NUMARALI
HADİS-İ ŞERİF:
حَدَّثَنَا
مُحَمَّدُ
بْنُ
الْمُثَنَّى
حَدَّثَنِي
عَبْدُ
الصَّمَدِ
حَدَّثَنَا هَمَّامٌ
حَدَّثَنَا
عَبَّاسٌ
الْجُرَيْرِيُّ
عَنْ عَمْرِو
بْنِ
شُعَيْبٍ
عَنْ أَبِيهِ
عَنْ جَدِّهِ
أَنَّ
النَّبِيَّ
صَلَّى اللَّهُ
عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ
قَالَ
أَيُّمَا
عَبْدٍ
كَاتَبَ عَلَى
مِائَةِ
أُوقِيَّةٍ
فَأَدَّاهَا
إِلَّا عَشْرَةَ
أَوَاقٍ
فَهُوَ
عَبْدٌ
وَأَيُّمَا
عَبْدٍ
كَاتَبَ
عَلَى
مِائَةِ
دِينَارٍ فَأَدَّاهَا
إِلَّا
عَشْرَةَ
دَنَانِيرَ فَهُوَ
عَبْدٌ
قَالَ
أَبُو دَاوُد
لَيْسَ هُوَ
عَبَّاسٌ الْجُرَيْرِيُّ
قَالُوا هُوَ
وَهْمٌ
وَلَكِنَّهُ
هُوَ شَيْخٌ
آخَرُ
Amr b. Şuayb'ın dedesinden
rivayet olunduğuna göre;
Nebi (s.a.v.) şöyle
buyurmuştur: "Hürriyetini geri almak için efendisiyle yüz ukiyye (vermek)
üzere kitabet akdi yapan bir köle bunu öder de (üzerinde ödenmedik) sadece on
ukkıye kalırsa o (yine) köledir. Yüz dinar üzerine anlaşıp da on dinarı
ödemeyen köle de yine köledir."
Ebu Davud dedi ki: (Bu
hadisin senedinde bulunan Abbas el-Cüreyri o, (gerçekten) Abbas el-Cüreyri
olamaz. (Hadis alimleri) bunun bir yanlışlık olduğunu ve başka bir ravi
olabileceğini söylediler.
İzah:
Tirmizî, buyu; ibni-i
mace, ıtak; Ahmed b. Hanbel II 178, 184, 206, 209.
Ukıve: Bir ağırlık
ölçüsüdür. Dilimize okka olarak geçmiştir. Bir ukiye kırk dirhemdir.
Memleketimizde bir dirhem 3,2 gram olarak bilindiğine göre bir ukiyye 40X 3, 2=
128 gramdır.
Hadis-i şerif;
"mukateb köle efendisine olan borcunun tümünü ödemedikçe bu borcunun
ekserisini ödemiş bile olsa köle sayılır." diyen cumhur ulemanın
delilleridir. Hanefilerle Şafiiler ve İmam-ı Malik de bu mevzuda cumhuru ulema
içerisinde yer almaktadır.
Ali (ra), borcunun bir
kısmını ödeyen mukateb kölenin, ödediği mal nisbetinde vücudunun kölelikten
azad olacağını söylemiştir.
Ebu Bekir, Kâdî ve
Hanbelilerden Ebu'l Hıtab'a göre ise, borcunun dört de üçünü ödeyip de kalanım
ödemekten aciz kalan bir mukateb köle hümyetine kavuşmuş olur.
Delilleri ise,
"Mukâtebe diyet, veya miras düşerse, kendisinden azad edilebileceği
miktara göre miras alır. Mukatebin diyeti ise bedelinden ödemiş olduğu hisse
nisbetinde hür diyeti, geri kalan hisse nisbetinde de köle diyeti olarak
verir."[Tirmizî, buyu']
Mealindeki hadis-i
şeriftir. Ancak bu hadis cumhura göre bir önceki hadisle neshedilmiştir. Fakat,
ihbarı cümlelerde nesh olmaz gerekçesiyle cumhurun bu görüşüne itiraz etmiştir.
Hz. Ömer ile Hz Ali'ye göre ise borcunun yarısını ödeyen mukateb, kölelikten
kurtulur. en-Nebai de bu görüştedir.
Abdullah b. Mes'ud'a
göre, eğer bu köle borcundan kendi değeri kadarını ödediği halde yine de borcu
bitmemişse, borçluluktan kurtulmamış demektir.