NUMARALI
HADİS-İ ŞERİF:
16 - (2653) حدثني
أبو الطاهر،
أحمد بن عمرو
بن عبدالله بن
عمرو بن سرح.
حدثنا ابن
وهب. أخبرني
أبو هانئ الخولاني
عن أبي
عبدالرحمن
الحبلي، عن
عبدالله بن
عمرو بن
العاص، قال:
سمعت
رسول الله صلى
الله عليه
وسلم يقول
"كتب الله
مقادير
الخلائق قبل
أن يخلق
السماوات والأرض
بخمسين ألف
سنة. قال
وعرشه على
الماء".
{16}
Bana Ebû't-Tâhir Ahmed
b. Amr b. Abdillah b. Amr b. Şerh rivayet etti. (Dediki): Bize İbni Vehb
rivayet etti. (Dediki): Bana Ebû Hâni' EI-Havlânî, Ebû Abdirrahman
El-Hubulî'den, o da Abdullah b. Amr b. Âs'dan naklen haber verdi. (Şöyle
demiş): Resûlullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)i:
«Allah mahlukatın
miktarlarını göklerle yeri yaratmazdan elli bin sene önce yazdı. Arşı da su
üzerinde İdi.» buyururken işittim.
16-م - (2653) حدثنا
ابن أبي عمر.
حدثنا المقرئ.
حدثنا حيوة. ح
وحدثني محمد
بن سهل
التميمي.
حدثنا ابن أبي
مريم. أخبرنا
نافع (يعني
ابن يزيد).
كلاهما عن أبي
هانئ، بهذا
الإسناد،
مثله. غير
أنهما لم
يذكرا: وعرشه
على الماء.
{M-16}
Bize İbni Ebî Ömer
rivayet etti. (Dediki): Bize El-Mukri' rivayet etti. (Dediki): Bize Hayve
rivayet etti. H.
Bana Muhammed b. Sehl
Et-Temîmî de rivayet etti. (Dediki): Bize İbni Ebî Meryem rivayet etti.
Dediki); Bize Nâfi' (yâni İbni Zeyd) haber verdi.
Her iki râvi Ebû
Hâni'den naklen bu isnadla bu hadîsin mislini haber vermişlerdir. Yalnız onlar:
«Arşı da su üzerindeydi...» cümlesini anmamışlardır.
İzah:
Ebu Hureyre rivayetini
Buhari «Kitâbu'I-Kader»'de; Ebü Dâvud Kitabu's-Sunne»'de; İbn-i Mace,
Mukaddime; Nesaî Kitabu't-Tefsir»'de muhtelif râvilerden tahric etmişlerdir.
Abdullah bin Amr (bin
el-As) r.a. hadisini tahric edenler ise: Tirmizt, Kader, H.no:2156
(hasen-sahîh-ğarib); Abdullah b. Ahmed b. Hanbel, es-Sünne, 11/387-388,
H.no:842; 11/394, H.no:856; Sahih: Müsned, 11/169, H.no:6579; Abd b. Humeyd, 1/136,
H.no:343; İbn Hıbbân, XIV/508, H.no:6137; Bezzâr, VI/426, H.no:2456; Beyhaki,
l'tikâd, i/136; Deylemi, Fırdevs, IH/208, H.no:4591.
Ebû'l-Hasen El-Kâbisi:
«Hz. Âdem'le Hz. Mûsa'nın ruhları semâda karşılaşmış ve aralarında münakaşa
vuku bulmuştur.» demiş; Kaadî İyâd ise hadîsin zahiri mânâsı kastedilerek her
ikisinin şahsen bir yere gelmiş olmaları ihtimâlinden bahsetmiştir. [Filhakika
İsrâ hadîsinde Nebi (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)'in Beyt-i Makdis'deve
göklerde bütün Nebilerle bir araya gelerek onlara namaz kıldırdığı sabit
olmuştur. Kaadi İyâd: «Binâenaleyh şehidler hakkında vârid olduğu gibi, Allah
Teâlâ'nın Nebilerinide diriltmesi ihtimalden uzak değildir.
Bu hâdisenin Musa
(Aleyhisselâm)'ın hayatında cereyan etmiş ol:ması da ihtimal dahilindedir.
Allah'dan Âdem (Aleyhisselâm)'ı kendisine göstermesini istemiş ve onunla
münakaşa etmiştir» diyor. Haybetin mânâsı mahrum etmek, hüsranda bırakmaktır.
Hz. Mûsa: «Bizi mahrumiyete düşürdün... ila ahir» sözüyle Hz. Âdem'in
cennetteki memnu ağaçtan yemesine işaret etmiş, bu günâhın sebebiyle cennetten
çıkarıldın, sonra biz de şeytanların iğvâsma ve kötülüğe düşmeye maruz kaldık,
demek istemiştir.
Yed: El, demektir.
Bütün sıfat hadîslerinde olduğu gibi, burada da iki vecih vardır. Birinci veçhe
göre bu kelime müteşâbihtir. Allah Teâlâ'nın bizim gibi eli yoktur. Yed'i
vardır. Biz ancak bu kadarını iman eder, keyfiyetini Allah'a havale eyleriz.
İkinci veçhe göre buradaki yed kelimesi kudret diye te'vil olunur. Hadîsdeki
takdirden murad da Levhi Mahfuz'a ve Tevrat sahifelerine yazılmasıdır. Hz.
Âdem: Allah benim bu suçu işleyeceğimi, beni yaratmazdan kırk yıl önce
yazmıştır, demek istemiştir. Nitekim rivayetlerin birinde bu cihet tasrih de
edilmiştir. Burada kaderin hakikatini murad caiz değildir. Çünkü Allah'ın ilmi
ve takdiri ezelîdir. Onun evveli yoktur. Binâenaleyh şu kadar sene diye
tahdidine imkân yoktur. Bu münâkaşada davayı kazanan bütün râvilerin
ittifakiyle Hz. Âdem olmuştur. Yalnız bazı kimseler şüzûz göstererek hadîsdeki
Âdem kelimesini mansûb okumuşlardır. Bu takdirde Hz. Musa, Âdem
(Aleyhisselam)'a galebe çalmış olur. Bunu Hafız Ebû Bekr îbni Hâssa, Mes'ud b.
Nasır'dan rivayet etmiş ve bu Mes'ud'un kadere inanmayanlardan olduğunu
söylemiştir. İmam Ahmed'in Zührî'den rivayet ettiği bir hadisde: «Âdem ona
galebe çaldı.» denilmiştirki: Bu cümle hadîsde hiç bir işgal bırakmaz. Hattâbî:
«Hz. Âdem'in Mûsa'ya galebe çalması muahezeyi kaldırması hususundadır. Çünkü
insanlardan hiç birinin bununla bir kimseyi muahezeye hakkı yoktur.» diyor.
Nevevî'ye göre Hz. Âdem şunu demek istemiştir: «Yâ Musa! Sen bilirsin ki, benim
bu suçu işleyeceğim yaratılmamdan kırk sene önce yazılmış ve takdir edilmiştir.
Binâenaleyh mutlaka suç işlenecektir. Ben ve bütün mahlûklar çaba göstererek
bir zerresini reddetmeye kalkışsak buna gücümüz yetmezdi. Şu halde teni niçin
muaheze ediyorsun.»
Bir de günahdan dolayı
muaheze aklî değil, şer'îdir. Âdem (Aleyhisselam)'ın günahını ise Allah
affetmiş, bu suretle ondan muaheze de kalkmıştır. Binâenaleyh onu yine
muahezeye kalkışan şeriat karşısında rnağlub olur.
Ulemanın beyânına göre
Allah'ın miktarları yerle gökleri yaratmazdan elli bin sene önce yazmasından
murad; onların levh-i mahfuza yazılması zamanını bildirmesidir. Elli bin sene
tabiriyle tahdit değil, çokluk kastedilmiştir. Yoksa asıl takdir değildir.
Çünkü az yukarda beyan ettğimiz gibi hakikî takdirin evveli yoktur. Hadîsin son
cümlesinden anlaşılan mânâ arş-ı a'lânın yerle gökler yaratılmazdan önce su
üstünde bulunmasıdır. Allah her şeye kadirdir.