Ana Sayfa

LAHAK - İNTEHA’L-LAHAK – RECE’A

Sözlükte bir kimsenin ardından yetişmek manasına gelen Lahak hadis yazarken metinden düşen kelime veya ibarelerin haşiye de gösterilmesinden ibarettir.

Hadislerin yazılışı sırasında metinden düşen kelime veya ibarelerin haşiyede gösterilmesi için takip edilen usulü konuya geniş yer veren İbnu's-Salah şöyle tarif eder:

''Satırda kelime veya ibarenin düştüğü yere yukarı doğru bir çizgi çizilir. Bu çizgi Lahak'ın yazılı olduğu haşiye tarafına doğru kısaca eğilir. Bu çizginin karşısına haşiyeye Lahak'ın yazılmasına başlanır. Lahak haşiye de sağ tarafta olmalıdır.

Eğer Lahak olan ibare kağıdın ortasına uzanacak kadar uzun ise sığacak yer olduğu takdirde kağıdın alt tarafına değil üst tarafına doğru aşağıdan yukarı yazılır. (Ulum, 171,2)

Eski bir el yazmasından aldığımız şu metin misal olarak verilebilir:

Bu ibarede görüldüğü gibi katip el-Avvam'dan sonra ''an ibrahim'' lafızlarını ibareden düşürmüştür. Belki de mukabele esnasında düşen kelimenin farkına varmış ve ibarenin gireceği yeri işaretlemek üzere yukarı doğru bir çizgi çekmiş sonra haşiye de yazılacak yere doğru eğmiştir. Çizginin tam karşısına gelen yere ise Lahak'ı yazmıştır. Dikkat edilirse Lahak'ın bittiği yere bir de sad ve ha harflerini koymuştur. (Zem, V.17/a)

İbnu's-Salah'a göre Lahak olan ibarenin bittiği yere böyle 'sad' ve 'ha' harflerini koymak gerekir. Bazıları bununla beraber re ce ayn harflerini de yazarlar. Bazıları da Lahak la yazılı metindeki ibarenin bitişmesini gösterecek şekilde Lahak olan kısmın bittiği yere metinden düşen kısmından sonraki kelimeyi de yazmışlardır. Bu metod daha çok mağribilerle hadis yazma işini iyi bilenlerin metodudur. er-Ramehurmuzi de bu usulü benimsemiştir. (Muhaddis, 606) Ne var ki bu metod benimsenemez zira pek çok kelimenin söz arasında hakikaten tekrar edildiği olur. Bu tekrar ise bazılarını yanıltabilir ve tekrar eden kelimenin sözün aslından mı olduğu yoksa Lahak'ımı gösterdiği husunda şüpheye sokabilir. er-Ramehurmuzi'nin Lahak yerinden başlayıp haşiye'de Lahak'ın baş tarafına kadar uzanan bir çizgi çekilmesi usulü de benimsenemez; zira bu usul her ne kadar Lahak'ı fazlasıyla açıklıyorsa da yazıyı karalamaktan ve kirletmekten ibarettir. Bilhassa Lahak çok olduğu metinlerde karalama daha fazla olur. (Ulum, 172).

Şu hale göre Lahak Hadis yazarken yanılma sonucu metinden düşen kelime veya ibarelerin usulü dairesinde işaretlenerek metne yazılmasıdır. Hadis'in aslında olmayan kelimelerin çeşitli yollarla metne girmesine mani olmak bakımından Lahak üzerinde titizlikle durulmuş, usulleri tesbit edilmiştir.