PARAYI PEŞİN VERİP MALI
VERESİYE ALMAK
(SELEM)
1414 Önce kelime üzerinde
duralım. Selem; lûgatta vezin ve mana itibariyle selef gibi
"Önceden verilen, takdim edilen" manasına gelir.(101)
İleride teslim edilecek malı; peşin para ile satma hadisesi
söz konusudur. Feteva-i Hindiyye'de: "Selem; peşin para
veya peşin verilen bir malla, veresiye bir mal satın almak
demektir"(102) hükmü kayıtlıdır. Resûl-i Ekrem
(sav)'in hicreti sıralarında; Medineliler, birbirlerinden
bir-iki yıllığına borç hurma alıyorlardı. Bununla ilgili
olarak Resûlallah (sav): "Borçlanabilirsiniz!.. Ancak
borçlananlar malum kile, tartı ve belirli süre dahilinde
borçlansınlar"(103) buyurmuştur.
1415 İbn-i Abbas (ra):
"Şehadet ederim ki; şüphesiz Allahû Teâla (cc) selemi
mübah kıldı ve onun hakkında kitabında uzun bir ayet inzal
buyurdu. Bu ayette: "... Ey iman edenler!... Malûm bir
müddete kadar (belirli bir süre) birbirinize
borçlandığınız zaman, onu yazınız..." (El Bakara
Sûresi: 282) emri verilmiştir. Selem akdi sünnetle de
sabittir"(104) hükmünü zikreder.
1416 Bilindiği gibi; bir
kimsenin yanında bulunmayan veya zimmetinde olmayan bir malı
satması mümkün değildir. Nitekim Hz. Hakim b. Hizan (ra)'dan:
"Resûlullah (sav) yanımda olmayanı satmaktan beni
nehyetti"(105) hadisi mervidir. Molla Hüsrev, selemin kitap
ve sünnetle sabit olduğunu beyandan sonra: "Selem,
ümmetin icmaı ile de meşrudur. Kıyas buna muhaliftir.
Çünkü selem; ortada mevcut olmayanın satılmasıdır. Lakin
bu noktada kıyas, zikredilen deliller (eser) sebebiyle
terkedilmiştir"(106) diyerek konuya açıklık getirir.
Sonuç olarak; selem, şer'an muteber olan şartlar içerisinde
Resûl-i Ekrem (sav)'in beyan ettiği bir ruhsattır. Şimdi
"Selem Akdi'nin" sahih olabilmesi için gerekli
şartları izaha gayret edelim.
1417 Selem akdi; "acilen
ödenenle, ileride teslim edilecek malı almaktır"(107)
Dolayısıyla hem "Acilen ödenen", hem de
"ileride teslim edilecek mal" hususunda; tarafların
kat'i bilgi sahibi olması şarttır. Selemin rüknü: "Bir
kimsenin, bir başka şahsa: "- Sana, şu mahiyette
(özelliklerini beyan ederek) bir mal için, şu kadar parayı
(ve malı) teslim ettim" demesi, muhatabı olan şahsın da:
"- Aldım" ikrarında bulunmasıdır. Selem akdi,
alışveriş lafzı ile yapılır. Essah olan budur. Serahsi'nin
"Muhiyt'inde" de böyledir."(108).
1418 Acilen ödenen paraya
(veya mala) "Re'sûlmal" adı verilir. Bununla ilgili
şartlar şunlardır:
1) Re'sûlmal'in cinsini
açıklamak; Türk lirası, dolar, mark vb... Eğer mal ise
miktarını beyan etmek.
2) Nevini açıklamak; bir
beldede değişik para birimleri kullanılıyorsa, hangisi ile
yapılacağını açıklamak.
3) Sıfatını açıklamak.
4) Miktarını, şüpheye yer
bırakmayacak şekilde beyan etmek.
5) Kontrol edilmesi; yani
sahte para veya sahte mal olmaması.
6) Selem meclisinin (başında
veya sonunda) teslim alınması şarttır.(109).
1419 İleride teslim edilecek
mala "Müslemûnfiyh" adı verilir. Acilen ödenende
(Re'sûlmal'de) aranan ilk dört şart (yani, cinsi, nev'i,
sıfatı ve miktarı) ileride teslim edilecek malda da aynen
aranır. Bunun dışında yedi hususun (şartın) taraflarca
bilinmesi gereklidir. Şimdi bu onbir şartı, kısaca izah
edelim:
1) Cinsinin açıklanması:
Buğday, arpa veya benzerleri gibi.
2) Nev'inin beyan edilmesi:
Sulu arazi buğdayı, susuz arazi buğdayı vs.
3) Sıfatının belirlenmesi:
İyi buğday, orta halli buğday vs.
4) Miktarının
açıklanması: Şu kadar ölçek, şu kadar adet veya şu kadar
metre vs.
5) Teslim zamanının kat'i
olarak tespiti: Selemde en yakın müddet bir aydır. Fetva bunun
üzerinedir. Muhiyt'te de böyledir.(110) Satıcının ölümü
halinde, bu müddet geçersiz olur. Terekesinden ödenir.
6) Vasıf ile zabturapt
altına alınabilen mallardan olması: Bu da kendi arasında
dört kısma ayrılır.
a) Ölçekle satılanlardan
(Keyliyyât'tan) olması
b) Tartı ile satılanlardan
(Vezniyyat'tan) olması
c) Uzunluk ölçüsü ile
satılanlardan (Mezrûat'tan) olması
d) Birbirine yakın olmaları
dolayısıyla adet olarak satılan mallardan olması.
7) Ödenecek yerin ve taşıma
şeklinin belirlenmesi: Eğer bu husus kararlaştırılmazsa;
akdin yapıldığı yer esas alınır.
8) Selem akdi yapılan malın,
çarşı ve pazarda inkitaya uğrayan mallardan olmaması: Yani
süre dolduğu an, sevkedilebilme imkânının bulunması.
9) Belirlemekle, belirlenmesi
mümkün olan mallardan olması: Mesela; dinar ve dirhemler
hakkında selem caiz değildir.
10) Akid içerisinde
muhayyerlik şartının bulunmaması.
11) Para veya malın, faiz
illetinden birini ihtiva etmemeleridir.(111).
1420 Selem'in hükmü: Peşin
para veya mal veren müşterinin; bu yolla satın aldığı
malda, mülkiyet hakkının belirli bir süre içerisinde sabit
olmasıdır.(112).
1421 Selemde ikale (iki
tarafın isteği ile aktin bozulması) caizdir. Taraflar, teslim
edilecek malın (müslemunfiyhin) tamamında ikale yapmak
durumundadırlar. Önceden ödenen para (veya mal) geri
verilir.(113).
1422
Bir kimsenin, selem yapmak üzere, başka bir şahsı vekil tayin
etmesi; bu vekilin de, selem şartlarına uygun olarak akit
yapması caizdir. Vekilin; selemi ikale etmesi de
mümkündür.(114).