern), kızını (n cenazesini) yıkamayı kendisine emrettiği zaman, ona:

«Onun sağ taraflarından ve abdest yerlerinden yıkamaya başlayın.» buyurmuşlar,

43- (...) Bize Yahya b. Eyyûb ile Ebû Bekir b. Ebî Şeybe ve Amru'n-Nâkıd hep birden İbni Uleyye*den rivayet ettiler. Ebü Bekir dedi ki: Bize İsmail b. Uleyye, Hâlid'den, o da Hafsa'dan, o da Ümmü Âtıyye'den naklen haber verdi ki, Resûlüllah (Sallallahii Aleyhi ve Sellem), kızını yıkamaları hususunda kadınlara: «Onu sağ taraflarından ve abdest yerlerinden yıkamaya başlayın!» buyurmuşlar.

Bu hadisi Buhârî onbir tarîkden tahric etmiştir. Bunların bâzısı «Kitâbut-Tahâre- de; bir takımları da «Cenaze» bahsindedir. Onu bütün Kütüb-iS itte sahipleri -Cenaze* bahsinde muhtelif râvîlerden tarhîc etmişlerdir.

Resûlüllah (Sallallahii Aleyhi ve Sellem)'in vefat eden kızı Zeyneb (Radıyallahü an/ra)'dır. Nitekim Müs1im'in bir rivayetinde ismi tasrîh edilmiştir. Hz. Zeyneb, Fahr-i Kâinat (Sallalhhii Aleyki ve Sellem) ttattetevriYn et\ ^üyüV. kenmelerVdûT.

Resûlüllah (Sallallahii Aleyhi ve Sellem), onu Ebû'l-Âs1bnü'r-Rabî1 ile evlendirmişti. Hz. Zeyneb'in ondan * A1i ve Ümâme isminde iki çocuğu dünyâya gelmiştir. Ümâme'yi, Resûlüllah (Sullallakii Aleyhi ve Sellem), Efendimiz pek severdi. Namazda kucağında taşıdığı bildirilen kız çocuğu Hz. Ümâme'dir. Hz. Zeyneb Hicret'in 8. yılında vefat etmiştir. Ekser-i ulemâdan rivayet edilen budur.

Bâzıları, o gün vefat eden kızının: Ümmü Gülsüm (Radı-yallahü anhâ) olduğunu söylemişlerdir. Hz. Ümmü Gülsüm, Osman b. Affân (Raâtyallahü anh) ile evliydi. Ebû Davud'un Ahmed b. Hanbel tarikiyle rivayet ettiği bir hadîsde Leylâ binti Kaanif: «Ben, Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)'in kızı Ümmü Gülsüm vefat ettiği vakit onu yıkayanlar meyânında bulunuyordum. Resûlüllah {Sallallahü Aleyhi ve Sellem)"^. bize ilk verdiği şey gömleği, sonra kaftanı sonra başörtüsünü, sonra da göğüs sargısı oldu...» demiştir. Ancak Münzirl bu hadîsin isnadında zayıf râvîlerden Muhammed b. İshâk bulunduğunu söylemiştir. Râviler arasında meşhur olmıyan bir zât da vardır. Doğrusu o gün vefat eden Hz. Zeyneb 'dir. Çünkü Ümmü Gülsüm (Radıyallahii anhâ), Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Seîlem) Bedir'de bulunduğu sırada vefat etmişti.

tbnü'l-Kattân, Leylâ hadîsinin râvîleri arasında bulunan Nûh b. Hakîm'in meçhul bir kimse olduğunu; adaleti sü-büt bulmadığını söylemiştir.

Ulemâ, İbni Münzir'in Hz. Ümmü Gülsüm 'ün vefatı hakkındaki sözünü hatâ sayarlar. Çünkü Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) Bedir'de iken vefat eden kızı Ümmü Gülsüm değil; Rukiyye 'dir.

Gerçi Hz. Ümmü Atıyye 'nin Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)'^ kerîmelerinden Ümmü Gülsüm 'ün cenazesini yıkayanlar meyânında bulunduğu rivayet ediliyorsa da, bundan o gün vefat edenin Hz. Ümmü Gülsüm olması lâzım gelmez. Çünkü Ümmü Atıyye (Radıyallahii anhâ) sahâbî kadınların en faziletlilerinden biri olup; kadın cenazelerini yıkar, hastaları tedavi eder, Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) ile birlikte gazalara giderek Gâzî'lerin yaralarını sarardı. Onunla birlikte yedi Gazada bulunduğu rivayet olunur. İsmi Nüseybe 'dir.

Resûlüllah (Sallallahii Aleyhi ve Seilem)'in cenazeyi üç veya beş, lüzum görüldüğü takdirde daha fazla yıkamalarını emir buyurması: Yâ en az üç defa yıkanması lüzumuna yahut «tek aded» yıkamanın müstehab olduğuna işaret içindir.

Tek aded yıkamanı: ~,on haddi yedidir. Nitekim bir rivayette «yedi» olduğu tasrih Duyurulmuştur. Yalnız Ebû Dâvûd 'un bir rivayetinde «yedi defa yahut lüzum görürsen daha fazla yıka» bu-yurulmuştur. Bundan da: Tek olmak şartıyla yediden fazla yıkamanın müstehab olduğu hükmü çıkarılmıştır. Çünkü fazla yıkamak, daha fazla temizliğe sebep olur.

İmam Ahmed b. Hanbel, yediden fazla yıkamayı mekruh görmüştür.

Ulemâdan İbni Abdilberr dahi: «Yediden fazla yıkanacağına kaail olan kimse bilmiyorum.» demiştir.

Mârûdi ise yediden fazla yıkamayı israf sayar.

Îbnü'l-Münzîr: «İşittim ki su vurulunca ölünün cesedi gevşermiş. Onun için ben yediden ziyâde yıkanmasını münâsip görmem.» demektedir.

Sidr: Nebg ağacı, demektir. Eskiden bu ağacın yaprakları temizlikte sabun yerine kullanılırmış. Maamâfih Tıybi'nin rivayetine göre, her yıkayışta suya «sidr» katmak icâb etmez. Müstehab olan, ilk yıkayışta sidr kullanmaktır.

1bni Tin. cenaze yıkarken suya sidr kullanmanın sünnet olduğunu, bu hususta «Hitmî» denilen nebatın da ayni vazifeyi gördüğünü; bunlar bulunmadığı takdirde onların yerine «üşnân» gibi güzel kokulu nebatlar kullanılacağını söylemiştir.

Avâm'ın yaptığı gibi sidr yaprağını suya atmanın bir mânâsı yoktur.

îmam Ahmed b. Hanbel bunu doğru bulmamış ve kabul etmemiştir. Meyyit'in cesedini sidrle ovarak, üzerine su dökmek de böyledir.

Ulemâdan bâzıları, her yıkayışta suyla beraber sidr kullanılacağına kaail olmuşlardır. îmam Ahmed 'in mezhebi de budur. Çünkü Resûlüllah (SallaUahii Aleyhi ve Sellem)'i yıkarken üç defa gu-sül tekrar edilmiş; üçünde de su ile beraber sidr kullanılmıştır.

Son defada suya «kâfur» katılmasının hikmeti: Kâfur, cismi ka-tılaştırdığı, onun kokusundan sinekler kaçtığı içindir. Ayrıca onu kullanmak Melâike'y© ikram sayılır.

Hadîsde râvi, Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)'in kâfur mu, yoksa kâfûr'dan bir parça mı dediğinde şüphe etmiştir.

Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Seltew,)'in sırtındaki elbisesini vererek, kızının vücûduna sarılmasını emir buyurması, Âsâr-ı şerifesi ile teberrük olunmak içindir. Bunu bütün işler bittikten sonra vermesi: Elbise cesetten cesede geçerken araya fasıla girmemesi içindir. Sulananın eserleri ile teberrük hususunda asıl olan budur.

Bu Rivayetlerden Çıkarılan Hükümler:

1- Cenaze yıkarken sidr ve kâfur gibi güzel kokulu şeyler kullanmak müstehabdır. Ekser-i ulemâ misk kullanmayı dahî caiz görmüşlerdir. Enes ve îbni Ömer (RadıyaUahü anh) üe Saîd ü' bnü'l-Müseyyeb misk kullanmışlardır. Ömer (Radıycûlahü anh) ile Atâ' ile Hasan-1 Basrî onun lâşe olduğuna kaaildir-ler. Fakat Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve SeUetıı) Efendimizin tekfininde misk kullanılması, onların bu kavlini reddeder.

Hanefii'ye ulemâsına göre: Erkeklere de, kadınlara da misk kullanmak helâldir.

2- Hadis-i şerif, kadın cenazelerini kadınların yıkaması, kocalarının yıkamasından efdal olduğuna delildir.

Hasan-ı Basri ile Sevrî, Şa'bîve EbüHanife' nin mezhebleri budur. Cumhûr-u ulemâ ile Eimme-i Se1ase denilen Mâlik, Şafii ve Ahmed b. Hanbel bunun hilâfına kaaildirler. Evzâî ile İshak dahî onlarla beraberdir.

3- Erkek elbisesinden, kadına kefen yapmak caizdir.

4- Kadının saçlarını tarayarak üç pelik örmesi müstehabdir. Yalnız Hanefii'lere göre üç değil iki pelik örülür.

5- Cençzeyi tek âdetle yıkamak ve yıkarken sağ taraflardan başlamak müstehabdir.

6- Cenaze yıkarken abdest azalarından başlayarak, ona abdest aldırmak müstehabdir. Bâzıları îmam A'zam'm -Cenazeye abdest aldırılmaz.» dediğini rivayet etmişlerse de, bu rivayet doğru değildir. îmam A'zam böyle bir şey söylememiştir. Onun mezhebine göre: Cenazeye abdest aldırılır. Yalnız mazmaza ve istinşâk yaptırılmaz.

7- Nevevi diyor ki: Ulemâdan bâzıları bu hadisle istidlal ederek: Cenaze yıkayan kimseye gusül lâzım gelmediğine kaail olmuşlardır. Hadîsin bu hükme delâlet etmesi, ta'lim mevkiinde bulunmasıdır. Yâni cenaze yıkayan kimsenin yıkanması icâb etseydi: Re-sûlüllah (Saüallahii Aleyhi ve Sellem) onu ümmetine öğretirdi. Bizim mezhebimizle cumhur'un mezhebine göre: Cenaze yıkayan kimseye gusûl vâcib değildir. Lâkin yıkanması müstehabdir. Hattabî: (Bunun vücûbuna kaail olan kimse bilmiyorum.) demiştir. Fakat İmam Ahmed ile îshâk'a göre, cenaze yıkayan kimsenin abdest alması vâcibdir. Cumhûr'a göre: Abdest almak dahi vâcib değil; müstehabdir...»

Fâide: Cenaze yıkamak Hanefii'lere göre sünnet ve icmâ' la vâcibdir. Sünnetden delilleri: Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) Efendimizin:

«Müslümanın müslüman üzerinde altı hakkı vardır...! buyurması ve öldükten sonra yıkamasını da bu haklardan saymasıdır. Bu bâbda icmâ-ı ümmet de vardır.

Cenaze yıkamanın farz-ı kifâye olduğuna icmâ-ı ümmet bulunduğunu Nevevi dahî nakletmiştir.

Cenaze" yıkamak, Hz. Adem A1eyhisse1âm'dan kalmıştır Abdullah b. Ahmed' in «Müsned»inde rivayet ettiği bir hadisde:

«Âdem Aleyhisselöm'ı Melekler yıkamış, kefenlemiş, kokulam iş ve mezarını kazarak tâhd yapmışlar; namazını da kılmışlardır. Sonra kabrine girerek onu yerleştirmişler ve üzerine kerpiç dizmişlerdir. Sonra kabirden çıkarak, üzerine toprak atmışlar ve: (Ey Benî Ademi İşte tutacağınız yol budur.) demişlerdir.» buyurulmuştur.

Bu mânâda bir hadîsi Beyhakî de rivayet etmiştir.

Cenaze yıkamanın sebeb-i vücûbu: Bâzılarına göre, hades [15]'dir. Çünkü ölüm, mafsalların gevşemesine sebebdir.

Irak ulemâsından bâzılarına göre, ölüm: Necaseti icâb eder. Çünkü insanın sair hayvanlar gibi akan kanı vardır. Onun için de su kuyusuna düşüp ölürse, kuyunun suyu pis olur. -Bedâyi» nâm eserde: însan, Allah'ın bir ikramı olmak üzere ölmekle pis olmaz. Zira pis olsa öldükten sonra necis olduklarına hükmedilen şâir hayvanlar gibi yıkamakla temizlendiğine hükmedilemezdi.» deniliyor.

Hanbe1ii'lerden bâzılarına göre: Ölmekle insan pis olur ve yıkanmakla temizlenmez. Cenazenin kurulandığı peşkir v.s. dahî onlara göre pis olur. Fakat bu kavil bâtıl ve icmâ'a muhâlifdir.

13- Ölenin Kefeni Hakkında Bir Bab

44- (940) Bize Yahya b. Yahya Et - Temini ile Ebû Bekir b. Şey-be, Muhammedü'bnü Abdillah b. Nümeyr ve Ebû Küreyb rivayet ettiler. Lâfız Yahya'nındır. Yahya (bize haber verdi) tâbirini kullandı. Diğerleri «Bize Ebû Muâviye. A'meş'den, o da Şakîk'den, o da Habbâb b. Erât'dan naklen rivayet etti.» dediler. Habbâb şunları söylemiş: Biz, Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) ile birlikte hak yolunda Allah'ın rızâsını taleb ederek hicret ettik. Ecrimiz de Allah'a vâcib oldu. Kimimiz ecrinden hiç bir şey yemeden (âhirete) göçüp gitti. Bunlardan biri Mus'ab b. Umeyr'dir. Bu zât, Uhut Harb'inde şehîd edildi de, bir kaftandan başka kendisim kefenliyecek şey bulunmadı. Kaftanı baş tarafına koyduğumuz vakit (aşağıdan) ayakları çıkar; ayaklarını koyduğumuz vakit de başı meydana çıkardı. Bunun üzerine Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem):

«Bu kaftanı başından aşağı koyun; ayaklarının üzerine de izhır otu atın.» buyurdular. Bâzımızın ise meyvesi kemâl bulmuştur. Onda onu devşirir.

(...) Bize Osman b. Ebî Şeybe rivayet etti. (Dedi ki): Bize Cerîr rivayet etti. H.

Bize İshâk b. îbrâhîm de rivayet etti. (Dedi ki): Bize İsâ b. Yûnus haber verdi. H.

Bize Mincâb b. Haris Et - Temimi dahî rivayet etti. (Dedi ki): Bize Alİyyü'bnü Müshır haber verdi. H.

Bize tshâk b. İbrahim ile tbni Ebî Ömer dahi rivayet ettiler. Bu râvîler hep birden tbni Uyeyne'den, o da A'meş'den bu isnâdla bu hadisin benzerini rivayet etmişlerdir.

Bu hadisi Buhârî -Cenâiz- bahsinin bir iki yerinde «Hicret», «Rukaak» ve «Megâzî» bahislerinde; Ebû Dâvûd «Vesâyâ» da, Tirmizi «Menâkip» de, Nesâî dahi «Cenâiz» bahsinde muhtelif râvilerden tahric etmişlerdir.

«Ecrimiz de Allah'a vâcib oldu.» cümlesinden murâd: «Allah Te-âlâ vaad buyurduğu için vaadi mûcebince ecr-i mükâfaat vermek şer' an hak oldu.» demektir. Çünkü Allah'a hakîkatta hiç bir şey vâcib olmaz.

«Kimimiz ecrinden hiç bir şey yemeyip âhirete göçüp gitti.» yâni dünyâda hiç bir şey edinmeye çalışmadı, dünyâ malı kazanmadı; kendini âhiret işlerine vererek âhiret nimetlerine bol bol nail olmaya çalıştı.

îşte bunlardan biri de Hz. Mus'abb. Umeyr'dir. Uhut Harbinde 40 küsur yaşında şehîd edilmiş, kendisini saracak kefenliği bile bulunmamış da, ayak uçlarına izhir otu örtmüşlerdi.

îzhir: Hicaz'da yetişen güzel kokulu bir nebâtdır. Hasır kamışına benzer; yalnız daha küçüktür. Kuruduğu zaman rengi beyazlaşır.

Buhâri'nin tahric ettiği başka bir hadîste şöyle denilmektedir: «Abdurrahman b. Avf bir gün yemeği ile geldi, kendisi oruçluydu. (Söz sırasında) şunları söyledi: Mus'ab b. Umeyr şehid edildi. Hâlbuki benden daha hayırlı idi. Kendisi öyle bir elbise ile kefenlendi ki, başı örtüldümü ayakları açıkta kalır; ayakları örtülürse başı meydana çıkardı. —Zannederim şunu da söyledi:— Hamza (Râdiyallahü anh) şehîd edildi. Ona da bir elbiseden başka kefenlik bulunamadı. Hâlbuki benden daha hayırlı idi. Sonra önünüze alabildiğine dünyâ nimetleri serildi. —Yahut şöyle dedi—: Dünyâ nimetleri bize verildikçe verildi. Korkarız bize hayır hasenatımız peşin verilmiş olmasın. Sonra ağlamağa başladı hattâ yemeği de bıraktı.»

Hz. Abdurrahman, cennetle müjdelenen zevattan olduğu hâlde tevâzuan Mus'ab (Râdiyallahü anhjnın kendinden daha hayırlı olduğunu söylemiştir.

Hamza (Râdiyallahü anh), Resülüllah (Stâlallahü Aleyhi ve Sellem) in amıcası ve süt kardeşidir. Kendisine «Esedullah» yâni «Allah'ın arslanı» denilir. Onun Müslüman olması ile İslâmiyet kuvvet bul-muşdur. Hz. Hamza Uhut Harbinde şehid düşmüşdür: Seyyidü'ş-Şühedâ lâkabını taşır. Faziletleri saymakla bitmez. Bu iki zâtın hâllerini andıktan sonra Hz. Abdurrahman' m ağlaması, ashâb-ı kiram'in hâllerine acıdığı ve dünyâya dalarak âhiret nimetlerinden ve derecelerinden bir hayli mahrum kalacakları endişesindendir.

«Bâzımızın ise meyvesi kemâl bulmuştur; o da devşirir.» bu sözde istiare vardır. Maksat: Kemâle eren meyva gibi dünyâ nimetleri kendisine verilmiş; onlardan bol bol istifâde ediyor, demekdir.

Hadisden Çıkarılan Hükümler:

1- îbni Battal bu hadîsle istidlal ederek: «Kefen dar geldiği takdirde cenazenin başını örtmek, ayaklarını örtmekten evlâdır. Çünkü baş daha faziletlidir.» demiştir.

2- Hadisi şerif, ilk zamanlarda Müslümanların hâllerini bildirmektedir.

3- Fakr-u zarurete ve onun doğurduğu sıkıntılara sabır etmek, insanı «Ebrâr» derecesine yükseltir.

4- Bir elbise cenazenin başı ile avret mahallini örtmeye kâfi gelmiyorsa, onunla yalnız avret mahalli örtülür; sair yerlerine güzel kokulu otlar konur. Çünkü avret mahallini örtmek hem hayât hem de memat hâlinrîe vâcibdir. Ona bakmak veya elle dokunmak haramdır. Bundan yalnız karı koca müstesnadır. Yalnız bu izahat «cenazenin her yeri avrettir.» diyenlere göredir.

Hanefii'lere göre insan diri iken de, ölü iken de muhteremdir. Binâlenaleyh kadınları erkeklerin, erkekleri ecnebi kadınların yıkamaları helâl değildir. îmam Hasan, İbni Ziya d' in Ebû Hanife' den rivayetine göre: Cenaze hâl-i hayâtında olduğu gibi yeteri derecede bir elbiseye sarılır. Yâni avret yerlerini örtecek kadar elbise kâfidir. Zahiri rivayete bakılırsa avret-i galizasının bir parça bezle örtülmesi kâfidir. «El - Bed&yi'» nâm eserde: «Cenazenin avreti, bez parçasının altından, eline bir bez sarmak suretiyle yıkanır.» deniliyor. Bu izahâtdan anlaşılıyor ki:Hanefiî'lere göre, ölen kimsenin her yeri avret değildir. Onun avreti hâl-i hayatındaki avret yerleridir. Hâl-i hayâtında erkeğin avret mahalli göbekten dize kadardır; dizler avrete dâhildir. Memâm hâlinde dahî kaaide budur. Yalnız tahfif için avret-i galîzasını örtmek kâfi görülür. Sahih olan kavil budur; İmam Mâlik de buna kaaildir.

5- Nevevî : «Bu hadiste, kefenin terekeden çıkacağına ve sair borçlardan evvel nazar-ı ittibâra alınacağına delil vardır. Çünkü Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) Mus'ab (Radiyallahü anh) in elbisesi ile kefenlenmesini emir buyurmuş; (borcu var mıydı, yok muydu?) diye sormamıştır. Böyle bir tek elbiseden başka malı olan kimsenin borçlu olması ihtimâlden uzak değildir...» diyor.

45- (941) Bize Yahya b. Yahya ile Ebû Bekir b. Ebî Şey be ve Ebû Küreyb rivayet ettiler. Lâfız Yahya'nındır, Yahya (Bize haber verdi) tâbirini kullandı. Ötekiler: Bize Ebû Muâviye, Hişâm b. Urve' den, o da babasından, o da Âişe'den naklen rivayet etti, dediler. Âişe şunları söylemiş.

«Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Selletn) SehûHyye denilen pamuklu üç parça beyaz Yemen bezi içine kefenlendi. Bunların içinde gömlekle sarık yoktu. Hüle'ye gelince: Bunun Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellemje kefen yapmak için satın alınıp alınmadığında halk şüpheye düştüğünden hülle terk olundu. Ve Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) beyaz pamuklu üç sehûliyye bezi içine kefenlendi.

Hülleyi Abdullah b. Ebi Bekir aldı. Ve:

— Ben, bu hülleyi kendime kefen yapmak için muaf aza edeceğim; dedi. Sonradan;

— Buna Allah Azze ve Celi, Peygamber'i için razı olsaydı, ona kefen yapardı; diyerek hülleyi sattı; parasını da tesadduk etti.

46- (...) Bana Aliyü'bnü Hucr Es-Sa'dî rivayet etti. (Dedi ki): Bize Alîyub'nü Müshir haber verdi. (Dedi ki): Bize Hişâmub'nu Urve, babasından, o da Âişe'den naklen rivayet etti; Âişe şöyle demiş:

«Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) evvelâ Abdullah b. Ebî Bekr'e âid bir Yemen hüllesi içine sarılmıştı. Sonra hülle, ondan çıkarılarak, üç aded pamuklu Yemen suhûlü İçine kefenlendi. Bunlar meyânında gömlek ve sarık yoktu. Abdullah bu hülleyi kaldırdı ve onun içine ben kefenlenirim; dedi. Sonradan: Bunun içine Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) kefenlenmedi de, oen mi kefenleneceğim; diyerek onu tesadduk etti.

(...) Bize bu hadisi Ebû Bekir b. Ebi Şeybe de rivayet etti. (Dedi ki): Bize Hafs b. Gıyâs ile İbni Uveyne, îbni İdris, Abde ve Vekî' rivayet ettiler. H.

Bize, bunu Yahya b. Yahya dahi rivayet etti. (Dedi ki): Bize Ab-dülazîz b. Muhammed haber verdi. Bu râvîlerin hepsi Hişâm'dan bu isnâdla rivayette bulunmuşlardır. Onların hadîsinde Abdullah b. Ebî Bekir kıssası yoktur.

47- (...) Bana İbni Ebî Ömer rivayet etti. (Dedi ki): Bize Abdül-azîz, Yezîd'den, o da Muhammed b. İbrahim'den, o da Ebû Seleme1 den naklen rivayet etti ki, Ebû Seleme şöyle demiş:

«Ben, Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Selîem)in zevcesi Âişe'ye sordum;

— Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellern) kaç elbise içinde kefenlendi? dedim. Âişe:

— Üç sehûl elbisesi içine; cevâbım verdi.

Bu hadîsi Buhârî «Cenaiz» bahsinin bir iki yerinde; Ebû Dâvûd, Nesâîveİbni Mâce «Cenâiz» bahsinde muhtelif râvilerden tahric etmişlerdir.

Resûlüllah (SaîlaUahii Aleyhi ve Sellemjin kaç parça elbise içine kefenlendiği ihtilaflıdır. Hadîslerin bâzılarında üç parça beyan Yemen bezi ile; diğerlerinde evvelâ bir hülleye, sonra o çıkarılarak üç parça beyaz Yemen bezine sarıldığı bildiriliyor.

Hülle: Bir cinsten olmak üzere izâr ve ridâ' yani üst ve alt elbise, demektir. Bu elbise Yemen kumaşlarından yapılır.

Sehûl veya Suhûl: Pamuklu elbise, demektir.

Ebû Dâvûd' un -Sünen»inde rivayet ettiği bir hadisde Resûlüllah {Sallallahü Aleyhi ve SeJIemjin «Hibera- deniler bir nev'i Yemen kumaşi ile kefenlendiği, sonra o elbise çıkarıldığı bildiriliyor.

Yine Ebû Davud'un «Sünen»inde buradaki rivayet bulunduğu gibi Ibni Abbâs' dan nakledilen başka bir rivayette üç Necrân elbisesi ile yâni iki elbiseden ibaret bir hülle ve içinde vefat ettiği gömleği ile kefenlendiği bildiriliyor.

Osman b. Ebî Şeybe: Resûlüllah (SallaHahü Aleyhi ve Sellcm) üç elbise ile yâni kırmızı hülle ve bir de içinde vefat ettiği gömlekle kefeni enmiştir, diyor.

Bezzâr'in rivayet ettiği bir hadîse göre: Resûlüllah tSallallahü Aleyhi ve Sclîenı) yedi parça kumaşla kefenlenmiştir. Bunların üçü se-hûl bezindendir. Bunlarla beraber gömlek, sarık, don ve altına yazılan bir de kadife vardır.

tbni Adiyy'in rivayet ettiği bir hadîste İbni Abbas {RadiyaUahü anhh Peygamber (SallaHahü Aleyhi ve Sellcrn) iki beyaz se-hûl kumaşı ile kefenlendi, demiştir.

Tirmiizî diyor ki: «Peygamber (SallaHahü Aleyhi ve SeJJern^ in kefeni hakkında muhtelif rivayetler vardır. Bunların içinde en sahih olanı Hz. Aişe hadîsidir»

Lügat ulemâsından Ezherî'ye göre; Sehûliyye: Yemen de bir yerin ismidir. Orada kumaş dokunur.

Sûhûliyye ise: Beyaz kumaş, demektir. Bâzıları «Sehûliyye» kelimesinin Yemen'de bir yere mahsûs ism-i mensûb olduğunu; Suhû-üyye ise: Pamuklu kumaş, mânâsına geldiğini söylemişlerdir. Hattâ «Sehûl: Yemen1 de bir kabiledir. Yemen elbiseleri bu kabileye nis-bet edilir; Sahi: Beyaz elbise, demektir, cem'i suhûl gelir.» diyenler de olmuştur.

Daha başka tefsirler yapanlar da vardır.

Bu Hadisden Çıkarılan Hükümler:

1- Hanefiî'lere göre, erkekler hakkında «kefeni sünnet» üç parça bezden yapılır. Yalnız Hanefii'ye kitaplarında bu üç parçanın izâr, kamis ve lifâ fediye adlandırılması kâmîs hakkında bu hadîsle istidlallerine mânidir. Çünkü bu hadisde kamîs zikredilme-miştir.

İmam Şafii ile Ahmed b. Hanbel hadîsin zahiri ile amel etmişlerdir. Lâkin Câbir b. Semure (RadiyaUahü anh) m rivayet ettiği bir hadis Hanefiiler'e delil teşkil eder. Mezkûr hadîsde: Resûlüllah (SallaHahü Aleyhi ve Selîemh

«Üç parça elbise ile (yâni) kâmis, îzâr ve lifâfe ile kefenlendi.» denilmektedir. Hadîsi îbni Adiyy «El - Kâmil» nâm eserinde rivayet etmiştir.

2- Babımız hadîslerinde sarığın terkedildiği bildirilmektedir. Hanefiî kitaplarında «El-Mebsûd» nâm ederse «Ulemâmızdan bâzıları cenazeye sarık sarmayı kerîh görmüşlerdir. Zira bununla kefenlik adedi çift olur. Diğer bâzıları ise sarığı müstahsen addetmişlerdir. Bunların delili: îbni Ömer (Radiyallahü anh)m oğlu Vâkıd'ı beş parça esvab ile kefenlemiş olmasıdır. Bu beş parça: Kamîs, sarık ve üç lifâfeden ibarettir. Sangı çenesinin altından geçirerek sarmıştır.»

3- Nevevî diyor ki: «Gerek bu hadîs, gerekse bundan önceki Mus'ab hadisi, cenazeyi kefenlemenin vâcib olduğuna delâlet etmektedirler. Bu hususta Müslümanların icmâ'ı vardır. Ölen kimsenin malı varsa techüz-i tekfini -malından yapılır; malı yoksa ölen kimsenin nafakası kime aitse, techüz-i tekfini de ona ait olur. Böylesi de bulunmazsa, Bey t ü'l-MâF den verilir. Beytü'l- Mâl de yoksa, Müslümanlar üzerine vâcib o3ur. Artık hükümdar bunu zenginlerden ve münâsip gördüğü kimselerden alır.»

4- Kefenliğin beyaz olması müstehabdır. Bu hususta bütün ulemâ müttefikdirler. Renkli elbiseden kefenlik yapmak mekruhdur.

14- Cenazenin Örtülmesi Babı

48- (942) Bize Züheyr b. Harb ile Hasenü'l - Hülvânî ve Abd b. Humeyd rivayet ettiler. Abd (Bana haber verdi.) tâbirini kullandı. Ötekiler: «Bize Yâkûb, —ki îbni İbrahim b. Sa'd'dır.— rivayet etti.» dediler. Yâkûb: Bize babam, Sâlih'den, o da İbnİ Şihâb'dan naklen rivayet etti. Ona da Ebü Selemete'bnü Abdirrahmân, Ümmü'l - Müzminin Aişe'nın şunları söylediğini haber vermiş, demiş;

«Resülûllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)- Vefat ettiği zaman (Hibara) denilen bir Yemen kumaşı ile örtüldü.»

(...) Bize, bu hadîsi İshâk b. İbrahim ile Abd b .Hu mey d dahî rivayet ettiler. Dediler ki: Bize Abdurrazzâk haber verdi. (Dedi ki): Bize Ma'mer haber verdi. H.

Bize Abdullah b. Abdirrahmân Ed - Dârimî de rivayet etti. (Dedi ki): Bize Ebû'l- Yemân haber verdi. (Dedi ki): Bize Şuayb, Zührî' den tamamen bu isnâdla haber verdi.

Bu hadîsi Buhârî «Libâs» bahsinde, Ebû Dâvûd «Cenâiz» de; Nesâi de «Kitâbû'l - Vefat- da muhtelif ravîlerden tahric etmişlerdir.

Hibera: Yemen kumaşlarından bir nev'i kumaştır. Dâvûdi'ye göre rengi yeşildir. Bu kumaşı Resülûllah (Sallallahü Aleyhi ve SeJ-\em) çok severmiş. Zîra cennetliklerin giyecekleri elbise bu kumaştan olacakmış. Onun için de kefenin mezkûr kumaştan yapılması müste-habdır. Beyaz renkli olanı daha makbuldür.

Hibera: Pamuktan dokunur.

Hadisi şerif: Cenazeyi örtmenin müstehab olduğuna delâlet etmektedir. Bu husûsda ulemâ müttefikdirler. Örtmenin hikmeti: Avret mahallinin açılmasını önlemektir.

Nevevî diyor ki: «Ulemâmız, cenazenin üstüne örtülen örtünün baş tarafı toplanarak, başının altına; ayak ucu dahî ayaklarının altına bükülerek açılması önlenir, demişler; cenazenin üzerindeki elbise çıkarıldıktan sonra örtüleceğini söylemişlerdir.»

15- Ölen Kimsenin Kefenini Güzel Yapmak Hususunda Bir Bab

49- (943) Bize Hârûnu'bnu Abdillâh ile Haccâcu'bnu Şâir rivayet ettiler. Dediler ki: Bize Haccâcu'bnu Muhammed rivayet etti. (Dedi ki): îbni Cüreyc, Bana Ebû'z-Zübeyr haber verdi; o da Câbir b. Abdillâh'ı şöyle rivayet ederken işitmiş; dedi: Bir gün Peygamber {Sallallahü Aleyhi ve Sellem) hutbe okumuş. (Hutbe esnasında) ashabından bir zâtın vefat ederek, kifayetsiz bir kefene sarıldığını ve geceleyin defnedildiğini söylemiş. Müteakiben namazı kılınmadan geceleyin cenaze defnedilmesini menetmiş: ancak insanın buna mecbur kalmasını müstesna saymış ve:

«Biriniz dîn kardeşini kefenlediği vakit, onun kefenini güzel yapsın.» buyurmuşlar.

Geceleyin cenaze defnedilmenin nehiy buyurulması, bâzılarına göre: Geceleyin onu teşyi'e ve namazım kılmaya pek az kimseler gelebileceği içindir. Gündüzün defnedilirse bittabi cemâat kalabalık olur. Ulemâdan bâzıları ashâb-ı kiram işe yarayacak kefenlik bulamadıkları için cenazelerini geceleyin defnederdiklerini söylemişlerdir. Zira karanlık olduğu için geceleyin kefenin iyisi kötüsü seçilemez.

Hadîs-i şerifin evveli ile âhiri bu kavli te'yid etmektedir. Onun için Kaadi îyâz: «Her iki illet sahihdir. Zahire bakılırsa Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve SeJlem) bunların ikisini de kastetmiştir. Nitekim ulemâdan bunu söyleyenler vardır.» diyor.

Kaadî îyâz'in iki illet'den muradı: Geceleyin cenazeye iştirak edenlerin azlığı ile, işe yarayacak kefenlik buîunamamasıdır.

Resülûllah (Sallallahii Aleyhi ve SellemYin mecburiyet hâlini istisna etmesi, zarurette geceleyin cenaze defninde beis olmadığını gösterir. Bu mes'ele ulemâ arasında ihtilaflıdır.

Hasan-ı Bsri bu hadîsle istidlal ederek geceleyin cenaze defnini mekruh görmüştür. Yalnız zaruret hâli müstesnadır.

Cumhûr-u ulemâ' ya göre: Geceleyin cenaze defni mekruh değildir. Delilleri Hz. Ebû Bekir i!e Selef den bir cemâatin geceleyin defnedilmeleri ve buna kimsenin itiraz etmemesidir. Bir delilleri de: Mescid-i Nebevî'yi süpürüp temizleyen zâtın geceleyin defnedildiğini bildiren hadîstir. Mezkûr hadîste ResûlÜUah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)'in o zâtı sorduğu; ashâb-ı kiramın: «O geceleyin vefat etti de, biz de geceleyin defnettik.» cevâbını verdikleri, bunun üzerine: «Bana da haber etseydiniz ya...!" buyurduğu; ashabın karanlıktan dolayı haber veremedikleri için özür beyân ettikleri bildiriliyor.

ResûlüUah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem), ashâb'a bir şey dememiş; yaptıklarına itirazda bulunmamıştır. Şayet geceleyin cenaze defni mekruh olsaydı, bunu beyân ederdi.

Cumhûr, babımız hadisi için: «Bu hadîsdeki nehy, sırf geceleyin cenaze defnetmek için değil cenaze namazı kılınmadığı içindir. Yâni geceleyin cenaze defnini ya namazı kılınmadığı için yahut namaz kılanların adedi az olacağı veya kefen hususuna ihtimam göste-riîemeyeceğindendir. Bunların hepsinden dolayı nehy buyurmuş olması da ihtimâl dahilindedir.

Kerahet vakitlerine gelince; Güneş doğarken, zevalde iken ve batarken cenaze namazı kılmak ve cenaze defnetmek ulemâ arasında ihtilaflı bir mes'eledir.

Hanefii1lerle. Ley s" e göre: Kerahet vakitlerinde cenaze namazı kılmak ve cenaze defnetmek mekrûhdur.

Şafii' lere göre: Mekruh değildir. Meğer ki hiç bir sebep yokken bu işi bile bile kerahet vaktine bırakmış ola.O takdirde mekruh işlemiş olur.

İmam Mâlik' den rivayet olunduğuna göre, kerahet vakitlerinde cenaze namazı kılınamaz. Ancak bir iztırâr karşısında kılı-nabilir. .

Ulemânın beyânına göre: Kefen mes'lesine ihtimam göstermek ve kefeni güzel yapmaktan murâd: «Kefenin en nefis ve pahalı kumaştan yapılması» değil; temizliği, kesafeti ve vücûdu örtmesidir. Zira pahalı kumaştan kefenlik yapmak israftır. Bilcümle umurun en hayırlısı ortası olduğuna göre, kefenliği de orta kumaştan seçmek en dnğru bir haıekettir. Bir kimsenin sağlığında giydiği elbisesi hangi nev'i kumaştan ise, kefenliği de o nev'iden olmalıdır. Çok pahalıya saldırmak veya pek ucuza inmek doğru değildir.

16- Cenazeyi Acele Götürme Babı

50- (944) BizeEbû Bekir b. Ebî Şeybe ile Züheyr b. Harb hep birden îbni Uyeyne'den rivayet ettiler. Ebû Bekir dedi ki: Bize Süf-yân b. Uyeyne, Zührî'den, o da Saîd'den, o da Ebû Hüreyre'den, o da Peygamber (Sallalîahiİ Aleyhi ve SellemYden naklen rivayet etti; şöyle buyurmuşlar:

«Cenazeyi sür'atli (ce) götürün. Eğer. cenaze iyi İse (netice) hayırdır. —İhtimâl— Bir an evvel onu (kabirdeki) hayır ve sevabına ulaştırmış olursunuz, dedi. Şayet cenaze sâlih bir kimse değilse, (netice) şerrdir. Bir an evvel onu omuzlarınızdan atmış olursunuz.»

(...) Bana Muhammed b. Râff ile Abd b .Humeyd hep birden Ab-durrazzâk'dan rivayet ettiler. (Dediler ki): Bize Ma'mer haber verdi. H.

Bize Yahya b. Habib de rivayet etti. (Dedi ki»: Bize Ravh b. Ubâde rivayet etti. (Dedi ki): Bize Muhammed b. Ebî Hafsa rivayet etti. Bu her iki râvi Zührî'den, o da Saîd'den, o da Ebü Hüreyre'den, o da Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve SellemYden naklen rivayette bulunmuşlardır. Şu kadar var ki Ma'mer hadîsinde; «Ebû Hüreyre'nin bu hadîsi ancak merfû olarak rivayet ettiğini biliyorum, dedi.» ibaresi vardır.

5l- (...) Bana Ebû't-Tâhir ile Harmeletü'bnü Yahya ve Hâ-rûn b. Said EI-Eylî rivayet ettiler. Hârûn (Bize rivayet etti.) tâbirini kullandı. Ötekiler: «Bize, İbni Vehb haber verdi.» dediler. İbni Vehb: Bana Yûnus b. Yezîd, İbni Şihab'dan naklen haber verdi, demiş. îbni Şihâb: Bana Ebû Ümamete*bnü [16] Sehl b. Huneys, Ebû Hüreyre'den naklen rivayet etti, demiş. Ebû Hüreyre (de): Ben, Resûlüllah (SaUal-lahii Aleyhi ve Sellc-nı^U

«Cenazeyi sür'atli (ce) götürün. Eğer sâlih bir kimse ise onu hayıra yaklaştırmış olursunuz, böyfe değilse (netice) kötüdür; onu boyunlarınızdan atmış olursunuz.» buyururken işittim, demiş.

Bu hadisi Buhârî, Ebû Dâvûd. Tirmizî, Nesaî ve îbni Mâce «Cenaze» bahsinde muhtelif râvîlerden tahrîc etmişlerdir.

Hadisi şerîfdeki «Süratli götürün.» emrinden murâd: Hızlı hızlı yürümek değil, mu'tedil yürüyüştür. Zira şiddetle hızlı yürümenin memnu olduğunu bildiren rivayetler vardır. Buradaki sür'atdan orta derecedeki hafif sür'at kastedilmiştir. Nitekim İbniEbîŞeybe' nin «Musannef-inde rivayet ettiği Abdullah b. Amr hadîsi de bunu gösterir. Mezkûr hadîsde beyân edildiğine göre Hz. Amr'a babası vasiyette bulunmuş ve: «Beni tabut üzerinde taşıdığın zaman sür'atle yavaş arasında; orta bir yüryüş yap. Hem cenazenin arkasından git. Çünkü cenazenin ön tarafı meleklere, arka tarafları da Beni Âdem'e mahsûsdur.» demiştir.

Bâzılarına göre, buradaki acele emrinden murâd: Bir kimsenin öldüğünü yüzde yüz anladıktan sonra teehüz-i tekfini ve defni hususunda sûr'at göstermektir. Ancak Nevevi bu kavlin bâtıl ve merdût olduğunu söylemiştir. Zira ashâb-ı kiram' dan Fâlhatü'bnü Berâ' hasta olmuş, Peygamber (Salhlîahü Aleyhi ve Selîcrul kendisini dolaşmağa geldiğinde:

«Ben, Tâlha'ntn başına ölümden başka bir şey geldiğini görmüyorum. Binaenaleyh onun öldüğünü bana haber verin. Hem acele davranın. Çünkü bir müslüman cenazesinin ailesi arasında hapsedilmesi doğru değildir.»

buyurmuştur.

Bu hadîsi EbûDâvûd, Huseynb. Vahva h'dan rivayet etmiştir. Bu zât ensârdan olup, sohbet şerefine nail olduğu söylenir.

Buhârî1 de bu hususta Hz. Ebû Said-i Hudri'den şu mealde bir hadîs-i şerîf rivayet olunmuştui: Peygamber (Saîlallahü Aleyhi ve Sellem)'-

— «Cenaze tabuta konup da, erkekler onu omuzlarına yüklendikleri vakit, eğer sâlih bir kimse ise: Beni (kazandığım hayır ve sevalara) çabuk ulaştırın, der. Sâlih bir kimse değilse: Vay başıma gelene bu cenazeyi nereye götürüyorsunuz? diye feryâd eder. Onun sesini insandan maada her şey işitir, insan da işitse mutlaka düşüp bayılırdı;» buyurdular.

Bu Rivayetlerden Çıkarılan Hükümler:

1- Cenaze naklinde sür'atlice davranmak gerekir. İbni Kudâme buradaki emrin ulemâ arasında hilâfsız istihbâba delâlet ettiğini söylemiştir. Yalnız İbni Hazm acele davranmanın vâcîb olduğuna kaaildir. Selef-i sâlihin' den bâzılarının cenazeyi süratle taşımayı kerih gördükleri rivayet olunursa da, bu kerahet cenazenin patlamasına sebep olacak derecede ifrâd göstermeye hamlolunabilir.

Ulemâdan bâzılarına göre: Hadîsdeki sür'at emrinden murâd, kelimenin hakikatidir.

Selef-i sâlihin' den bâzıları ile Hanefi i'lerin kavli de budur. Bittabii onlarca da cenazeyi sarsıp, patlamasına se-beb olabilecek derecede şiddetli yürümek doğru değildir.

Beyhaki «El - Ma'rife» nâm eserinde İmam Şafiî' nin {Cenazeyi sür'atle götürmek mûtad yürüyüşden biraz fazla yürümekle olur. Şiddetli sür'at mekrûhdur.) dediğini nakleder. Hanefii'lerin sür'atlice yürütmekten maksatları da bundan ibarettir.

2- Ölüm tahakkuk eder etmez cenazenin defnine şitâb etmek müstehâbdır. Bâzı hastaların ölüp ölmediği güç anlaşıldığı için bu cih-hete dikkat etmek gerekir. Hattâ îbni Beziz e' den nakledilen bir rivayete göre, bir kimsenin ölüp ölmediğini iyice anlamak için bir gün bir gece beklemek icâb eder.

3- Hiç bir işe yaramayan tembellerle düşüp kalkmaktan, sulâ-hâdan gayri kimselerle sohbette bulunmaktan kaçınmak îcâb eder.

Nevevî diyor ki: «Cenazenin arkasında yürümek, önünde yürümekten efdaldır; diyenler bu hadîsle istidlal ederler. Bu kavil Hz. Alî b. Ebi Tâlib' den rivayet olunur. Evzâiile Ebû Hanifenin mezhebleri de budur. Sahabe ve Tabiin' in cumhur ile îmam Mâlik, İmam Şafii ve diğer ulemânın ekserisine göre cenazenin önünde yürümek daha faziletlidir. Sevr1 ile bir taifeye göre ise cenazenin arkasında yürümekle önünde yürümek müsavidir.

5- Hads-i şerif, kabir hayâtına, iyi ve kötü amellerin kabirde görüleceğine de delildir.

17- Cenaze Namazı Kılmanın ve Cenaze Arkasından Yürümenin Fazileti Babı

52- (945) Bana Ebû't - Tâhir ile Harmeletü'bnü Yahya ve Hâ rûn'bnü Saîd El - Eylî rivayet ettiler. Lafız Hârûn ile Harmele'nîndir. Hârûn (Bize rivayet etti.) tâbirini kullandı. Ötekiler: (Bize tbni Vehb demiş ki): Bana Yûnus, tbni Şihâb'dan naklen haber verdi. Demiş ki: Bana Abdurrahmân b. Hürmüz El - A'rac rivayet etti ki, Ebû Hüreyre şöyle demiş: Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)

«Her kim namazı kılınıncaya kadar cenazenin yanında bulunursa, ona bir kîrât ve her kim cenaze defnedil inceye kadar yanında bulunursa, ona İki kîrât sevap vardır.» buyurdular.

— Bu İki kırat nedir? diye soranlar oldu; Resûlüllah (Saîîalîahü Aleyhi ve Sellem)

— «İki büyük dağ gibidirler.» cevâbını verdi.

Ebû't - Tâhir hadisi burada bitti. Ötekiler şunu da ziyâde ettiler: «İbni Şihâb (Dedi ki:) Salim b. Aüdillâh b. Ömer şunları söyledi: îbni Ömer Cenazenin namazını kılar, sonra oradan ayrılırdı. Ebû Hürey-re hadîsini duyunca:

— Vallahi pek çok kıratlar kaybettik, dedi.»

(...) Bize, bu hadîsi Ebû Bekir b. Ebî Şeybe rivayet etti. (Dedi ki): Bize AbdüTa'lâ rivayet etti. H.

Bize İbni Râfi' ile Abd b. Humeyd, Abdurrazzâk'dan rivayet ettiler. Abdül'a'lâ ile Abdurrazzâk'ın ikisi birden Ma'mer'den, o da Zührî1 den, o da Saîdü'bnü'l - Müseyyeb'den, o da Ebû Hüreyre'den, o da Peygamber (Sallaüahü Aleyhi ve SeHemjden naklen (iki büyük dağ) sözüne kadar rivayette bulunmuşlar, daha sonrasını zikretmemişlerdir. Abdü'l a'lâ'nın hadîsinde (cenazenin vazifesi görülünceye kadar.), Abdur-razzâk'ın hadîsinde ise: -Cenaze lâhde konuluncaya kadar.» İfâdeleri vardır.

(...) Bana Abdülmelik b. Şuaby b. Leys rivayet etti. (Dedi ki): Bana, babam, dedemden rivayet etti. Demiş ki: Bana Ukayl b. Hâlid, İbni Şihâb'dan naklen rivayet etti ki, şöyle demiş: Bana bir takım adamlar, Ebû Hüreyre'den, o da Peygamber (Salhllahü Aleyhi ve SeMew)*den naklen Ma'mer'in hadîsi gibi rivayette bulundular. Ebû Hüreyre:

«Cenaze defnedilinceye kadar onun arkasından gidene de» demiş.

53- (...) Bana Muhammedü'bnü Hatim rivayet etti. (Dedi ki): Bize, Behz rivayet etti. (Dedi ki): Bize Vüheyb rivayet etti. (Dedi ki): Bana Süheyl, babasından, o da Ebû Hüreyre'den, o da Peygamber {Sallallahü Aleyhi ve SeHern/den naklen rivayet etti ki, şöyle buyurdular:

«Her kim bir cenazenin namazını kılarda arkasından gitmezse o kimseye bir kîrât arkasından giderse iki kîrât (sevap) vardır.»

— -Bu iki kırat nedir? diye soranlar oldu; Resûlüllah (Sallallahü

Aleyhi ve Sellem)'-

— «Küçüğü Uhut Dağı kadardır.» buyurdular.

54- (...) Bana Muhammedü'bnü Hatim rivayet etti. (Dedi ki): Bize Yahya b. Said, Yezîd b. Keysân'dan rivayet etti. (Dedi ki): Bana Ebû Hâzim, Ebû Hüreyre'den, o da Peygamber (Sallallahii Aleyhi ve Sel-Icm )'den naklen rivayet etti; Efendimiz şöyle buyurmuşlar:

«Her kim bir cenazenin namazını kılarsa, ona bir kîrât; bakrine konuluncaya kadar arkasından giderse iki kîrât (sevap) vardır.»

(Râvî Ebû Hâzîm diyor ki): Ben:

— Yâ Ebâ Hüreyre bu iki kırat nedir?» dedim;

«Uhut dağı gibidir.» cevâbını verdi.

55- (...) Bize Şeybân b. Ferrûh rivayet etti. (Dedi ki): Bize Cerîr yâni İbni Hâzim rivayet etti. (Dedi ki): Bize Nâfi1 rivayet etti. (Dedi ki): İbni Ömer'e:

— Ebû Hüreyre: Ben Resûlüllah (SdlaÜahü Aleyhi ve Sellem)i «Her kim bir cenazenin arkasından yürürse, ona bir kirât ecir vardır.»

buyururken işittim, diyor; dediler. İbni Ömer (Artık) Ebû Hüreyre de bize hadis rivayet etmekte çok oluyor; dedi ve Âişe'ye birini göndererek (bu meseleyi) sordurdu. Âişe, Ebû Hüreyre'yi tasdik etti. Bunun üzerine îbni Ömer:

— Vallahi biz pek çok kıratlarda kusur ettik, dedi.

56- (...) Bana Muhammet! b. Abdillâh b. Nümeyr rivayet etti. (Dedi ki): Bize, Abdullah b. Vezîd rivayet etti. (Dedi ki):Bana Hayve rivayet etti. (Dedi ki): Bana Ebü Sahr, Yezîd b. Abdillâh b. Kuseyt'den naklen rivayet etti, ona da Dâvûd b. Âmir [17]b. Sa'd b. Ebî Vakkaas, babasından naklen rivayet etmiş ki, babası Abdullah b. Ömer'in yanında oturuyormuş. Birden Maksûre'nin sahibi Habbâb(18) çıka gelmiş. Ve:

— Yâ Abdallah b. Ömer! Ebû Hüreyre'nin ne söylediğini işitmiyor musun? (Baksana) Resûlüllah (SalhHahü Aleyhi ve SeHcvı^i--

«Her kim cenaze ile birlikte onun evinden çıkar da; namazını kılar, sonra defnedüinceye kadar cenazenin arkasından giderse, o kimseye iki kırat ecir vardır. Her bir kırat Unut Dağı kadardır. Cenazenin namazını kılıp da, dönen kimseye ise Uhut Dağı kadar bir ecir vardır.» buyururken işitmiş: demiş. Bunun üzerine İbni Ömer Habbâb'ı Ebû Hüreyre'nin söylediklerini sorarak, gelip kendisine haber vermek için Âişe'ye göndermiş. İbni Ömer mescidin çakıllarından bir avuç almış, onları elinde evirip çeviriyormuş. Nihayet elçi dönüp gelmiş ve Âişe'nin: «Ebü Hüreyre doğru söylemiş.- dediğim bildirmiş. Bunun üzerine îbni Ömer elindeki çakılları yere vurarak:

«Vallahi biz bir çok kıratlarda kusur ettik.» demiş.

57- (...) Bize Muhammedü'bnü Beşşâr rivayet etti. (Dedi ki): Bize Yahya yâni İbni Saîd rivayet etti. (Dedi ki): Bize Şu'be rivayet etti. (Dedi ki): Bana Katâde, Salim b. Ebî'l-Ca'd'dan, o da Ma'dân b. Ebî Tâlhate'l-Ya'meri'den, o da Resûlüllah (SaUallahii Aleyhi ve SeHem" in azatlısı Sevbân'dan naklen rivayet etti ki, Resûlüllah (SaUallahii Aleyhi ve SeJlem)--

«Her kim bir cenazenin namazını kılarsa, o kimseye bir kirât; defninde bulunursa iki kırat (sevap) vardır. Kîrâî: Unut Dağı kadardır.» buyurmuşlar.

(...) Bana İbni Beşşâr rivayet etti. (Dedi ki): Bize Muâzü'bnü Hi-şâm rivayet etti. (Dedi ki): Bana babam rivayet etti. (Dedi ki): Bize İbnü'l - Müsenna rivayet etti. (Dedi ki): Bize İbni Ebî Adiyy, Saîd'den naklen rivayet etti. H.

Bana Züheyrü'bnü Harb da rivayet etti. (Dedi ki): Bize Affân rivayet etti. (Dedi ki): Bize Ebân rivayet etti. Bu râvîlerin hepsi bu is-nâdla, bu hadîsin mislini Katâde'den rivayet etmişlerdir. Said ile Hi-şâm'ın hadislerinde:

«Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)'e kîrât soruldu da; — Uhut Dağı gibidir; buyurdular.» ibaresi vardır.

Hz. Âişe hadîslerini Buhârî, Nesâî ve ibniMâce; Ebû Hüreyre hadîsini dahî Ebû Dâvûd, Tirmizi ve keza Nesâî ile İbni Mâce muhtelif râvîler-den tahrîc etmişlerdir.

Bu bâbda Hz. Sevbân hadisinden maada Berâı R(î-diyalîahii mıh) ile Abdullah b. Mugaffe1 ve Ebû Saîd-i Hudrî, Übeyy b. Kâ'b ve İbniÖmer (Radiyalhhü anhiivı) hazerâtından da rivayetler vardır.

Berâ' ile Abdullah b. Mugaffel hadislerini Nesâî:

Ebû Saîd-i Hudrî hadîsini İbni Ebû Şeybe;

Ubeyy b. Kâ'b (Radiyallahü anlı) hadîsini İbni Mâc e tahrîc etmişlerdir. Rivayetlerin hepsi hemen hemen ayni hükmü ifâde etmektedirler.

Kirmânî'nin beyânına göre, kîrâd: Yarım dânık, demektir. Dânık: Dirhemin altında biridir. Fakat burada ondan mûrâd: Nasipdir.

Bâzıları: «Kirât, dinâr'ın cüzlerinden bir cüz olup, ekseri memleketlerde dinâr'ın onda birinin yansıdır.» derler.

Şam' lılara göre, kîrât: Dirhemin yirmidört cüz'ünün biridir. Bâzıları: «Kîrât, dirhem'in altıda birinin yarısıdır.» demiş; bir takımları burada ondan bu gibi mikdârlar kastedilmeyip, Allah indinde malûm olan cüzlerden bir cüz murâd edildiğini: Peygamber (Salhllahü Aleyhi ve Se//em)'in onu Uhut Dağı ile temsil ederek anlatmağa çalıştığını söylemişlerdir.

Tıybi'ye göre «Uhut Dağı gibi» tâbiri, kîrât'in tefsiri değil; maksadın izahıdır. Bu hadîsden murâd: Cenazeye iştirak eden kimse sâde namaz kılmakla iktifa ederse bir, defnine de iştirak ederse iki ecir nasiple döneceğini anlatmaktır.

Bu rivayetlerde Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellcnı]'ir} sevap miktarını kıratla ifâde etmesi, o zamanlar ekseriyetle muamelat ki-râtla yapıldığı içindir. Bu sebeple kîrât lâfzı bir çok hadislerde vârid olmuştur. Bunların bazıları mâruf olan kirât mânâsına alınmış, bir takımları da cüz mânâsına hamledilmiştir.

İki kirâtın iki büyük dağ gibi olmakla temsil buyurulması istiare tariki iledir. Maamâfih hakikat murâd edilmiş olması da mümkündür. Bu takdirde Teâlâ Hazretleri kıyamet gününde bu gibi zevatın amellerini mücessem bir şekilde halk edecek ve her kirâtın büyüklüğü Uhut dağı kadar olacak demektir. Uhut dağı ile temsil dahi muhatapların ekserisi onu gerektirdiği gibi bildik!erindendir.

Bâzıları: «Uhut dağı ile temsil, Resûlüllah (Sallaîlahii Aleyhi ve Sellem)

Uhut, bizi seven bir dağdır; biz de onu severiz; buyurduğu içindir.» demişlerdir. Büyüklüğünden dolayı onunla temsil yapıldığını söyleyenler de vardır.

Hz. İbni Ömer'inEbû Hüreyre çok oluyor...» sözünden muradı: Kirmâni'ye göre: Ya ecri söylemekte yahut hadîs rivayeti husûsundadır. Çok hadîs rivayet, ettiği için bu bâbta rivayeti karıştırmış olacağından korkmuştur. Yoksa «Ebû Hüreyre işitemediği bir şeyi rivayet etmiştir.» demek istememiştir. Zira her ikisinin de pek yüksek mertebelerde bulunmaları, onlar hakkında böyle Şeyle düşünmeye manîdir. Rivayete göre Ebû Hüreyre mes'eleyi duyunca İbni Ömer'e gelmiş; birlikte Hz. Aişe'nin huzuruna giderek tahkîkaatta bulunmuşlar; Âişe J\adiyallahü ahu) bu hadîsi Peygamber [SaîIaUuhıı Aleyhi \c SelîevO'den işittiğini onlara da söylemiş. Bunun üzerine Ebû Hüreyre, İbni Ömer'e dönerek »Beni Peygamber {SulhUahii Aleyhi ve Sc/Zem^den ne kırda ağaç dikmek, ne de çarşıda alışveriş yapmak meşgul etmiştir. Bütün işim gücüm onun verdiği lokmayı yemek ve öğrettiğini bellemektir.» demiştir.

İbni Tin diyor ki: «îbni Ömer bundan gussa etmiş değil; Ebû Hüreyre' nin yanıldığından korkmuştur. Yahut kendisine Ebû Hüreyre' nin bu hadîsi merıû olarak rivayet ettiği nakledilmemiş de, onu kendinden söylüyor sanmış ve reddetmiştir.»

İbni Ömer' in: «Vallahi biz bir çok kirâtlarda kusur ettik.» demesi: Bir çok cenazelerin defninde bulunmadığına işarettir.

Acaba iki kîrât sevap mücerred cenazeyi kabre indiımeUle hâsı! olur mu, yoksa de'.n işi bitip de, sıra kabrin üzerine toprak atmaya geldikte mi yahut kabristanda yapiacak işler tamâmiyle bittikten sonra mı verilecektir? Babımız rivayetleri hatıra gelen bu husûsâtın her birini mevzubahis etmişlerdir. Rivayetlerin bâzılarında iki kîrâtın neden ibaret oMuğunu kimin sorduğu beyân edilmernişse de. Ebû Avâne'nin rivayetinde soranın b'/zât Ebû Hüreyre. cevap verenin de Resülüllah (Salhtllalui Aleyhi ve Scllem] olduğu beyân edilmiştir.

Bu Rivayetlerden Çıkarılan Hükümler:

1- Hz. Ebû Hüreyre, hadis belleme hususunda temayüz etmiş bir zâttır.

2- Ulemânın biribirlerine reddiyede bulunmaları ve bir âlimin bilmediği bir şey'i istigrâbla karşılaması yeni bir iş değildir.

3- Bir hadisi veya mes'eleyi iyi bilen bir kimse, onu bilmeyenlerin inkârına ehemmiyet vermemelidir.

4- Bu rivayetler, ashâb-ı kirâm'ın ilimde bağhusûs Hadis-i Nebeviyi tesbit ve tahrîr babında son derece titiz davrandıklarına delildir.

5- Yine bu rivayetler Hz. Abdullah b. Ömer' in ilme ne derece haris bir fâzıl-ı muheterem; amel-i sâlih'e ne derece gönülden bağlı bir âbid-i kâmil olduğuna delildir.

6- Bu rivayetler, cenazenin ardından yürümeyi müstehab 'görenlere delildirler. Zira ittibâ'm hakikati arkadan yürümekle olur.

İbni Dakîk'i-îd: «Cenazenin önünde yürümeyi tercih edenler, buradaki ittibâ'ı, ittibâ'-ı mâneviyye yanı beraberlik mânâsına hamletmişlerdir ki, cenazenin önünde ardında ve yanıbaş-larmda yürümeye şâmildir.» diyorsa da, bu söz bir tahakkümden ibarettir. Zira gerek lûgatta, gerekse örf-ü âdette ittibâ' arkasından yü-rümekden ibarettir.

7- HacUs-i şerif, cenazeye İştirake ve bu yüzden Allah Teâlâ'nın vereceği sevaplara teşvik ve tembîhdir.

8- Ameller ya vezin nisbetinde yahut da cisim şeklinde takdir olunacaklardır.

9- Bir kimsenin hatırından geçen bir mes'eleyi sorması caizdir.

18- Bir Kimsenin Cenazesini Yüz Kişi Kılarsa O Kimse Hakkında Şefaatlarının Kabul Edileceğine Dair Bab

58- (947) Bize Hasen b. lsâ rivayet etti. (Dedi ki): Bize îbnl Mu-bârek rivayet etti. (Dedi ki): Bize Bize Sellâ mb. Ebî Muti', Eyyûb'dan, o da Ebû Kılâbe'den, o da Âişe'nin süt kardeşi Abdullah b. Yezid' den [18] , o da Âişe'den, o da Peygamber (Sdlallakü Aleyhi ve Sellem)1 den naklen haber verdi.. Resûlüliah (Saîlaîlahü Aleyhi ve Seîlem) şöyle buyurmuşları

«Hiç bir cenaze yoktur ki, namazını Müslümanlardan yüz kişiye baliğ olan bir cemâat kılarak, hepsi ona şefaat dilesinler de, kendilerine o kimse hakkında şefâata izin verilmesin.»

Sellâm b. Ebî'I - Muti1 demiş ki: «Bilâhare ben bu hadîsi Şuayb b. Habhâb'a söyledim de:

— Onu bana Enes b. Mâlik, Peygamber (Salhllahü Aleyhi ve Sel-lemj'den. rivayet etti, dedi.»

Bu hadîsde, bir cenazenin namazını yüz kişi kılarsa, kıyaâmet gününde ona şefaatçi olacakları bildiriliyor.

Bundan sonra gelen İbni Abbas (Radiyalîahü anh) hadisinde bir kimsenin namazını kırk kişi kılarsa; Ebû Dâ vûd ile başkalarının tahric ettikleri Mâlik b. Hübeyra hadîsinde bir kimsenin cenazesini üç safflık cemâat kılarsa şefaati hak edeceği bildiriliyor. Mâlik hadîsini Tirmizî dahî rivayet etmiş ve onun hasen bir hadîs olduğunu söylemiştir.

Hâkim ayni hadîsin sahîh olduğunu bildirmiştir.

Görülüyor ki, bu bâbda rivayetler muhtelifdir. Kaadi îyâz: «Bu hadîsler, soranlara cevap olmak üzere vârid olmuş; Resûl-iEkrem (Sallallakü Aleyhi ve Sellem) herkese suâline göre cevap vermiştir.» diyor.

Nevevî de şunları söylüyor; «İhtimâl ki Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)'e evvelâ yüz kişinin cenaze hakkındaki şefaat dilekleri kabul edileceği bildirilmiş, o da bunu ümmetine haber vermiştir. Bilâhara kırk kişinin, daha sonra sayıları az bile olsa üç saff teşkîl eden cemâatin şefaat dileklerini kabul edileceği haber verilmiş, onları da bildirmiştir.

Şöyle de denilebilir: Bu söz; bir mefhûm-i âdettir. Usûl-ü fıkıh ulemâsının cumhuruna göre mefhûm-u âdetle ihticâc olunamaz. Binâe-nalayeh yüz kişinin şefaati kabul edileceğini bildirmek, ondan az sayıda olanların şefaati kabul edilmeyeceğine delil olamaz. Kırk kişiyle üç saff meselesi dahî böyledir.

Şu hâlde bütün hadislerle amel olunacak ve şefaat hakkı üç saff ile kırk kişinin sayı İtibârı ile az olanlarına da verilecektir.

19- Bir Kimsenin Cenazesini Kırk Kişi Kılarsa, Kendilerine O Kimse Hakkında Şefaata İzin Verileceği Babı

59- (948) Bize Harun b. Mâ'ruf ile Hârûn b. Said El-Eylî ve Velîd b. Şücâ' Es - Sekûnî rivayet ettiler. Velid (Bana rivayet etti.) tâbirini kullandı. Ötekiler: (Bize İbni Vehb rivayet etti.) dediler. (Demiş ki): Bana Ebû Sahr, Serik b. Ab d ili âh İbni Ebî Ne mî r'den, o da İbni Abbâs'ın azatlısı Küreyb'den, o da Abdullah îbni Abbâs'dan naklen haber verdi ki, İbni Abbâs'ın Kudeyd'de yahut Usfân'da bir oğlu vefat etmiş. Bunun üzerine İbni Abbâs:

— Yâ Küreyb! Bak oğlumun cenazesine ne kadar cemâat tonlan-mış? demiş.

Küreyb diyor ki: Bunun üzerine ben dışarıya çıktım. Bir de baktım ki oğlunun cenazesine bir hayli cemâat toplanmış. Bunu kendisine haber verdim, tbni Abbâs:

— Bu toplananların kırk kişi olduğunu tamhîn eder misin? dedi. Ben:

— Evet; cevâbını verdim.

— (Öyle ise) cenazeyi çıkarın. Zira ben Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve SeUcvı'i şöyle buyururken işittim:

«Hiç bir Müslüman yoktur ki, öldüğü zaman cenazesini Allah'a hiç bir şey'i şerik koşmayan kırk kişi tutup kapsın ela, Allah kendilerine o kimse hahktnda şefâata izin vermesin.» dedi.

îbni Ma'rufun rivayetinde: «Serik b. Ebi Nemir'den, o da Küreyb* den. o da Ibni Abbus'dan.* deniimiştir.

Kudeyd ile Usfân : Mekke ile Medine arasında iki yerin ismidirler. Râvi çocuğun ha ilgisinde vefat ettiğinde şüphe etmiştir.

Gerek bu, gerekse bundan önceki hadis, Müslümanlardan cenaze namazı kılan cemâatin o cenaze hakkındaki şeraat isteklerinin kabul edileceğine delildir. Cenaze namazında cemaatın kalabalık olması müstehabdır. Maamafih rivâyoüerde gösterilen adetlerin az miktarlarına da şefaat hakkı verileceğine göre kırk adedini bildiren hadîs, yu/ adedinin mefhûmunu itibardan ıskaat etmiş; üç salT hadîsinin mefhûmu dahi kırk kişi mefhûmunun hükmünü kaldırmıştır. Binâenaleyh netice ittibârı ile mâna şu olur: «Cenaze hakkında şefaat isteyenlerin arzular, is'âf edilecektir.

20- Ölenlerden Hayir veya Şerle Anılanlar Hakkında Bab

60- (949) Bize Yahya b. Eyyûb ile Ebü Bekir b .Ebî Şeybe, Züheyr b. Harb ve Alîyyü'bnü Hucr Es - Sa'dî hep birden İbni Uleyye'den rivayet ettiler. Lâfız Yahya'nındır. (Dedi ki): Bize İtani Uleyye rivayet etti. (Dedi ki): Bize Abdülaziz b. Suheyb, Enes b. Mâlik'd en naklen haber verdi. Demiş ki; Bir cenaze geçirilirken, onu hayırla yâ-dedenler oldu. Bunun üzerine Nebiyyullah (Sallallahü Aleyhi ve Sellcm','-

«Vöcib oldu; vdcib oldu; vöcib oldu.» buyurdular.

Başka bir cenaze geçirilirken onu da şerle yâdedenler oldu. Nebiyyullah [Sallallahü Aleyhi ve Sellem) (yine):

«Vöcib oldu; vâcib oldu; vâcib oldu.» buyurdular.

— Annem babam sana feda olsun. Bir cenaze geçirilirken cenaze hayırla yâdolundu; sen: «Vâcib oldu; vâcîb oldu; vacib oidu.» dedin; başka bir cenâne şerle yâdolundu. sen yine «Vâvib oldu; vâcib oldu; vâcib oldu.» buyurdun? dedi. Bunun üzerine Resûlüllah (Sallallakü Aleyhi ve Sellem)'-

«Siz kimi hayırla yâdederseniz ona cennet, kimi şerle yâdedersenîz ona da cehennem vâcib olur. Zira sizler yer yüzünde Allah'ın şahitlerisiniz; sizler yeryüzünde Allah'ın şahitlerisiniz; sizler yer yüzünde Allah'ın şahitlerisiniz.» buyurdular.

(...) Bana Ebû'r-Rabî* Ez-Zehrânî rivayet etti. (Dedi ki): Bize Hammâd yâni îbni Zeyd rivayet etti. H.

Bana Yahya b. Yahya da rivayet etti. (Dedi ki): Bize Ca'fer b. Süleyman haber verdi. Bu râvîlerin ikisi birden Sâbit'den, o da Enes' den naklen rivayette bulunmuşlardır. Râvî:

«Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve SellemYln yanından bir cenaze geçirdiler...» diyerek hadîsi Abdülaziz'in, Enes'den rivayet ettijri gîbi rivayette bulunmuştur. Şu kadar ki, Abdülazîz'in hadisi daha tamamdır.

Bu hadîsi Buhâri ile Ebû Dâvûd -Cenaze- bahsinde tahric etmişlerdir.

Sena kelimesi: Övmek ve hayırla yâdetrnek. mânûbsrmaîır Bu kelime esâs ittibân ile şerr hakkında kullanılmazsa da, burada müşâkele için şerr hakkında da kullanılmıştır. Nitekim Teâlâ Hazretlerinin»

«Kötülüğün cezası o kötülüğün misildir.» âyet-i kerimesi de bu kabildendir.

Bâzıları sena kelimesinin hem hayırda yem şerrde kullanıldığını; bir takımları da serde kullanılmasına şâz olduğunu söylemişlerdir.

Hâkim'in, Nadr b. Enes'den tahric ettiği bir hadis-de şöyle buyuruluyor: Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)'in yanında oturuyordum. Derken bir cenaze geçirdiler. Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)--

— Bu eeriĞze kimdir? diye sordu;

Filânın cenâsezidir; Allah ve Resulünü sever; Allah'ın taatı uğrunda çalışıp çabalardı; dediler. Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem):

— Vâcib oldu; vâcib oldu; vâcib oldu, buyurdu.

Başka bir cenaze geçirdiler; Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) (yine):

— Bu cenaze kimdir? diye sordu. Ashâb:

— Filânın cenâzesidir; bu adam Allah'a ve Resulüne buğz eder, Allah'a mâsiyet uğrunda çalışıp çabalardı; dediler. Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Se//etn) iyine):

(Vâcib oldu; vâcib oldu; vâcîb oldu.) buyurdu, Ashâb:

— Yâ Resûlüllah! Cenaze ve ona yapılan sena hakkında ne buyurursun? Birinci cenaze hayırla, ikincisi de şerle yâdedildi. Sen ikisi hakkında da:

(Vâcib oldu; vâcib oldu; vâcib oldu.) buyurdun, dediler.

Bunun üzerine Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem):

— (Evet, yâ Ebâ Bekir! Hakîkaten Allah'ın bir takım melekleri vardır ki, bunlar Adem oğullarının dilinde, onda bulunan hayır ve şerri söylerler.) buyurdular.»

Hâkim: «Bu hadis, Buhâri ile Müs1im’in şartları üzere şahindir. Ama onlar onu bu lâfızla tahric etmemişlerdir.» demiştir.

Hâkim'in rivayet ettiği bu hadis babımız rivayetinde müp-hep bırakılan hayır ve şerri tefsir etmiştir.

Ebû Dâvûd'un, Hz. Ebû Hüreyre'den rivayet ettiği bir hadîsle Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem}:

«Melekler gökyüzünde Allah'ın şahitleri, sizler de yeryüzünde Allah'ın şahitlerisiniz. Gerçekten 8İz birbirinize şahitsiniz.» buyurmuştur.

Hayırla yâdolunan cenaze hakkında Resûl-i Zîsân (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) Efendimizin «Vacib oldu.» buyurmasından murad: Cennet, öteki cenaze hakkındaki sözünden murâd da: Cehennem vâcib oldu demektir.

Her iki cümledeki vücûb sübût manasınadır. Yahut haber verdiği husus yüzde yüz vâki olacağına göre, sübût vâcib olan bir şey gibidir.

Hâsıl-ı kelâm Ashâb-ı kiram'in birinci cenzeyi hayırla yâdetmeleri, onun hayır işlediğine delâlet eder. Binâenaleyh o, cenneti hak etmiştir. İkinciyi şerrle yâdetmeleri, yaptığı işlerin kötü olduğunu gösterir. Şu hâlde, o da cehennemi hak etmiştir. Çünkü mü' minler biribirlerinin şahitleridir.

Resûlüllah {Sallallahü Aleyhi ve SellemJ'in vâcib oldu kelimesini tekrarlaması, sözünü te'kîd ve tahkik içindir.

Dâvûdi diyor ki: «Fukahâya göre bu hadisden murâd: Fazilet sahiplerinin ve özü sözü doğru olan kimselerin hayırla yâdetme-sidir. Zira fâsikler de birbirlerini hayırla yâdederler. Fakat onlar bu hadisin mânâsına dâhil değillerdir. Bir de şerrle yâdeden kimsenin, o cenazeye düşman olmaması şarttır. Çünkü sâlih bir zâtın düşmanı olabilir. Düşmanı Ölür de, sâlih zât onu kötülükle yâdederse o cenaze yine bu hadisin manâsında dâhil değildir. Zîrâ âdil bile olsa aralarında düşmanlık bulunduğu için dünyâda iken onun aleyhine şehâdeti kabul olunmuyordu. Beşer mâsûm değildir.»

Burada şöyle bir suâl hâtıra gelebilir: «Hz. Zeyd b. Erkâm'dan rivayet olunan sahîh bir hadisle ölülere sövmek yasak edilmiş, onları hayırla anmak emir Duyurulmuş iken, ölülerin kötülüklerini söylemek nasıl tecviz edilebilir?» bu suâlin cevâbı şudur:

«Ölülere sövmek münafık, kâfir ve açık açık fisk-u fücurda bulunan yahut dîn babında bid'at çıkarmış olmayanlardır. Bu sayılanların şerrle yâdolunması, onların yolunu tutarak kendilerine uyanlar bulunmaması için caizdir.

Bâzıları: «Cenazeyi hayırla yâdedenlerin medh-u senası mutlaka cenazenin fiillerine uygun olmalıdır.» demişlerdir.

Kurtubi'ye göre, ölülere sövmeyi yasak eden hadîsin babımız hadisinden sonra vârid olması muhtemeldir. Bu takdirde onu neshetmiş olur.

Bâzılarına göre Hz. Enes hadîsi dirileri gıybet hükmündedir. Eğer bir kimsenin ekseriyetle fiilleri hayır olursa, o kimseyi gı; bet etmek haramdır. Ama fâsikliğini ilân eden biri olursa, onun hakkında gıybet sayılacak bir şey yoktur. Ölü dt buna kıyâs olunur. Binâenaleyh Enes hadîsi memnu olan ölülere sövme kabilinden değildir.

Ulemâdan bir takımları: «Sena umumiyetle bütün Müslümanlar hakkında carîdir, Allah Teâlâ insanlara yahut insanların ekserisine ölen bir kimse hakkında senada bulunmayı ilham ederse, bu onun cennetlik olduğuna delildir. Bu hususta işlediği fiillerin cennetlik olmayı tktizâ edip etmemesi müsavidir. Fiilleri cennetlik olmasını iktizâ etmese bile onu mutlaka azâb etmek gerekmez. Böylesi Allah'ın meşîetine kaçınıştır. Nasıl dilerse öyle yapar. İşte Allah Teâlâ bu kuluna senada bulunmayı bizlere ilham buyurdumu anlarız ki Allah ona mağfiret buyurmayı dilemiştir.

Bu izahattan Resûlüllah (SallaUahü Aleyhi ve Sellem)'m «Vacib oldu...» demesi için evvelâ ashabın senada bulunmalarının faydası anlaşılır.

«Sizler Allah'ın yeryüzündeki şahitlerisiniz.»

Cümlesi hem ashâb-ı kira m'a hem de onların sıfatında mü'min olanlara şâmildir.

İbni Tin, bunun sahabeye mahsûs olduğunu çünkü sahabenin hikmet tahtında konuşurduklanni; onlardan sonra gelenlerde bu meziyet bulunmadığını rivayet etmiş, sonra: «Doğrusu bu mes'ele mutemet ve ehl-i takva olanlara mahsûstur.» demiştir.

Nevevi Anlaşılan ashâb-ı kiram' m yâdettikleri cenaze münafıklardaranış, diyor.

İmam Ahmed'in rivayet ettiği bir hadise bakılırsa Nevevi'nin mütâlâası kabule şayan görülür. Çünkü o rivayette Peygamber (Sallallahu Aleyhi ve SellemYin şerrle yâdedüen cenazenin namazını kıldığı bildiriliyor.

Bey haki: «Bu hadisde bir kimsenin bildiği bir şey'i hîn-i hacette meselâ hâkimin şahitleri tezyike zata sorması gibi bir ihtiyâç vukuunda söylemesinin caiz olduğuna delil vardır.» demiştir.

21- Rahata Eren ve Kendisinden Kurtulunan Hakkındaki Hadis Babı

61- (950) Bize Kuteybetü'bnü Saîd, Mâlik b. Enes'den ona okunanlar meyânında gelen şu hadîsi rivayet etti: Mâlik, Muhammed b. Amr b. Hâlhale'den, o da Ma'bed b. Kâ'b b. Mâlik'den, o da Ebû Ka-tâdete'bnü Rib'î'den, o da Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Seî/ewi)'den naklen rivayette bulunmuş. Ebû Katâde şunları anlatmış: Resûlüllah {Sallallahü Aleyhi ve SellevıYin yanından bir cenaze geçirdiler. (Onu görünce) Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem):

— «Rahata ermiş yahut kendisinden kurtulunmuş.» buyurdular. Ashâb:

— «Bu rahatlayan ve kendisinden kurt ulunan ne demektir?» diye sordular. Resûlüllah {Sallallahü Aleyhi ve Sellem)'

— «Mü'min bir kul dünyânın yorgunluğundan rahata erer; fâcir kuldan ise İnsanlar, memleketler, ağaçlar ve hayvanlar (kurtulup) rahata ererler.» buyurdu.

(...) Bize Muhammedü'bnu'l -Müsennâ rivayet etti. (dedi ki) : Bize, Yahya b. Saîd rivayet etti. H.

Bize, îshâk b. İbrahim de rivayet etti. (Dedi ki):Bize Abdürrazzâk haber verdi. Bu râvîler hep birden Abdullah b. Saîd b. Ebî Hindi [19]' den, o da Muhammed b. Amr'dan, o da Kâ'b b. Mâlik'in bir oğlundan, o da Ebû Katâdeden, o da Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve SeHem)' den naklen rivayet etmişlerdir. Yahya b. Said hadisinde:

«Dünyânın çilesinden ve yorgunluğundan Allah'ın rahmetine (kavuşup) istirahat eder.» ibaresi vardır.

Bu hadîsi Buharı «Kitabu'r-Rukaak»da;Ne sâ î «Cenaze» bahsinde tahrîc etmişlerdir.

Hadisde müsterah ile müsterâhun minh kelimelerini biribirine bağlıyan «Vav» edatı taksîm için gelmiştir. Binâenaleyh «Ev» mânâsında kullanılmıştır. Nitekim ashâb-ı kiramın suâllerine taksîm muk-tezâsı cevap verilmiştir.

Nasab: Yorgunluk ve meşakkat, manasınadır. Ayni mânâya gelen «Ezâ»nm, bu kelime üzerine atfedilmesi âmmın, hâs üzerine atfı ka-bilindendîr.

îbni Tin : «Mü'min kelimesinden hassaten ehl-i takva olan mü'min kastedilmiş olabileceği gibi, her mü'min murâd edilmiş de olabilir. Fâcir'den dahi hassaten kâfir veya ânmmeten bütün âsiler murâd edilmiş olabilir.» demiştir.

İnsanların ölen kimseden kurtulup rahata ermeleri, onun zulmünden kurtulmakla olur. Memleketin rahata ermesi, malı mülkü gasp ve yağma etmesinden, hakkı hukuku çiğnemesinden kurtulmakla; ağaçların rahatı, onları gasp ederek, kesmemekle yahut meyvelerini almamakla tasavvur olunur. Yalnız ağacın rahatı sahibine aittir. Binâenaleyh buradaki isnâd mecazidir.

Hayvanâtın rahata ermesi: aç susuz kalmaktan ve taşıyamıya-cakları yükü yüklemekten kurtulmaları ile olur.

22- Cenaze Namazında Alınan Tekbir Hakkında Bir Bab

62- (951) Bize Yahya b. Yahya rivayet etti. (Dedi ki): Mâlik'e, îbni Şİhâb'dan dinlediğim, onun da Saîdübnü'l - Müseyyeb'den, onun da Ebû Hüreyre'den naklen rivayet ettiği şu hadisi okudum: Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellemfc Necaşî'nin vefatını halka günü gününe haber verdi. Sonra cemaatı namazgaha çıkardı ve dört tekbîr al (arak cenaze namazı kıl) di.

63- (...) Bana Abdülmelik b. Şuayb b. Leys rivayet etti. (Dedi ki): Bana babam, dedemden rivayet etti. (Demiş ki): Bana Ukayl b. Hâlid, İbni Şihâb'dan, o da Saîd b. El - Müseyyeb ile Ebû Selemete'bnü Abdirrrahmân'dan, onlar da Ebû Hüreyre'den nakletmiş olmak üzere rivayet etti. Ebû Hüreyre şöyle demiş:

«Bize Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem), Habeş Hükümdân Necaşî'nin vefatını günü gününe haber verdi.

— Kardeşiniz İçin istiğfar edin! buyurdu.»

İbni Şihâb Demiş ki: Bana Saîd b. El-Müseyyeb rivayet etti. Ona da Ebû Hüreyre anlatmış ki, Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) ashabını namazgâhda saff yaparak cenaze namazını kıldırmış ve Ne-câşî üzerine dört tekbîr almış.»

(...) Bana Amru'n-Nâkıd ile Hasenü'l - Hûlvânî ve Abd b. Hu-meyd rivayet ettiler. Dediler ki: Bize Ya'kûb yâni tbni İbrahim, İbni Sa'd rivayet etti. (Dedi ki): Bize babam, Sâlih'den, o da îbni Şihâb'dan İki isnâdla birden Ukayl'in rivayeti gibi rivayette bulundu.

64- (952) Bize Ebû Bekir b. Ebî Şeybe rivayet etti. (Dedi ki): Bize Yezîd b. Hârûn, Selim b. Hayyân [20]'dan naklen rivayet etti. Demiş ki: Bize Said b. Minâ, Câbir b. Abdillâh'dan naklen rivayet etti ki, Resûlüllah (Sallaîîahü Aleyhi ve Sclİem) Necâşî Eshame'nin cenaze namazım kılmış ve üzerine dört tekbîr almıştır.

65- (...) Bana Muhammed b. Hatim rivayet etti. (Dedi ki): Bize Yahya b. Said, tbni Cüreyc'den, o da Atâ'dan, o da Câbir İbni Abdillâh'dan naklen rivayet etti. Câbir şöyle demiş: Resûlüllah (Sallaîîahü Aleyhi ve Sellem)'-

«Bu gün Allah'ın sâlih bir kutu olan Azhame vefat etti.» buyurdu.

Sonra kalkarak bize imam oldu ve onun cenaze namazım kıldı.

66- (...) Bize Muhammed b. Ubeyd El - Guberî rivayet etti. (Dedi ki): Bize Hammâd, Eyyûb'dan, o da Ebû'z-Zübeyr'den, o da Câbir b. Abdillâh'dan naklen rivayet etti. H.

Bize Yahya b. Eyyûb da rivayet etti. Lâfız onundur. (Dedi ki): Bize İbni Uleyye rivayet etti. (Dedi ki): Bize Eyyüb, Ebû'z - Zübeyr'den o da Câbir b. Abdülâh'dan naklen rivayet etti. Câbir şöyle demiş: Resûlüllah (Sallaîîahü Aleyhi ve Sellem):

«Bir din kardeşiniz vefat etmiştir. Binâenaleyh kalkın, onun cenaze namazını kılın.» buyurdu.

Bunun üzerine biz de kalktık, Resûlüllah ,'Sallaîîahü Aleyhi ve Sel-lem) bizi iki saff yaptı.

67- (953) Bana Züheyr b. Harb ile Aliyyu'bnü Hucr rivayet ettiler. Dediler ki: Bize İsmail rivayet etti. H.

Bize Yahya b. Eyyûb da rivayet etti. (Dedi ki): Bize îbni Uleyye, Eyyûb'dan, o da Ebû Kılâbe'den, o da Ebû'I -Mühelleb'den, o da İm-rân b. Husayn'dan naklen rivayet etti. İmrân şöyle demiş. Resûlüllah 'Sallallahu Aleyhi ve Sellem) Necâşî'yi kastederek:

«Bir din kardeşiniz vefat etmiştir. Binâenaleyh kalkın onun cenaze namazını kılın.» buyurdular.

Züheyr'in rivayetinde yerine buyurmuştur.

Bu hadîsi bütün kütüb-i sitte sahipleri «Cenaze» bahsinde muhtelif râvîlerden tahric etmişlerdir.

Na'y: Bir kimsenin öldüğünü haber vermektir.

Görülüyor ki: Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Seüent) bir mucize olmak üzere Necâşî'nin vefatını günü gününe haber vermiştir.

Necâşî veya Nicâşi : Habeş İmparatoru demektir. Nitekim Roma İmparatoruna Kayser, Türk hükümdarına Hakan denilir.

Bâzıları, bu kelimeyi *yâ»nın şeddesi ile «Necâşiyy» şeklinde okumuşsa da, doğrusu şeddesiz okumaktır,

Necâşinin ismi, hadisin bir rivayetinde tasrîh buyurulduğu vecîhle «Azhame»' dir.

Bâzıları, bunun «Azmaha» okunacağını söylemişlerdir. Ma-amâfih şerek Necâşi'nin gerekse babasının isimleri hakkında muhtelif kaviller ileri sürenler olmuştur.

Necâşî'nin Müslümanlığı kabulü hakkında İbni Sa'd -Tabakaat»'ında şunları kaydetmiştir. Resûlüllah (SaHaUahii Aleyhi ve Sellevı'ı Hudeybiye'den döndâğü vakit 7. yılda Amr b. Ümeyye'yi, Necâşî'ye elçi gönderdi. Necâşi, Peygamber ,Sûllüila)ui Aleyhi ve Sellcııı-'in mektubunu alarak, yüzüne gözüne sürdü ve tahtından aşağı inerek, tevazu' göstermek için yere oturdu. Sonra Müslüman oldu ve Müslümanlığı kabul ettiğini Peygamber [Sallallahü Aleyhi ve Sellcvı )'e yazdı. Necâşî, Hz. Câfer b. Ebi Tâlib (RadiyaUahii anh İm delâleti ile Müslüman olmuşdur.»

Vâkıâ bir rivayette: -Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem), Necşî'ye mektup yazdı. Bu Necâşi cenaze namazını kıldığı Necâşi'den başkadır...» deniliyorsa da, Aynî bu sözün bâzı râvîler tarafından vehm eseri söylenmiş olduğu ihtimâli üzeninde durulduğunu yahut Müslüman olan Necâşî vefat ettikten sonra onun yerine geçen Necâşî'ye de bir mektup yazmış olması muhtemel bulunduğunu söylemiştir.

Bu Rivayetlerden Çıkarılan Hükümler:

1- Bir kimsenin öldüğünü haber vermek mubahtır. Bu maksatla halk arasında «Filân kimse vefat etmiştir.» diye nida olunur. Bu suretle halkın cenazeye iştirâklan te'mîn edilmeye çalışılır.

Ulemâdan bâzıları: «Ölen zâtın akrabası ile eşine dostuna mâlû-mât vermekte bir beis yoktur.» demişlerdir. Muhakkıkin-i ulemâ ile ekseri Hanefiilere göre bu iş sâdece caiz değil; müstahsendir. Hanefillerden «El - Hâvî* sahibi bu hususta iki vecih olduğunu söylemiştir. Bunlardan birine göre akraba olsun olmasın bir kimsenin vefatını başkalarına bildirmek müstehabdır. Çünkü bildirmek bir çok kimselerin cenaze namazı kılıp; duâ etmesine sebep olur.

Diğerine göre: Vefat haberini yalnız akraba olmayanlara bildirmek müstehabdır.

Nevevî, ölüm haberinin mutlak surette herkese bildirilmesi müstehab olduğunu söylemiş ve «Muhtar olan budur.» demiştir.

Maamâfih mes'ele Şâfiîyye ulemâsı arasında ihtilaflıdır, îbni Sabbağ'in beyânına göre Şâfiîlerce bir kimsenin öldüğünü sesle ilân etmek mekruhtur. Yalnız vefat edenin dostlarına haber vermekte beis yoktur. îmam Ahmed dahî buna kaaildir.

İmam A'zam ile bir rivayette İmam Mâlik' e göre ölümü ilânda bir beis yoktur. îmam Mâlik' den diğer bir rivayete göre mescid kapılarında ve çarşılarda cenaze ilânı mekruhtur. Alkame'tü'bnü Kâys bunun câhiliyet devrinden kalma bir âdet olduğunu söylemiştir,

Beyhâki; İbni Ömer, Ebû Said (Racliyallahü anh) ile Saîdü'bnü'l-'Müseyyeb, A İkam e, İbrahim-i Neh,aî veRabî'b. Ha'y sem hazerâtınm da bundan nehy ettiklerini rivayet etmiştir.

Ayni bunlara: Ebû Vâi1, Ebû Meysera, Alî b. Hüseyin, Süveyd b. Gafele, Mutarrif b. Abdullah ve Ebû Cemra, Nasr b. îmrân haze-râtırun isimlerini de ilâve etmektedir.

Tirmizi'nin rivayet ettiği bir hadisde Huzeyf e (Radiyalldkü anh)'m.:

«Ben öldüğüm zaman vefatımı kimseye îtân ettirmeyin zira bunun na'y olacağından korkarım. Ben, Resûlüllah (Sallallahü aleyhi ve Sellem)* na'y' den nehyederken işittim.» dediği bildirilmiştir.

Tirmizî bu hadîsin «Hasen» olduğunu söyler.

Yine Tirmizi'nin rivayet ettiği bir hadîsde Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem):

«Na'y'den sakının zira na'y câhiliyet umûrundandır.» buyurmuştur

«Na'y'i tecviz edenler babımız hadisleri ile ve Peygamber {Sallallahü Aleyhi ve Sellem)'in, Hz. Zeyd ile Ca'fer'in vefat haberlerini halka bildirmesi ile istidlal ederler. Sahih rivayete nazaran Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) vefat ettiği zaman Fâ11me (Radiyallahü anhâ) na'y yapmıştır.

Yine bir sahih rivayete göre geceleyin vefat eden zât hakkında Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem):

«Onun vefatını bana bildirsenizdi ya.» buyurmuşlardır.

Bütün bu hadîsler na'y'in caiz olduğunu gösterirler.

Nevevî diyor ki: «Yasak edilen na'y câhiliyet na'y'idir. Arapların âdeti şerefli bir kimse öldüğü vakit bütün kabilelere ath bir haberci göndermekti. Bu adam «Filânın ölmesiyle bütün arapîar helak olmuştur.» mânâsına gelen sözler söyleyerek; feryad-ü figân ederdi.»

Ölen kimsenin akrabası ile eşine dostuna ölüm haberini bildir mek müstehabdır.

Bâzıları Necâşî hadîsinin na'y değil, mücerred bir ölüm haberi mâhiyetinde olduğunu, ölümü bildirme hususunda na'y'e benzediği için ona na'y denildiğini; Ca'fer b. Ebi Tâ1ib ile arkadaşları hakkındaki hadislerin de bu kabilden birer ihbar olduklarını söyleyerek itirazda bulunmuşlarsa da, «kelâmda asıl olan hakîkattır.> kaaidesi ile bu İtiraz reddolunmuştur. Bir de Necâşi hadîsi Huzeyfe ve Abdullah hadislerinden daha sahîhdir.

İbnî Battal: Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve SeKetnJ'in Necâşî için na'y yapması bâzı kimseler onun Müslüman olduğuna inanmadıkları içindir. Resûlüîlah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) ölüm haberini vermekle onun hakikaten Müslüman olduğunu bildirmek istemiştir.» diyor. Fakat Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)' in, Hz. Ca'fer ile arkadaşlarının vefatlarını haber vermesi bu iddiayı reddeder.

2- Bu hadis, mescidde cenaze namazı kümamıyacağma delildir. Çünkü Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem), Necâşî'nin ölümünü mescidde haber vermiş sonra Müslümanları yanına alarak namazgaha çıkmıştır, imam A'zam'la İmam Mâ1ik'in ve îbni Ebî Zib'in mezhebleri budur.

EbûSevr'e göre mescidi kirletmek tehlikesi yoksa içinde cenaze namazı kılmak caizdir. Delilleri: Sa'dü'bnü Ebi Vakkaas (Radiyallahü anh) vefat ettiği zaman cenazesini Hz. Âişe'nin emriyle mescide koymalarını ve Ümmehât-ı mü'mînî' nin de cenaze namazına iştirak etmelerini bildiren hadîstir.

Hz. Âişe bu emri verdikten sonra:

— Acaba cemâat bu yaptığımızdan dolayı bizi ayıpladılar mı? diye sormuş, kendisine:

— Evet! cevâbı verilince:

— «Bunlar Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellew)'in, Süheyl b. Beydâ'in cenazesini mescidden başka bir yerde kılmadığını ne çabuk unuttular?» demiştir.

Tahâvî'ye göre: Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Se/Iem)'den bu bâbda vârid olan rivayetler muhteliftir. Binenaleyh bunların hangisi en son vârid olduysa, onu keşfederek diğerlerini neshettiğine ka-ail olmak gerekir. Âişe hadîsi, Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)'in ibâha hâlinde yaptığı fiilini; Ebû Hüreyre hadîsi ise ibâhadan sonra na'yi nehyettiğini haber veriyor. Binâenaleyh Ebû Hüreyre hadîsi, Hz. Âişe hadisini nesheder Ashâb- ı kirâm'm Hz. Âişe'ye itirazda bulunmaları da bunu te'yid eder.

Hanefii'ye ulemâsından bâzıları Hz. Âişe hadîsini te'vîl ederek «Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) cenaze namazını yağmur gibi bir özürden dolayı mescidde kılmıştır.» demişlerdir. «İ'ti-kât özüründen dolayı mescidde kıldı.» diyenler de vardır. Her ne suretle takdir olunursa olunsun cenâzas. namazını dışarıda kılmak evlâ ve efdaldır. Bahusus ibâdetlerde ulemânın hilafından çıkarak mütte-fekun aleyh olan şekli yapmak gerekir. Zâten mescidler farz namazları kılmak için yapılmışlardır. Binâenaleyh bunlardan mâada ne kadar ibâdet ve vazife varsa onlan mescid dışında yapmak evlâ ve efdal olur.

3- Cenaze namazını saff teşkil ederek kılmak sünnettir. Tirmizi'nin Mâlik b. Hübeyre1 den rivayet ettiği bir hadis-de ResûlÜUah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem):

«Bir kimsenin cenaze namazını üc saff cemâat kılarsa, vâcib oldu demektir.» buyurmuşlardır.

«Vâcib oldu.» cümlesinden murâd: O kimse cenneti haketti. Yahut ona mağfiret vâcib oldu, demektir.

4- Hadîs-i şerif, gâib üzerine cenaze namazı kılınır, diyenlerin delilidir. İmam Ş âfi' ile îmam Ahmed b. Hanbel gâib üzerine cenaze namazı kılınabileceğine kaail olmuşlardır

Nevevî diyor ki: «Şayet cenaze şehirde bulunuyorsa, mezhebimize göre yanma gitmedikçe gâibâne cenaze namazını kılmak caiz değildir.»

Maamâfih «caiz olur» diyenler de vardır. Şâfiî11er'den bâzıları cenaze namazı kılacak imamla cenaze arasında iki veya üç-yüz arşın kadar bir mesafe bulunmamak gerekir.

5- Cenaze namazında dört tekbir alınır. Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)'in son fi'li budur. İbni Ebî Leylâ' ya göre göre beş tekbir alınır. Şiî* lerin mezhebi de budur. Bâzıları üç tekbîr alınacağını söylemiş; bir takımları da en az üç en çok yedi tekbir alınacağına kaail olmuştur.

Cenaze namazı altı tekbirle kılınır, diyenler de olmuştur. Hattâ bu kavli İbnü'l-Münzir, Hz. Ali' den rivayet etmiştir, îmam Ahmed'in: «Dört tekbîrden az, yedi tekbîrden çok almak caiz değildir.» dediği rivayet olunur.

İbni Mes'ûd (Radiyallahü anh): «Cenaze namazında imam kaç tekbîr alırsa, cemâat da o kadar alırlar.» demiştir.

Müslim' in Abdurrahmân İbni Ebi Leylâ' dan rivayet ettiği bir hadîsde İbni Ebi Ley1 & : «Zeyd ü' bnü Erkam bizim cenazelerimizin namazını kılarken beş tekbir alırdı. Ben, bunun sebebini kendisine sorduğumda: Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) bu kadar tekbir alırdı, cevâbım verdi.» demiştir.

Ayni hadisi Ebû Dâvûd, Tirmizi, 'İbni Mâce ve Tahâvî dahi rivayet etmişlerdir. Tahâvi bir cemaatın cenaze namazlarında beş tekbîr alınacağına kaail olduklraını ve bu hadîsle istidlal ettiklerini söylemiştir. Tahâvinin işaret ettiği cemâat Ayni'ye göre Abdurrahman îbni Ebİ Leylâ, Hz. Huzeyfe' nin azatlısı 1sâ, Muâz b. Cebel (Radiyallahü cn/ıj'ın arakadaşları veHanefiîler* den î m a m Ebû Yûsuf dur.

Zahiri' lerle Şafiî' lerin mezhebi de budur. Hâzimi: «Cenaze namazında beş tekbîr alınacağına kaail olanlardan bâzıları da îbni Mes'ûd.Zeydü'bnü ErkamveHuzey-fetü'bnü-1-Yemân' dır.» diyor.

Tahâvi, ulemâdan bir fırkanın yedi, diğer birinin üç tekbire kaail olduklarını hattâ Enes ile Câbir b. Zeyd ve îbni Abbâs (Pıadiyalîahü anh) hazerâtının üçer tekbir almış oldukları rivayet olunduğunu söyledikten sonra: «Sair ulemâ bunlara muhalefet etmişlerdir.» demiştir.

Ayni: «Bunlardan muradı Muhammedü'bnü'l -Hanefiîy'ye ile Atâ' b. Ebi Rabâh, îbni Sirîn, İbrâhîmNehâî, Süveydb. Gafele, Süfy&n-ı Sevr î, Ebû Hanîfe, Mâlik, Şafiî, Ahmed ve Ebû Miclez, Lâhid b. Humeyd' dir. Bunların kavli Ömerü' bnü'I-Hattab ile oğlu Abdullah, Zey-dü'bnü Sabit, Câbir, îbni Ebî Evfâ, Hasa-nüb'nü Aliy, Berâ' b. Âzib, Ebû Hüreyre ve Ukbetü'bnü Âmir (Radiyallahü anhümYden dahî rivayet olunur.» diyor.

6- Necâşi hadîsinde cenaze namazından selâm vererek çıkıldığından bahsedilmemiştir. Bu husus Saîd ü'bnü1 Müseyyeb'in rivayet ettiği bir hadisde zikredilmiştir. Mezkûr hadisi îbni Abdilberr garîb görmüş: -Şu kadar var ki Sahabe, Tabiin ve onlardan sonra gelen fukahâ arasında selâm hususunda bir hilaf olduğunu bilmiyorum. Ulemâ yalnız selâmın bir mi, iki mi verileceğinde ihtilâf etmişlerdir. Cumhur'a göre bir def'â selâm verilecektir. İmam Şafii' nin iki kavlinden biri de budur. Bir taife iki def'â selâm verileceğine kaail olmuşlardır. EbûHanife ile Şafiî' nin kavilleri bu olduğu gibi Şâ'bi'nin mezhebi de budur.

Bir rivayette tbrâhîm Nehai de buna kaaildir.» demiştir.

Sahâbe ikirâm'dan Hz. Ömer ile oğlu Abdu1lah, Aliyyü'bnüEbiTâlib, îbniAbbâs, Ebû Hüreyre, Câbir, Enes, îbni Ebl Evfâ ve Vasile (RadiyalUhü anhüm) ile Tabiînden Saidü'bnü Cübeyr, Ata', Câbir b. Zeyd, îbni Sîrin, Hasanı Basri, Mekhûl ve bir rivayette îbrâhîm Nehai cenaze namazında bir selâm verileceğine kaaildirler.

Ulemâdan Eşheb, İmam Mâlik'e: «Cenaze namazında selâm vermeyi kerih görürmüsün?» diye sormuş, îmam Mâlik:

— «Hayır, îbni Ömer de selâm verirdi.» demiştir.

îbni Tîn'e göre îmam Mâlik' in bu hususta Hz. Abdullah b. Ömer' in fi'line istinâd etmesi Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem]'in Necâşi için olsun, şâir Müslümanlara olsun kıldığı cenaze namazlarında selâm vermediğine delildir.

7- Bu hadis Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)'in büyük bir mucizesini haber vermektedir ki, o da aralarında pek uzun bir mesafe olmasına rağmen Necâşi' nin vefatını (günü gününe haber vermesidir.

8- Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)'in: «Kalkın, onun cenaze namazım kılın...»

Buyurması: Cenaze namazı kılmanın vücûbuna delâlet eder. Cenaze namazı kılmak bil'icma' farz-ı kifâyedir.

9- Nevevi diyor ki: «Ulemâ, cenaze namazında imamın cehren mi, yoksa gizli mi selâm vereceği hususunda ihtilâf etmişlerdir, îmam Ebû Hanife ile Şafiî'ye göre cehren selâm verilir. Mâlik' den iki rivayet vardır.

Cenaze tekbirlerinde ellerin kaldırılıp kaldırılmayacağı mes'elesi de ihtilaflıdır. Şafiî' nin mezhebine göre bütün tekbîrlerde eller kaldırılacaktır. Bu kavli Îbni Münzir, Abdullah b. Ömer (Radiyalîâh üanhüm) ile Halîfe Ömerü'bnü Abdil' Aziz, Atâ', Salim b. Abdillâh, Kaysb. Ebi Hâzim, Zührî, Evzâi, îmam Ahmed ve îshâk' dan rivayet etmiş; kendisi de bunu ihtiyar eylemiştir.

Sevrî ile Ebû Hanife ve Eshâb-ı Re'y'e göre cenaze namazında eller yalnız iftitâh tekbîrinde kaldırılır.

İmam Mâlik' den bu hususta üç rivayet vardır:

Bilinci rivayete göre: Bütün tekbîrlerde eller kaldırılır. İkinci rivayete göre: Yalnız iftitâh tekbirinde kaldırılır. Üçüncü rivayete göre ise: Hiç bir tekbirde el kaldırılmaz.

23- Kabir Üzerine Cenaze Namazı Babı

68- (954) Bize Hasenü'bnü Rabi' ile Muhammedü'bnü Abdil-Iâh b. Nümeyr rivayet ettiler. Dediler ki: Bize Abdullah b. İdrîs, Şey-bânî'den, o da Şa'bî'den naklen rivayet etti ki, Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) cenaze defnedildikten sonra bir kabrin üzerine cenaze namazı kılmış ve dört tekbîr almış.

Şeybânî demiş ki: «Şa'bî'ye:

— Bu hadîsi sana kim rivayet etti? dedim;

— Sika (yâni) Abdullah İbni Abbâs (rivayet etti.) dedi.» Hesen'in rivayet ettiği hadîsin lâfzı budur. İbni Nümeyr rivayetinde ise: Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellemh

Taze bir kabrin yanına vararak üzerine namaz kıldı. Cemâat da arkasına saff oldular. Resûlüllah (Sallallahü aleyhi ve Sellem) dört defa tekbir aldı; dedi.

Ben, Âmîr'e:

— Sana (bu hadisi) kim rivayet etti? dedim; Âmir:

— Sika, orada hâzır bulunan îbni Abbâs; cevâbını verdi.» ibâresİ vardır.

(...) Bize Yahya b. Yahya rivayet etti. (Dedi ki): Bize Hüşeym haber verdi. H.

Bize Hasenü'bnü Rab!1 ile Ebû Kâmil de rivayet ettiler. Dediler ki: Bize Abdülvâhid b. Ziyâd rivayet etti. H.

Bize îshâk b. İbrahim de rivayet etti. (Dedi ki): Bize Cerir haber verdi. H.

Bana Muhammedü'bnü Hatim de rivayet etti. (Dedi ki) Bize Veki' rivayet etti. (Dedi ki): Bize Süfyân rivayet etti. H.

Bize Ubeydullah b. Mu âz da rivayet etti. (Dedi ki): Bize babam rivayet etti. H.

Bize Muhammedü'bnü'1 -Müsennâ dahî rivayet etti. (Dedi ki): Bize Muhammed b. Ca'fer rivayet etti. (Dedi ki): Bize Şu'be rivayet etti. Bu râvîlerin hepsi Seybânî'den o da Şa'bî'den, o da İbni Abbâs* dan, o da Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)'den naklen yukarki hadisin mislini rivayet etmişlerdir. Fakat hiç birinin rivayetinde Peygamber (Sallaîhhü Aleyhi ve Sellemfin dört tekbîr aldığı zikredil-memiştir.

69- (...) Bize Îshâk b. îbrâhîm ile Hârûn b. Abdillâh hep birden Vehb b. Cerir'den, o da Şu'be'den, o da İsmail b. Ebî Hâlid'den naklen rivayet ettiler. H.

Bana Ebû Gassân Muhammedü'bnü Amr Er Râzî de rivayet etti. (Dedi ki): Bize Yahya b. Dureys [21] rivayet etti. (Dedi ki): Bize İbrahim b. Tahmân, Ebû Hasîn'den rivayet etti. İsmâi! ile Ebû Hasîn'in ikisi birden Şa'bî'den, o da İbni Abbâs'dan, o da Peygamber (Sallal-lahü Aleyhi ve SeJ/em)*den naklen kabir üzerine cenaze namazı kılması hususunda Şeybânî'nin hadisi gibi rivayette bulunmuşlardır.

Hiç birinin hadîsinde «Ve dört tekbîr aldı...» İfadesi yoktur.

70- (955) Bana İbrahim b. Muhammed b. Ar'arate's – Sâmî [22] rivayet etti. (Dedi ki): Bize Gunder rivayet etti. (Dedi ki): Bize Şu'be, Habib b. Şehid'den, o da Sâbit'den, o da Enes'den naklen rivayet etti ki Peygamber (Sallalîahü Aleyhi ve Sellem) bir kabr üzerine cenaze namazı kılmış.

îbni Abbâs hadisini Buhâri «Cenaze» ve «Ezan» bahislerinde; Ebû Dâvûd, Tirmizİ, Nesâi veîbni Mâce «Cenaze» bahsinde muhtelif râvilerden tahric etmişlerdir

Tirmizîbu hadîsi rivayet ettikten sonra: «Bu bâbda Enes, Büreyde, Yezid b.-Sâbit, Ebû Hüreyre, Âmir b. Rabîa, Ebû Katâde veSehl b. Huneyf (Raâiyal-lâhü anhiim) hazerâtından da hadisler vardır.» demiştir.

Bunlardan maada yine bu bâbda Câbir, Ebû Said ve Ebû Ümâmete'bnü Sehl hazerâtından rivayetleri vardır.

Enes hadîsi babımız rivayetleri arasındadır. Bu hadîsi îbni Mâce dahî rivayet etmiştir.

Büreyde hadisini îbni Mâce rivayet etmiştir. Mezkûr hadîsde:

«Peygamber (Sallalîahü Aleyhi ve Sellem) bir cenazenin namazını defnedildikten sonra kıldı.» denilmektedir.

Yezîd b. Sabit hadisini Nesâi ile İbni Mâce tahric etmişlerdir. Bu hadîsde:

«Resûlülfah (Sallalîahü Aleyhi ve Sellem) kalkarak cemâati arkasına saff yaptı ve dört tekbîr alarak namaz kıldı.» denilmektedir.

Ebû Hüreyre hadîsini Buhârî ile Müslim tahric etmişlerdir. Az sonra gelecektir.

Âmir b. Rabîa hadîsini îbni Mâce rivayet etmiştir. Bu hadîsde kara bir kadının vefat ettiğinden bahsedilmekte ve Resûlüllah (Sallalîahü Aleyhi ve SellemYin ashabına kabir başında saff olmaîannı emrederek cenaze namazını kıldırdığı bildirilmektedir.

Ebû Katâde hadisini Beyhaki rivayet etmiştir. Bu hadise göre Berâ' b. Ma'rûr vefat etmiş, Resûlüllah (Sallalîahü Aleyhi ve Sellem) cenaze namazını kabrinin üzerine kıldırmıştır.

Seni b. Huneyf hadisini Îbni-Ebî Şeybe «Musannasında rivayet etmiştir. Bu hadisde Resûlüllah (SaîlaUahü Aleyhi ve SellemYin bir kadının cenaze namazını kabri üzerine kıldırdığı ve dört tekbîr aldığı bildirilmiştir.

Câbir hadisini Nesâi rivayet etmiştir. Bunda da Resûlüllah (Sallalîahü Aleyhi ve SellemYin bir kadının cenaze namazım, kadın defnedildikten sonra kabrinin üzerine kıldırdığı bildirilmiştir.

Ebû Said hadisini İbniMâce rivayet etmiştir. Bunda dahî bir kadının cenaze namazının kabri üzerine kılındığından bahsedilmektedir.

Ebû Ümametü'bnü Sehl hadisini Nesâi rivayet etmiştir. Mezkûr hadisde yaylalı bir kadının hastalanıp öldüğü ve Resûlüllah (Sallalîahü Aleyhi ve Sellem î'in cenaze namazını dör tekbirle kabri üzerine kıldırdığı bildiriliyor.

Ebû Ümâme'nin Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)e sohbeti olup olmadığı ihtilaflıdır. Fakat onu gördüğü şüphesizdir.

Bu Rivayetlerden Çıkarılan Hükümler:

1- Kabir üzerine cenaze namazı kılmak caizdir. Hanefilye ulemâsına göre: Cenaze, namazı kılınmadan defnedil misse kabrinden çıkarılmaz. Dağıldığı bilinmedikçe namazı kabrinin üzerine kılınır. Dağıldığında şüphe edilse bile namazı kılınır. İmam Şâfii ile îmam Ahmed b. Hanbel'in mezhepleri de budur. Bu kavil İbniÖmer, EbûMûsaveÂ işe {Hudnnlkihii anhiivı) ile îbni S irin ve Evzâi’den rivayet olunmuştur.

Sahih kavle göre namazının kılınabilmesi için. cenazenin yıkanmış olarak gömülmesi şarttır. İbniSemâa" mn İmam Muhammed'den rivayetine göre yıkanmış olması şart degiiciir.

Cenaze, namazı kılınarak defnedildikten sonra yıkanmadan defnedildiği anlaşılsa, üzerine henüz toprak çekilmeden anlaşıldığı taktirde kabirden çıkarılarak yıkanır ve namazı kılınır. Üzerine toprak çekildikten sonra yıkanmadan defnedildiği anlaşılırsa artık kabirden çıkarılmaz. Kabrinin üzerine tekrar namazı kılınır mı kılınmaz mı mes'elesi ihtilaflıdır. Kerhi'ye göre: kılınır. -Nevâdir-in İmam Muhammed' den rivayetine göre: Kıyâsa nazaran kılınmamak îcâb eder. Fakat istihsâsen kılınır.

«El - Muhit» nâm eserde: «Cenaze namazını hakkı olmayan kimse kıldırırsa, kabrinin üzerine tekrar kılınır.» deniliyor.

Cenazenin kabirde çürüyüp dağılması galebe-i zan ile yâni tahminen bilinir. Henüz çürümediği tahmin edilirse kabrinin üzerine cenaze namazı kılınır. Çürüyüp dağıldığı tahmîn edilirse kılınmaz.

îmamEbûYûsuf dan bir rivayete göre: Kabir üzerine cenaze namazı definden itibaren üç güne kadar kılmabilir.

Şafiî' lerin bu hususta altı kavli vardır.

a) Üç güne kadar;

b) Bir aya kadar kılmabilir. İmam Ahmed' in kavli de budur.

c) Cesedi çürümedikçe kılmabilir;

d) Namaza ehil olan kimse cenaze namazını cenaze defnedildiği gün kılabilir.

e) Farz namazla mükellef olan bir kimse onun namazını kabri üzerine öldüğü gün kılınabilir.

f) Kabir üzerine namaz ilel'ebed kılmabilir. Bu kavle göre bu gün ashâb-ı kirâm'ın kabirleri üzerine cenaze namazlarını kılmak caiz olmak icâb eder. Fakat Şâfii'ler bu kavlin zayıf olduğuna ittifak etmişlerdir.

îshâk'a göre: Seferden gelen bir kimse bir aya kadar evinde bulunan kimse ise üç güne kadar kabir üzerine cenaze namazı kılabilir

Mâliki' lerden Suhnûn : «Kabir üzerine cenaze namazı kılınmaz.» demiştir.

Gerçi Buharı'nin Ukbetü'bnü Âmir (Radiyal-lâhü anhüm)'da,n rivayet ettiği bir hadlsde Resûlüllah {Saîlaîlahü Aleyhi ve SellemYin Uhud şehitleri üzerine sekiz sene sonra cenaze namazı kıldığı bildiriliyorsa da, Serahsi «El - Mebsüt-da bunun sırf bir duaya hamledildiğini söylüyor. Ancak Aynî, Serahsî' nin cevâbının doğru olmadığını kaydetmiştir. Çünkü Ukbe hadisinde Peygamber (Saîlaîlahü Aleyhi ve Sellem) bir gün Medine hâricine çıkarak Uhud şehitleri üzerine, cenazelere kıldığı gibi r" ıaz kıldı.» denilmektedir. Buna verilecek doğru cevap: Şehitlerin çuıümemiş olmasıdır.

imam Mâlik' in «El - Muvatta» nâmmdaki meşhur kitabında rivayet ettiği bir hadisde Uhud şehitlerinden Amr b. Cemûh ile Abdullah b. Amr (Radiyalldhü anhümYnm kabirlerini vefatlarından kırk al ti sene sonra sel açmış ve sanki dün vefat etmişler gibi hiç bir yerlerinin değişmediği görülmüştür.

2- Cenaze namazında dört tekbîr alınır.

71- (956) Bana Ebû'r-Rabî Ez-Zehrânî ile Ebû Kâmil Fudayl b. Hüseyn El - Cahderi rivayet ettiler. Lâfız Ebû Kâmil'indir. Dediler ki: Bize Hammâd yani îbni Zeyd, Sâbit-i Bünânî'den, o da Ebû Raf i'den, o da Ebû Hüreyre'den naklen rivayet etti ki, kara bir kadın —yahut bir genç.— mescidi süpürtiyormuş. (Bir gün) Resülüllah (Saîlallahü Aleyhi ve Sellem) onu göremiyerek soruşturmuş. Ashâb:

— «O, öldü!» demişler. Resülüllah (Saîlallahü Aleyhi ve Sellem)--

— Bana haber vermeli değimiydiniz? buyurmuş.

Râvi diyor ki: Galiba ashâb, bu kadının —veya gencin— umurunu küçümsemişler. Bunun üzerine Resülüllah {Saîlallahü Aleyhi ve Sellem}'-

— «Bana onun kabrini gösterin.» dedi.

Ashâb kabrini gösterdiler. O da kabrinin üzerine cenaze namazını kıldı. Sonra:

— «Şüphesiz ki bu kabirler, sahipleri için karanlıkla doludur. Allah K(Azze ve Celi) benim namazım sebebiyle kabirleri onlara aydınlatır.

Bu hadîsi Buhârî «Kitâbu's - Salât» ile «Cenâiz^ bahsinde; Ebû Dâvût ile îbni Mâce «Cenâiz- bahsinde muhtelif râvîlerden tahrîc etmişlerdir.

Resülüllah (Saîlallahü Aleyhi ve SellemYin arayıp göremediği kara bir kadın mı yoksa kara bir erkek mi olduğunda' râvi şekketmiştir. Şekkeden râvînin Sâbit mi yoksa Ebü Râfi'mi olduğu belirtiiememişse de, zahire bakılırsa Sabit' dir. Çünkü bu hadisi ondan bir cemâat şekk ile rivayet etmişlerdir.

Buhâri'nin tahrîc ettiği diğer bir rivayette râvi Hammâd: «Ben, bu ölenin bir kadından başkası olacağınıtahmin etmiyorum.» demiştir.

Filhakika îbniHuzeyme' nin tahrîc ettiği rivayette Hz. Ebû Hüreyre vefat edenin siyah bir kadın olduğunu seksiz olarak beyân etmiştir.

Beyhâki'nin rivayetinde ise ölen kadının Ümmü Mihcen olduğu, Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi re Scllem}'in suâline Hz. Ebû Bekir'in cevap verdiği beyân edilmiştir.

Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellew)'in «neden bana bildirme-diniz?» diye adetâ çıkışması, cenaze namazını kılmak istediği içindir. Çünkü hadîsin sonunda beyân buyurulduğu vecihle onun namazı ölüler için bir rahmet ve nurdur.

Hadisin son cümlesini Buhâri tahrîc etmemiştir. Ulemâdan bâzılarına göre buna sebep; Mezkûr cümlenin müdrec olmasıdır. Bir çok râviler onu Sâbit'in mürseîlerinden saymışlardır.

îbni Hibbân'm rivayetinden, kabrin «Bakî» de olduğu anlaşılıyor. Yine onun rivayetine göre Resûlüliah (Sallallahü Aleyhi ve SellemYin suâline ashâb-i kiram: «oruçlu olduğunu söylemiştin de, seni rahatsız etmekten çekindik.- diye cevap vermişler. Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem^ bir daha böyle yapmamalarını kendilerine tembih etmiştir.

Bu Hadisden Çıkarılan Hükümler

1- Hadîs-i şerif, mescid temizlemenin faziletine delildir. İbni Battal diyor ki: «Bu hadîsde mescidleri süpürüp temizlemeye teşvik vardır. Çünkü Peygamber [Sallallahü Aleyhi ve Sellem), defnedildiği hâlde kabrinin üzerine cenaze namazını ancak bunun için kılmıştır. Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve SellemYin bizzat mescidi süpürdüğü de rivayet olunmuştur.»

2- Sulahâya hizmet ve hizmetçi yahut eş dost aradan kaybolur-larsa, arayıp soruşturmak gerekir.

3- Kendini Müslümanların hizmetine vakfeden bir zâta duâ ederek rahmet okumak suretiyle mükâfaatta bulunmalıdır.

4- Salih kimselerin cenazelerinde hazır bulunmaya çalışmalıdır.

5- Kabir üzerine cenaze namazı kılmak caizdir. Fakat az yukarıda da beyân ettiğimiz gibi bu mes'ele ihtilaflıdır. Hz. A1i, Ebû Mûsâ, îbni Ömer, îbni Mes'ûd ve Âişe [Ra-diyallâhü anhütn) onu caiz görmüşlerdir.

Evzâiile îmam Şafiî, İmam Ahmed ve îshak'm kavilleri de budur. ibrâhîmNehaîile Hasan-ıBasrîve Sevri'ye göre kabir üzerine cenaze namazı kılmak caiz değildir.

İmam A'zam ile İmam Mâlik ve Leys buna kaaildirler.

Ulemâdan bazıları «cenaze namazını, cenazenin velîsi yahut beldenin valisi kıldırmamışsa, kabir üzerine cenaze namazı kılınabilir.» demişlerdir.

Kabir üzerine ne zamana kadar cenaze namazı kılınabileceğini az yukarıda görmüştük.

6- Bir kimsenin öldüğünü Müslümanlara ilân etmek müste-habdır.

7- Kirman i' ye göre, râvinin hadîsde şekkettiği yeri bil-dirmesi tcâb eder.

72- (957) Bize Ebû Bekir b. Ebî Şeybe ile Muhammedü'bnü'l -Müsennâ ve ibni Beşşâr rivayet ettiler. Dediler ki: Bize Muhammedü'b-nü Ca'fer rivayet etti. (Dedi ki): Bize Şu'be rivayet etti. —Ebû Bekir: Şu'be'den dedi.— Şu'be, Amr b. Mürre'den, o da Abdurrahmân b. Ebî Leylâ'dan naklen rivayet etti. Abdurrahmân şöyle demiş-. «Zeyd bizim cenazelerimizin namazlarında dört tekbîr alırdı. Bir cenaze namazında beş tekbîr aldı; ben, bunu kendisine sordum:

— Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Selîcml beş tekbîr alırdı; cevâbını verdi.

Bu hadisi «Sünen» sahipleri ile Tahâvi rivayet etmişlerdir.

Mevzubahis Zeyd'den murâd: Hz. Zeydü'bnü Erkam’dır. Nitekim Ebû Davud'un rivayetinde beyân edilmiştir.

Hadîs-i şerif, cenaze namazında beş tekbîr alınacağını gösteriyor. Ancak ibniAbdilberr: «Ben, müteaddit beldeler fukahâ-s in dan, cenaze namazında beş tekbîr alınır, diyen bilmiyorum. Yalnız îbni Ebî Leylâ müstesna.» demiştir.

Cenaze namazında kaç tekbir alınacağı mes'elesinin ihtilaflı olduğunu yukarıda görmüştük. Bu hususta Kaadi İyâz şunları söylemişdir: «Tekbir hususunda haberler muhteliftir. îbni Ebü Hayseme rivayetinde Peygamber (Sallaîlahü Aleyhi ve Selîemyin dört, beş, altı, yedi ve sekiz defa tekbir aldığı bildirilmiştir. Nihayet Necâşî vefat edinceResûlüllah (Sallaîlahü Aleyhi ve Sellcm) onun cenaze namazını dört tekbirle kılmış bilâhare vefatına kadar tekbir adedi bu minval üzere devam etmiştir.»

Hâsılı bu hadis mensûhtur. Ulemadan îbniAbdilberr ile diğer bir takım zevat onun mer\sûh olduğuna ve bugün cenaze namazında dörtten fazla tekbir alınmayacağına icmâ' nakletmişler-dir. Bu gösteriyor ki: Ulemânın icmâ'ı Hz. Zeyd îbniErkam' in fi'linden sonra vâki olmuştur.

Nevevi : «Esah kavle göre hilaftan sonra icmâ' sahihtir.» demiştir.

24- Cenazeye Ayağa Kalkma Babı

73- (958) Bize Ebû Bekir b. Ebî Şeybe ile Amru'n - Nâkıd, Zü-heyr b. Harb ve îbni Nümeyr rivayet ettiler. Dediler ki: Bize Süfyân, Zührî'den, o da Salim'd en. o da babasından, o da Âmir b. Rabia'dan naklen rivayet etti. Âmir şöyle demiş; Resûlüllah (Sallaîlahü Aleyhi ve Sellem)

«Cenazeyi gördüğünüz vakit, sizi geçinceye yahut yere konuncaya kadar ona ayağa kalkın.» buyurdular.

74- (...) Bize, bu hadisi Kuteybetü'bnü Saîd dahî rivayet etti. (Dedi ki): Bize Leys rivayet etti. H.

Bize Muhammedü'bnü Rumh dahî rivayet etti. (Dedi ki): Bize Leys haber verdi. H.

Bana Harmele rivayet etti. (Dedi ki): Bize tbni Vehb haber verdi. (Dedi ki): Bana Yûnus haber verdi. Bunlar hep birden îbni Şihâb'dan bu isnâdla rivayette bulunmuşlardır. Yûnus'un hadîsinde: (Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellemj'i şöyle buyururken işitmiş.) ifâdesi vardır. H.

Bize Kuteybetü'bnü Saîd de rivayet etti. (Dedi ki): Bize Leys rivayet etti. H.

Bize İbni Rumh dahî rivayet etti. (Dedi ki):Bize Leys, Nâfi'den, o da îbni Ömer'den, o da Âmir b- Rabîa'dan, o da Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellemf^en naklen haber verdi; Efendimiz:

«Biriniz cenazeyi gördümü, şayet onunla beraber yürümüyorsa, o cenaze geçinceye yahut geçmeden; yere konuncaya kadar ayağa kalksın.» buyurmuşlar.

75- (...) Bana Ebû Kâmil rivayet etti. (Dedi ki): Bize Hammâd rivayet etti. H.

Bana Ya'kûb b. İbrahim de rivayet etti. (Dedi ki): Bize İsmail rivayet etti. Bunlar hep birden Eyyûb'dan rivayet etmişlerdir. H.

Bize İbnü'l - Müsennâ da rivayet etti. (Dedi ki): Bize Yahya b. Saîd, Ubeydullah'dan rivayet etti. H.

Bize îbnü'l - Müsennâ da rivayet etti, (Dedi ki): Bize îbni Ebî Adiyy, İbni Avn'dan rivayet etti. H.

Bana Muhammedü'bnü'r - Râf i' dahî rivayet etti. (Dedi ki): Bize Abdurrazzâk rivayet etti. (Dedi ki): Bize îbni Cüreyc haber verdi. Bu râvîlerin hepsi Nâfi'den bu İsnâdla, Leys b. Sa'd hadîsi gibi rivayette bulunmuşlardır. Yalnız İbnl Cüreyc hadisinde; «Peygamber (Sallaîlahü Aleyhi ve Seîlemh

— Biriniz cenazeyi gördü mü, şayet onunarkasından gitmiyorsa gördüğü ândan İtibaren, geçinceye kadar ayağa kalksın; buyurdu.» denilmiştir.

76- (959) Bize Osman b. Ebî Şeybe rivayet etti. (Dedi ki): Bize Cerîr» Süheyl b. Ebî Sâlih'den, o da babasından, o da Ebû Saîd'den naklen rivayet etti. Ebû Saîd şöyle demişi Resûlüİlah (Sallaîlahü Aleyhi ve Sellem)*

«Bir cenazenin arkasından gittiğiniz vakit, o cenaze yere konulmadan oturmayın.» buyurdular.

77- (...) Bana Süreye b. Yûnus ile Alîyyü'bnü Hucr rivayet ettiler. Dediler ki: Bize İsmail yâni İbni Uleyye, Hişâm-ı Destevâî'den rivayet etti. H.

Bize Muhammedü'bnü'l - Müsennâ rivayet etti. Lafız onundur. (Dedi ki): Muâzü'bnü Hişâm rivayet etti. (Dedi ki): Bana babam, Yahya b. Ebî Kesîr'den rivayet etti. Demiş ki: Bize Ebû Selemete'bnü Abdirrahmân, Ebû Saîd-i Hudrî'den naklen rivayet etti ki, Resûlüllah {Sallaîlahü Aleyhi ve Sellem)--

«Cenazeyi gördünüzmü hemen kalkın, onun arkasından giden, cenaze yere konmadıkça oturmasın.» buyurmuşlar.

Bu hadisleri bütün kütûb-i sitte sahipleri «Cenaze- bahsinde tah-rîc etmişlerdir.

Âmir hadisini Tahâvi beş sahih tarikden rivayet etmiştir.

Kaadı lyâz'ın beyânına göre cenazeyi koymaktan ne kastedildiği hususunda rivayetler muhteliftir. Bâzılarında «Yere konuncaya kadar»; diğer bâzılarında *Lâhde indirlinceye kadar.» denilmiştir.

Lâht'dan murâd: Kabirdir.

Yere konma rivayetini Süfyân-ı Sevri, kabre indirme rivayetini EbûMuâviye nakletmişlerdir. Ebû Dâvûd bu iki râvînin hâllerine bakarak: Süfyân , Ebû Muâviye'den daha belleyişlidir.» demişdir. Onun bu sözü, yere konma mânâsını tercih ettiğini gösterir.

Ebû Saîd rivayetinden anlaşılıyor ki: Cenazeyi gören ayağa kalkacak, kalkmak için yanına gelmesini beklemeyecektir. Oturmak için cenazenin gözden kaybolmasını bekleyecektir. Cenazenin arkasından gidenler ise, cenaze omuzlardan yere indirilmedikçe oturmayacaklardır.

Hayvan veya vâsıta üzerinde bulunanlar: Cenaze geçerken duracaklardır. Çünkü bu gibiler hakkında durmak, oturanın ayağa kalkması hükmündedir.

Bu Rivayetlerden Çıkarılan Hükümler:

1- Bu bâbda vârid olan bir çok hadislerle istidlal eden bir cemâat, cenaze geçerken kalkmanın lüzumuna kaail olmuşlardır.

Hz. Misverb. Mahreme, Katâde, Muham-medü'bnü Sîrin, Şa'bî, İbrahim Nehai, İshâk b. İbrahim ve Amr b. Meymûn haze-râtı bunlar meyânındadır.

îbni Abdilberr «Et-Temhîd» nâm eserinde: Cenazeye ayağa kalkmayı îcâb eden sahih ve sabit eserler vârid olmuştur.» demiştir.

Filhakika selef ve Halef den bir çok ulemâ buna kaail olmuş ve cenazeye ayağa kalkmanın neshedilmediğini söylemişlerdir. Onlara göre cenazenin arkasından gidenler, cenaze omuzlardan yere indirilmedikçe oturamazlar. Hasan ü'bnü Alîy, Ebû Hüreyre, îbni Ömer, İbni Zübeyr, Ebû Saîd-i Hudrî, ve Ebû Mûse'l-Eş'arî (Radi-yallâkü anhüm) hazerâtının kavilleri budur.

Evzâî, îmam Ahmed, İshâk ve Hanefi î' lerden îmam Muhammed dahî buna kaaildirler.

Tahâvî diğer bir takım ulemânın bunlara muhalefet ederek: «Yanından cenaze geçen kimse, cenazeye ayağa kalkmaz; cenâzenin arkasından yürüyenler de cenaze yere indirilmeden oturabilir.»

dediklerini söylemiş; bunların kimler olduğunu beyân etmemişse de, Aynî onun bu sözü ile: Urvetü'bnü'z-Zübeyr, Sa'dü'bnü'l-Müseyyeb, Alkame, Esved, Nafi İbni Cübeyr, Ebû Hanife, Mâlik, Şafii, Ebû Yûsuf ve îm am Muhammed'i kastettiğini, Tabiin' den Ata1 b. Ebi Eabâh ile Mücâhid ve Ebû îshâk'ın kavilleri de bu olduğunu beyân etmiştir. Mezkûr kavil ashâb-ı kirâm'dan A1iyü'bnü Ebi Tâ1ib, oğlu Hasan, Abdullah İbni Abbâs ve Ebû Hüreyre (Radiyallâhii anhüm) hazerâtmdan nakledilmiştir.

Kaadîîyâz, ulemâdan bâzılarının bu hususta tahyire kaail olduklarını yâni cenazeye isteyen kalkar, isteyen kalkmaz, demek istediklerini rivayet etmiştir. Fakat Kaadi bu söze itibâr etmemiştir. Maamâfih İmam Ahmed ile İshâk, îbni Habîb ve ibniMâcişûn'un mezhebleri budur.

«Cenazeye ayağa kalkılmaz.» diyenler vaktiyle meşru olan bu işin sonradan neshedüdiğine kaai! olmuşlardır. Delilleri bir çok hadislerdir. Bâzıları bundan sonraki bâbda görülecektir.

Cenazeye ayağa kalkılacağını söyleyenler bu husustaki emrin vücûb için olup olmadığında ihtilâf etmişlerdir. Bâzılarına göre: Cenaze geçerken ayağa kalkmak farzdır. Bir takımları mendûp, bâzıları da müstehab olduğunu söylemişlerdir. Zahirî' lerden İbni Hazmin mezhebi budur.

İmam Nevevi dahî müstehab olduğunu ihtiyar etmiştir.

2- Babımız hadîslerinde cenazeye ayağa kalkma emri umûmî zikredilmiştir. Binâenaleyh Müslüman olsun olmasın her cenazeye şamildir.

Abdullah b. Ahmed ile Tahâvî' nin tahric ettikleri bu hadisde Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellemh

«Yanınızdan Müslüman, Yahudi veya Hıristiyan bir cenaze geçerse, ona ayağa kalkın. Çünkü ayağa kalkan cenazeye değil; onunla beraber buluran meleklere ayağa kalkar.» buyurmuşlardır.

Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)'in Yahudi cenazesine niçin ayağa kalktığını ta'IU eden hadisler muhteliftirler. Bunların bâzıları aşağıdaki rivayetlerde görülecektir.

78- (960) Bana Süreye b. Yûnus ile Alîyyti'bnü Hücr rivayet ettiler. Dediler ki: Bize İsmail yâni îbni Uleyye, Hişâm-ı Destevâî'den, o da Yahya b. Kesîr'den, o da Ubeydullah b. Miskem [23]'den, o da Câbir b. Abdillâh'dan naklen rivayet etti. Câbir şöyle demiş: Bir cenaze geçti de, Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi -ve Sellem), ona ayağa kalktı. Onunla birlikte biz de ayağa kalktık. Ve:

— «Yâ Resûlallah! Bu cenaze bir Yahudi karısına aittir.» dedik. Bunun üzerine Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)ı

— «Şüphesiz ki ölüm korkunç bir şeydir. Siz cenazeyi gördünüz mü hemen ayağa kalkın.» buyurdular.

79- (...) Bana Muhâmmedü*bnü Râfi' rivayet etti. (Dedi ki): Bize Abdürrezzâk rivayet etti. (Dedi ki): Bize îbni Cüreyc haber verdi. (Dedi ki): Bana Ebû'z - Zübeyr haber verdi; Kendisi Câbir'i şöyle derken işitmiş:

«Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) yanından geçen bir cenaze İçin taa 'görünmez oluncaya kadar ayakta durdu.»

80- (...) Bana Muhammed b. Râff rivayet etti. (Dedi ki): Bize Abdurrazzâk, tbni Cüreyc'den rivayet etti. Demiş ki: Bana yine Ebû'z -Zübeyr haber verdi, kendisi Câbir'i şöyle derken işitmiş:

«Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) »e ashabı bir Yahudlnin cenazesi İçin görünmez oluncaya kadar ayakta durdular.»

81- (961) Bize Ebû Bekir b. Ebî Şeybe rivayet etti. (Dedi ki): Bize Gunder, Şu'be'den rivayet etti. H.

Bize Muhammedü'bnü'I - Müsennâ ile tbni Beşşâr da rivayet ettiler. Dediler ki: Bize Muhammedü'bnü Ca'fer rivayet etti. (Dedi ki): Bize Şu'be, Amr b. Mürra'dan, o da İbni Ebi Leylâ'dan naklen rivayet etti ki, Kays b. Sa'd ile Seh! b. Huneyf [24], Kaadisiyye'de bulunmuşlar. (Bir gün) yanlarından bir cenaze geçmiş. Bunlar hemen ayağa kalkmışlar, kendilerine:

— «Bu cenaze yerlilerdendir.» demişler. Onlar:

— «Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)m yanından bir cenaze geçti de, ona ayağa kalktı, kendisine onun bir Yahudi olduğu söylenince:

(O da bir nefis değil mî?) cevâbını verdi.» demişler.

(...) Bana, bu hadîsi Kaasîm b. Zekeriyyâ da rivayet etti. (Dedi ki): Bize Ubeydullah b. Mûsâ, Şeybân'dan, o da A'meş'den, o da Amr b. Mürra'dan isnâdla rivayette bulundu. Bu hadisde: «Onlar:

— Biz, Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) ile beraberdik, yanımızdan bir cenaze geçti, dediler.» ifâdesi vardır.

Bu hadîsleri Buhari, Ebû Dâvûd ve Nesâî «Cenaze» bahsinde muhtelif râvîlerden tahric etmişlerdir.

Kaadtsiyye: Kûfe'ye iki konak mesafede bulunan hurmalık ve sulak küçük bir şehirdir. Bâzıları Kaadisiyye ile Küfe arasında onbeş fersah mesafe bulunduğunu söylerler. Hz. Ömer (Radiyallaâhü anhümyin hilâfeti zamanında orada büyük bir harp vukûbulmuştur.

Yâkût-i Hatnevî' nin beyânına göre, bundan maada Kaadisiyye ismini taşıyan dört şehir varmış.

Kaadisiyye hadisinde geçen: «Bu cenaze yerlilerdendir.» sözüyle, cenazenin zimmîlerden yânî Müslüman teb'ası olarak yaşıyan gayr-i müslimlerden olduğu anlatılmak istenilmiştir.

ResûlüUah (Sallaîlahü Aleyhi ve Sellem)'in «O da bir nefis değil mi?» buyurması, İbni Battal' e göre «O da can sahibi olup, ölmedi mi? Ona ayağa kalkmamız, ölümü ve onun güçlüğünü hatırlamak içindir.» manasınadır.

Az yukarıda da işaret ettiğimiz gibi ResûlüUah (Sallaîlahü Aleyhi ve Sellemyin Yahudi cenazesine niçin kalktığını ta'lil eden hadîsler muhteliftir. Babımızın bir rivayetinde buna sebep «ölümün korkunç olması»; diğer rivayetinde «Cenazenin de vaktiyle can taşımış olması.» gösterilmiştir.

Hz. Enes hadîsinde melekler için ayağa kalktıkları; Abdullah b. Amr hadîsinde ise: Ruhları kabzeden Azrâî1 (Aleyhisselâm)'a ta'zîm için; Hasan ü'bnü Ali (Radiyallahü anh)'ın rivayetinde: ResûlüUah (Sallaîlahü Aleyhi ve Sellem) Yahudinin başı, kendi başından yukarıda bulunmasını hoş karşılamadığı için; hattâ bir rivayette Yahudinin pis kokusundan müteezzî olduğu için kalktı denilmektedir.

Aynî bu bâbda yapılan tefsirlerin içinde en ziyâde îbni Bat ta1'in sözünü beğenmektedir.

25- Cenazeye Ayağa Kalkmanın Neshi Babı

82- (962) Bize Kuteybetü'bnü Saîd rivayet etti. (Dedi ki): Bize Leys rivayet etti. H.

Bize Muhammedü'bnü Rumh b. El-Muhacir de rivayet etti. Lâfız onundur. (Dedi ki): Bize Leys, Yahya b. Saîd'den, o da Vâkıd b. Amr [25] b. Sa'd b. Muaz'dan naklen rivayet etti. Vâkıd şöyle demiş: Biz, bir cenazede ayakta dururken Nafİ* b. Cübeyr beni gördü. Kendisi oturmuş; cenazenin yere İndirilmesini bekliyordu. Bana:

— «Neden ayakta duruyorsun?» dedi; ben:

— «Cenazenin yere indirilmesini bekliyorum. Çünkü Ebû Said-i Hudrî bu husûsda hadîs rivayet ediyor.» dedim. Bunun üzerine Naf f şunu söyledi:

— «Bana, Mes'ûd b. Hakem, Alîyyü'bnü EbE Tâlip'den naklen rivayet etti M, Alî (Radiyallâhü anh)\

— Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) (cenaze için) ayağa kalktı; sonra oturdu, dedi.»

83- (...) Bana Muhammedü'bnü'l-Müsennâ ile îshâk b. İbrahim ve tbni Ebî Ömer toptan Sekaff den rivayet ettiler. İbnü'l - Müsennâ (Dedi ki): Bİze Abdülvahhâb rivayet etti. (Dedi ki): Ben, Yahya b. Sald'den dinledim. (Dedi ki): Bana, Vâkıd b. Amr b. Sa'd İbni Muâz-i Ensârî haber verdi; ona da Nâfi' b. Cübeyr haber vermiş. Ona da Mes'ûd b. Hâkem-İ Ensârî [26] haber vermiş. Mes'ûd da cenazeler hakkında AHyyü'bnü Ebî Tâlib'in şunu söylediğini işitmiş:

«Şüphesiz *i Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) (Cenaze için •vvelâ) kalktı, sonra oturdu.»

Nftfi1 b. Cübeyr'İn bu hadîsi rivayet etmesi Vâkıd b. Amr'ın cenaze yere konuluncaya kadar ayakta durduğunu gördüğü içindir.

(...) Bize Ebû Küreyb rivayet etti. (Dedi ki): Bize tbni Ebî Zaide, Yahya b. Saîd'den bu İsnâdla rivayette bulundu.

84- (...) Bana Züheyr b. Harb rivayet etti. (Dedi ki): Bize Ab-dufrahmân b. Mehdi rivayet etti. (Dedi ki): Bize Şu'be, Muhammed b. El - Münkedir'den naklen rivayet etti. Demiş ki: Ben, Mes'ûd b. Ha-kem'i Alî'den naklen rivayet ederken dinledim. Alî:

«Resûlüllah (Saîlallahü Aleyhi ve Sellem)'m kalktığını gördük; biz de kalktık; o oturdu; biz de oturduk.» demiş, bununla cenazeyi kasdetmiştir.

(...) Bize, bu hadisi Muhammedü'bnü Ebî Bekir El - Mukaddemi ile Ubeydullah b. Saîd de rivayet ettiler. Dediler ki: Bize Yahya yâni Kattan, Şu'be'den bu isnâdla rivayet etti.

Nesh: Târih ittibân ile sonra gelen şer'î bir hükmün, daha önceki şer'î bir hükmü kaldırması, demektir. Şu hâlde cenaze geçerken ayağa kalkmak yoktur.

Bu hususta îbni Hibbân'in «Sahih»inde rivayet olunan bir hadîsde::

«Resûlüllah (Saîlallahü Aleyhi ve Sellem) evvelce bize cenazeler için ayağa kalkmamızı emrederdi; bilâhare cenaze geçerken kendisi oturdu ve yanındakilere oturmalarını emretti.» denilmektedir.

Hâzimî'nin, Ebû Ma'mer'den rivayet ettiği bir hadisde Ebû Ma'mer şunları söylemiştir: «Yanımızdan bir cenaze geçti, ben hemen kalktım. Bunun üzerine Ali:

— Bu fetvayı sana kim verdi? diye sordu;

— Ebû Müse'l-Eş'ari; dedim. Alî:

— Bunu Resûlüllah (Saîlallahü Aleyhi ve Sellem) yalnız bir defâ yaptı; bu hüküm neshedilince onu nehiy buyurdu, dedi.»

Bu bâbda îmam Ahmed b. Hanbel ile ekseri «Sünen» sahiplerinin Ubadetü'bnü's-Sâmid (Radi-yallahü an/r)'dan tahric ettikleri şu hadîs şâyân-ı dikkattir: Peygamber {Saîlallahü Aleyhi ve Sellem), cenaze geçerken kalkıyordu Bir defa yanından Yahudi alimlerinden, birinin cenazesi geçti. Resûlüllah (Saîlallahü Aleyhi ve Sellem)-.

«Biz işte böyle yaparız.» diyerek oturdu ve hemen yanındakilere: «Oturun da, bunlara muhalefet edin!» buyurdular.

Vakıa bu hadis zayıftır. Çünkü onu yalnız Beşîr b. Rafi' rivayet etmiştir-, Bezzâr onun hadis hususunda gevşek olduğunu söylemiştir. Fakat onu takviye eden diğer rivayetlerle birlikte mutâlâ'a edilince derhâl hasen derecesine yükselir.

Nevevî, nesh dâvasını kabul etmeyerek şunları söylemiştir: *Bu hadîs mensûh değildir. Böyle yerlerde nesh dâvası sahîh olamaz. Çünkü nesihe ancak hadîslerin aralarını bulmak mümkün olmadığı zaman gidilir. Hâlbuki hadislerin aralarını bulmak imkânsız değildir.»

Nevevi’nin bu sözlerine Aynî şu cevâbı vermiştir: «Nesh vâki olduğu Hz. A1i (Raâiyallahü anh) hadîsinde tasrîh edilmiştir. İmam Şafiî, Âmir b. Rabîa hadîsi üzerinde ihtimâllerle konuşmuştur. Bunu kendisinden Beyhaki ile Hâzimi rivayet etmişlerdir. îmam Şafiî: (Bu hadis mensûh olmaktan ileriye geçemez yahut Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) ,o cenazeye bir sebepten dolayı kalkmıştır.

Filhakika bâzı hadis imamları o cenazenin bir Yahudiye âit olduğunu ve Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) Yahudi, kendisinden yükseğe çıkmış olmasın diye ayağa kalktığını rivayet etmişlerdir. Ne sebeple kalkmış olursa olsun Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Seîîem)'in bunu evvelâ yapıp, sonra terkettiği rivayet olunmuştur. Burada hüccet, son olarak yaptığı fi'ildir. Eğer evvelâ kalkması vacip idiyse bil'â-hare oturması nesih olur. Evvelce kalkması müstehab ise, sonradan oturması da istihbâb bildirir. Evvelce kalkması mubah idi ise, sonra da oturup kalkmakta bir beis yoktur. Bence oturmak daha iyidir. Çünkü Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)"m bu husustaki son fiili oturmak olmuştur.» deniştir.»

26- Cenaze Namazında, Ölü İçin Okunan Dua Babı

85- (963) Bana Hârûn b. Saîd El-Eylî rivayet etti. (Dedi ki): Bize îbni Vehb haber verdi. (Dedi ki): Bana Muâviyetü'bnü Salih, Habîb b. Ubeyd'den, o da Cübeyr b. Nüf eyr'den naklen haber verdi. Ha-bib Cübeyr'i: Ben, Avf b. Mâlik'i şöyle derken işittim, diye anlatırken dinlemiş: Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) bir cenazenin namazını kıldı, ben onun duasından şunları belledim: Resûlüllah {SallaJlahii Aleyhi ve Sellem)'-

«Allah'ım bunu mağfiret eyle, buna merhamet buyur ve afiyet ihsan et. Bunu affeyle, vardığı yerde ona ikramda bulun. Yerini genişlet, bunu su ile, kar ve dolu ile yıka ve beyaz elbiseyi kirden nasıl temiz pâk edersen, bunu da günahlarından öylece pakla. Kendisine (dünyâdaki) yurdunun yerine daha hayırlı bir yurt; ailesinin yerine daha hayırlı bir aile, zevcesinin yerine daha hayırlı bir zevce ihsan eyle. Bunu cennete koy ve kabir azabından (yahut cehennem azabından) koru.» diyordu.

Hattâ «keski o cenaze ben olaydım.» diye temenni ettim.

(...) Muâviyetü'bnü Salih demiş ki: Bana Abdurrahmân b. Cübeyr de rivayet etti. O, bu hadîsi babasından, o da Avf b. Mâlik'den, o da Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve SellemTden yine bu geçen hadîs gibi rivayette bulundu.

(...) Bu hadîsi bize fshâk b. İbrahim dahî rivayet etti. (Dedi ki): Bize Abdurrahmân b. Mehdi haber verdi. (Dedi ki): Bize Muâviyetü'bnü Salih bu iki isnâdla birden İbni Vehb hadisi gibi rivayette bulundu.

86- (...) Bize Nasru'bnü Alîyy El - Cehdamî Üe İshâk b. İbrahim ikisi birden îsâ b. Yûnus'dan, o da Ebû Hamzete'l - Hımsî'den naklen rivayette bulundular. H.

Bana Ebû't - Tâhir ile Hârûnu'bnü Saîd £1 - Eyli dahî rivayet ettiler. Lâfız Ebü Tahinindir. Dediler ki: Bize İbni Vehb rivayet etti. (Dedi ki): Bana Amr b. Haris, Ebû Hamzete'bnü Süleym'den, o da Abdurrahmân b. Cübeyr b. Nufeyr'den, o da babasından, o da Avf b. Mâlik-i Eşçai'den naklen haber verdi. Avf şöyle demişt Ben, Peygamber (Saîlalîahü Aleyhi ve Sellem)"i bir cenazenin namazını kılarken dinledim? şöyle diyordu;

«Allah'ım! Buna mağfiret buyur; buna rahmet eyle; bunu affet ve kendisine afiyet ver. Vardığı yerde ona ikramda bulun; yerini genişlet; kendisini su tle, kar ve dolu ile yıka ve beyaz elbisenin kirden paklandığı gibi günahlardan pakla. Buna dünyâdaki yurdunun yerine daha hayırlı bîr yurt; ailesinin yerine daha hayırlı bir aile; zevcesinin yerine daha hayırlı bir zevce ihsan eyle. Bunu kahirin fitnesinden ve cehennem azabından koru.»

Avf demiş ki: «Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve SellemYin o cenazeye yaptığı duadan dolayi: (Keski bu cenaze ben olaydım.) diye temenni ettim.»

Buhârî bu duaların yerine cenaze namazında Fatiha okunacağını bildiren hadîsler rivayet etmiştir.

Hanefi!' lerle Mâliki' lere göre, cenaze namazında Kur'ân okunmaz, Şafiî'lerle Hanbe1'lere göre: îlk tekbirden sonra Fatiha okunabilir.

«Cenaze namazında Kur'ân okunmaz» diyenler ashâb-ı kirâm'dan bu ^âbda rivayet edilen hadîsleri te'vîl etmiş ve Fâtiha'yi duâ niyetiyle okuduklarını söylemişlerdir.

Hadis imamları, cenaze namazında Resûlüllah (Salkıllahü Aleyhi ve SellemYin muhtelif dualar okuduğunu bildiren hadîsler rivayet etmişlerdir. Ezcümle EbûDâvûd' un, Hz. EbûHüreyre* den rivayet ettiği bir hadîste Ebû Hüreyre (Hadiyallahü anh) şöyle demektedir: Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) bir cenazenin namazım kıldı da, şu duayı okudu:

«Allah'ım bizim dinimize, ölümüze, küçüğümüze, büyüğümüze, erkeğimize, kadınımıza, hâzırımıza ve gaibimize mağfiret buyur. Yâ Rabbî! Bizden yaşattıklarını îmânla yaşat; öldürdüklerini de selâm üzere öldür. Allah'ım! Bizi bu ölenin ecrinden mahrum etme ve onun arkasından bizi saptırma.» saptırma.»

Ayni hadisi Tirmizi başka bir tarikden rivayet etmiş ve: «Ben, Muhammed'e yâni Buhârîye râvî Ebû îbrâhîm El-Eşhejî' nin adını sordum, Buhâri onu bilemedi.» demiştir.

Hâkim dahî «El - Müstedreknâm eserinde Yezid b. Rukâne (Radiyallahü anh)'d&n şu hadisi tahric etmiştir: Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) cenaze namazı kılmaya kalktığı vakit şöyle derdi:

«Allah'ım! Kuluna ve kulunun oğluna mağfiret buyur. (Kulun) senin rahmetine muhtaçtır. Hâlbuki sen onu azâb etmekten müstağnisin. Eğer bu kulun iyi amellerde bulunmuşsa, onun iyiliğini arttır; kötü amelde bulunduysa, onu affeyle.»

Bu bâbda Hz. Alî, Vâsiletü'bnü Eskaa' ve Abdullah b. Haris' den hadîsler rivayet olunmuştur.

Hz. Alî hadîsini Müstağfirî;

Vasile hadîsini Ebû Dâvûd;

Abdullahb. Haris hadisini Taberâni rivayet etmişlerdir. Bu hadisler:

1) Cenaze namazında dua okunacağına ve duâ okumanın nıüs-tehab olduğuna;

2) Cenaze namazında duanın sesle okunacağına delildirler.

Nevevi diyor ki: «Ulemâmız gündüz kılınan cenaze namazında gizli okunacağında müttefiktirler. Gece kılınan cenaze namazı hakkında iki kavil vardır. Cumhûr'un kaail olduğu sahih veçhe göre geceleyin de gizli okumak gerekir, ikinci veçhe göre geceleyin sesli okunur. Fakat bu tafsilât Kur'ân hakkındadır. Dualar bilittifâk gizli okunur. O hâlde bu hadîs te'vil olunarak: Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem). bana namazdan sonra öğretti; ben de belledim mânâsına hamlolunur.»

27- Cenaze Namazı Kılmak İçin İmamın Cenazenin Hangi Tarafına Duracağı Babı

87- (964) Bize Yahya b. Yahya Et - Temimi rivayet etti. (Dedi ki): Bana Abdülvâris b. Said, Hüseyin b. Zevkan'dan naklen haber verdi. Demiş ki: Bana Abdullah b. Büreyde, Semuratü'bnü Cündep'den rivayet etti. Semura şöyle demiş: Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sel-Jemj'in arkasında cenaze namazı kıldım. Nifâslı iken vefat eden Üm-mü Kâ'b'm cenaze namazıh kıldırıyordu. Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) namazı kılmak için cenazenin ortası hizasına durdu.»

(...) Bu hadisi bize, Ebû Bekir b. Ebî Şeybe de rivyet etti. (Dedi ki): Bize îbni'l - Mübarek ile Yeztd b. Hârûn rivayet ettiler. H.

Bana Alîyyü'bnü Hucr dahî rivayet etti. (Dedi ki): Bize tbni'I-Mübârek ile Fadl b. Mûsâ haber verdiler. Bu râvllerin hepsi Huseyn' den bu isnâdla rivayette bulunmuş fakat Ümmü Kâ'b'ı zikretmemişlerdir.

88- (...) Bize Muhammedü'bnü'l - Müsennâ ile Ukbetü'bnü Mükrem-i Ammî rivayet ettiler. Dediler ki: Bize îbni Ebî Adiyy, Hüseyin'den, o da Abdullah b. Büreyde'den naklen rivayet etti. Demiş ki: Semuratü'bnü Cündeb şunları söyledi:

«Ben, Resülüllah (Sallalîahü Aleyhi ve Sellem) zamanında çocuk idim, kendisinden (duyduklarımı) ezberliyordum. Onları söylememe bir mâni' yok ama, burada bir takım adamlar var ki, onlar benden dahî yaşlıdırlar. Gerçekten Resülüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellevı^in arkasında lohusa hâlinde ölen bir kadının cenazesini kıldım. Namazda Resülüllah {Sallallahü Aleyhi ve Sellem) cenazenin tam ortası hizasına durdu.»

tbni'l - Müsennâ'nın rivayetinde: «(Dedi ki): Bana Abdullah b. Büreyde rivayet etti. (Dedi ki): Namazını kılmak için kadının ortası hizasına durdu.» ibaresi vardır.

Bu hadisi Buhârî «Kitâbü'l - Gusül» ve «Kitâbü'l - Cenâiz» de; diğer kütüb-i sitte sahipleri de «Kitâbü'l - Cenâiz» de muhtelif râ-vîlerden tahric etmişlerdir.

Nifâs halinde vefat eden Ümmü Kâ'b: Ensâr'dan bir kadındır.

Bu Hadisden Çıkarılan Hükümler:

1- îmam, kadın cenazenin ortası hizasına durur. Hattâbi diyor ki: «Cenaze kıldıracak imamın nereye duracağı hususunda ulemâ ihtilâf etmişlerdir. İmam Ahmed, kadının ortası hizasına, erkeğin de göğsüne karşı duracağına kaail olmuştur.

Hanefiîlere göre erkek, kadın; her cenazenin göğsü hizasına durur.»

Hanbe1i1er'den İbni Kudâme «El - Muğni» nâm eserinde: «İmamın, cenaze namazında erkeğin göğsü ve omuzlan, kadının ortası hizasında durmasının sünnet olduğundan mezhepler muhtelif değildir.» demiştir.

İmam Ahmed îbni Hanbel' den Ebû Hanife'nin kavli gibi bir kavil de rivayet olunmuştur.

Hanefiiler' den Serahsinin «El - Mebsût»'unda •îmamın duracağı en münâsip yer, cenazenin göğsü hizâsıdır.» denilmektedir.

«Cevamiu'l - Fıkıh» nâm eserde «Muhtar olan bu kavildir.» denildiği gibi; Tahâvî dahî ayni kavli ihtiyar etmiştir

imam Hasan îbni Ziya d'm rivayetine göre: îmam kadın cenazenin ortası hizasına durur.

Îbni Ebî Leylâ ile İbrahim Nehaî* nin mezhepleri de budur.

«El - Bedâyı Vde îmam A'zam'in: «îmam erkek cenazenin ortası hizasına, kadının sabaşı hizasına durur.» dediği rivayet olunmuştur.

Yine «El - Mebsût» 'da göğsün cenazenin ortasını teşkil ettiği beyân edilmektedir. Fakat Hanefiiler' den rivayet edilen- meşhur kavle göre: «îmam erkeğin olsun, kadının olsun göğüsleri hizasına durur. Hasan îbni Ziya d'in rivayetine göre. Her ikisinin ortaları hizasına durmak îcâb ederse de, kadın cenazesinde, cenazenin başına yakın durması evlâdır.

îmamEbû Yûsuf' tan bir rivayete göre: İmam kadın cenazenin ortası hizasına, erkek cenazenin ise başı hizasına durması gerekir. İmam Hasenîbni Ziya d' in, İmam A' zam' dan rivayeti de budur.

îmam Mâlik' cenaze erkekse ortası hizasına, kadınsa omuzları hizasına durulacağına kaaildir. Çünkü kadının baş tarafına doğru durmak daha münâsip ve hatâdan daha salimdir.

Şâf iller1 den Ebû AlîTâberî ile îmam ü'l-Haremeyn ve İmam Gazali, kadın cenazesinin göğsü hizasına durulacağına kaail olmuşlardır.

Bağdat ulemâsına göre: İmam, cenazenin başı hizasına durur. Onlara göre bu bâbda bir nass yoktur.

Bâzıları bu hususta imamın muhayyer olduğunu, nereye isterse durabileceğini söylemişlerdir.

Hunsaâ: Hüküm ittibân ile kadın gibidir.

2- Cenaze ile, onun namazını kılanlar arasmda mutlaka bir aralık bulunması gerektiğine icmâ'ı ümmet vardır.

3- Nifâs hâlinde ölen kadın şehid de olsa cenaze namazı kılınır, îmam Hasan'dan rivayet olunduğuna göre zinââdan ölen kadının ve çocuğunun cenazesi kılınmaz. Katâde'ye göre ise: Yalnız çocuğunun namazı kılınmaz.

28- Cenaze Namazı Kılan Kimsenin Namazdan Sonra Bir Vasıtaya Binmesi Babı

89- (965) Bize Yahya b. Yahya ile Ebû Bekir b. Eb) Şeybe rivayet ettiler. Lafız Yahya'nındır. Ebû Bekir: (Bize rivayet etti.) tabî-rini kullandı. Yahya: (Bize Vekî\ Mâlik b. Miğvel'den, o da Simâk b. Harb'den, o da Câbir b. Semura'dan naklen haber verdi.) dedi. Câbir şunları söylemiş:

«Peygamber {Sallallah.il Aleyhi ve SeUem)'* çıplak bir at getirdiler de, İbniDahdahın cenazesinden dönerken ona bindi. Bize, Resûlüllah (Scdlallahü Aleyhi ve Se/JemJ'in etrafında yürüyorduk.»

(...)Bize Muhammedü'bnü'l - Müsennâ İle Muhammedü'bnü Beş şar rivayet ettiler. Lafız İbni Müsennâ'nındır. Dediler ki: Bize Muhammedü'bnü Ca'fer rivayet etti. (Dedi ki): Bize Şu'be, Simâk b. Harb' den, o da Câbir b. Semura'dan naklen rivayet etti. Câbir şöyle demiş:

«Resûlüllah (Salîaîîahü Aleyhi ve Sellem), İbni Dahdahın cenaze namazını kıldı. Sonra kendisine çıplak bir at getirdiler. Atı bir adam tutarak, Resûlüllah (Sallalîahü Aleyhi ve Sellem) bindi. Derken at şahlanmaya başladı. Biz onu tâkib ediyor, arkasından koşuyorduk. Bu arada cemaattan biri şunları söyledi:

— Peygamber (Sallalîahü Aleyhi ve Seîlemh

(Cennette İbni Dahdah için asılmış yahut sarkıtılmış nice hurma salkımları vardır.) buyurdu. Yahut Şu'be, Ebû'd-Dahdah için, demiştir.

İbni Dahdah' m ismi malûm değildir.

Resûlüllah (Sallalîahü Aleyhi ve Sellem)'in arkasından yürümek, ashâb-ı kirâm'm âdetleri idi.

Ulemâ, cenaze arkasından binek gitmeyi kerih görmüşlerdir. Çünkü Ebû Dâvûd'un tahric ettiği bir hadîsde şöyle denilmektedir: -Resûlüllah (Sallalîahü Aleyhi ve Sellemfe bir hayvan getirdiler, kendisi bir cenaze ile beraberdi ve hayvana binmedi. Cenazeden dönüşte hayvanı tekrar getirdiler. Bu defa bindi. Kendilerine neden böyle yaptıkları soruldukta:

— Benimle beraber melekler de yürüyorlardı. Onlar yürürken binemezdim; buyurdular.

Tirmizî'nin Hz. Sevbân'dan rivayet ettiği bir hadisde dahî: «Peygamber (Sallalîahü Aleyhi ve Sellem) ile birlikte bir cenazeye çıktık. Hayvana binmiş bâzı insanlar gördü ve:

— Siz utanmıyor musunuz, melekler yaya gidiyor; siz hayvanların sırtına kurulmuşsunuz; buyurdular.» denilmektedir.

Resûlüllah (Sallalîahü Aleyhi ve Seîlem)'in bu hadisine sebep şudur: Bir yetim, Hz. Ebû Lübâbe ile bir hurmalık hakkında dâvaya düşmüş. Resûlüllah {Sallalîahü Aleyhi ve Sellem), Ebû Lübâbe'ye Hurmalığı yetime vermesini emir buyurmuş. Fakat;

«Bu hurmalığa karşılık olarak cennette sana hurma salkımı var.» dediği hâlde Ebû Lübâbe buna razı olmamış, yetim ağlamış. O zaman Ebû'd-Dahdâh bunu işiterek Ebû Lübâbe'ye bahçesini vermek suretiyle hurmalığı ondan satın almış, sonra Peygamber (SallalîahüAleyhiveSellem)''e-. Ben bu bahçeyi bu yetime verirsem bana da cennette hurma salkımı var mı? diye sormuş. Resûlüllah (Sallalîahü Aleyhi ve Sellem)-

— Evet, Ebû'd-Dahtâh için cennette nice hurma salkımları var; buyurmuşlar.

İşte cemaattan bir zât bu hâdiseyi hatırlayarak Ebü'd -Dahdâh'in cenazesinden dönüşte arkadaşlarına nakletmiştir.

Bu Hadisden Çıkarılan Hükümler:

1- Cenazeden dönerken bir vâsıtaya binmek mubahtır.

2- Kumandan hayvan üzerinde olduğu 'hâlde cemâatin onun etrafında yürümeleri caizdir. Bir mefsedet bulunmadığı takdirde bu hususta gerek cemâat gerekse kumandan hakkında bir kerahet yoktur. Buradaki mefsedetten murâd: Yanındakileri hiçe saymak ve bü-yüklenerek böbürlenmek gibi şeylerdir.

3- Büyüklere binmek için hayvan hazırlamak, binerken yardım etmek mubahtır. Tabiin metbûuna hizmet etmesinde beis yoktur. Elverir ki yaptığı hizmet met'bûunun rızâsı ile olsun.

29- Lahd Yapmak ve Cenazenin Üzerine Kerpiç Dizmek Hususunda Bir Bab

90- (966) Bize Yahya b. Yahya rivayet etti. (Dedi ki): Bize Abdullah b. Ca'fer-i Misverî [27], İsmâîl b. Muhammed b. Sa'd'dan, o da Âmir b. Sa'd b. Ebİ Vakkaas'dan naklen haber verdi. Sa'dü'bnü Ebî Vakkaas ölüm hastalığında:

— «Benim için bir Iâhd açın ve üzerime Resülüllah (Sallallakü Aleyhi ve Sellem) yapıldığı gibi kerpiçleri güzelce dizin.* demiş.

Lâhd yahut Lûhd: Kabrin kıble tarafından, altına doğru oymaktır.

Şakk: Kabrin dibini dere gibi oymaktır.

Ulemâ bunların ikisinin de caiz olduğuna ittifak etmişlerdir.

Fakat ekserisine göre lâhd yapmak efdaldır. Çünkü Resülüllah (Sallallahü Aleyhi ve SellemYe lâhd yapılmış ve üzerine onbir tane kerpiç dizilmiştir. Ümmeti hakkında da müstehâb olan fiil budur.

Bu hadisi Müslim1 den başka rivayet eden bulunmamıştır. Ancak Beyhakî, Câbir (Radiyallakü anhj'dan buna benzer bir hadîs rivayet etmiştir.

Übbi’nin beyânına göre: Kabirde cenazenin üzerine kerpiç dizmek efdaldır. Kerpiç bulunmazsa tahta, o da bulunmazsa kiremit, o da bulunmazsa kamış gibi şeylerle örtmelidir.

Ulemâdan bâzıları cenazenin tabut içinde defnedilmesini mekruh görmüşlerdir.

Hanefiîler'e göre: Tuğla ve tahta ile örtmek mekruhtur. Çünkü bunlar dünyâ ahkâmmdandır. Kabir ise çürüyen şeyler yeridir. Bir de tuğlada ateş eseri vardır. Onun için tefâülen mekruh görülmüştür. Kerpiç ve kamış kullanmak müstehabdır. Zîr'a bunlar Resûlüllah (Sallallahii Aleyhi ve Sellem) Efendimizin kabrinde kullanılmışlardır.

30- Kabre Kadife Koyma Babı

91- (967) Bize Yahya b. Yahya rivayet etti. (Dedi ki): Bize Vekî' haber verdi. H.

Bize Ebû Bekir b. Ebî Şeybe de rvâyet etti. (Dedi ki): Bize Gunder ile Vekî' toptan Şu*be'den, rivayet ettiler. H.

Bize, Muhammedü'bnü'l - Müsennâ dahî rivayet etti. Lâfız onundur. (Dedi ki): Bize Yahya b. Saîd rivayet etti. (Dedi ki): Bize Şu'be rivayet etti. (Dedi ki): Bize Ebû Cemre, İbni Abbâs naklen rivayet etti. îbni Abbâs:

«Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellemfin kabrine kırmızı bir kadife konuldu.» demiş.

Müslim der ki: «Ebû Cemre'nin ismi: Nasru'bnü Imrân, Ebû't -Teyyâh'ın ismi ise: Yezîdü'bnü Humeyd'dİzv Bunların ikisi de Serahs [28] şehrinde vefat etmişlerdir.»

Nevevi diyor ki: « Imam Şafii ile bütün mezhebimiz ulemâsı ve diğer âlimler kabre kadife, yastık v.s. gibi eşya konulmasının mekruh olduğunu söylemişlerdir. Bu hususta yalnız bizim giymesini istemedim.» demiştir.

Mevzubahis kadifeyi Resûlüliah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)'in Resûlüllah {Sallallahü Aleyhi ve SellemJ'den sonra hiç bir kimsenin kabrine koyan zât azatlısı Şakrân'dır. Şakrân: «Bu kadifeyi, ulemâmızdan Begavî bir süzûz göstererek (Et-Tehzîb) adlı kitabında bu gibi şeyleri koymakta bir beis olmadığını söylemiş ve bu hadîsle istidlal etmiştir. Doğrusu cumhûr-u ulemânın dediği gibi kabre kadife ve emsali şeyler koymak mekruhtur. Cumhûr-u- ulemâ bu hadise şöyle cevap vermişlerdir:

Kabre kadife koyma işinde Şakrân yalnız kalmıştır. Ashâb-ı kiramdan hiç biri bu husûsda ona muvafakat etmemiş hattâ böyle bir iş yaptığını da bümemişlerdir.

Arzettiğimiz vecihle Şakrân bu işi Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)'den sonra o kadifeyi kimse giymesin diye yapmıştır. Zîra Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) onu sırtına alır ve altına döşerdi. Şakrân, Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Se/Zemj'den sonra bu kadifenin sahip değiştirmesini nefsine yediremedi. Sair ashâb bu hususta Sakrân'a muhaliftirler. Beyhaki'nin İbn'iAbbâs (Haâiyallahü anh)'da.n rivayet ettiği bir hadîse göre İbni Abbâs kabirde cenazenin altına elbise konmasını mekruh görmüştür.»

31- Kabrin Yerle Bir Yapılmasını Emir Babı

92- (968) Bana Ebû't - Tâhir Ahmed b. Amr rivayet etti. (Dedi ki): Bize tbni Vehb rivayet etti. (Dedi ki): Bana Amru'bnü Haris haber verdi. H.

Bana Hârûn b. Saîd £1-Leylî dahî rivayet etti. (Ded ki): Bize tbni Vehb rivayet etti. (Dedi ki) Bana Amrü'bnü Haris rivayet etti. —Ebû't-Tâhîr rivayetinde (ona da Ebû Alîyy-i Hemdânî(47), Hârûn rivayetinde ise: Sümâmetü'bnü Süfeyy rivayet etmiş) denilmektedir.™ demiş ki: Fadâletü'bnü Ubeyd(48) ile Rum diyarında, Rodos'ta bulunuyorduk. Derken bir arkadaşımız vefat etti. Bunun üzerine Fadâletü'bnü Ubeyd emir vererek kabrini düz yaptırdı. Sonra şunu söyledi:

«Ben, Resûlüllah 'Sallallahii Aleyh: ve SellemY* kabirlerin yerle bir yapılmasını emir buyururken işittim.»

Ebû Aliy El-Hemdânî ile Sümâmetü'b-nü Süfeyy ayni zâttır. İmam Müslim her iki râvî-den hadîsi hangi lâfızlarla işittiyse, öylece rivayet etmiştir. Ebû A1iy, Sümâme'nin künyesidir.

Kaadi İyâz diyor ki: « Müs1im {Rahimchiilhh), Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem )'in kefenlenmesini ve defnini anlattı. Fakat yıkandığını ve namazının kılındığını söylemedi. Resulülîah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem Yin yıkandığında hilaf yoktur. Fakat namazının kılınıp kıhnmadığı ihtilaflıdır. Bâzıları: Onun cenaze namazını kimse kılmamıştır. Halk yanma girip duâ ediyor ve dönüp gidiyorlardı; demişlerdir. Bunlar namazın niçin kılınmadığmda ihtilâf etmişlerdir. Bir takımları faziletinden dolayı kılmmadığını söylemiş: O, kendisine cenaze namazı Kılınmaktan müstağnidir, demiş; diğerleri: Hayır, namazının kılınmaması, bu sebepten dolayı değil; imam bulunmadığı içindir, demişlerdir. Bu kavil yalnıştır. Çünkü farz namazlar için imamlık muattal ve münhal kalmamıştır. Bir de Hz. Ebû Bekir1e Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)'in defninden Önce bey'at edilmiştir.

Bu hususta sahih olan kavil cumhurun sözüdür. Onlara göre halk Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)'in cenaze namazını teker teker kılmışlardır. Evvelâ bir gurup onun yanına girer ve herkes yalnız başına cenaze namazını kıldıktan sonra çıkarlar: yerlerine başka gurup girerdi. Böylece erkekler kıldıktan sonra kadınlar ve onlardan sonra çocuklar girerek cenaze namazını kılmışlardır. Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Scıîevı) Pazartesi günü vefat ettiği hâlde Çarşamba gecesine yânı Sah gününün akşamına kadar- defnedilmemesi, Müslümanların bey'at mes'eleleri ile meşgul oldukları içindir.»

Şayet (Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem Yin teçhiz ve defni hususunda ihtilâfa düşerlerse müracaat edecekleri bir imamları bulunsun, niza' ve ihtilâfa meydan verümiyerek herkes onun emrine itaat etsin, diye evvelâ imam seçimine ehemmiyet vermişlerdir. Filvaki en mühim iş de o idi.

93- (969) Bize Yahya b. Yahya ile Ebû Bekir b. Ebî Şeybe ve Züheyr b. Harb rivayet ettiler. Yahya (Bize haber verdi.) tâbirini kullandı. Ötekiler: (Bize Vekî\ Süfyân'dan, o da Habîb b. Ebî Sâbit'den, o da Ebû Vâil'den, o da Ebû'l - Heyyâc-ı Esedî [29]'den naklen rivayet etti.) dediler. Ebû Heyyâc şöyle demiş: «Bana Alîyyü'bnü Ebî Tâlib, Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve SeUemYin beni gönderdiği bir iş'e ben de seni göndereyim mi?, Tarumar etmediğin hiç bir heykel ve düzeltmediğin hiç bir yüksek kabir bırakmayasın? dedi.»

(...) Bana, bu hadîsi Ebû Bekir b. Hallâd-ı Bâhili de rivayet etti. (Dedi ki): Bize Yahya yâni Kattan rivayet etti. (Dedi ki): Bize Süf-yân rivayet etti. (Dedi ki): Bana Habîb bu isnâdla rivayette bulundu. Ve: «Tarumar etmediğin hiç bir suret bırakmayasın.» dedi.

Kabri düzeltmekten murâd: Pek fazla yükseitmeyip, bir karış kadar yerden kaldırmaktır.

Hanefiîlere göre: Kabrin üzerini deve hörgücü gibi kamburlaşnr-mak müstehatadır. Zira Resûlüllah (SaUallahii Aleyhi ve SelIem)'in kabri bu şekilde tesviye edilmiştir. Ekseri ulemânın ve İmam Mâ1ik'in mezhepleri de budur.

Şâfii1er1e diğer bâzı ulemâya göre: Kabrin üzerini kambur değil, tavan şeklinde düz yapmak müsıehabdır.

Bu hadisdeki timsâl ve suretlerden murâd: Canlıların heykel ve suretleridir.

32- Kabri Kireçlemekten ve Üzerine Bina Yapmaktan Nehiy Babı

94- (970) Bize Ebû Bekir b. Ebî Şeybe rivayet etti. (Dedi ki) -. Bize Hafs b. Gıyâs, îbni Cüreyc'den, o da Ebû'z - Zübeyr'den, o da Câbir'den naklen rivayet etti. Câbir şöyle demiş:

«Resûlüllah (Salîalîahü Aleyhi ve Sellem), kabrin kireçlenmesini, üzerine oturulmasını ve üzerine bina yapılmasını nehiy buyurdu.»

(...) Bana Hârûn b. Abdillâh rivayet etti. (Dedi ki): Bize Hac-câcü'bnü Muhammed rivayet etti. H.

Bana Muhammedü'bnü Râfi' de rivayet etti. (Dedi ki); Bize Ab-durrazzâk rivayet etti. tBu iki râvî) hep birden îbni Cüreyc'den rivayet etmişlerdir. Demiş ki: Bana Ebû'z - Zübeyr haber verdi. Kendisi Câbir b. Abdillâh'i:

-Peygamber (Saîîalîahü Aleyhi ve SeHemj'den dinledim.» diyerek yukarki hadîsin mislini rivayet ederken işitmiş.

95- (...) Bize Yahya b. Yahya rivayet etti.. (Dedi ki): Bize îs-mâil b. Uleyye, Eyyûb'dan, o da Ebû'z - Zübeyr'den, o da Câbir'den naklen haber verdi. Câbir:

«Kabirleri kireçlemek yasak edildi.» demiş.

Taksîs: Kireçlemek, demektir.

Kassa: Kireçtir.

Hadls-i ş«rif, kabri kireçle badana etmenin ve üzerine oturmanın, kezâlik bina yapmanın memnu* olduğuna delildir.

Hanefiîler'e göre: Bu bâbda Resûlüllah (Salîdîahü Aleyhi ve SellemYin sünnetinde görülmeyen her şey mekruhtur. Kabristanda meşru olan yalnız ziyaret, duâ ve Kur'ân-ı Kerim okumaktır.

Nevevi, kabir üzerine bina yapma hususunda şunları söylemektedir: «Kabir üzerine bina yapmaya gelince: Eğer o yer bina yapanın milkinde ise bu iş mekruhtur. Umûma âit kabristanda ise kabrin üzerine bina yapmak haramdır. Buna îmam Şâfit ile şâir ulemâmız tasrih etmişlerdir. Şafiî (El - Ümm) nâm eserinde şöyle diyor: Mekke'de hükümdarların kabir üzerine yapılan binların yıkılmasını emrettiklerini gördüm.

Hadis-i şerifte (Düzeltmediğin hiç bir yüksek kabir bırakmayasın) buyurulması da yıkma mes'elesi te'yid eder.

Kabirleri kireçle badana etmek Şâfiî1er'le diğer ulemâya göre de mekruhtur.

33- Kabir Üzerine Oturmaktan ve Kabir Üzerinde Namaz Kılmaktan Nehiy Babı

96- (971) Bana Züheyr b. Harb rivayet etti. (Dedi ki): Bize Cerir Süheyl'den, o da babasından, o da Ebû Hüreyre'den naklen rivayet etti. Ebû Hüreyre şöyle demiş: Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve

Sellem):

«Birinizin bir kor üstüne oturup da, o kor'un elbisesini yakması ve taa cildine işlemesi, kabir üzerine oturmasından çok daha hayırlıdır.»

(...) Bize, bu hadîsi Kuteybetü'bnü Saîd dahî rivayet etti. (Dedi ki): Bize Abdülazîz yâni Derâverdî rivayet etti. H.

Bana, bu hadisi Amru'n - Nakıd da rivayet etti. (Dedi ki): Bize Ebû Ahmed-i Zübeyri rivayet etti. (Dedi ki): Bize Süfyân rivayet etti. Bu râvîlerin ikisi birden Süheyl'den bu isnâdla, bu hadisin mislini rivayet etmişlerdir.

97- (972) Bana Alîyyü'bnü Hucr Es - Sa'dî rivayet etti. (Dedi ki): Bize Velîd b. Müslim İbni Câbir'den, o da Büsur [30] b. Ubeydillâh' dan, o da Vasile [31]den, o da Ebû Mersed-i Ganevî [32]'den naklen rivayet etti. Ebû Mersed şöyle demiş: Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Seîlem)i

«Kabirlerin üzerine oturmayın; onlara doğru namaz da kılmayın.» buyurdular.

98- (...) Bize Hasenü'bnü'r - Rabi' El - Beceli rivayet etti. (Dedi ki): Bize İbnü'l - Mübarek, Abdurrahmân b. Yezîd'den, o da Busür b. Ubeydillâh'dan, o da Ebî İdrîs-i Ha'lâhTden, o da Vasilet ü'bnü Eskaa' dan, o da Ebû Mersed-i Ganevi'den naklen rivayet etti; şöyle demiş: Ben, Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Seîletnj'i:

«Kabirlere doğru namaz kılmayın, üzerlerine de oturmayın.* buyururken İşittim.

Kabir üzerine oturmak î m a m Şafiî ile diğer bir çok ulemâya göre haramdır.

Hanefiîler'e göre: Kabir üzerinde oturmak ve uyumak tenzîhen mekruh, büyük ve küçük aptest bozmak gibi şeyler ise tah-rimen mekruhtur.

Mâlikîler'e göre: Kabir üzerinde oturmak ve uyumak caizdir. Büyük ve küçük aptest bozmak gibi şeyler ise haramdır.

Bu hadîslerde kabre karşı namaz kılmanın memnu olduğu tasrîh buyurulmaktadır. Filhakika Hanefii1er'le diğer bir çok ulemâya göre kabre karşı namaz kılmak mekruhtur.

Bu hususta îmam Şafiî (Rahimehullah): «Bir mahlûkun kabri mescid ittihâz edilecek derecede ta'zîm olunmasını ben, kerîh görürüm. Çünkü bunun hem ona hem ondan sonra gelecek insanlara fitne olacağından korkarım.» demiştir.

34- Cenaze Namazının Mescidde Kılınması Babı

99- (937) Bana Alîyyü'bnü Hucr Es - Sa'di ile İshâk b. îbrâhîm EI-Hanzalî rivayet ettiler. Lâfız tshâk'ındır. Alî: (Bize rivayet etti.) tâbirini kullandı. İshâk ise: Bize Abdülazîz b. Muhammed, Abdülvâ-hidl [33] b. Hamza'dan o da Abbâd b. Abdillâh [34] b. Zübeyr'den naklen haber verdi ki Âişe Sa'dû'bnü Ebî Vakkaas'ın cenazesi mescide getirilerek, namazı orada kılınmasını emretmiş. Fakat halk, kendisine itirazda bulunmuşlar. Bunun üzerine Âişe:

«Bu insanlar Resûlüllah (SallaUahü Aleyhi ve Sellem)m Süheyl b. Beydâ'nın cenaze namazını mescidden başka yerde kılmadığını ne çabuk unutmuşlar!» demiş.

100- (...) Bana Muhammedü'brü Hatim rivayet etti. (Dedi ki): Bize Behz rivayet etti. (Dedi ki): Bize Vüheyb rivayet etti. (Dedi ki); Bize Mûsâ b. Ukbe, Abdülvâhit'den, o da Abbâd b. Abdillâh b. Zübeyr' den naklen rivayet etti. Abbâd, Aişe*den şunu rivayet etmiş: «Sa'dü'bnü Ebî Vakkaas vefat edince Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)'n zevceleri cenazesinin mescide getirilmesini, kendilerinin de cenazesinin mescide getirilmesini, kendilerinin de cenaze namazını kılacaklarını bildirmek için haber gönderdiler. Cemâat da öyle yaptılar. Derken .cenazeyi, namazını kılmak üzere Ümmehât-ı Mü'mînîn'in hücreleri önünde durdurdular. Ve peykelere bakan cenazeler kapısından çıkardılar. Müteakiben halkın bunu ayıpladıklarını haber aldılar. Halk-.

— Cenazeler mescide sokulmamalı idi; diyorlardı. Aişe bunu duyunca:

— Şu insanlar bilmedikleri bir şey'i ayıplama hususunda ne de sür'at gösterirler; Bir cenazenin mescidden geçirilmesi hususunda bizi ayıplamışlar. Hâlbuki Resûlüllah (Sallalîahü Aleyhi ve Sellem) Süheyl b. Beydâ'nın cenaze namazını ancak mescidin içinde kılmıştı; dedi.»

101- (...) Bana Hârûn b. Abdillâh üe Muhammedü'bnü Râfi' rivayet ettiler. Lâfız îbni Râfi'indir. Dediler ki: Bize îbni Ebî Füdeyk rivayet etti. (Dedi ki): Bize Dahhâk yani Îbni Osman, Ebû'n - Nadr' dan, o da Ebû Selemetü'bnü Abdirrahmân'dan naklen haber verdi ki, Sa'dü'bnü Ebî Vakkaas vefat ettiği vakit Âişe:

«Onu mescide getirin de, cenaze namazını ben de kılayım.» demiş,

Onun bu sözüne İtiraz etmişler. Bunun üzerine Âİşe:

«Vallahi Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Seîlem), Beydâ'nın oğulları Süheyl ile kardeşinin cenaze namazlarını mescidde kıldı.» demiş.

Müslim diyor ki: «Süheyl b. Da'd, Beydâ'nın oğludur. Annesi: Beydâ'dır.»

Ulemânın beyânına göre: Beydâ oğulları üç kişidir. îsimler: Seh1, Süheyl ve Safvân' dır. Annelerinin isimleri: Da'd'dır. Beyza: Sıfatıdır. Babaları da Vehb b. Rabia'dır. Kureyş kabilesine mensuptur. Bu üç kardeşten Süheyl eskiden Müslüman olmuş ve Habeşistan' a hicret etmiştir. Sonra Mekke'ye dönmüş; daha sonra Medine-i Münevver e' ye göç eylemiştir. Bedir ve diğer gazalara iş-r.irâk etmiştir. Vefatı Hicret'in 9. yılma tesadüf eder.

Bu Hadisden Çıkarılen Hükümler

1- Hadîs-i şerif «mescidde cenaze namazı kılınır.» diyenlerin delülerindendir.

Ibni Ebî Zi\b, Ebû Hanife ve meşhur kavline tföre İmam Mâlik «mescidde cenaze namazı kılınamaz- demişlerdir.

2- Süheyl hadîsi, ölü insanın temiz olduğuna delildir.

Nevevi : «Bizim mezhebimize göre sahih olan kavil de budur.» demektedir.

35- Kabristana Giderken Okunacak Şeyler ve Orada Yatanlara Dua Babı

102- (974) Bize Yahya b. Yahya Et - Temimi ile Yahya b. Ey-yûb ve Kuteybetü'bnü Saîd rivayet ettiler. Yahya b. Yahya: (Bize haber verdi.) tâbirini kullandı. Ötekiler: (Bize İsmail b. Ca'fer, Şerîk'den, —ki tbni Ebî Nemir'dir.— o da Ata b. Yesâr'dan, o da Âişe'den naklen rivayet etti ki, şunları söylemiş:) dediler: Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem), Âişe'nin nevbeti olan her gece, gecenin sonunda (Medine* nin kabristanı) Bakî "a çıkar ve:

«Selâm size ey Mü'minler diyarı! Size yârın verileceği vaad olunan şey verilmiştir. Sizler bekletilmedesiniz. İnşaallah biz de size katılacağız. Allah' im! Bakî'-ı Garkat'da yatanlara mağfiret buyur.» derdi.

Râvî Kuteybe: «Size gelmiştir.» sözünü söylememişdir.

103- (...) Bana Hârûn b. Saîd El-Eylî rivayet etti. (Dedi ki): Bize Abdullah b. Vehb rivayet etti. (Dedi ki): Bize îbni Cüreyc, Abdullah b. Kesir b. Muttalib'den naklen haber verdi. O da Muhammed b. Kays'ı şöyle derken işitmiş: Âişe'yi şunları rivayet ederken dinledim; Dedi ki:

«Size, Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sel/emJ'den ve kendimden bir şeyler söyliyeyim mi?» Biz:

— «ıHay hay» dedik. H.

Bana, Haccâc-ı A'ver'den dinleyen biri rivayet etti. Lâfız onundur. (Dedi ki): Bize Haccâcu'bnü Muhammed rivayet etti. (Dedi ki): Bize îbni Cüreyc rivayet etti. (Dedi ki): Bana, Abdullah (Kureys'den bir zât), Muhammed b. Kays b. Mahreme b. Muttalip'den naklen haber verdi ki, bir gün şunları söylemiş:

— Size kendimden ve annem'den bir şeyler anlatayım mı? Biz kendisini doğuran annesini murâd ediyor sandık. Sözüne devamla (Dedi ki): Âişe şunları söyledi:

— «Size kendimden ve Resûlüllah (Saüallahü Aleyhi ve Sellem)" den bir şeyler anlatayım mı?» Biz:

— «Hay hay..!» dedik.

— «Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)'^ yanımda bulunduğu nevbetim gecesi gelince Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem} değişti. Cübbesini yere koydu, ayakkapfarını çıkarıp; ayaklarının yanına koydu. Kaftanının bir tarafını döşeğinin üzerine yayarak, uzandı. Çok geçmeden benim uyuduğumu zannederek yavaşça cübbesini aldı; yavaşça ayakkaplarını giydi ve kapıyı açarak çıktı. Sonra yavaşça kapıyı kapadı. Ben, hemen entarimi başıma geçirdim, baş bezimi sarındım, ;arşafıma burundum. Sonra onun peşinden yola düştüm. Bakî'a varınca durdu, hem de epeyi durdu.

Sonra üç def'â ellerini kaldırdı, sonra geri döndü. Ben de döndüm. O sür'-atle yürüdü, ben de sür'atle yürüdüm; o eşkin gitti, ben de eşkin gittim; o koştu, ben de koştum. Neticede onu geçerek eve girdim. Ben yatar yat* maz o da girdi ve:

— Eana ne oluyor yâ Âişe? Heyecanlanmışsın... buyurdu. Ben:

— Bir şey yok; dedim. Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)'-

— Ya söylersin yahut latif u Habîr olan Allah bana mutlaka haber verir; dedi. Ben:

— Yâ Resûlaflah! Annem babam sana feda olsun, dedim ve macerayı kendisine haber verdim.

— Ya, önümde gördüğüm karaltı sen miydin? dedi;

— Evet! cevâbını verdim. Bunun üzerine beni göğüsümden öyle bir itti ki, canımı yaktı. Sonra şunları söyledi:

— (Allah ve Resulü sana zülüm mü edecekler sandın?) .İnsanlar neyi gizlerse gizlesin, Allah onu bilir. Evet, Resûlüllah (sözüne devamla):

— Senin gördüğün zaman bana Cibrîs geldi de, nida etti. Ama nidasını senden gizledi. Ben, kendisine cevap verdim fakat ben de cevâbımı senden gizledim. Sen soyunmuş bir vaziyette iken yanına girecek değildi ya. Ben, senin uyuduğunu zannettim de, uyandırmak istemedim. Korkacağından da şüphe ettim. Cibril şunları söyledi:

(Rabbin, Bakî'd e yatanların yanına giderek onlar için istiğfarda bulunmanı sana emrediyor.) Ben:

— Onlara ne diyeyim yâ Resûlallah? dedim; Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)-

— Selâm mü'min ve Müslümanlardan bu diyarda yatanlara!... Allah, bizim geçmişlerimize de, geleceklerimize de rahmet eylesin. Bizler de in-şaallah sizlere katılacağız; de buyurdular.» cümlesinde «Dara» kelimesi münâdâ olmak üzere mansûp okunur. Cümlede muzâf hafzedilmiş-, muzâfun ileyh onun yerine geçirilmiştir. Terkîb: «Yâ ehle dârin» takdirindedir. Bâzıları bu kelimenin ihtisas üzere mansûp olduğunu söylemişlerdir.

«Aleyküm» zamirinden bedel olmak üzere mecrûr okunmasını caiz görenler de olmuştur.

Hattâbİ diyor ki: «Hadis-i şerif, kabristana (Dâr) denilebileceğini gösteriyor ki, doğrudur. Zira lûgatta meskûn olan yere de, harâ-bezâra da (Dâr) denilir.» Resûlüllah (Sallalhhü Aleyhi ve SellemYin kabristanda yatanlara selâm verdikten sonra «inşallah» tâbirini kullanarak: «Biz de size katılacağız.» demesi teberrük ve emr-i ilâhiyye imtisal içindir. Çünkü

Kur'an-ı Kerim'de :

«Sakın (inşaallah'ı söylemek sizin bir şey için (Ben, bunu yârın yaparım.) deme...) buyurularak her yapacağı iş için (inşaallah) tâbirini kullanması kendisine emrolunmuştur. Bâzıları, buradaki «inşaallah» ile aynen o kabristan kastedildiğini söylemişlerdir.

Baki': Medîne-i Münevvere' nin meşhur kabristanıdır. Resûlüllah (SaUaîîahü Aleyhi ve Sellem)'i nona «Bakî'-i Garkad» namını vermesi: Vaktiyle içinde büyük bir diken ağacı bulunduğun-dandır.

Hadisin ikinci rivayeti hakkında Ebû Alî El-Gassâ-n î şunları söylemiştir: «Bu hadîs «Sahîh-i Müslim»'deki maktu' hadislerden biridir. Ayni zamanda râvîleri hakkında vehmolunmuştur. Zira ayni hadîsi Abdurrazzâk «Musannaf»'ında İbni Cüreyc'den tahric etmiştir. İbni Cüreyc: «Bana Muhammed b. Kays b. Mahreme haber verdi ki. Aişe'yi şöyle derken işitmiş; demiştir...»

Kaadi îyâz hadisin maktu olduğunu kabul etmemiş: «Bü'akis, hadîs müsneddir. Yalnız râvilerinin ismi verilmemişti. Bu ise munkatı' değil, meçhul bâbmdandır. Çünkü munkatı'; Tabiî'nden önce, senedinden bir râvisi düşen hadistir. Bu hadîsin senedinde bir işkâl daha vardır ki, şudur: Müslim (Bana Haccâc-ı Â'ver'i dinleyen biri rivayet etti. Lâfız onundur; dedi ki: Bize Haccâcü'bnü Muhammed rivayet etti.) demiştir. Bu söz, Haccâc-ı Â'ver’in bu hadîsini Haccâcü'bnü Muhammed ismini taşıyan başka bir râviden naklettiği zanmnı veriyor. Hâlbuki hakikat öyle değildir. Haccâcü'bnü Muhammed hiç şüphesiz Hacca-c ü A1ver' kendisidir. Müs1im'in sözü şöyle takdir edilir: (Bana Hftccâc-ı A'ver'den dinleyen biri rivayet etti. Bu zât dedi ki: Bana Haccâcü'bnü Muhammed rivayet etti. Yâni Müslim muhaddisin sözünü hikâye etmiş demektir.» demiştir.

Fakat Nevevl, Kaadı' mn sözüne de İtiraz etmiş, îmam Müs1im'in senedinde meçhul bir kimse bulunan bu hadisi buraya dercetmesinin mutemet bir rivayet olmak üzere değil, mütâbaat tarîki ile olduğunu binâenaleyh asıl itimât edilecek rivayeti sahih isnâdla bundan önce zikrettiği için ikinci rivayetin zikri hadîse zarar vermiyeceğini söylemiştir.

«Yâ Aişe! » sözü: Murahham bir münâdâdır. Böyle yerlerde iki vecih caiz olduğu için ayni kelimeyi «Yâ Âişu» okumak da caizdir.

104- (975) Bize Ebû Bekir b. Ebî Şeybe ile Züheyr b. Harb rivayet ettiler. Dediler ki: Bize Muhammed b. Abdillâh El -Esedî, Süfyân'dan, o da Âlkametü'bnü Mersed'den, o da Süleyman b. Büreyde' den, o da babasından naklen rivayet etti. Babası şöyle demiş*. Resul ül-lah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem), kabristana çıktığımız vakit ne söy-liyeceğimizi bize öğretirdi. İçimizden birimiz [Ebû Bekir'in rivayetinde) :

-Bu diyardakilere selâm* (Züheyr'in rivayetinde ise):

«Selâm size ey bu diyarın mü'min ve müslim olan halkı! Bizler de inşaallah (Size) katılacağız. Aİlah'dan bize ve size afiyet dilerim.» derdi.

Bu ve yukarki rivayetler Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) ile ashâb-ı kiramın kabir ziyaretine gittiklerini ve kabirde yatanlara selâm verip, duâ ettiklerini bildirmektedirler. Binâenaleyh mezkûr rivayetlerden şu hükümler çıkarılmıştır:

1- Kabirleri ziyaret ederek, orada yatanlara duâ etmek müs-tehabdır. Medîne-i Münevver e' de ayrıca «Baki1» denilen kabristanı ziyaret etmek bir fazilettir.

2- Bir yerde bulunanlara, ölü olsun diri olsun, o yerin ehli veya ahâlisi denilebilir.

3- Duayı uzatmak ve tekrarlamak, duâ ederken el kaldırmak müstehabdır.

4- Kabristanda ayakta duâ etmek, oturarak duâ etmekten efdaldır.

5- Kendisine nida edilen kimsenin gücüne gitmemek şartıyla ismini terhîm ile söylemek caizdir.

6- Kabir ziyaretçisinin, orada yatanlara duâ ederken «Allah, sizin ve bizim gelmiş ve geçmişlerimize rahmet buyursun; inşaallah biz de size katılacağız.» demesi müstehabdır.

7- Mü'min ve müslim kelimeleri ayni mânâyadırlar. Birbirleri üzerine atfedilmeleri, lâfızları değişik oldukları içindir. Zira bu hadis-deki müslim kelimesinden ancak mü'min kastedilebilir. Mü'min, münafık olduğu takdirde kendisine selâm vermek caiz değildir.

8- «Bu hadîs, kadınlara kabir ziyaretini caiz görenlerin delîlle-rindendir. Mes'ele ulemâ arasında ihtilaflıdır.

36- Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)in Annesinin Kabrini Ziyaret İçin Allah Teala Hazretlerinden İzin İstemesi Babı

105- (976) Bize Yahya b. Eyyûb ile Muhammed b. Abbâd rivayet ettiler. Lâfız Yahya'nındır. Dediler ki: Bize Mervânü'bnü Mu-âviye, Yezîd yâni İbni Keysân'dan, o da Ebû Hâzim'den o da Ebû Hü-reyre'den naklen rivayet etti. Ebû Hüreyre şöyle demiş: Resülüllah

(SaîîaÜahü Aleyhi ve Sellem)*

«Anneme istiğfar etmek için rabbimden izin İstedim de, bana izin vermedi. Fakat kabrini ziyaret etmek İçin İzin İstedim; bana izin verdi.» buyurdular.

108- (...) BizeEbû Bekir b. Ebî Şeybe ile Züheyr b. Harb rivayet ettiler. Dediler ki: Bize Muhammed b. Ubeyd Yezîd b. Keysân'dan, o da Ebû Hâzim'den, o da Ebû Hüreyre'den naklen rivayet etti. Ebû Hüreyre şöyle demiş: Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) annesinin kabrini ziyaret ederek ağladı. Yanındakileri de ağlattı. Sonra şöyle buyurdu:

«Annem için istiğfarda bulunmak hususunda Rabbimden izin istedim. Fakat bana izin verilmedi. Kabrini ziyaret etmek için izin istedim; ona izin verildi. Binâenaleyh sizler de kabirleri ziyaret edin. Çünkü kabir ziyareti ölümü hatırlatır.»

Bu hadîsi Ebû Dâvûd, Nesâi ve Ibni Mâce muhtelif râvîlerden tahrîc etmişlerdir.

Nevevî'nin beyânına göre: Hadîs-i şerif Ebû'1-Alâ b. Mâhân tarafından Mağrib'de rivayet edilmiş, Mısır taraflarında Abdülgâfir-i Fârisî kolundan gelen rivayetlerde bulunamamıştır. Lâkin cenaze bahsinin sonunda bir çok esâs nüshalarda mevcuttur. Nevevi onun hakkında: «Hiç şüphesiz, sahih bir hadistir.» demektedir.

Hadîsin zahirine bakılırsa, Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)' in annesi müşrik olarak vefat ettiği için, ona dua ve istiğfar hususunda kendisine izin verilmemiştir. Hattâ bu hadîsle istidlal edilerek: -Müşrikleri ziyaret etmek caizdir. Bu ziyaret hâl-i hayatlarında da caiz hattâ evlâdır. Çünkü vefatlarından sonra onları ziyaret etmek caiz olunca, hayâtlarında bil'evlâ caizdir...» denilmiştir. Fakat evvelce de işaret ettiğimiz gibi Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellemfin ebeveyni fetret zamanında vefat ettikleri için mü'min mi yoksa kâfir mi sayılacakları ulemâ arasında ihtilaflıdır. Sahih olan kavle göre mü* mindirler. Mü'min olduklarını beyân hususunda üç görüş vardır:

1. Görüşe göre: İbrahim ve İsmail (Aleyhisselâm) dinine mensupturlar.

2. görüşe göre: Fetret devrinin mu vahhi ti erindendirler. Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) Efendimizin Nûr-u Nübüvvetini nakleden bütün ej dadı muvahhit ve ehl-i necattandırlar,

3. Göiüşe göre: Resûl-i Ekrem (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) Efendimizin ebeveyni, onun duası hürmetine bir mucize olmak üzere di-rilmiş ve îmân etmişlerdir: Bu hususta Hz. Âişe (Radiyallahü an\ıf dan hadîs rivayet edilmiştir. Binâenaleyh ebeveyn-i saadetin küfürlerine kaail olmak ve pek büyük bir cesaret ve kabahattir.

Bu takdirde Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)'e annesine duâ ve istiğfarda bulunmasına niçin izin verilmediğini Allah Teâlâ bilir. Buhâri'de bu bâbta hadîs yoktur.

106- (977) Bize Ebû Bekir b. Ebî Şeybe ile Muhammed b. Ab-dillâh b. Nümeyr ve Muhammedü'bnü'l - Müsennâ rivayet ettiler. Lâfız Ebû Bekir ile İbni Nümeyr'indir. Dediler ki: Bize Muhammedü'bnü Fudayl, Ebû Sinan yâni Dırâr b. Mürra[35]'dan o da Muhârib bi Di-sâr'dan, o da İbni Büreyde'den, o da babasından naklen rivayet etti. Şöyle demiş: Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellemh

«Ben, sizi kabirleri ziyaretten menetmiştim, artık onları ziyaret edin. Kurban etlerini üç günden fazla tutmaktan da menetmiştim, onları da münâsip gördüğünüz zamana kadar tutun. Deri kaplardan maada bütün kaplara hurma şırası koymanızı dahî yasak etmiştin; bundan böyle gütün kaplardan şıra içebilirsiniz. Yalnız sarhoşluk veren içkileri İçmeyin.» buyurdular.

tbni Nümeyr, kendi rivayetinde: «Abdullah b. Büreyde'den, o da babasından...» dedi.

(...) Bize Yahya b. Yahya rivayet etti. (Dedi ki): Bize Ebû Hayse-me, Zübeyd-i Yâmî [36]'den, o da Muhârib b. Disâr'dan, o da İbni Büreyde'den, zannederim o da babasından, o da Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve SeMem/den naklen haber verdi. (Buradaki şekk Ebû Hay-seme'dendir.) H.

Bize Ebû Bekir b. Ebî Şeybe de rivayet etti. (Dedi ki): Bize Kabi-satü'bnü Ukbe, Süfyân'dan, o da Âlkametü'bnü Mersed'den, o da Süleyman b. Büreyde'den, o da babasından, o da Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve SeHemJ'den naklen rivayet etti. H.

Bize İbni Ebî Ömer ile Muhammed b. Râff ve Abd b. Humeyd dahî toptan Abdürrazzâk'dan, o da Ma'mer'den, o da Atâ-i Horasanı* den naklen rivayet ettiler. Ata1: «Bana Abdullah b. Büreyde, babasından o da Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sei/emj'den naklen rivayet etti.- demiş. Bu râvilerin hepsi yukarki Ebû Sinan hadîsi mânâsında rivayette bulunmuşlardır.

Bu hadis, hem nâsih hem mensûh hadîslerden biridir.

Erkekler hakkında kabir ziyaretinin yeniden meşru olduğu hakkında sarihtir. Kadınların ziyareti ihtilaflıdır.

Hâzimi : «Bütün ulemâya göre bu hadîsdeki izin erkeklere mahsûstur.» demiş; îbni Abdilberr ise vaktiyle kabir ziyareti umûmî olarak yasak edildiği gibi, bu hadîsle de umûmi olarak herkese mubah kılındığını söylemiştir. Bu bâbda bir çok hadisler rivayet olunmuştur. Büreyde, İbni Mes'ûd, Enes EbûHüreyre, Âişe, Hayyân-ı Ensârî, Ebû Zerr, A1i b, Ebî TâIib. îbni Abbâs, Müce inin i' b. Câriye ve Ömer (Radiyallahü anküm) hazerâtmın rivayetleri bunlar meyânındadır.

Büreyde hadisi sadedinde bulunduğumuz rivayettir.

İbni Mes'ûd hadisini îbni Mâce tahrîc etmiştir. Bu hadisde: «Ben, sizi kabirleri ziyaretten menetmiştim, artık siz kabirleri ziyaret edin...» buyurulmaktadır.

Enes hadîsini: îbni Ebi Şeybe tahrîc etmiştir. Bu Bu hadîste: Resûlüllah (Sallallakü Aleyhi ve Seîlem) vaktiyle kabir ziyaretini yasak etmişti, sonra:

«Onları ziyaret edin ama kötü söz söylemeyin; buyurdular.» denilmektedir.

Ebû Hüreyre hadîsini Ebû Dâvûd tahrîc etmiştir. Bu hadis, babımızın birinci ve ikinci rivayetleri mânâsındadır. Âişe (Radiyallahü anh) hadîsini İbni Mâce tahrîc etmiştir. Mezkûr hadîsde: «Kabir ziyaretine ruhsat verildi.» denilmiştir.

Hayyân-ı Ensârî hadîsini Taberânî «El-Kebîr» nâm eserinde rivayet etmiştir. Bu hadîsde Hayber gazasında Resûlüllah (Sallallakü Aleyhi ve Sellem)'in hutbe okuduğu ve ashâbma evvelce yasak ettiği üç şey'i yâni: Kurban etlerini biriktirmeyi, kabir ziyaretini ve kapları helâl kıldığı bildirilmektedir.

Ebû Zerr hadîsini Hâkim tahrîc etmiştir. Bu hadiste: Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem):

Kabirleri ziyaret et, bununla âhireti hatırlarsın; buyurdu.» denilmektedir.

Hz. Alî hadisini imam Ahmed tahrîc etmiştir. Bu hadis hemen hemen îbni Mes'ûd hadîsi gibidir.

îbni Abbâs hadîsini îmam Ahmed tahrîc etmiştir. Mezkûr hadisde: Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem):

«Bir takım kabirlerin yanına uğradı da, yüzünü onlara dönerek; Selâm size! buyurdu.» denilmiştir

Mücemmi' b. Câriye hadîsini îbni E bt'd-Dünyâ tahrîc etmiştir. Bunda dahî Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)'in kabirde yatanlara selâm verdiği bildirilmişdir. Yalnız senedinde îsmâil b. Ayyaş vardır. Bu zât zayıftır.

Ömer (Raâiyallahü anh) hadîsinde Hz. Ömer'in kabristana giderek, orada yatanlara selâm verdiği ve: -Ben, Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Seîîem)'i bunlara selâm verirken gördüm.- dediği bildiriliyor.

îbni Abdilberr'İn rivayet ettiği sahîh bir hadîsde: -Eğer bir kimse dünyâda iken tanıdığı mü'min bir kardeşinin kabrine gider de, selâm verirse, mü'min kardeşi onu tanır ve selâmını alır.» buyurulmuştur.

Tirmizi, Büreyde hadîsini tahrîc ettikten sonra şunlan söylemiştir: «Ulemâ indinde amel bu hadîse göredir. Onlar kabir ziyaretinde bir beis görmezler. İbni Mübarek ile Şafii, Ahmed ve îshâk'm kavilleri de budur.»

Tirmizi, Ebû Hüreyre hadîsini dahî rivayet etmiş ve onun hakkında: «Bu hadis hasen sahihtir.» demiştir.

Ebû Hüreyre hadîsinden murâd: Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Selletv):

— «Kabirleri ziyaret eden kadınlara Allah lanet etsin, buyurdu.» mealindeki hadistir. Tirmizî bundan sonra dahî şöyle demektedir: «Ulemâdan bâzılarının re'yince bu yasak, Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) kabir ziyaretine ruhsat vermezden önceye aittir. Ruhsat verince onun ruhsatına erkekler de, kadınlar da dâhil olmuştur.»

Ulemâdan bâzılarına göre kabir ziyareti yalnız kadınlara mekruhtur. Çünkü kadınların sabrı az, yaygarası çoktur. Ebû Dâvûd'un İbni Abbâs' dan rivayet ettiği bir hadîste Hz. İbni Abbâs Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem):

«Kabirleri ziyaret edip, üzerlerine mescid yapan ve kandil yakan kadınlara lanet etti.» demiştir.

Bu hadîsle istidlal eden bir cemâat: «Kabir ziyareti hakkındaki ibâha erkeklere mahsûstur; kadınlara kabir ziyareti caiz değildir.» demişlerdir.

Kadınlara kabir ziyaretini mubah görenler Hz. Âişe hadîsi ile istidlal etmişlerdir. Mezkûr hadisin beyânına göre bir gün Hz. Âişe (Radiyallahü ank) kabir ziyaretinden dönüyormuş, kendisine Abdullah b. Ebî Müleyke tesadüf ederek:

«Ey Mü'minlerin annesi! Nereden geliyorsun?» demiş Âişe (Radiyallahü anhâ):

— «Kardeşim Abdurrahmân b. Ebî Bekr'in kabrini ziyaretten geliyorum.» cevâbını vermiş. İbnî Ebî Müleyke:

— «Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) kabir ziyaretini yasak etmedi iniydi?» deyince Aişe:

— «Evet, etmişti, ama sonra da ziyaret olunmasını emir buyurdu demiş.

Ulemâdan bâzıları yaşlı kadınlarla tazeler arasında fark görmüşlerdir:

Kurtubî : «Genç kadınlara kabir ziyareti haramdır. Fakat ihtiyarlarına bu mubahtır. Erkeklerden ayrı çıkarlarsa, kabir ziyareti hepsine caiz olur.» demiştir.

Yine Kurtubi'nin beyânına göre: Ulemâdan bâzıları kadınları kabir ziyaretine çıkmaktan meneden hadîsi, kabristana çok giden kadınlara hamletmek istemişlerdir.

Kabristana çok gitmek, kocasının hakkını yemeye, kırıtarak dillere destan olmaya, yaygara v.s. gibi mefsedetlere sebep olacağı için kadınların çok kabir ziyaret edenleri bu işden menedilmişlerdir. Zâten zûvvârât ile zâirât arasında fark vardır.

Zûvvârât: Çok ziyaret edenler; zâirât ise: Alel'âde ziyaretçi kadınlar, mânâsına gelir.

Şa'bi ile îbrâhim Nehâi'ye göre: Kabir ziyareti meşru değildir. Bâzıları, onların Büreyde hadîsini duymadıklarına kaail olmuşlardır. Çünkü Büreyde hadisi kabir ziyretinin tekrar mubah kılındığı hususunda nass'dır. Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Selletn) her sene Şühedâ' nm kabirlerini ziyaret eder, onslara selâm verir, duâ ederdi. Bunu Hulefâ-i Râşidin hazerâtı da yaparlardı. Hz. Alî, İbni Mes'ûdve Enes {Radiyallahü an/ıümj'ün kabir ziyaretine cevaz verdikleri rivayet olunur.

Hz. Fâtıme her Cuma Hz. Hamzâ'nm kabrini ziyaret edermiş. Hz. Ömer'in babasının kabrini Aişe (Raâiyallahü anhüma)'nısı Mekke'de kardeşi Abdurahmânm kabrini ziyaret ettikleri rivayet olunmuştur.

Bundan dolayıdır ki İbni Habİb: «Kabirleri ziyaret ederek, yanlarında oturmak ve geçerken orada yatanlara selâm ver-mekde bir beis yoktur. Bunu Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve SellemYde yapmıştır.» demiştir.

Hâsılı kabir ziyareti yalnız ilk zamanlarda yâni putperestliğin henüz bırakıldığı devirlerde yasak edilmişti. İslâmiyet kuvvet bulup, kabirlere tapmak mefsedetinden endîşe kalmayınca bu bâbdaki nehy kaldırılmıştır. Çünkü kabir ziyareti insana âhireti hatırlatır.

Ayni diyor ki: «Bütün bunlardan, kabir ziyaretinin kadınlar için mekruh hattâ bu zamanda haram olduğu mânâsı çıkar. Bahusus Mısır kadınlarına!.. Çünkü onlar dışarıya fitne ve fesâd için çıkarlar. Hâlbuki ziyaret ruhsatı âhireti hatırlatmak ve geçenlerden ibret alarak dünyâya dalmamak içindir.»

Tuluma şıra koyma mes'elesi «îmân» bahsinde kısmen görülmüştü. Bakiyyesi inşaallah «meşrubat» bahsinde görülecektir,

Kurban hakkında dahi yeri gelince malûmat verilecektir.

37- Întihar Edenin Cenaze Namazını Terk Babı

107- (978) Bize Avn b. Sellâm El - Kufi rivayet etti. (Dedi ki): Bize Züheyr, Simâk'den, o da Câbir b. Semura'dan naklen haber verdi. Câbir şöyle demiş: Peygamber (Sallaîlahii, Aleyhi ve Sellem)% kendini oklarıyla öldüren bir adam getirdiler de, onun cenaze namazını kılmadı.

Bu mevzuda bazı hadisler «îmân» bahsinde geçmişti... Ebû Şeybe'nin «Musannef»'inde tahrîc ettiği bir hadiste şöyle denilmektedir:

-Peygamber (Salîallahü Aleyhi ve Sellemj'in ashabından biri yaralandı, yarası kendisine pek ziyâde elem ve ızdırâp verince yassı demirli bir ok alarak, onunla intihar etti. ResûlûUah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) onun cenaze namazını kılmadı.»

Bu hadisi Câbir b. Semûre rivayet etmiştir. Resûlüllah (Sallaîlahii Aleyhi ve SelletMJ'in bu gibi cinayetlerden menetmek için o kimsenin cenaze namazını kılmadığı; fakat ashabına:

Arkadaşınızın cenaze namazını kılın.» buyurduğu da rivayet olunmuştur.

Câbir b. Semûre hadîsini Ebû Dâvûd, Tirmizî, Nesâî ve îbni Mâce tahrîc etmişlerdir.

Buhârî'nin «Cenaze* bahsinde Sabit İbni Dahhâk (Radiyallahü ««Jı)'dan tahrîc ettiği bir hadiste Resûlüllah

(Salîallahü Aleyhi ve Sellem):

«Her kim kasten İslâmdan gayri bir dînin sâliki olmak üzere yemin ederse, o kimse dediği gibidir. Ve her kim kendini bir demirle öldürürse, cehennem ateşinde onunla azâb görür.» buyurmuşlardır.

Ayni hadîsi îmam Müslim de «Eymân» bahsinde tahrîc etmiştir. Yeri gelince inşaallah görülecektir.

Meşâkıs: Mişkas'ın cem'idir. Geniş oklak manasınadır.

Bu Hadisden Çıkarılan Hükümler:

1- Hadîs-i şerîf, intihar eden kimsenin cenaze namazı kıhnamı-yacağına kaail olanların delilidir. Halîfe Ömer b. Abdi1 azîz ile Evzâi'nin .ve Hanefii1erden Ebû Yûsuf'un mezhepleri budur.

Hasan-ı Basrî, İbrâhîm Nehal, Kata-de, imam A1 zam, İmam Mâlik, îmam Şafiî ve Cumhûr-u ulemâ' ya göre intihar eden kimsenin cenaze namazı kılınır. Onlara göre bu hadisde intihar edenin cenazesi kılınmıyacağına delîl yoktur. Bil'akis ashâb-ı kira m' m kılmış olmaları onun cenazesinin kılınacağına delildir.

Resûlüllah (Sallallakü Aleyhi ve Se/JemJ'in bizzat cenaze namazını kıldırmaması bu gibi fiillerden Müslümanları menetmek içindir. Nitekim borç ödemekte gevşeklik ve ihmâl gösterilmesin diye ilk zamanlarda borçlu ölenlerin cenaze namazlarım dahi kılmamış fakat ashabına kılmalarını emretmişti.

Kaadı îyâz diyor ki: «Bütün ulemânın mezheplerine göre: Kendisine had vurulan, recm olunan veya intihar eden her Müslümanın cenaze namazı kılınır.»

2- imam Mâlik ile diğer bâzı ulemâdan rivayet olunduğuna göre hadd-i şer'î ile öldürülen bir kimsenin cenaze namazını Müslümanların büyüğü kıldırmaz. Diğer fazilet sahipleri dahî fâsık-ları menetmek için onların cenazelerini kılmazlar.

3- Zührî, recmedilerek öldürülen bir kimsenin cenaze namazı kılınamıyacağına fakat kısâsen öldürülenin cenazesi kılınabileceğine kaaü olmuştur.

4- imam A'zam'a göre: islâm devletine karşı muharebe edenle, âsi çetecilerin cenaze namazları kılınamaz.

5- Katâde, veled-i zinanın; Hasan- Basri de zinadan çocuk doğrup da, nifâs hâlinde ölen kadının ve doğurduğu çocuğun cenaze namazı kılmamıyacağını söylemişlerdir.

6- Selef-i sâlihîn' den bâzıları küçük çocuğun cenaze namazı kılınamıyacağına kaail olmuşlardır.

7- Düşürülen çocukların cenaze namazları hakkında ihtilâf vardır. Hadîs ulemâsının fukahâsı ile seleften bâzılarına göre dört aylık iken düşen çocuğun cenaze namazı kılınabilir. Cumhûru fukahâ'ya göre ise doğan çocuk ne suretle olursa olsun bir hayât eseri göstermedikçe üzerine cenaze namazı kılınamaz.

8- Küffâr ile harbederken öldürülen şehidin hükmü dahi ihtilaflıdır, imam Mâlik ile îmam Şafiî'ye ve diğer bir çok ulemâya göre şehîd yıkanmaz; cenaze namazı da kılınmaz.

Hanefiİler'e göre: Şehid yıkanmaz fakat cenaze namazı kılınır.

Hasan-ı Basrî1 den rivayet olunduğuna göre şehîd hem yıkanır hem de namazı kılınır.

[1] Hz. Ebâ Eyyûbe'l-Ensârî'nin azatlısıdır, sahîheyn râvîlerindendir

[2] İbni Sefine veya Sefine: Hz. ümmü Seleme'nİn azatlısıdır. Bâzılarına göre ismi Rebah; lâkabı Sefîne'dir.

[3] Hind binti Umeyye Ummühât-ı mü'minîndendir. Vaktiyle Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Seüemyin süt kardeşi Ebû Seleme ile evli idi. O vefat edince Peygamber (Sallallhü Aleyhi ve Sellem) ile evlendi. Erbâb-ı Fasâhatdan idi. 59 veya 61 târihinde vefat etmiştir.

[5] Ebû îshSk Kabîsatii'bnu Züeyb (? - 86) Medînelidir. Şam'da yaşamıştır. Fukahâdan bir zâttır.

[7] Ebûl-Hasen Müsennâ b. Muâz b. Muâz (? - 228) Basrahdır

[8] Yahut îbni Ebîl-Muallâ EI-Ensârî: Medine'nin kadısı idi; sahîheyn râvîlerindendir.

[9] Kûfelidir. Müslim'in râvîlerindendir.

[10] Hafsa binti Ömer b. Hattâb (Radiyallahü anh): Ummü'l-Mü'minîndendir. Resûlüllah {Sallallahü Aleyhi ve Sellem) ile Hicretten üç yıl evvel evlenmiş, 45 târihinde vefat etmiştir

[13] Bunlar: Abdullah b. Abbâs, Abdullah b. Ömer, Abdullah b. Mes'ûd ve Abdullah b. Amr'dır.

[15] Hades: Abdestsizlik ve cünupluk gibi şeylerdir.

[16] Resûlüllah (SaUalhthü Aleyhi ve SeUcmı'e yL'iışmiş fakat ondan hadîs dinnıcüıişiir 100 târihinde; 100 yaşında vefat etmiştir

[18] Basrah sayılır. Müslim'in râvîsidir.

[19] Ebû Bekir Abdullah b. Saîd b. Ebi Hind: (?-146) azatlılardandır. Sahibeyn râvîlerîndendir.

[20] Basra'lıdır; Sâhiheyn râvîîfrııuU-ndir

[21] Ebu Zekeriyyft Yahya b. Dureys: Azatlılardandır. Rey'de kadılık yapmıştır; Müslim'in râvîlerindendir.

[22] Basrahdır, Müslim'in râvîlerindendir

[23] îbni Ebî Nemir'in âzatlısıdır; sahîheyn râvîlerindendir

[24] Ebû Sabit Sehl b. Huneyf b. Vâhib (R.A.): Medîne'li Osman b. Huneyf in kardeşidir. 38 târihinde vefat etmiştir.

[25] Ebû AbdillAh Vâkıd b. Amr b. Sa'd b. Muâz El-Ensârî: Medîne'lidir. Müslim'in râvîlerindendir

[26] Ebû Mervân Mes'ûd b. Hatem-f Ensârî: MedîneMidir. Peygamber (S.A.V) zamanında doğduğu söylenir. Müslim'in râvtsidir

[27] Ebû Cafer Abdullah b. Cafer b. Abdirrahman El-Misverî El-Kurâşî: Müslim'in râvîlerindendir.

[28] Serahs: Horasan'da mâruf bir şehirdir. Ebû't-Teyyâh'm burada zikri geçmemiştir. Müslim'in, Ebû Cemre ile birlikte onu da kaydetmesi, birçok şeylerde ikisi beraber oldukları içindir. Zira ikisi de Basra'h, ikisi de Tabiî, ikisi de mevsuk ve ikisi de 128 târihinde Serabs'da vefat etmişlerdir.

[29] Hayyân b. Husayn: Kûfeîi'dir. Cenaze i e; haktonca Hz, Ali'den hadi* rivayet etmiştir. Müslim'in râvîlerindendir.

[30] Şamlıdır, Sahîheyn râvîlerindendir.

[31] Vasıletü'bnü Eskaa': Ehl-i safa'dandır, Şam'dan Kudüs'e hicret etmiştir. (R.A.) (?-83)

[32] Kennâz b. Husayn (R..A): (?- 12) Şamlılardan sayılır; Bedir gazasına iştirak eden ashâb-i kirâmdandır.

[33] Ebû Hamza Abdülvâhid b. Hamza El-Esedî: Medîndidir, Müslümİn râ-vîlerindendir

[34] Ayni kabileye mensuptur, sahîbeyn râvîlerindendir.

[36] Ebû Abdirrahman Zübeyd b. Haris El Yâmî: (P-I24) Kûfelidir. Sahîbeyn râvîlerindendir