NAMAZ / RÜKÜNLER

ON İKİNCİ RÜKÜN: SELAM VERMEK

Namazın rükünlerinin on ikincisi selam vermektir.

Selamın en azı esselamu aleyküm ifadesidir.

Daha doğru görüşe göre selamun aleyküm ifadesi de caizdir.

Ben [Nevevi] derim ki daha doğru olan İmam Şafii'nin açık ifadesine göre bunun yeterli olmadığıdır. Allah daha iyi bilir.

Selam verirken namazdan çıkmaya niyet etmek farz değildir.

Selamın en kamil şekli sağa ve sola dönerek iki kere esselamu aleyküm ve rahmetullah demek. Kişi birincisinde sağ yanağı görününceye ikinci selam da sol yanağı görününceye kadar başını çevirir.

Sağa selam verirken sağındakilere selam vermeye, sola selam verirken meleklere, insan ve cinlere selam vermeye niyet eder. İmam selam verirken kendisine uyanlara, imama uyanlar da imamın selamına cevap vermeye niyet ederler.

A. SELAM VERMENİN HÜKMÜ

B. SELAMIN EN AZ VERİLİŞ ŞEKLİ

C. SELAM VERİRKEN NAMAZDAN ÇIKMAYA NİYET ETMEK

D. SELAMIN EN KAMİL ŞEKLİ

A. SELAM VERMENİN HÜKMÜ

Namazın rükünlerinin on ikincisi selam vermektir.

[*] - Bunun delili Müslim'de geçen şu hadistir: Namaza başlamak tekbirle bitirmek selamla olur. (Hadis Müslim'in müstedrekidir. Diğer tahric: Ebu Davud, Taharet, 61; Tirmizi, Ebvabü't-tahare, 3; İbn Mace, Taharet ve sünenüha, 275)

Hakim, bu hadisin Müslim'in şartlarına göre sahih olduğunu söylemiştir.

Kaffal namaza selam la son vermenin anlamını şöyle açıklamıştır: Namaz kılan kişi namaz kılarken insanlarla ilgilenemeyecek durumdaydı, selam verip namazı bitirmekle artık onlara yöneldiğini [onlarla ilgilenebileceğini] belirtmiş olmaktadır.

B. SELAMIN EN AZ VERİLİŞ ŞEKLİ

A. ESSEIAMU ALEYKÜM iFADESİ

Selamın en azı esselamu aleyküm ifadesidir.

Selamın en azı bir defa esselamu aleyküm demektir. Esselamu aleyhim demek yeterli değildir. Bunu söyleyen kişinin namazı bozulmamış olur; çünkü bu ortada olmayan kimseler için duada bulunmaktır.

Esselamu aleyke, esselamu aleyküma, selamı aleyküm, selamun aleyküm gibi ifadelerle de selam yerine gelmiş olmaz. Kişi bunları söylemenin haram olduğunu bilerek bunları söylerse namazı bozulur.

EI-Mecmu'da aktarılan Şafii'nin ifadesine göre Aleykümüsselam ifadesi mekruh olmakla birlikte yeterlidir.

B. SELAMUN ALEYKÜM DEMEK YETERLİ MİDİR?

1. Rafii'ye göre

Daha doğru görüşe göre selamun aleyküm ifadesi de caizdir. Ben [Nevevi] derim ki daha doğru olan İmam Şafii'nin açık ifadesine göre bunun yeterli olmadığıdır. Allah daha iyi bilir.

[Selamun aleyküm ifadesinin yeterli olup olmadığı konusunda mezhep içinde iki görüş vardır]

[Birinci görüş]: [Rafii tarafından] daha doğru bulunan görüşe göre -tıpkı teşehhüdde olduğu gibi- selamun aleyküm ifadesi de caizdir. Çünkü tenvin elif-lam yerine geçmektedir.

[İkinci görüş]: [Nevevİ tarafından] daha doğru görülen ve İmam Şafii'nin açık ifadesinde de yer alan görüşe göre selam un aleyküm ifadesi yeterli değildir. Çünkü Nebi (s.a.v.) in bu şekilde selam verdiği nakl edilmemiştir. Sahih hadislerde yer aldığına göre Nebi (s.a.v.) esselamu aleyküm diyerek selam verirdi. Bundan başka bir şekilde selam verdiğine dair bir rivayet bulunmamaktadır. Teşehhüdde yer alan selam bundan farklıdır; çünkü hadislerde selamun şeklinde geçtiği gibi esselamu şeklinde de geçmektedir.

[Soru]: Aleykümüsselam ifadesi ile ilgili de bir rivayet olmadığı halde bunun yeterli olduğunu söylüyorsunuz.

[Cevap]: Bu siga, aslında hadislerde yer alan esselamu aleyküm ifadesinin kelimelerinin yer değiştirmiş halidir; bu yüzden yeterli olmakla birlikte mekruhtur.

C. SELAM VERİRKEN NAMAZDAN ÇIKMAYA NİYET ETMEK

Selam verirken namazdan çıkmaya niyet etmek farz değildir.

[Selam verirken namazdan çıkmaya niyet etmek gerekir mi? Bu konuda mezhep içinde iki görüş bulunmaktadır]

[Birinci görüş]: Daha doğru görüşe göre selam verirken namazdan çıkmaya niyet etmek farz değildir. Bu konuda namaz diğer ibadetlere kıyaslanır. (Kıyas)

Ayrıca namaza başlarken edilen niyet namazın bütünü boyunca geçerlidir. Ancak görüş ayrılığından çıkmak için namazdan çıkmaya niyet etmek sünnet olur.

[İkinci görüş]: Selamla birlikte namazdan çıkmaya niyet etmek farzdır. Böylece namazdan çıkma da tıpkı namaza başlama gibi niyetle olmuş olur.

İkinci görüşe göre namazdan çıkma niyetinin ilk selama bitişik olması gerekir. Kasten bundan daha önce veya sonra niyet ederse namazı bozulur.

İmam [Cüveynı] ilk görüşe göre "nafile namaz kılan kimsenin namaz sırasında kasten selam vermesi"ni istisna etmiştir; çünkü namazdan çıkmaya niyet etmek, kişinin başlangıçta niyet ettiği şeyin bir kısmı ile yetinmesini ifade eder. Kişi namazdan çıkmaya niyet etmeksizin selam verirse bu kasten namaz içinde konuşmak olur, namazı bozar. Şu halde nafile namaza başlayan ve başlangıçta niyet ettiğinden daha az namaz kılmak isteyen kişinin selam verirken namazdan çıkmaya niyet etmesi farzdır. Bununla, namazın sonunda namazdan çıkmaya niyet etme arasında şu fark vardır; nafile namaz kılan ve namaz esnasında selam veren kişi başlangıçtaki niyetinde yer almayan bir iş yapmaktadır; bu yüzden buna ayrıca niyet etmesi şarttır.

D. SELAMIN EN KAMİL ŞEKLİ

Selamın en kamil şekli sağa ve sola dönerek iki kere esselamu aleyküm ve rahmetullah demek. Kişi birincisinde sağ yanağı görününceye ikinci selamda sol yanağı görününceye kadar başını çevirir.

A. ESSELAMU ALEYKÜM VE RAHMETULLAH İFADESİNİ SÖVLEMEK

Selamın en kamil şekli esselamu aleyküm ve rahmetullah ifadesidir. Çünkü rivayetlerde böyle yer almıştır. İmam Nevevİ'nin elMecmu'da sahih görüş olarak aktarıp tasvip ettiğine göre "buna ve berekatuh ifadesini eklemek sünnet değildir."

B. BİR SELAMLA YETİNMENİN ZORUNLU OLDUĞU DURUMLAR

Selam iki kere verilir. Ancak ilk selamdan sonra namaz kılan kişinin başına namaza aykırı olan bir durum meydana gelirse o zaman bir selamla yetinmek gerekli olur. Buna örnek olarak şu durumları verebiliriz:

> Birinci selamdan sonra Cuma namazının vaktinin çıkması,

> Mesh müddetinin sona ermesi,

> Mesh müddetinin sona erip ermediğinde kişinin şüphe etmesi,

> Mestin yırtılması,

> Namazını kısaltarak kılan kişinin ikamete niyet etmesi,

> Kişinin avret yerinin açılması,

> Dince mazur görülemeyecek miktarda necasetin kişinin üzerine düşmesi,

> Kıble yönünde hata ettiğini anlaması,

> Başı açık namaz kılan cariyenin azat edilmesi,

> Çıplak olarak namaz kılan kişinin üzerini örtecek elbise bulması.

Bu hususlar el-Hadim adlı eserde zikredilmiştir.

Gazali'nin İhya'da açık olarak ifade ettiği gibi iki selamın arasını ayırmak sünnettir.

C. ÖNCE SAĞA SONRA SOLA SELAM VERMEK

Kişinin ilk selamı sağ diğerini sola vermesi, İbn Hibban ve diğer hadisçilerin rivayetleri sebebiyle sünnettir. (Ebu Davud, Salat, 996; Tirmizi, Ebvabü's-salat, 295; Nesai, Sehv, 1321; İbn Mace, İkametü's-salat, 914; İbn Hibban, Salat, 1990)

Kişi birinci selamı verirken -her iki yanağı değil- yalnızca sağ yanağı görülecek şekilde yüzünü döndürür, ikinci selamı verirken de sol yanağı görülecek şekilde yüzünü döndürür.

Kıbleye dönük iken selam vermeye başlar sonra yüzünü döndürür ve yüzünü tam olarak döndürmekle selamını tamamlar.

[*] - Bunun delili Müslim, Sa'd b. Ebi Vakkas'tan rivayet ettiği şu hadistir: Nebi {s.a.v.)'in yanağının beyazlığı görülünceye dek sağa ve sola dönerek selam verdiğini görüyordum. (Müslim, Mesacid, 1315)

[*] - Darekutni'nin rivayeti ise şöyledir: Nebi {s.a.v.} yanağının beyazı görülünceye kadar yüzünü döndürerek sağa selam veriyor, yine yanağının beyazı görülünceye kadar yüzünü döndürerek sola selam veriyordu. (Darekutni, Salat, 1, 356)

D. SELAM VERİRKEN YAPILACAK OLAN NİYET

Kişi sağa selam verirken sağ yanında bulunanlara selam vermeye, sola selam verirken de sol yanında bulunanlara selam vermeye niyet eder.

Nevevİ'nin ifadesinden anlaşılmamakla birlikte birazdan gelecek hükme kıyasla kişi sağ veya sola selam verirken hangisinde dilerse, kendisi ile aynı hizada olanlara selam vermeye niyet eder.

Kişi ister imam olsun isterse imama uyan kişi olsun sağa ve sola selam verdiğinde kendisinin sağ veya solunda bulunan melekler ve mümin insanlarla mümin cinlere selam vermeye niyet eder. Tek başına namaz kılan kimse ise her iki selamda da -er-Ravda ve aslında belirtildiği üzere- meleklere selam vermeye ve yukarıda geçen hükümden anlaşıldığı üzere mümin insanlar ve cinlere selam vermeye niyet eder.

E. CEMAATLE KILINAN NAMAZDA İMAM VE İMAMA UYANLARIN SELAM VERİRKENKİ NİYETLERİ

İmam -yukarıda geçenlere ek olarak- sağa selam verirken kendisine uyanların sağ tarafındakilere, sola selam veriken kendisine uyanların sol tarafındakilere niyet eder. Bu iki selamdan dilediğinde de tam arka hizasında yer alanlara selam vermeye niyet eder. imama uyanlar ise hem imamın selamına cevap vermeye hem de imama uyan diğer kişilere selam vermeye niyet ederler.

Buna göre selam verilenin sağında yer alan imam veya cemaat ikinci selamı verirken o kişiye selam vermeye, selam verilenin solunda yer alanlar da ilk selamı verirken ona vermeye niyet ederler. Selam verenin arkasında veya önünde yer alanlara gelince; kişi iki selamdan hangisinde dilerse onlara selam vermeye niyet eder. Birinci selamda onlara selam vermeye niyet etmesi daha iyidir; çünkü ikinci selamın namazdan olup olmadığı konusunda bir görüş ayrılığı söz konusudur. Cuma namazında ikinci selamın Cuma namazından olmadığı görüşü sahih olarak kabul edilmiştir. Cemaatle kılınan namazın sonundaki ikinci selamın bu namazdan olduğu görüşünü sahih olarak kabul etmişlerdir.

Birinci görüş itim ad edilecek görüştür.

[Soru]: imamın solunda yer alan kişi birinci selamı verirken nasıl imama cevap vermeye niyet edebilir? Çünkü cevap vermek selamÖ dan sonra olur; imam ise solundakilere selam vermeye ancak ikinci selamda niyet etmektedir? Şu halde imamın solundaki kişi imam kendisine selam vermediği halde ona cevap vermeye nasıl niyet edebilir?

[Cevap]: Bizim belirttiğimiz hüküm, -ileride geleceği üzere- "imama uyan kişi imam her iki selamı da bitirdikten sonra selam vermeye başlar" hükmüne dayanmaktadır.

[*] - Bu konuda temel delil Hz. Ali'nin (r.a.) rivayet ettiği şu hadistir: Nebi (s.a.v.) ikindiden önce dört rekat namaz kılardı. Bu dört rekatın ortasını mukarreb meleklere ve onlarla birlikte Müslümanlara ve müminlere selam vererek ayırırdı. (Tirmizi, Ebvabü's-salat, 429. Tirmizi bu hadisin hasen olduğunu söylemiştir)

[*] - Semure şöyle demiştir: Allah Resulü (s.a.v.) imamın selamına karşılık vermemizi, birbirimizi sevmemizi, birbirimize selam vermemizi emretti. (Ebu Davud, Salat, 1001; İbn Mace, İkametü's-salat, 921)

[Soru]: "İmam kendisine uyanlara selam vermeye niyet eder" ifadesinde niyet etmenin bir anlamı yoktur. Çünkü imam ın selam verirken cemaate zaten hitap etmesi niyete gerek bırakmamaktadır. Sarih söz niyeti gerektirmez. (Genel kural)

Nitekim namaz dışında kişi bir topluluğa selam verdiğinde, sünnete uymuş olmak için ayrıca selama niyet etmesine gerek yoktur.

[Cevap]: Namaz dışındaki durumdan farklı olarak burada namazdan çıkış hali diğeri ile [cemaate hitap etmek ile] çeliştiği için niyete gerek duyulmuştur.

BİR SONRAKİ SAYFA İÇİN AŞAĞIDAKİ LİNK’E TIKLAYIN

ON ÜÇÜNCÜ RÜKÜN: RÜKÜNLERDE TERTİBE RİAYET [RÜKÜNLERİ SIRASINA UYGUN YAPMAK]