|
FERAİZ / MİRAS HESABI |
XIV. TASHİH-İ MES'ELE
(EN SON ORTAK PAYDAYI
BULMAK)
76. Nevevi
daha sonra mirasa konu olan paylar arasındaki ilişkiler konusunu ele almıştır.
[Sayılar arasında dört tür
ilişki söz konusudur:]
[1. Eşitlik]
İki sayı birbirine eşit
olursa, örneğin bir pay 1/3, diğer pay 2/3 olsa burada 3 sayıları birbirine
eşittir. Örneğin ölenden geriye iki tane ana-bir kardeş veya iki tane ana-bir
olmayan kız kardeş kalsa bunların paydalarında eşitlik söz konusudur. Böyle bir
durumda paydalar hakkında "eşit" ifadelerinin kullanılacağı açıktır.
Bu payda ortak payda olarak kabul edilir. Eşitlikten kasıt şudur: İki sayıdan
biri diğerinden çıkarıldığında geriye sıfır kalıyorsa eşitlik söz konusudur.
[2. Sayılardan Birinin
Diğerinin Katı Olması (tedahül)]
İki sayı birbirinden
farklı olmakla birlikte küçük sayı büyük sayıdan iki veya daha fazla defa
çıkarıldığında sonuç sıfır oluyorsa bu iki sayı arasında tedahül var demektir.
Örneğin 3 sayısı 6, 9 ve 15 sayısına tedahül etmektedir. 6 sayısından 3 sayısı
iki kere çıkarıldığında 6 sayısı ortadan kalkmaktadır. 9 sayısından 3 sayısı 3
kere çıkarıldığında geriye sıfır kalmaktadır. 15 sayısından 3 sayısı 5 kere
çıkarıldığında 15 sayısı ortada kalmamaktadır; çünkü 3, 15 sayısının beşte
biridir. Küçük sayı büyük sayının içine dahil
olduğundan burada iki sayı arasındaki ilişkiye "tedahül"
(girişimlilik) denilmiştir. Aslında "tedahül" ifadesi her iki sayının
birbiri içine girmesi gerektiği gibi bir anlamı çağrıştırsa da aslında burada
küçük sayı büyüğüne girmektedir. İki sayı arasında girişimlilik söz konusu
olursa büyük sayı payda kabul edilir.
[3. Ortak Bölenlilik
(tevafuk)]
İki sayı birbirinden farklı
olmakla birlikte her ikisi [birbirine bölünemeyip] üçüncü bir sayıya
bölünebiliyorsa bu ikisine "mütevafıkan / ortak
bölenli iki sayı" denilir. Örneğin 6 ve 4 sayıları ortak bölenli olup her
ikisi de 2'ye bölünebilir. Zira 6'dan 4 çıkarıldığında geriye 2 kalır. 4'ten
iki defa 2 çıkarılırsa geriye sıfır kalır. Böylece 2 sayısı sayesinde
rakamlardan birini sıfırlamak mümkün mümkün
olmaktadır. Bu sayı 6 ve 4 sayısının dışında bir sayıdır.
Şu halde bu iki sayı
ortak bir bölene sahiptir ki bu da 2'dir.
İki sayı ortak olarak 3'
e bölünebiliyorsa ortak bölen üç olur. Aynı durum lArakamına
kadar da devam eder. Çünkü burada bakılacak olan şey, bir sayısının,
sıfırlamanın kendisi ile gerçekleştiği sayıya olan oranıdır. Sıfırlama hangi
sayıyla gerçekleşiyorsa bir sayısı onun payı kabul edilir, diğer sayı da payda
kabul edilir. Örneğin 1 sayısının 2 sayısına oranı 1/2'dir. 1 sayısının 3
sayısına oranı 1/3'tür. Tükenen sayının rakamsal değeri 10'dan fazlaysa iki
sayı arasındaki tevafuk oranlara göre olur. Örneğin 1/11 vb. Bu, sonsuza kadar
devam eder. İki sayı birden fazla ortak bölene bölünebiliyorsa bu iki sayı o
sayıların paydası 1 olma halindeki kesirlere bölünebilir. Örneğin 12 ve 18
sayıları 6, 3 ve 2'ye bölünebilmekte olduğundan bu sayılar 1/6, 1/3 ve 1/2'de
tevafuk etmektedir. Bu durumda ortak bölenlerin [kesirli olarak düşünüldüğünde]
en küçüğü [kesirsiz olarak düşünüldüğünde en büyüğü yani EBOB (OBEB] dikkate alınır. Yukarıdaki örnekte bu iki sayı 1/6'da
tevafuk ederler. 1/5 ve 1110'lar'da tevafuk eden sayılar arasında 10 sayısı yer
alır. Bu kıyas bu şekilde devam eder.
Ortak bölene sahip iki
sayıda payda eşitleme yapılırken bu sayılardan birinin ortak bölene
bölünmesinden sonra elde edilen sonuç diğer sayının bütünüyle çarpılır, çıkan
sonuç ortak payda olur.
[4. Aralarında Asallık (Tebayün)]
Üç sayısı ile dört
sayısında olduğu gibi iki sayı birbirinden farklı olup biri diğerine
bölünmediği gibi iki sayının ortak bir böleni de yoksa,
her iki sayı da ancak bire bölünebiliyorsa bu sayılar aralarında asaldır. Çünkü
4'ten 3'ü çıkardığımızda geriye bir kalır. 3 sayısını 4'ten çıkardığımızda ise
3 sayısı sıfırlanmakta [sonuç -1 olmakta]dır. Bu iki
sayıya "aralarında asal (mütebayineyn)"
denilmiştir; çünkü bu iki sayının tek ortak böleni bir sayısıdır. Bu ikisi bir
rakam olduğu halde ı sayısı rakam olarak kabul edilmez.
Aralarında iki asal
sayının ortak katını bulmak istediğimizde bu sayıları birbiriyle çarparız.
Böylece iki sayı
arasındaki ilişkinin yukarıda da belirtildiği üzere dört türlü olabileceği anlaşılmış
oldu ki bunlar; iki sayının birbirine eşit olması, bir sayının diğerinin katı
olması, iki sayının ortak bir böleninin olması, iki sayının aralarında asalolmasıdır.
İki sayıdan biri
diğerinin katı olduğunda (tedahül), ortak bölenlilik durumu (tevafuk) da söz
konusu olur. Örneğin 3 sayısı ile 6 ve 9 sayıları arasında olduğu gibi. 3
sayısı 6 ve 9 sayılarına dahildir [6 ve 9 sayıları 3
sayısının katlarıdır]. Her iki sayıda üçe bölünebilir. Bunun aksi ise söz
konusu olamaz; yani ortak bölene sahip olan iki sayıdan biri diğerinin katı
olmak zorunda değildir. İki sayı ortak bir bölene sahip olduğu halde biri
diğerinin katı olmaz. Örneğin 6 ve 8 sayısı böyledir. Bir sayının diğerinin
katı olmasının şartı, küçük sayının iki katının büyük sayıdan daha büyük
olmamasıdır. Nevevi sayılar arası ilişkilere ait bu
dört durumu payda eşitleme meselesine giriş yapmak üzere zikretmiştir.
Bir miras meselesinde
paydayı biliyorsan ve paylar mirasçılara tam olarak taksim oluyorsa burada bir
sorun yoktur.
Şayet bir sınıf mirasçı
açısından taksim kesirli oluyorsa, payın toplamı ile bu sınıftaki mirasçı
sayısı karşılaştırılır:
a. Pay toplamı ile kişi sayısı arasında asallık söz konusu
ise şayet avl var ise bunların sayısı avl işlemi sonucundaki ortak payda ile çarpılır.
b. Pay toplamı ile kişi sayısı arasında ortak bölen varsa, bu
sınıftan olan kimselerin sayısının ortak bölene bölünmesiyle elde edilen sayı
miras meselesinin paydasıyla çarpılır, çıkan sayı ortak payda olmuş olur.
Şayet taksim iki sınıf
açısından kesirli oluyorsa her bir sınıfta yer alan kişilerin paylarının
toplamı o sınıftaki kişi sayısı ile karşılaştırılır:
a. Şayet bu iki sayı arasında ortak bir bölen var ise bu
sınıf açısından ortak bölen esas alınır, ortak bölen yok ise bu terk edilir.
b. İki sınıfta yer alan şahıs sayıları eşit ise bunlardan
biri avl yapılmış haldeki ortak payda ile çarpılır.
c. İki sayıdan biri diğerinin katı ise büyük olan sayı ile
ortak payda çarpılır.
d. İki sayı arasında ortak bölen var ise bunlardan birinin ortak
bölene bölünmesi sonucunda elde edilen rakam diğer sayıyla sonra da çıkan sonuç
ortak payda ile çarpılır.
e. İki sayı, aralarında asal ise biri diğeri ile çarpıldıktan
sonra çıkan sonuç ortak payda ile çarpılır. Çıkan sonuç ortak payda olarak
kabul edilir.
Miras taksiminde üç veya
dört sınıfın bulunması halinde de durum iki sınıfın bulunduğu hale kıyas
edilir. Miras bundan daha fazla sınıfa kesirli olarak ölünmez.
Toplam payda içinde her
bir sınıfın payının ne olduğunu bilmek istersen onun ortak paydadaki payını
daha önce çarptığın sayıyla çarp, çıkan sonuç onun payıdır, daha sonra bunu o
sınıf ta yer alanların sayısına göre taksim edersin.
77. Bu bölümde payda
eşitleme meseleleri ele alınmaktadır. Payda eşitlemenin yapılabilmesi için
rakamlar arasında yukarıda belirtilen ilişkileri bilmek gereklidir. Nevevi, bu konular diğer konuların uzantısı mahiyetinde
olduğundan bu konuya "fer" başlığını koymuştur.
78. [Feraiz
ilminde] "tashıh-i mes'ele
(payda eşitleme)" ile kastedilen şey, miras taksiminde her hak sahibine
mirasını kesirsiz olarak en küçük rakam üzerinden mirasın nasıl taksim edilceğinin belirlenmesidir. Bu yüzden buna
"tashih" denilmiştir.
79. Bir miras taksim
işleminde meselenin paydasını bildiğinde şayet bu mesel ed eki paylar mirasçılara
bölünüyorsa burada bir sorun yoktur, çarpma işlemi yapmaya da gerek yoktur.
Örneğin bir kadın
öldüğünde geride kocası ve üç oğlu kalmış olsa bu meselede ortak payda 4 olur,
her bir mirasçıya bir pay verilir. [Bunu şu şekilde gösterebiliriz: ]
Koca Oğul (3 tane)
--------------------------------------------
(Rubu') (Asabe)
1/4 3/4
(her bir oğul 1/4)
Bir kimse öldüğünde
geride karısı, üç oğlu ve iki kızı kasa bu meselede ortak payda 8 olur. Ölenin
karısı ı pay, kızlarından her biri ı pay ve oğullardan her biri de iki payalır. [Bunu şu şekilde gösterebiliriz:]
Karı Kız Oğul (3 tane)
--------------------------------------------------------------------------------
(Sümün) (A S A B E) (A S A B E)
1/8 1/8 6/8 (her bir oğul
2/8)
80. Bu paylar herhangi
bir sınıfa kesirli olarak bölünüyorsa bu sınıfın pay sayısı ile bu sınıfta yer
alan kişi sayısı karşılaştırılır:
a. Sınıf ta yer alan kişi sayısı ile pay sayısı, aralarında
asal sayılar ise bu sayılar -miras taksiminde avl
işlemi yok ise- ortak payda ile, avl işlemi var ise avl yapılmış payda ile çarpılır, çıkan sayı ortak payda
olur.
Avl olmaksızın bu şekilde yapılan taksime örnek olarak şunu
zikredebiliriz:
Bir kimse öldüğünde
geride karısı ve iki erkek kardeşi kalmış olsa bu meselede ortak payda dörttür;
kadın dörtte bir alır, kalan üç pay iki erkek kardeşindir. Üç sayısı ikiye
bölündüğünde kesirli olacağından erkek kardeşlerin sayısı ilk payda ile
çarpılır (4"2=8).
Böylece yeni ortak payda
8 olur.
[Bunu şu şekilde
gösterebiliriz:]
Karı Erkek kardeş (2)
-----------------------------------------------------------------------
(Rubu')
(Asabe)
Kesidi 1/4 3/4
Tashih-i mes'ele 2/8 6/8 (her bir kardeşin payı 3/8)
Avl işlemi yapılmış halde payda eşitlemeye şu meseleyi örnek
gösterebiliriz:
Bir kadın öldüğünde
geride kocası, beş tane ana-bir olmayan kız kardeşi kalmış olsa bu meselenin
ilk ortak paydası 6'dır. avl işlemi sonucunda ortak
payda 7 olur. Koca 3 pay, kız kardeşler 4 payalır.
[Kız kardeşlerin sayısı 5, alacakları pay 4 olduğundan] bu pay kesirsiz olarak
kız kardeşlere taksim edilememektedir. Bu iki sayı arasında tevafuk
bulunmadığından kız kardeş sayısı olan 5, meselenin avl
yapılmış haldeki ortak paydası olan 7 ile çarpılır, sonuç 35 olur. Bu payda,
hak sahiplerine tam olarak bölünür.
[Bunu şu şekilde
gösterebiliriz:]
Koca
Kız kardeş (5 tane)
----------------------------------------------------------------------------------------
(Nısıf)
(Sülüsan)
1. İlk payları 1/2
2/3
2. Payda eşitleme 3/6 4/6
3. avl
3/7 4/7
4. Tashih-i mes'ele 15/35 20/35
(Her bir kız kardeşin payı 4/35)
b. Bir sınıfın payları ile o sınıftaki mirasçı sayısı
arasında ortak bölen varsa, o sınıf ta yer alan kişilerin ortak bölen e
bölünmesi sonucunda elde edilen rakam, şayet mesel ed e avl
yok ise ilk payda ile, mesel ed e avl var ise avl yapıldıktan sonraki payda ile çarpılır. Çıkan sonuç
yeni ortak payda olur.
Bunun avl işlemi olmaksızın yapılmasına örnek olarak şunu
zikredebiliriz:
Bir kimse öldüğünde geride
annesi ve dört amcası kalmış olsa, bu meselede ilk payda 3 'tür. Anne bunun bir
payını alır, geriye kalan iki pay
[Bunu şu şekilde
gösterebiliriz:]
Anne
Amca (4 tane)
(Sülüs) (Asabe)
1. İlk payları 1/3
2/3
2. Tashih-i mes'ele 2/6 4/6
(Her bir amcanın payı 1/6)
Bunun avl işlemi yapılarak çözümüne örnek olarak şunu
zikredebiliriz:
Bir kadın öldüğünde
geride kocası, ana-babası ve 6 tane kızı kalmış olsa, bu meselede ilk payda
12'dir. Bu payda daha sonra avl işlemi sonucunda 15'e
nakledilir. Kızların bundaki payı onlara kesirsiz olarak bölünememektedir,
bununla birlikte kızların payı ile kız sayısı ortak olarak ikiye
bölünebilmektedir. Bu durumda kız sayısını ikiye bölüp (ki bu üç eder) bunu
15'le çarparız, çıkan sonuç 45 olur ki bu yeni payda kesirsiz olarak
bölünmektedir.
[Bunu şu şekilde gösterebiliriz:]
Koca
Anne Baba Kız (6 tane)
----------------------------------------------------------------------------------------------
(Rubu')
(Südüs) (Südüs) (Sülüsan)
1. ilk payları 1/4 1/6 1/6
2/3
2. Payda eşitleme 3/12 2/12
2/12
8/12
3. Av! 3/15 2/15 2/15
8/15
4. Tashih-i mes'e!e 9/45 6/45
6/45
24/45
(her bir kız 4/45)
81. Paylar, iki sınıfa
kesirli olarak bölünüyorsa her bir sınıftaki kişi sayısı o sınıftaki pay sayısı
ile karşılaştırılır:
a. Payların sayısı ile
her iki sınıftaki veya bir sınıftaki mirasçıların sayısı arasında ortak bölen
var ise, ortak böleni olan sınıf açısından ortak bölene göre işlem yapılır.
b. Her iki sınıfın veya
sınıflardan birinin kişi sayısı ile pay sayısı arasında asallık söz konusu ise
asallığın olduğu sınıf o şekilde bırakılır.
82. Her iki sınıf
açısından ortak bölenine göre hareket edildiğinde veya her bir sınıf kendi
haline bıraklıdığında yahut sınıflardan birinde ortak
bölene göre işlem yapıp diğeri olduğu hal üzere bırakıldığında bakılır:
a. İki sınıf ta yer alan
mirasçıların sayısı birbirine eşit oluyorsa bu sayılardan biri ortak paydada avl yoksa ortak payda ile, avl
varsa avl yapılmış haldeki ortak payda ile çarpılır.
b. İki sınıfta yer alan
mirasçıların sayılarından biri diğerinin katı ise çok olan sayı ortak payda ile
çarpılır.
c. İki sınıf ta yer alan
mirasçı sayıları arasında ortak bölen varsa, sayılardan birinin ortak bölene
bölünmesinden elde edilen sonuç diğeriyle çarpılır, elde edilen sonuç da şayet
meselede avl yoksa ortak payda ile, avl varsa avl yapılmış haldeki
payda ile çarpılır.
d. İki sınıfta yer alan
mirasçı sayıları, aralarında asal sayılar ise biri diğeri ile çarpılır, elde
edilen sonuç da şayet meselede avl yok ise doğrudan
ortak payda ile, meselede avl var ise avl yapıldıktan sonraki ortak payda ile çarpılır.
Bütün bu işlemler
sonucunda elde edilen rakam, miras mesel esinin ortak paydası olur.
Özetle söyleyecek olursak;
iki sınıfın payları ve insan sayıları arasında ya tevafuk olur, ya tebayün olur yahut birisinde tevafuk diğerinde tebayün olur. Şu halde ortada üç durum söz konusudur. İki
sınıftaki insan sayıları arasında ise ya eşitlik, ya katı olma, ya ortak böleni
olma yahut da aralarında asallık söz konusu olur ki burada da dört durum
bulunmaktadır. 4 ile 3'ün çarpımından elde edilen sonuç 12'dir. Her üç duruma
ilişkin dört mesele bulunmaktadır. Ben, Şarih Celaleddin el-Mahalli'nin yaptığı gibi yaparak her birine
ilişkin örnekleri meseleyi iyi anlamanız için tek tek
zikredeceğim.
Birinci Durum:
Birinci örnek:
Bir kimse öldüğünde
geride annesi, 6 tane anne-bir erkek kardeşi, 12 tane baba-bir kız kardeşi
kalsa, bu meselede ilk payda 6'dır, bu payda sonradan avl
yoluyla Tye nakledilir.
Erkek kardeşler bundan 2
payalır. Onların sayısı 2'ye bölünebildiğinden
sadeleştirme
işlemi yapılarak 3
sayısı elde edilir. Kız kardeşler için 4 pay vardır. Onların sayısı da 4'e
bölündüğünden sadeleştirme yapılarak 3 sayısı elde edilir. İki tane 3
sayısından biri, ortak payda olan 7 ile çarpılır, yeni payda 21 olur. Bu payda,
pay sahiplerine kesirsiz olarak bölünebilmektedir.
[Bunu şöyle
gösterebiliriz:]
Anne
Anne-bir
EK (06) Baba-bir KK (12)
---------------------------------------------------------------------------------------------------------
(Südüs) (Sülüs) (Sülüsan)
1. İlk payları 1/6
1/3
2/3
2. Payda eşitleme 1/6 2/6 4/6
3. avl
1/7 2/7 4/7
4. Tashih-i mes'ele 3/21 6/21(Her biri 1 pay) 12/21
(her biri 1
pay)
İkinci örnek:
Bir kimse öldüğünde
geride annesi, 8 tane ana-bir erkek kardeşi ve 8 tane baba-bir kız kardeşi
kalsa, sadeleştirme işlemi yapılarak erkek kardeşlerin sayısı 4'e, kız
kardeşlerin sayısı 2'ye çekilir. Bu iki sayı birbirinin katı olduğundan [büyük
olan] 4 sayısı ile 7 çarpılır, sonuç 28 olur. Bu pay, hissedarlara kesirsiz
olarak dağıtılır.
[Bunu şöyle
gösterebiliriz:]
Anne
Anne-bir
EK (8) Baba-bir KK (8)
---------------------------------------------------------------------------------------------------
(Südüs) (Sülüs) (Sülüsan)
1. İlk payları 1/6 1/3 2/3
2. Payda eşitleme 1/6 2/6 4/6
3. avl
1/7 2/7 4/7
4. Tashih-i mes'ele 4/28 8/28 16/28
(Her
biri 1 pay) (her biri 2 pay)
Üçüncü örnek:
Bir kimse öldüğünde
geride annesi, 12 tane ana-bir erkek kardeş, 16 tane ana-bir olmayan kız
kardeşi olsa, erkek kardeşlerin sayısı sadeleştirme işlemi yapılarak [2'ye
bölünerek] 6 sonucu elde edilir. Kız kardeşlerin sayısı da sadeleştirme işlemi
yapılmak suretiyle
[4' e bölünerek] 4
sayısı elde edilir. Bu sayılardan birinin yarısı diğeri ile çarpılır, sonuç 12
olur. 12 de [avl sonucu elde edilen payda olan] 7 ile
çarpılır, sonuç 84 olur. Bu pay, hissedarlara kesirsiz olarak dağıtılır.
[Bunu şu şekilde
gösterebiliriz:]
Anne
Anne-bir
EK (12) Ana-bir olmayan KK (16)
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(Südüs) (Sülüs) (Sülüsan)
1. İlk payları 1/6
1/3
2/3
2. Payda eşitleme 1/6 2/6 4/6
3. Avl
1/7
2/7
4/7
4. Tashih-i mes'ele 12/84 24/84
48/84
(her
biri 2 pay) (her biri 3 pay)
Dördüncü örnek:
Bir kimse öldüğünde
geride annesi, 6 tane ana-bir erkek kardeş, 8 tane baba-bir kız kardeş kalsa,
sadeleştirme işlemi sonucunda erkek kardeşlerin sayısı 3' e, kız kardeşlerin
sayısı 2' ye döndürülür. Bu iki sayı aralarında asalolduğundan
biri diğeriyle çarpılır, sonuç 6 olur. Bu sayı da avl
sonucu oluşan ortak payda olan 7 ile çarpılır sonuç 42 olur. Bu pay,
hissedarlara kesirsiz olarak dağıtılır.
Bunu şöyle göstermek
mümkündür:
Anne
Anne-bir EK (6) Baba-bir
KK (8)
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(Südüs) (Sülüs) (Sülüsan)
1. İlk payları 1/6
1/3
2/3
2. Payda eşitleme 1/6 2/6 4/6
3. avl
1/7 2/7 4/7
4. Tashih-i mes'ele 6/42 12/42 (Her biri 2 pay) 24/42
(her
biri 3 pay)
İkinci Durum:
Bu durum, iki sınıfın
payları ile sınıf ta yer alan kişilerin sayısı arasında asallık bulunduğunda
söz konusu olur. Bu duruma ilişkin örnekler şunlardır:
Birinci örnek:
Bir kimse öldüğünde
geride üç kızı, üç tane baba-bir erkek kardeşi olsa bu meselenin ilk paydası
3'tür. Her iki sınıfta yer alan şahısların sayıları birbirine eşit olduğu için
bunlardan biri ilk payda ile çarpılır, sonuç 9 olur. Bu miktar, hisse sahiplerine
düzgün bir şekilde dağıtılır.
[Bunu şu şekilde
gösterebiliriz:]
Kız
(3) Baba-bir EK (3)
-----------------------------------------------------------------------------------
(Sülüsan) (ASABE)
1. İlk Payları 2/3 1/3
2. Tashih-i mes'ele 6/9 3/9
(Her
bir kız 2 pay) (Her bir erkek kardeş 1
pay)
İkinci örnek:
Bir kimse öldüğünde
geride 3 kız, 6 tane ana-bir olmayan erkek kardeş kalmış olsa, 6 sayısı 3
sayısının katı olduğundan büyük olan 6 sayısı meselenin ilk paydası olan 3 ile çarılır, sonuç 18 olur. Bu miktar, hisse sahiplerine düzgün
bir şekilde dağıtılabilir.
[Bunu şu şekilde
gösterebiliriz:]
Kız
(3) Ana-bir olmayan EK (6)
(Sülüsan) (ASABE)
1. İlk payları 2/3 1/3
2. Tashih-i mes'ele 12/18 (her
bir kız 4 pay) 6/18
(Her
bir kardeş 1 pay)
Üçüncü örnek:
Bir kimse öldüğünde
geride 9 kız, 6 tane ana-bir olmayan erkek kardeş kalmış olsa, bu iki sayının
ortak böleni 3'tür. 9 veya 6'nın 3'e bölümünden elde edilen sayı diğeri ile
çarpılır, sonuç 18 olur. Bu sayı da ilk payda olan 3 ile çarpılır, sonuç 54
olur. Bu miktar, hisse
sahiplerine düzgün bir
şekilde dağıtılabilir.
[Bunu şu şekilde
gösterebiliriz:]
Kız
(9) Ana-bir
olmayan EK (6)
(Sülüsan) (ASABE)
1. İlk payları 2/3
1/3
2. Tashih-i mes'ele 36/54 (her
bir kız 4 pay) 18/54 (Her bir kardeş 3
pay)
Dördüncü örnek:
Bir kimse öldüğünde
geride 3 kızı, 2 tane ana-bir olmayan erkek kardeşi kalmış olsa, 3 ve 2
sayıları aralarında asalolduklarından ikisi
birbiriyle çarpılır, sonuç 6 olur. Bu sayı da ilk payda olan 3 ile çarpılır,
sonuç IS olur. Bu miktar, hisse sahiplerine düzgün bir şekilde dağıtılabilir.
[Bunu şu şekilde
gösterebiliriz:]
Kız
(3) Ana-bir olmayan EK (2)
(Sülüsan) (ASABE)
1. ilk payları 2/3 1/3
2. Tashih-i mes'ele 12/18 (her
bir kız 4 pay) 6/18
(her bir kardeş 3 pay)
Üçüncü durum:
Bu durum iki sınıfın
payları ile sınıfta yer alan kişiler karşılaştırıldığında birinde tevafuk
diğerinde asallık (tebayün) bulunduğunda söz konusu
olur. Bu duruma ilişkin örnekler şunlardır:
Birinci örnek:
Bir kimse öldüğünde
geride 6 kız ve ana-bir olmayan 3 erkek kardeş kalmış olsa, sadeleştirme işlemi
yapılarak kızların sayısı 2'ye döndürülür. [Bunun sonucunda kızlarda da
erkeklerde de 3 rakamı elde edilmiş olmaktadır.] İki tane üç rakamından bir
tanesi, meselenin ilk paydası olan 3 ile çarpılır. Sonuç 9 olur. Bu miktar,
hisse sahiplerine sorunsuz olarak dağıtılabilir.
[Bunu şu şekilde
gösterebiliriz:]
Kız
(6) Ana-bir
olmayan EK (3)
(Sülüsan) (ASABE)
1. ilk payları 2/3 1/3
2. Tashih-i mes'ele 6/9 (her bir
kız 1 pay) 3/9
(her bir kardeş 1 pay)
İkinci örnek:
Bir kimse öldüğünde
geride 4 kızı, 4 tane ana-bir olmayan erkek kardeşi kalmış olsa, kızların sayısı
olan 4, kızların payı olan 2'ye bölünür ve sonuç 2 olur. 2 sayısı [erkek
kardeşlerin sayısı olan] 4 rakamının bölenidir. Bu sayı ilk payda olan 3 ile
çarpılır, sonuç 12 olur. Bu miktar, hisse sahiplerine sorunsuz olarak
dağıtılabilir.
[Bunu şu şekilde
gösterebiliriz:]
Kız
(4) Ana-bir
olmayan EK (4)
(Sülüsan) (ASABE)
1. ilk payları 2/3
1/3
2. Tashih-i mes'ele 8/12 (her
bir kız 2 pay) 4/12
(Her bir kardeş 1 pay)
Üçüncü örnek:
Bir kimse öldüğünde
geride 8 kızı, 6 tane ana-bir olmayan erkek kardeşi kalmış olsa, kızların
sayısı paylarının sayısı olan ikiye bölünerek sonuç 4 olarak bulunur. 4 ile
erkeklerin sayısı olan 6'nın ortak böleni 2'dir. 4 veya 6 sayılarından birinin
2'ye bölümünden elde ettiğimiz sonucu diğeri ile çarparız, sonuç 12 olur. Bunu
da ilk payda olan 3 ile çarparız, sonuç 36 olur. Bu miktar, hisse sahiplerine
sorunsuz olarak dağıtılabilir.
[Bunu şu şekilde
gösterebiliriz:]
Kız
(8) Ana-bir
olmayan EK (6)
(Sülüsan) (ASABE)
1. İlk payları 2/3 1/3
2. Tashih-i mes'ele 24/36 (her
bir kız 3 pay) 12/36
(Her bir kardeş 2 pay)
Dördüncü örnek:
Bir kimse öldüğünde
geride 4 kızı, 3 tane baba-bir erkek kardeşi olsa, kızların sayısı kızların payına
bölünerek sonuç 2 olarak bulunur. 2 sayısı 3 sayısı ile aralarında asaldır. Bu
sebeple 2 sayısı 3 ile çarpıhr, sonuç 6 olur. Bu
sonuç da ilk payda olan 3 ile çarpılarak sonuç 18 olur. Bu miktar, hisse
sahiplerine sorunsuz olarak dağıtılabilir.
[Bunu şu şekilde
gösterebiliriz:]
Kız
(4) Baba-bir
EK (3)
(Sülüsan) (ASABE)
1. İlk payları 2/3
1/3
2. Tashih-i mes'ele 12/18 (her bir kız 3 pay) 6/18
(Her bir kardeş 2 pay)
83. Yukakıda
payların iki sınıfa kesirli olarak dağıtılmasını düzeltmek üzere yapılan bütün
işlemler aynen payların üç sınıfa kesirli olarak dağıtılması konusunda da
geçerlidir.
Örneğin bir kimse
öldüğünde geride iki ninesi, üç tane ana-bir erkek kardeşi ve iki tane amcası
kalmış olsa, bu meselenin ilk paydası 6'dır. Tashih-i mes'ele
sonundaki paydası ise 36'dır.
84. Aynı işlem dört
sınıf için de söz konusu olabilir.
Örneğin bir kimse
öldüğünde geride iki karısı, dört ninesi, üç tane ana-bir erkek kardeşi ve iki
amcası kalmış olsa, bu meselede ilk payda 12'dir, tashih-i mes'ele
sonucundaki payda 72'dir.
85. Vela
ve vasiyet dışında kesirli işlemler dört sınıftan daha fazla olmaz. Bunun
delili tümevarımdır; çünkü tek bir miras işleminde farklı sınıftan mirasçılar
bir arada bulunduğunda mirasçıların sayısı beş sınıftan fazla olamaz. Nitekim
bu konu erkek ve kadın mirasçıların bir arada bulunması konusunda geçmişti. Beş
sınıfın arasında ise kadının kocası, baba ve anne yer ahr,
bunların sayısı ise birden fazla olamaz. Şu halde bunların payları kesin olarak
sorunsuz bir şekilde dağıtılmaktadır.
Vela ve vasiyette ise kesirli işlemler dört sınıftan fazla
olabilir.
86. Tashih-i mes'ele yapıldıktan sonra mirasçılardan her bir sınıfın
toplam payını bulmak için, bir sınıfın payını -şayet meselede avl işlemi varsa- avl yapılmış
haldeki ortak payda ile çarpmak gerekir. Bunun sonucunda bulunan miktar o
sınıfın toplam payıdır. Çarpma işlemi sonucunda bulduğumuz bu pay daha sonra o
sınıf ta yer alan kişilerin sayısına bölünür.
EI-Muharrer adlı eserde
buna dair şu örnek verilmiştir:
Bir kimse öldüğünde
geride iki ninesi, üç tane ana-bir olmayan kız kardeşi, bir tane ana-bir
olmayan amcası kalmış olsa bu meselede ilk payda 6'dır. Payların kesirsiz
olarak bölünebilmesi için bu 6'nın 6 ile çarpılması gerekir. Sonuç 36 olur. İki
ninenin payı 1/6'dır. 36'nın 6'da biri 6'dır. Bu 6, 2 nineye bölündüğünde her
bir ninenin payı 3 olur. Kız kardeşlerin payı 4/6'dır, bu da 24 pay
yapmaktadır. 24 sayısı 3 kız kardeşe bölündüğünde her birinin payı 8 olur.
Amcanın payı ise 1/6'dır.
[Bunu şu şekilde
gösterebiliriz:]
Nine
(2) Ana-bir olmayan Amca Ana-bir olmayan KK (3)
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(Südüs) (Sülüsan) (ASABE)
1. nk
payları 1/6 2/3 Kalan
2. Payda eşitleme 1/6 4/6 1/6
3. Tashih-i mes'ele 6/36 (her
bir nine 3 pay) 24/36 (her bir KK
8 pay) 6/36
Mirasçılardan her bir
sınıfın payını, meseleyi çözmeden önce bilmek istersen, o mirasçının payını,
kalan mirasçıların sayısı ile çarp, çıkan sonuç her bir mirasçının payıdır.
Yukarıda zikredilen örnekte iki ninenin başlangıçtaki payı olan 1 sayısını kız
kardeşlerin sayısı olan 3 ile çarparsın, daha sonra bunu amca sayısı olan 1 ile
çarparsın, sonuç 3 olur. İşte bu, her bir ninenin payıdır. Aynı şeyi diğerleri
için de yapabilirsin. Bu yöntem yalnızca paylar ile o pay sahiplerinin sayısı
ve her bir sınıfta yer alan insanların sayıları arasında asallık ilişkiSi bulunduğunda uygulanabilir.
BİR SONRAKİ SAYFA İÇİN
AŞAĞIDAKİ LİNK’E TIKLAYIN