HACB'IN TARİFİ VE
ÇEŞİTLERİ
1929
Önce kelime üzerinde duralım. Hacb lûgatta; men etmek,
kaldırmak ve def etmek gibi manalara gelir. Ferâizde:
"Mûrisin (Ölen kimsenin) yakın akrabasının, daha uzak
olanları mirâstan düşürmesine veya onların mirâslarını
azaltmasına "Hacb" denilmiştir"(66) Genel kaide;
derecesi mukaddem olan (yakın olan) vârisin, muahhar olanı
(sonra geleni) mirâstan hacb edeceğidir. "Hacb-i
Noksan" ve "Hacb-i Hirman" olmak üzere ikiye
ayrılır. Meselenin daha net olarak kavranabilmesi için; her
ikisi için de birer örnek verelim: Karı-kocanın birbirinden
alacağı miktarı; çocukların varlığı veya yokluğu ile
değişir. Ölen kadının çocuğu yoksa; kocası malın
yarısını alır. Ancak Çocuğu varsa; kocaya düşen miktar,
dörtte bire (1/4) iner. Kadın; ölen kocasının çocuğu
yoksa, malın dörtte birini (1/4) alır. Çocuğun varlığı
halinde bu miktar sekizde bire (1/8) düşer. İşte bu
farklılaşma "Hacb-i Noksan"dır. dikkat edilirse
çocuğun varlığı veya yokluğu mirâsın miktarının
değişmesine sebeb olmaktadır. Mûrisin (ölen kimsenin)
babasının, dedesinin veya çocuklarının bulunmaması
hâlinde; anne bir kardeşlerine mirâs düşer. Fakat onların
varlığı (yani ölen kimsenin, babasının, dedesinin veya
çocuklarının); anne bir kardeşlerin mirâstan tamamen mahrum
olmalarına sebebtir. Buna da "Hacb-i Hirman" denilir.
Hanefi fûkahası; bu konu üzerinde hassasiyetle durmuş; yakın
ve uzak akrabanın durumlarını ayrı ayrı ele
almıştır!..(67)