NUMARALI
HADİS-İ ŞERİF:
حَدَّثَنَا
أَحْمَدُ
بْنُ يُونُسَ
حَدَّثَنَا
زُهَيْرٌ
حَدَّثَنَا
هِشَامُ بْنُ
عُرْوَةَ عَنْ
عُرْوَةَ
عَنْ
عَائِشَةَ
أَنَّ هِنْدًا
أُمَّ
مُعَاوِيَةَ
جَاءَتْ
رَسُولَ اللَّهِ
صَلَّى
اللَّهُ
عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ فَقَالَتْ
إِنَّ أَبَا
سُفْيَانَ
رَجُلٌ شَحِيحٌ
وَإِنَّهُ
لَا
يُعْطِينِي
مَا يَكْفِينِي
وَبَنِيَّ فَهَلْ
عَلَيَّ
جُنَاحٌ أَنْ
آخُذَ مِنْ مَالِهِ
شَيْئًا
قَالَ خُذِي
مَا
يَكْفِيكِ وَبَنِيكِ
بِالْمَعْرُوفِ
Âişe (r.anha)'den
rivayet edildiğine göre; Muâviye'nin annesi Hind, Rasûlullah (s.a.v.)'e gelip:
Şüphesiz Ebû Süfyân
cimri bir adamdır. Bana ve çocuklarıma yetecek malı vermiyor. Onun malından bir
şey almamda bana bir vebal var mı? dedi. Nebi (s.a.v.):
“Örf'e göre sana ve
çocuklarına yetecek kadarını al” buyurdu.
İzah:
Buharî, buyu', nafakât,
ahkâm; Müslim, akdıye; İbn Mâce, ticârât; Nesâî, kudât; Dârimî, nikâh
Metinde görüldüğü üzere,
Ebû Süfyân'ın hanımı Hind, Hz.Nebi (s.a.v.)'e gelerek, kocasının cimriliğinden
bahisle, onun kendisinin ve çocuklarının ihtiyacını karşılayacak malı vermediği
için şikâyette bulunmuştur. Ebû Süfyân'ın cimriliğini de "şahîh" sözü
ile ifade-lendirmiştir. Arapçada cimri için kullanılan esas kelime
"bahîP'dir. Ancak "şahîh", "bahîl"den daha geneldir.
"Bahû"\ malı vermeyen kişiye denilir. "Şahîh" ise her
halükârda hiçbir şey vermeyen kişidir.
Hind, Hz. Nebi
(s.a.v.)'e kocasının, nafakasını vermekte kusur gösterdiğini şikâyet ettikten
sonra, onun haberi olmadan malım alıp alamayacağını sormuş,-Efendimiz de örf
mikdarınca kendisine ve çocuklarına yetecek mikdarı alabileceğini söylemiştir.
Aliyyü'1-Kârî, buradaki
örften maksadın şer'î örf olduğunu ve bunun da orta halli bir nafaka olduğunu
söyler. Fethu'l-Bârî'de ise, hadisteki örften maksadın halkın örfü olduğu
ifade edilmektedir.
Hâttâbî, bu hadisin
ihtiva ettiği fıkhî hükümleri şu şekilde beyan etmektedir:
1- Kadınların
nafakaları, kocalarına aittir.,
2- Çocukların
nafakaları, babaları tarafından temin edilecektir.
3- Kocaya veya babaya
borç olan nafaka ihtiyaca yetecek miktardır.
4- Hâkimin bildiği bir
konuda, delile ihtiyaç duymadan kendi bildiği ile hükmetmesi caizdir.
5- Mahkeme meclisinde bulunmayan
bir kişi aleyhine hüküm vermek caizdir.
Hanefîlere göre; bu
caiz değildir. Hz. Nebi'in yaptığı hüküm vermek değil, fetva vermektir.
6- İhtiyaç halinde, bir
kimsenin bazı kusurlarının söylenilmesi caizdir.
7- Bir kimse, kendisine
borcu olan kişi borcunu vermekten imtina ettiği takdirde; yanında borçlunun
malı bulunursa, o maldan hakkını alabilir. Bu malın alacaklının alacağı olan
mal cinsinden olması şart değildir. Çünkü cimri olan birisinin, kişinin
ihtiyacı olan her türlü malı toplayıp biriktirmesi mümkün olmaz.
Hattâbî'nin
belirttiğine göre; bazı âlimler bu hadisin ifade ettiği manadan istifade ile,
kadının hizmetçisinin nafakasının da kocasına ait olacağı hükmüne varmışlardır.
Çünkü Ebû Süfyân bir kavmin reisidir. Onun durumunda olan birisinin, ne kadar
cimri olursa olsun ailesinin nafakasını teminde ihmal göstermesi mümkün olmaz.
Bu yüzden hadiste sözkonusu edilen nafaka, Hind'in hizmetçisinin nafakasıdır.
Hizmetçi, kişinin kendi zım-nına dahil olduğu ve onun cümlesinden sayıldığı
için Hind: "O bana ve çocuklarıma yetecek şeyi vermiyor" demiş,
hizmetçiyi sözkonusu etmemiştir.
Hattâbî'nin bu hadisten
çıkardığı hükümlerden yedincisi âlimler arasında ihtilaflıdır. Hattâbî'nin
vardığı sonuç, İmam Şafiî ve bir grup âlimin görüşüdür. Hanelilerden sâhibeyn
de bu görüştedir. İbn Âbidin: "Bugün İmam Şafiî ve sâhibeyn'in görüşüne
göre fetva verilir" demektedir.
İmam Ebû Hanîfe'den
gelen bir rivayete göre; alacaklı borçlunun izni olmadan hakkını alamaz. Diğer bir
rivayete göre ise, eğer kendi alacağı cinsinden mal bulursa alır, aksi halde
alamaz. Ancak altın yerine gümüş veya gümüş yerine altın alabilir.
imam Mâlik'ten,
yukarıda geçen her üç görüş de rivayet edilmiştir.
Ahmed b. Hanbel'e göre
de; alacaklının, borçlunun izrii'olmadan alacağını tahsil etmesi caiz
değildir.