SERMAYE ŞİRKETLERİ (ŞİRKETÜ'L EMVAL)
1443 İki veya daha fazla
şahısların; ticaret yapmak için, kâr ve zarara ortak
olmaları şartıyla, her birinin belli bir meblağa sermayeye
iştirak etmeleri sonucu "Şirket-i Emval" meydana
gelir. Sermaye şirketleri ya "mufavaza" veya
"inan" şirketi olur. Şimdi bunlar üzerinde duralım.
A) MUFAVAZA ŞİRKETİ
1444Önce kelime üzerinde
duralım; kelimenin kök sigası olan "fevd"; bir işi
başkasına tevdi etmek, eşit olmak ve her şeye eşit
şartlarda iştirak etmek gibi manalara gelir.(145)
"Fevda" burada; eşit şekilde iştirak manasınadır.
İmam-ı Merginani; "Fevda" manasında olan
Mufavaza'da; başlangıçta ve sonuçta eşitliğin
gerçekleştirilmesi kaçınılmazdır."(146) diyerek,
kelimenin "Müsavat, eşitlik" manasında
kullanıldığına işaret etmektedir.
1445 Hanefi fûkahası,
Resûl-i Ekrem (sav)'in: "Mufavaza ortaklığı
yaptığınız zaman, onu güzel yapınız"(147) ve
"Mufavaza ediniz!.. Çünkü o bereketin en büyük
olanıdır"(148) Hadis-i Şeriflerini esas alarak
"Şirket-i Mufavaza'nın" caiz olduğunda ittifak
etmiştir. İmam-ı Malik (rha) "Mufavazayı (meşru mu,
değil mi) bilmiyorum" derken(149) İmam-ı Şafii (rha)
mufavazanın caiz olmadığını beyan etmiştir.(150) Zira
ortaklardan her birinin kendi malından gelen kâra diğerini
ortak kılmasının aldatma olduğu kanaatindedir. Bu husustaki
hadislerin ise "Garib" veya "Zaif" olduğunu
esas almışlardır.
1446 MUFAVAZA ŞİRKETİ
NASIL MEYDANA GELİR?: Şartları haiz iki kişi: "Biz
mufavaza ortaklığı yapacağız. Az olsun, çok olsun, beraber
alıp, beraber satacağız. Toptan olsun, perakende olsun, peşin
olsun, veresiye olsun; her birimiz kendi reyi ile iş yapacak.
Allahû Teâla (cc)'nın vereceği rızkı (kârlı ve zararlı)
taksim edeceğiz" derlerse, şirket-i mufavaza teşekkül
etmiş olur. Muzmarat'ta da böyledir.(151) Mufavaza şirketi;
hür ve bülûğa ermiş iki mü'min arasında kurulabilir. Zira
ortaklar arasında her yönden eşitlik aranır.
1447 MUFAVAZA'NIN ŞARTLARI:
Şirket; ticari bir olay olduğu için önce "Sermaye"
üzerinde duralım. Şirkete dahil olacak ortakların; bütün
mallarını sermaye yapmaları söz konusudur. Bu malların
miktar ve değer bakımından eşit olması şarttır.(152)
Ayrıca şirket sermayesinin; nakit ve tedavülde geçerli bir
para olması gerekir.(153) Ortaklar; başkası üzerinde bulunan
alacaklarını sermaye yapıp, mufavaza kuramazlar. Ayrıca mal
ve akarların şirket sermayesi yapılması da caiz değildir.
1448 Ortaklar kefalet ehlinden
olmalıdır. Yani; hür, bülûğa ermiş, akıllı ve aynı
dinden olmalıdırlar.(154) Müslümanla, zimmet ehl-i gayri
müslim arasında mufavaza şirketi kurulamaz.(155) Zira,
mufavazada ticarette serbest olmak da esastır. Gayr-i müslim
zimmi; şarap, domuz vs. gibi haram olan şeylerin de ticarete
konu olmasını isteyebilir. Kendisi için bunlar mal
hükmündedir, ama mü'min için mal hükmünde değildir.
Dolayısıyla eşitlik bozulur.
1449 Mufavaza şirketi; hem
vekaleti, hem de kefaleti ihtiva etmektedir.(156) Bu sebeble her
ortak, ticaretin konusuna giren sorumluluk, gasb, helâk gibi her
türlü konularda, diğer ortağının kefilidir.
MUFAVAZA'NIN KISIMLARI
1450 MUFAVAZA - TEKABBÜL
(SANAİ - AMEL) KISMI: Amel şirketi kurulurken ortaklar
mufavaza sözünü veya mufavaza şartlarını haiz bir şekilde
bu şirketi gerçekleştirmişlerse, böyle bir şirket
"Mufavaza-Tekabbül Şirketi"dir.(157) Bu durumda her
ortak; iş kabulünde bulunabilir ve bundan doğacak zarar ve
sorumlulukları paylaşır.
1451
MUFAVAZA - VÜCÛH (KREDİ) KISMI: Vekâlet ve
kefalet ehliyetine haiz iki şahıs; veresiye mal alıp, peşin
satmak, kârı aralarında yarı yarıya müşterek ve birbirine
kefil olmak üzere şirket kursalar, böyle bir şirket vücûh
(itibar, kredi) şirketinin mufavazası olur.(158).