MÜCTEHİD'LERİN TABAKALARI
71 MUTLAK MÜCTEHİDLER: (El-Müctehid fi'ş
Şer'i): Bütün şer'i delillere hakkı ile vakıf olup; gerek
ûsul-i fıkıh, gerekse fer'i meselelerde (hiç kimseyi taklid
etmeden) ictihad'da bulunan ulemâ bu sınıftandır. Sahabe-i
Kiram, Said b. El Müseyyeb ve İbrahim Nehai gibi tabiûnun
fakihleri, İmam-ı Azam Ebû Hanife, İmam-ı Malik, İmam-ı
Şafii, İmam Ahmed b. Hanbel, İmam-ı Evzai, Muhammed b. Cerir
Et Taberi, Davûd-û Zahiri, Süfyan Es Sevri, Hasan El Basri,
Muhammed El Bakır, Cafer Es-Sadık, Ebû Sevr, Leys b. Saad ve
bunun gibi yüzlerce ulemâ bu sınıftandır. Mutlak
müctehidler; ictihadda kullandıkları usûlü, şer'i delillere
dayanak tesbit etmişlerdir. Dolayisiyla, zaruri hallerin
dışında birbirlerini taklid etmeleri caiz değildir.(100)
Sahabe-i Kiram (Allahû Teâla (cc) hepsinden razı olsun)
arasında görülen bütün ihtilâflar; fer'i konularda cereyan
eden "ictihad" farklılaşmasından ibarettir. Resûl-i
Ekrem (sav)'in; "ictihad'ın da isabet eden müctehid'e iki,
isabet edemeyene de bir sevab verileceği" yolundaki beyanı
esas alındığı zaman; Sahabe-i Kiram'a dil uzatmanın
kat'iyyen caiz olamıyacağı kavranır. Mutlak müctehid'lerin
tamamı için aynı hüküm geçerlidir. Nitekim Molla Hüsrev
"Şahidlikleri kabul edilip edilmeyeceği" kişileri
tasnif ederken: "Selefe açıkca küfür ve ta'n eden
kimselerin de şahidlikleri kabul edilmez. Selef; sahabe-i güzin
ve müctehid ulemâdır. Çünkü bu işler (Selef'e küfür ve
ta'n etmek) o kimselerin akıllarının ve mürüvvetlerinin
(Haysiyetlerinin) kusurunu gösterir. Böyle büyük bir vebalden
kaçınmayan kimse, yalan söylemekten de çekinmez"
hükmünü zikreder.(101)
72 Mutlak müctehid'lerin tamamı, aynı zamanda
"Mezhep" kurucusu durumundadır. Dolayısıyla halk
arasında yaygın olan "Dört Hak Mezhep" tabiri; ile
her ne kadar saliki bulunan "Ehl-i Sünnet" mezhebleri
kasdediliyorsa da, isabetli değildir. Zira diğer mutlak
müctehidlerin "Zann" altında tutulması tehlikesi
mevcuddur. Şer'i hududları muhafaza için her türlü
ızdıraba boyun eğen ve sabırla İslâmı tebliğ eden;
"Mutlak Müctehid'lerin" tamamını hayırla yadetmek
borcundayız. Allahû Teâla (cc) hepsinden razı olsun.
73 MEZHEB'TE MÜCTEHİDLER: (El Müctehid fi'l
Mezheb): İctihad ûsulü'nde bir mutlak müctehidi taklid edip;
fer'i meselelerde müstakil müctehid olan ulemâ bu sınıfa
dahildir. İbn-i Abidin: "Mezhep'te müctehid'lerin"
Usûl-i fıkıh'ta bağımlı, fer'i meselelerde mutlak
müctehid'e muhalefet edebilen kimseler olduğunu kaydeder.(102)
Mesela: İmam-ı Yusuf, İmam-ı Muhammed ve İmam-ı Züfer;
usûl-i Fıkıh'ta İmam-ı Azam Ebû Hanife'ye tabi olmakla
birlikte, fer'i bazı meselelerde ona muhalefet etmişlerdir.
74 MESELE'DE MÜCTEHİD'LER: (El Müctehid fi'l
Mesail): Mutlak müctehid'den, kat'i bir hüküm nakledilmeyen
meselelerde "İctihad" yapan ulemâdır. Bunlar; mutlak
müctehid'e gerek usûl'de, gerek fürû'da muhalefet edemezler.
İbn-i Abidin: "Mesele'de müctehidleri" şu şekilde
tarif etmektedir: "Hassaf, Ebû Cafer-i Tahavi, Ebû Hasen
El Kerhi, Şemsü'leimme Hulvani, Şemsü'leimme Serahsi,
Fahrû'lislâm Pezdevi, Fahruddin, Kadıhan ve emsali
bunlardandır. "Bu zevat, usûl ve füru'da İmam-ı Azam'a
muhalefet edemezler. Ancak nass olmayan meselelerde usûl ve
kavaide göre hüküm çıkarırlar."(103)