باب: بيع
المزابنة،
وهي بيع الثمر
بالتمر، وبيع
الزبيب
بالكرم، وبيع
العرايا.
82. MÜZABENE VE ARAYA SATIMI : ~ Konu başlığında Müzabene ile Araya'nın arasında Müzabene'nin ne olduğuna dair ifadeler yer almaktadır. Bu
konu daha önce geçtiğinden biz başlığın içinde değil altında vermekle
yetindik. Müzabene
yaş hurma ile kuru hurmayı, yaş üzümle kuru üzümü karşılıklı satmaktır
(değişmektir).
قال أنس: نهى
النبي صلى
الله عليه
وسلم عن المزابنة
والمحاقلة.
Enes şöyle dedi: Hz. Nebi müzabene ve muhakalayı yasakladı.
حدثنا
يحيى بن بكير:
حدثنا الليث،
عن عقيل، عن
ابن شهاب:
أخبرني سالم
بن عبد الله،
عن عبد الله
بن عمر رضي
الله عنهما:
أن
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم قال: (لا
تبيعوا الثمر
حتى يبدو
صلاحه، ولا
تبيعوا الثمر
بالتمر).
[-2183-] Abdullah İbn Ömer r.a.,
Resulullah Sallallahu
Aleyhi ve Sellem'in şöyle buyurduğunu söyledi:
"Olgunlaştığı belli oluncaya kadar ürünü satmayın. Yaş hurmayı kuru hurma
karşılığında satmayın".
قال
سالم: وأخبرني
عبد الله، عن
زيد بن ثابت:
أن رسول الله
صلى الله عليه
وسلم رخص بعد
ذلك في بيع
العرية
بالرطب أو
بالتمر، ولم يرخص
في
غيره.
[-2184-] Zeyd İbn Sabit r.a., şöyle dedi: Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem
bundan sonra gerek yaş hurma ile gerek kuru hurma ile araya satımına izin
verdi. Bundan başkasına izin vermedi.
حدثنا
عبد الله بن
يوسف: أخبرنا
مالك، عن نافع،
عن عبد الله
بن عمر رضي
الله عنهما: أن
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم نهى عن
المزابنة.والمزابنة:
اشتراء الثمر
بالتمر كيلا،
وبيع الكرم
بالزبيب كيلا.
[-2185-] Abdullah İbn Ömer r.a. şöyle dedi: Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem müzabene'yi yasakladı. Müzabene kuru hurma karşılığında yaş hurmanın ölçekle
satılmasıdır. Yine kuru üzüm karşılığında yaş üzümün ölçekle satılmasıdır.
حدثنا
عبد الله بن
يوسف :أخبرنا
مالك، عن داود
بن الحصين، عن
أبي سفيان، مولى
ابن أبي أحمد،
عن أبي سعيد
الخدري رضي
الله عنه: أن
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم نهى عن
المزابنة
والمحاقلة.
والمزابنة:
اشتراء الثمر
بالتمر في
رؤوس النخل.
[-2186-] Ebu Said el-Hudrı r.a. şöyle dedi: Resulullah
Sallallahu Aleyhi ve Sellem
Müzabene ve muhakala'yi
yasakladı. Müzabene, kuru hurma karşılığında dalda. bulunan yaş hurmayı satın almaktır,
حدثنا
مسدد: حدثنا
أبو معاوية،
عن الشيباني، عن
عكرمة، عن ابن
عباس رضي الله
عنهما قال:
نهى
النبي صلى
الله عليه وسلم
عن المحاقلة
والمزابنة.
[-2187-] İbn Abbas r.a. şöyle dedi: Nebi Sallallahu
Aleyhi ve Sellem Muhakala
ve müzabeneyi yasakladı.
حدثنا
عبد الله بن
مسلمة: حدثنا
مالك، عن نافع،
عن ابن عمر،
عن زيد بن
ثابت رضي الله
عنهم:
أن
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم أرخص
لصاحب العرية
أن يبيعها
بخرصها.
[-2188-] Zeyd İbn Sabit r.a. şöyle
dedi: Resulullah Sallallahu
Aleyhi ve Sellem ariyye
sahibine, ürün miktarını tahmin yoluyla hesaplayarak satmasına izin verdi.
AÇIKLAMA: Müzabene'nin Sözlük ve Terim Anlamı : Müzabene sözcüğü "zebn" kelimesinden gelir ki bunun anlamı şiddetli bir
şekilde def etmektir.
Özel bir akde bu ismin verilmesinin sebebi şu iki şeyden'birisidir: a. Akitteki iki taraftan her biri
diğerini hakkından def etmekte, yani akitle karşıdakinin hakkına sahip
olmaktadır. b Taraflardan biri akitte aldandığını
anladığında akdi feshetmek suretiyle def etmek isterken diğeri ise akdi geçerli
kılarak onun bu talebini def etmek istediğinden böyle denmiştir.
Müzabene'nin Mahiyeti
Müzabene'nin aslı kuru üzüm karşılığında yaş üzüm satın
almaktır. şafii, bilinmeyen bir şeyin bilinmeyen
yahut da faizin söz konusu olduğu bilinir bir şey karşılığında satımının söz
konusu olduğu her akdi bu kapsamda görmüş ve şöyle demiştir:
Bir kimse bir diğerine "senin bu buğday yığınına karşılık
yirmi sa' buğday veririm. Şayet senin yığının yirmi sa'dan fazla gelirse fazlalık benim olur, az gelirse bu da
benim zararıma olur" derse bu müzabene değil
kumar olur.
Şafii bu konudaki hadisleri şuna delil getirmiştir: "Ölçü
ve tartıda eşit olsalar bile bir ürünün yaşı ile kurusu karşılıklı olarak
alınıp satılamaz." Çünkü ürünün olgunluk zamanında eşitlik dikkate alınır.
Yaş ürün kuruduğunda kurusuna göre ne miktarda azalacağı belli olmaz. Alimlerin çoğunluğu da bu görüştedir.
Ebu Hanife'den rivayet edildiğine göre ürünlerin yaş halinin eşit
olması yeterlidir. Bu konudaki yasaklayıcı hadislerin sahih olmasından dolayı Ebu Hanife'nin iki öğrencisi (Ebu
Yusuf ve İmam Muhammed) bu konuda hocalarına muhalefet etmişlerdir.
Sa'd İbn Ebi Vakkas'ın şu hadisi, yukarıdakinden daha açıktır: Nebi'e Sallallahu Aleyhi ve Sellem yaş hurmanın kuru hurma ile değişimi soruldu.
Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem: "Yaş hurma kuruduğunda eksilir mi?" diye
sordu.
Oradakiler: "Evet" diye cevap verdiler.
Hz. Nebi: "Öyle ise bu (yaş hurma ile kuru hurmanın
değişimi) olmaz." buyurdu.
Bu hadisi İmam Malik ve Sünen sahipleri rivayet etmişler; Tirmizı, İbn Huzeyme,
İbn Hibban ve Hakim de hadisin sahih olduğunu söylemişlerdir.
Araya Satışı
Nebi sallallahu aleyhi ve sellem kuru hurma karşılığında yaş hurmanın satımını
yasakladıktan sonra "araya" satımına izin vermiştir. Bu hadis, Hanefllerden "kuru hurmanın yaş hurma'ile
değişimi yasağı"nın genel nitelikli olduğunu, araya satışının bundan
istisna edilemeyeceğini, bu ikisinin aynı bağlamda gelmiş iki farklı hüküm
olduğunu ileri sürenlere karşı en açık reddir.
Yukarıdaki hadiste, müzabene'nin ne
olduğuna dair yorum Hz. Nebi'in sözü ise bu, üzüme
"kerm" demenin caiz olduğunu gösterir.
Değil ise bu konudaki yasak devam eder.
Selef alimleri, yaş hurmaya kıyasla yaş
üzümde de araya satışının caiz olup olmadığı konusunda şu şekilde farklı
görüşler ileri sürmüşlerdir.
1. Görüş: Üzüm hurmaya kıyas edilemez. Zahirller
bu görüşü kabul etmiş, Şafiilerin bir kısmı -Muhibbü't-Taberı gibi- da bu görüşü tercih etmiştir.
2. Görüş: Yalnızca üzüm hurmaya kıyas edilir, başka bir şey
kıyas edilemez. şafii’nin meşhur görüşü budur.
3. Görüş: Kurutularak saklanan bütün ürünler hurmaya kıyas
edilir. Malikiler bu görüştedir.
4. Görüş: Tüm ürünler hurmaya kıyas edilebilir. Bu görüş de Şafii'den
nakledilmiştir.