“EZ'ZEVÂCİR AN İKTİRATÎL-KEBÂİR”

İSLÂM'DA HELÂLLER VE HARAMLAR “BÜYÜK GÜNAHLAR”- I

Bu Kitab Niçin Yazıldı?

“..., size Rabbinizden bir öğüd, gönüllerde olan (dert)lere bir şi­fâ, mü’minler için bir hidayet ve rahmet gelmiştir. [1]

Hamd, Allah'a mahsustur (O'na hamd ederim). O Allah ki kul­larına olan merhametinden ve kendi şanına yaraşır bir gayretle Kur'an-ı Kerîm'in yasaklayıcı kesin Nas'ları ve bunları açıklayan büyük kişilerin ortaya koydukları açık delilleri ile küçük ve büyük her türlü günahların etrafına yaklaşmağı yasakladı da bu sayede onları her türlü zillet ve cehennem azabından korudu. Onlar da ken­dilerine bu yolda çekidüzen verme imkânını buldular.

Ben, beni her türlü kötülüklerden koruyacak ve iyiliklere yönel­tecek şekilde, Allahu Teâlâ’nın eşi, dengi olmayıp ibadete lâyık olan yalnız kendisi, Efendimiz Muhammed aleyhi'sselâm’ın da O'nun ku­lu ve Resulü olduğuna şehâdet ederim. O peygamber ki, Allahu Teâlâ, emir ve yasaklarında ona uymamızı ve onun ahlâkı ile ahlâklanmamızı emretmiştir. Salât ve selâm ona ve onun, üstün vasıflan hâiz olan “Ashâb”ına olsun.

Bundan sonra bilmiş ol ki, Hicri 753 yılında uzun süre kendi ken­dime kebâir [2] ve kebâir ile ilgili yasaklayıcı, korkutucu ve azâb va'd edici bütün hükümleri delilleri ile birlikte ve gerekli açıklama­ları da içine alan bir eser yazmayı düşündüm. Fakat ne yazık ki te­reddüt içinde kaldım. Çünkü Mekke-i Mükerreme'de gerekli malze­meye sahip değildim. Bu hal, asrının imamı ve zamanının üstadı olan Hafız Ebû Abdullah ez-ZehEbi'ye nisbet edilen bir kitap elime geçin­ceye kadar devam etti. Ne yazık ki bu eser de susuzluğumu gidermek ve maksadımı ifade etmek için kâfi gelmedi. Çünkü bu zat, bu eser­de gerekli araştırma, inceleme ve tertibe riâyet etmedi. İşte bu ve kebâirin çoğalması, insanların gizli ve aşikâre günahlardan kaçınma­maları, beni bu eseri yazmaya sevk etti.

Zira insanlar isyana daldı, şehvetlerine uydu, aldandı ve cennet­ten uzaklaşmaya yöneldiler. Akıbetlerini unuttu, kötülüklere aldırış etmez oldular; Allah'ın azab ve mekrinden emin olmuş bir tavır içi­ne girdiler. Bu mühletin sonucunun bir kahir olacağını anlayamadı­lar. Beşeriyyeti bu vartadan kurtarmak için bir hizmet olmak üzere yukarda anlattıklarımı ve düşündüklerimi içine alan bu eseri yazma­ya başladım. Eserimin bu yönde zecr edici, men' edici, va'z edici olma­sını Allah'tan dilerim. Bu dilek sebebiyledir ki esere Ez-Zevâcib An İktirafil-Kebâir adını verdim.

Arzu ettiğim şekilde tamamlanmasını; şehirli - köylü bütün Müslümanların bundan yararlanarak iç ve dışlarını temizlemelerini Cenâb-ı Hak'tan dilerim. O, bana yeter ve ne güzel koruyucudur. Her hal ü kârda O'na yönelir ve O'ndan yardım dilerim. Güvenim ancak O'nadır. O'na tevekkül eder, O'na dayanırım. O, her şeyin ve Arş'ın Rabbidir. O'nun dilediği olur. Kuvvet ve kudret O'nundur.

Kitabı bir mukaddime ve iki bâb üzere tertip ettim. Mukaddime Kebire'nin tarifini ve âlimlerin kebâir hakkında söylediklerini yaz­dım. Birinci bâbta batini Kebire'leri ve fıkhın bâbları ile ilgisi bulun­mayan Kebire ile ilgili hususları yazdım. İkinci bâbta zahiri kebâir'i Şafiî fıkhına uygun bir üslûp üzere yazdım. Birbirinden daha çirkin ve fahiş olan günahlar hakkındaki açıklamaları ve her birinin merte­besini yerinde açıkladım. Kitaba, tevbenin fazileti hakkında bir de Hatime ekledim. Sonra cehennemi, vasıflarını, cehennemdeki azâb çeşitlerini; daha sonra da cenneti, vasıflarını ve oradaki çeşitli nimet­leri anlattım. Maksadım, insanları cennetten alıkoyup cehennem aza­bına sürükleyen kebair'den korumak ve cennet için gerekli çalışma­ları yaptırmaktır.

Allahu Teâlâ hepimizi cennet ehlinden kılıp Cemâliyle şereflene­cek kullarından eylesin. O, her şeye kaadirdir. Duaları kabul eden de O'dur. Âmîn.[3]

Mütercimlerin Önsözü

Böyle bir eserin tercemesini bize nasib eden Allahu Teâlâ'ya sonsuz hamd-ü senalar ederiz.

Âlemlere rahmet olarak gönderilen yüce peygamberimiz Hazret-i Mukammed'e, O'nun âl ve ashabına salât ve selâm ederiz.

Bundan sonra bilmiş ol ki; yasaklananı terk etmek, emredileni yapmaktan önce gelir. Bunun için her şeyden evvel dinimizin yasaklarını ve özellikle bü­yük günahları bilmemiz lazımdır. Gerçi bunları yedi ve yetmiş olarak sayan birçok kitaplar olduğu gibi, kebâiri ayırmak için her birinin izlediği kuralları da vardır. Fakat müellif Heytemi gibi 476 kebâiri ve bunlarla ilgili delilleri - âyet ve hadîsleri- bir arada toplayan olmamıştır.

Müellif merkum, büyük günahları diğerlerinden ayırmak için üç esas ka­bul etmiştir:

1- Hakkında had -dünyada peşin ceza- vârid olan,

2- Hadisde hakkında şiddetli veid vârid olan,

3- Hakkında telin vârid olan günahlardır.

Eserde kelime farkı ile ayrı ayrı rivayet edilen hadîslerin tercemede çoğu yerde yalnız birinin metin veya terceme olarak alınması ile yetinilmiş, diğer rivâyetlerin de kaynakları gösterilmiştir. Tercemede bütün rivayetlerin buluna­bilen kaynaklan dipnotta belirtilmiştir. Bazı önemli konularda da gerekli açıklamalar yapılmıştır.

Yukarda belirttiğimiz gibi, şimdiye kadar bütün bu günahtan, onlarla ilgi­li rivayetleri; Gazali ve benzeri din âlimlerinin görüşlerini bir araya toplayan böyle bir esere tesadüf etmemiştik. Müfti, vaiz ve imam-hatip gibi bütün din görevlileri ile tüm Müslümanların şiddetle muhtaç olduktan ve aradıklarını kolayca bulabilecekleri bu eseri, bütün din kardeşlerimize dinî bir hizmet olmak üzere terceme etmiş bulunuyoruz.

Tercemede vâki hataların, önce Cenâb-ı Hak'dan ve sonra da muhterem okuyucularımızdan affını dilerken, gördükleri eksiklikleri adresimize bildirme­lerini rica eder, eserin müellifine Cenâb-ı Hak'dan garik garik rahmetler diler­ken; bu tercemeden bütün Müslümanların faydalanmasını ve emeğimizi rızasına muvafık kılmasını Allahu Teâlâ'dan halisane niyaz ederiz.

                                                                                            Mütercimler Ahmed Hulusi Serdaroğlu, Lütfi Şentürk[4]

Takriz

Şahabeddin lakabıyla anılan Ahmed Heytemi, hicri onuncu yüz­yılda yaşamış Şafii âlimlerinden değerli bir zattır. Muteber eserler vermiştir; bunlar arasında ilk olarak Arabçadan Türkçeye çevrilen “Ez-Zevacir An-İktirafi'1-Kebâir” adındaki eseri, taşıdığı özellikler bakımından büyük bir önem arz eder!

İslâm dininin hükümleri, emirler ve yasaklar diye iki kısma ay­rılır. Yapılması istenen ve yapılmasında sevab bulunan şeylerle ilgi­li hükümler, emirlerdir. Yapılmaması istenen ve yapılmasında bir gü­nah bulunan işlerle ilgili hükümler de yasaklardır. Yayımlanan dini eserlerin çoğu ibadetlerle ilgili konuları ihtiva ettiklerinden, yasaklarla ilgili konulara bu eserlerde dağınık olarak rastlanır. Halbuki iba­det ve muamelâta müteallik konular bu fıkıh kitaplarında bölümle­re ayrılmak suretiyle tertip ve tanzim edilmişlerdir. Merhum Ahmed Heytemi’de bu fıkıh usulüne uygun olarak her konu ile ilgili yasak­lan toplamış ve kaynak olacak bir eser meydana getirmiştir. Haram­lar ve yasaklar konusunda şimdiye kadar böyle geniş bir eser Türk­çeye çevrilmemiştir.

Böyle kaynak olacak bir eseri Türkçeye çevirerek büyük bir boş­luğu doldurmaya muvaffak olan değerli hocamız Ahmed Serdaroğlu'na ve Lütfi Şentürk'e teşekkür etmeyi borç sayarız. Diğer taraf­tan bu kıymetli Kitaba gereken ihtimamı göstererek titizlikle basımı­nı yapan “Kayıhan kayınları” Sahihlerini de tebrik ederken, daha birçok faydalı eserler yayınlayarak irfan âlemine hizmet etmelerini Cenab-ı Hakk'dan niyaz ederim.

                                                                                                                    A. Fikri Yavuz (İstanbul Eski Müftüsü)[5]

MUKADDİME

Bilmiş ol ki imamlardan bir cemaat günahların küçüğü de ola­cağını kabul etmemiş, bütün günahları kebâîrden saymışlardır. Üstad Ebû İshak el-İsfirânî, Kaadı Ebû Bekir el-Bâkıllâni, e1-İrşad'da Îmâmu'l-Harameyn, el-Murşid'de İbnu'l-Kuşayri bunlar­dandır. İbn Fûrek de Eş'âire'den böyle bir rivayette bulunmuş ve bu görüşü tercih ederek tefsirinde, “Bize göre Allahu Teâlâ'ya karşı yapılan isyanın hepsi kebâir'dir. Bunların bir kısmına Sagâir denme­si izafîdir, yâni büyüğüne nisbetle küçüktür demektir.

“Eğer yasak edildiğiniz büyük günahlardan kaçınırsanız sizin (öbür) kabahatlerinizi örteriz.”[6] âyet-i celile'sinin zahiri de bu sözün izafî olduğuna delâlet eder. Mu'tezile’nin günahı; Sağire ve Kebire olarak ikiye ayırmaları, doğru değildir.” dedi. Hatta Kitabının bazı bölümle­rinde de Ashâb-ı Kiram’ın bu görüşte ittifak ettiklerini kaydetti. Subki de buna itimad eder. Kaadı Abdulvahhab, “Bir isyana sağire demek mümkün değildir, ancak kebâir'den kaçınmakla o günah küçülür.” demiştir. Abdulvahhab'ın bu sözü, Taberânî'nin İbn Abbas (r.a.)'dan munkatî olarak rivayet ettiği “Yasak edilen her günah Kebire'dir.”[7], (Diğer rivayette:

“Allah'a isyan sayılan her günah Kebire'dir.” şeklindedir) sözüne uygundur. İbn Abbâs (r.a.)'a kebâir'den sorulduğunda bu şekilde cevap vermiştir.

Cumhûr-i ulemâ isyanı, Sagair ve Kebâir diye ikiye bölmüşlerse de mâna bakımından aralarında fark yoktur. Ayrılık, Sağâir ve Ke­bâir diye adlandırmakta ve bunları mutlak veya izafi olarak zikret­mektedir. Çünkü her iki görüş sahibi de günahlardan bir kısmının adalete mani olup diğer bir kısmının mani olmadığında ittifak etmişlerdir. Birinci görüş Sahihlerinin yani günahların küçüğü olmaz diyenlerin, Allahu Teâlâ'ya karşı yapılan isyana küçük demek­ten kaçınmaları, Allahu Teâlâ'nın şanının yüceliğine ve O'nun aza­bının şiddetine nazarladır. Çünkü O'na karşı yapılan her kusur bü­yüktür. Cumhur, buna bakmamış, çünkü bunun böyle olduğu meydandadır. Onlar bizatihi mâsiyeti Kebâir ve Sağâir'e bölmüşlerdir. Zira Allahu Teâlâ:

“Allah size küfrü, fâsıklığı ve isyanı çirkin gösterdi.”[8], buyurmak­la bizzat kendisi günahı üçe bölmüş; bir kısmına küfür, diğer kıs­mına fısk adını verirken bir diğerine fısk dememiştir. Yine Allahu Teâlâ,

“(O güzel hareket edenler) ufak ufak suçlar hâriç olmak üzere, gü­nahın büyüklerinden ve fuhuşlardan kaçınanlardır.”[9], buyurmuş ve isyanı üçe bölmüştür. Nitekim yakında geleceği gibi Sahih hadisde Kebâir yediye, diğer rivayette de dokuza kadar sayılmıştır. Bir di­ğer Sahih hadisde;

“Ve şuradan şuraya kadar olan (ibadet) ler, Kebâir'den kaçınmak şartüyle aralarındaki küçük günahlara keffâret olur.” buyurulmak-la kebâir bir kısım günahlara tahsis edilmiştir. Eğer günahların hep­si kebâir olsaydı buna cevaz olmazdı. Aynı zamanda zararı daha büyük günahlara kebâir demek daha uygundur. Nitekim,

“Eğer yasak edildiğiniz büyük günahlardan kaçınırsanız, sizin (öbür) kabahatlerinizi örteriz,”[10], ayet-i celilesi, günahların sağâir ve kebâir'e taksiminde sarihtir. Bunun için İmam Gazali, “Kebire ile Sagire arasındaki farkı inkâra kalkışmak doğru olmaz. Zira bunlar şeri'at yollarından öğrenilmiştir.” demiştir.

Günahları küçük ve büyük olmak üzere ikiye ayıranlar da Kebire'nin tarifinde ihtilaf etmişlerdir. Ashabımızın Kebire'yi tarifle­rinde bir kaç vecih vardır:

Birincisi: Kitab ve Sünnette özellikle o günahı işleyen hakkın­da veîd (azâb ile korkutma) vârid olan günahtır. Er-Ravza'nın ve diğer bazı kitapların ibaresi böyledir. Müteahhirin (sonradan gelen bazı âlimler) ibareden şiddet kaydını kaldırmış ve hakkında yalnız veid vârid olan günahları Kebâir'e katmışlardır. Bunlar. Kitab ve Sünnetin veid - korkutma- bulunan her günahta şiddet kaydı mevcut ve onun lâzım'î vasfıdır demişlerdir. “Özellikle” kaydını koymakla umumî olarak hakkında veid vârid olanlar Kebire olmaktan çıkar. Bazıları da veîd, Kitap ve Sünnette vârid olduğuna göre. Kebire olmak için tahsise lüzum yoktur. Umumî veid, Kebire olmak için yeterlidir, dedilerse de bu doğru değildir, zira onların “Kitabın ve sünnetin nassı ile” sözü, açık ve meydandadır.

İkincisi: Haddi, yani dünyada dayak, recm ve kısas gibi ceza­lan gerektiren suçlar kebâirdendir, dediler. Beğâvî ve diğer bazıla­rının görüşü budur. Rafii:

“Bu görüş, çoğunluğun görüşüdür. Bu­nunla beraber ikinci görüşe daha çok meylederler. Fakat birincisi, Kebâir-i açıklamalarında anlattıklarına daha uygun düşer. Çünkü onlar, öyle Kebire'lerden bahsederler ki hiçbiri hakkında had yoktur. Riba ve yetim malı yemek, anaya babaya âsi olmak, akraba ile münâsebeti kesmek, sihir, söz gezdirme ve yalan şahitliği gibi. Bü­tün bunları büyük günahlardan saydıkları halde hiçbiri hakkında had yoktur.

Her ne kadar Zeyleî, âlimlerin ikinci tarife daha meyyal olduk­larına işaret ediyor, “Havi-i Sağîr” sahibi ve diğer bazıları buna da­yanarak ikinci tevcihin tercih edildiğini kesinlikle söylüyorlarsa da” bütün bu anlattıklarımız birinci tarifin daha doğru olduğunu gös­termektedir. Bu arada EzraTnin, benim söylediğimi tasrih ederek, Bu iki zâtın “Ashâb, ikinci tarife meyyaldir.” dediklerine şaşıyorum. Zira bu, çok uzak bir ihtimaldir.” dedi. Fakat bunu söyleyenlerin maksadı, her ne kadar had yoksa da hakkında nass vârid olanlar Müstesnadır şeklinde ise durum: hafifler. Haklarında, had vârid ol­madığı halde Buhârî ile Müslim'de ana ve babaya isyan ile yalan şa­hitliği kebâir'den sayılmışlardır, buna ne dersiniz? Sorusu da orta­dan kalkmış olur. Bununla beraber birinci görüşe sahip olanlara da bazı sorular yönelir. Onların Kebire dedikleri öyle günahlar var ki bunlar hakkında şiddetli veid vârid olmadığı halde bunlara da -ta­riflerine rağmen- Kebâir demişlerdir. Yine bunun gibi ilerde anlatılacağı üzere İbn Abdüsselâm, hakkında nass vârid olmadığı halde ittifaklı olarak bazı Kebâirlerden söz etmiştir.

Üçüncüsü: Kebâir, haram olduğuna nass vârid olan, yahut cin­sinden olan başka bir isyana had terettüp etmek, hemen farz olan bir farzı terk etmek, şehâdet, rivayet ve yeminde yalancı olmak gibi hu­suslardır. Hirevi “İşrâf”ında, Şurayh “Ravza”da genel icmaa aykırı olan her sözün de Kebâir'den olduğunu ilâve etmişlerdir.

Dördüncüsü: İman ve diğerleri, her cerime -günah- Kebâir'dir, demişlerdir. Nitekim Kafi'i “El-İrşâd” adlı Kitabında böyle demiş, ancak çerim yerine cerire yazmıştır ki aynı mealdedir. İbn Kuşayri “El-Murşid”de, imâm Subki ve diğer bazıları bu görüşü tercih etmişlerdir. Subki “Nihâye”sinde “Adamın yaptığı bir kusur -dine ihanet olmamak şartıyle- takva bakımından ihanete delâ­let ederse, işte bu, Kebire'dir. Şayet azimsiz kendisinden sâdır olur­sa, bu da Sağîre'dir”, demişlerdir. Yaptığı iş, dinin aslına ihanet an­lamını taşırsa bu, küfürdür. Gerçi küfür, büyük günahların en bü­yüğüdür, fakat biz, küfrü değil, büyük günahları anlatıyoruz.

Bermâvi, “Muteahhirîn (sonradan gelen âlimler) İmâm Hasan'ın görüşünü tercih etmişlerdir. Belki de ileride anlatılacağı gibi, sünnet­te mufassal olarak anlatılan ve kıyas yolu ile bunlara katılanları da­ha geniş şekilde içine almış olur.” demiştir. Bermavî, İmâm Hasan'ın görüşüne, Ezra’i’nin  itiraz ettiğini görmemiş gibidir. Çünkü Ezra'i, Sağâir'den sayılan bazı günahlar üzerinde düşündüğün vakit, onun mutlak olarak saydığı Sağâir'ler üzerinde duraklarsın.” dedi. Sanki o, bu sözü, İbn Ebi'd-Dem'in itirazından almış gibidir. Bunu “El-Hadim”de açıklayarak:

“O, bu sözü, İbn Ebi'd-Dem “Zâbitu’n-Nihâye”de bu görüşe dahil edilmiştir”, dedikten sonra, “El-Hâdim'de bunu daha da geniş­leterek:

“Sen birinci imamın sözünü düşündüğün vakit onun, bunu Ke­bire için bir hudud kabul etmediğini - bunu böyle anlayanlar Müs­tesna- anlarsın. Zira bu, hissen anlaşılan küçük günahlara da şâmildir. Halbuki onlar Kebâir değillerdir. Bununla beraber bu ta­rif, aşağıda sayacağımız Kebâir'in efradını içine aldığı için daha şü­mullüdür, fakat hissen anlaşılan küçük günahları da içine aldığı için ağyarını mani değildir.

Bermavi, Rafi’i’den yukarıdaki tevcihleri naklettikten sonra, “Mu­hakkiklerden bazıları haklarında nass varid olan ve kıyas ile tesbit edilen bütün Kebâir'leri içine alan bir tarif yapabilmek için, bütün bu tarifleri birleştirmenin daha uygun olacağını; zira tariflerden bi­rinin içine aldığı Kebâir'i diğeri alamamaktadır.” dediğini söyledi.

Ben de derim ki, hayır, biraz düşünen için imamın bu tarifin­de hiç bir Kebâir'in hâriçte kalmadığı kolaylıkla anlaşılır.

Ezra'î “E1-Hâdim”de Rafi’i’nin söylediklerini anlattıktan sonra, “En doğrusu, bu tariflerin her biri Kebâir'in bir bölümünü anlatmış olup, hepsi ile beraber bütün Kebireler anlatılmış olur.” dedi. Bu­nun için Kebire'yi tarif ederken, Mâverdî, “Haddi gerektiren veya üzerine veid terettüb eden günahtır.” dedi.

İbn Atıyye de, “Haddi gerektiren veya cehennem azabiyle kor­kutulan veya hakkında telin vârid olan her günah Kebâir'dir.” demiştir. İbnu's-Salâh ve diğerlerinden de buna benzer tarifler yakın­da gelecektir.

İmâm'ın “îzin verilmeyen her cerime Kebâir'dir” tarifine itiraz edilmiştir. Bu tarife göre insanlarca hoş karşılanmadığı hissen ifade eden bir lokma hırsızlığın ve yabancı kadını öpüp ellemenin de Ke­bâir'den olması gerekir. Halbuki bunlar Kebâir'den değillerdir, den­miştir. Bu itiraza verilen cevapta, bu gibi günahların Kebâir'den sa­yılmaları çoğunluğun görüşü olmakla beraber, bu iki günahın da Kebâir'den olduğunu söyleyenler vardır ki, buna itiraza mahal kal­maz. Eğer bunların Kebâir olmadığına ittifak olaydı, o vakit itiraz yerinde olurdu.

Beşincisi: Bazıları da Kebire'yi -Haddi gerektiren veya kendi­sine veid terettüb eden günahtır. Sağîre de, cezası az olan günah­tır.” şeklinde tarif etmişlerdir. Bu tarif de Maverdi'nin “El-Hâvî” ad­lı eserindeki tarifidir.

Altıncısı: Kendi zatındaki illetten dolayı yasak ve haram liaynihi olan şeyler Kebâir'dir. Şayet bir kimse bunlardan birini -ya­saklanmış başka şeyleri de katmak suretiyle- irtikâb ederse bu Kebire aynı zamanda Fahişe de olur. Meselâ, zina, büyük günah­lardandır. Fakat bu, komşunun karısı ile yapılırsa fahiş bir Kebire olur.

Sağîre, hakkında nass bulunmayan bir şeyi irtikâb etmek veya nassın anlattığı şekilden başka şekilde o günahı irtikâb etmektir. Şayet bunu da, yasaklanmış bir iki günaha irtikâb etmek suretiyle işlerse, o da Kebâir olur. Meselâ, yabancı kadını elleyip öpmek, kü­çük günahtır, fakat bu komşunun ailesi ile yapılırsa -işin içine bir de komşu hakkı girdiği için- Kebire olur. İbnu'r-Rif'a ve di­ğerleri Kaadı Hüseyin'den, o da Huleymi'den böylece rivayet etmiş­lerdir. Yeri geldiğinde genişçe anlatılacaktır. Buna göre her gü­nahta Kebire ve Sağîre vardır. Sağire, kendisine eklenen diğer gü­nahlarla Kebire'ye dönüştüğü gibi, Kebire de diğer günahların ona eklenmesiyle fahiş hal alır ve buna “Kebire-i Fahişe” denir. Küfür, fahişenin en kötüsüdür. Yani diğer günahlarla benzerlik kabul etmeyen en büyük bir günahtır. Bütün bunlarla ilgili olarak verdiği misalleri sırası geldikçe anlatacağız.

Yedincisi: Kitap da “Haramdır” kelimesiyle geçen her şey Kebire'dir. Bunlar da dört şeydir: ölü eti, hınzır, yetim ve benzerinin ma­lını yemek ve savaş alanından kaçmak. Bu tarife göre Kebâir'ler dörde inhisar etmiş olur.

Sekizinci Tarif: Kebâir'i herkesin anlayabileceği şekilde sayı al­tına alabilmek için belirli bir tarifinin bulunmamasıdır. Vahidî “Basît” adlı eserinde buna dayanarak, “Doğrusu herkesin anlayabile­ceği şekilde Kebâir'i içine alacak bir tarif yoktur. Eğer böyle efra­dını cami, ağyarını mâni bir tarif olaydı hiç kimse Sağâir'i irtikâb etmeğe aldırış etmez ve bunu mubah sayarlardı. Ancak Allahu Teâlâ -hepsi açıkça bilinmeyecek şekilde- Kebâir'i gizledi ve bu saye­de insanlar Sağâir'den de kaçmak zorunda kaldılar. Çünkü birçok günahların Kebâir ve birçoklarının da Sağâir oldukları anlatılırken, birçokları da sükût ile geçilmiş ve haklarında kesin bir hükme va­rılmamıştır. Fakat çoğunluk, Kebair'in bilinmiş olduğu görüşüne var­mış, ancak bir tarif, bir kaide veya saymak suretiyle bilinebilecekle­rinde ihtilâf etmişlerdir.” demiştir.

Anlattığımız şu sekiz tarif dışında Muteahhirîn (sonradan ge­len âlimler) ve diğerlerinden rivayet edilmiş daha pek çok tarifler vardır. Bunlardan bazıları:

Hasan, İbn Cübeyr, Mücahid ve Dahhak, “Cehennem ile korku­tulan her günah Kebâirdir.” demişlerdir.

Gazali, “Korku duygusu olmayıp vicdanen azâb duymadan, iha­net ve cür'etle yapılan her günah Kebâirdir. Fakat şehevî arzuları­na mağlûp olarak pişmanlık ve korku duygusu ile yapılan günahlar da Sağîre'dir.” demiştir. Yine Gazali başka bir yerde Kebâir'le ilgili olarak şöyle demiştir: “Kebâir'i sayarak anlatmağa imkân yoktur. Çünkü bunlar rivayet yolu ile bilinir. Halbuki bunların tamamını sayan bir rivayet yoktur.” Fakat Alai buna itiraz ederek, Şayet Gazali, haklarında nass varid olan Kebair’i de bu hükmün içine alıyorsa, o zaman korku ve pişmanlık duygusu ile yapılan zinanında Kebair olmaması gerekir ki bunun böyle olmadığı yani zinanın mutlak surette Kebair olduğu ittifaklıdır. Şayet haklarında nass varid olmayan günahları kastediyorsa, o zaman bir dereceye kadar gerçeğe yaklaşmış olabilir” demiştir.

İbn Abdüsselam bu hususta tenkid edilen bir tarafı şudur: Allahu Teala’ya sövmek, Resullerinden birine hakaret etmek, Kabe veya Mushaf-ı Şerif’i pislikle kirletmek gibi günahların kebire olduklarında şüphe yoktır. Bu tenkide, bunlar şirkin içindedir, diye cevap verilir.

Şems Bermavi, “Bütün bu tenkidler, kebire’yi küfür ve diğer günahlara teşmil ettiğimiz vakit nazara alınır. Yoksa İmamu’l-Haremeyn’in sözünden anlaşılan,küfür dışında kalan Kebair kastedildiği vakit bu tenkidlere mahal kalmaz” demiştir. Her ne kadar küfre en büyük Kebair denir ise de, burada bahis konusu değildir.

İbn Abdüsselam bu söylenenleri anlattıktan sonra der ki:   

“Yine bunun gibi, namuslu bir kadını kendisiyle zina edecek olan bir ada­mın yanına getiren veya bir insanı öldürecek adama teslim edenin günahı, öksüz malı yiyen kimsenin günahından daha büyük oldu­ğunda şüphe yoktur. Bunun gibi, düşmana rehberlik yaparak Müslümanların saklı bulundukları yerleri gösteren kimse de savaş ala­nından kaçan kimseden daha büyük günah işlemiştir. Çünkü düş­manın Müslümanlara mal, can ve namus yönünden her türlü kötü­lüğü yapacaklarını bile bile bunu işlemiştir. Yine bunun gibi, birisi­nin aleyhinde yalan konuşması sebebiyle onun öldürüleceğini bile­rek bu yalanı söylemesi de en büyük günahlardandır”. Bütün bun­ları ve benzerlerini sıralayarak anlatmağa devam etti ve “Bazı âlim­lere göre, hakkında veid –korkutma- had –ceza- veya tel'in varid olan her günah Kebire'dir.”, dedi ve “Buna göre yolu göste­ren bu istikameti tayin ettiren alametleri, nişan ve işaret ve hudut­ları değiştirmek de Kebâirdendir. Zira bunun hakkında da tel'in va­rid olmuştur.”, diye ilâve etti. Buna göre, hakkında veid, tel'in ve had vârid olan günahlar gibi fesadı olan her günah da Kebire'dir.

İbn Dakik diyor ki: “Yapılan günahın zararı tek yönlü olarak düşünülmemeli, diğer zararları da göz önünde bulundurulmalıdır. Çünkü günahın bir tek zararını düşünüp hüküm vermekte insan bazan yanılabilir. Meselâ, içkinin zararlarından ilk akla gelen sarhoş­luk ve akli dengenin bozulmasıdır. Şayet biz, içkinin bu zararını tek yönlü olarak ele alırsak, az miktarda içkinin Kebâir'den olmaması gerekir. Çünkü bir kaç damla içki sarhoşluk vermez. Halbuki şara­bın bir katresi dahi haram ve bir damlasını içmek de Kebire'dir. Çün­kü az, insanı çoğa götürür. İşte bu zarar, o katreyi büyük günah yapar”.

Celâl Belkini, İbn Dakîk'in, şarabın katresi hakkındaki açıkla­malarını İbn Abdüsselâm daha önce yaptıktan ve “Kavâid” adlı ese­rinde bunu anlattıktan sonra, “Bu hususta hiç bir âlimin koymuş olduğu bir usûl ve kaideye rastlamadım.” demiştir. Belki de bu sö­zünden muradı, “itirazdan kurtulmuş bir kaide veya efradını cami, ağyarını mani bir tarif bulamadım,” demek istemiştir,” demiştir.

Bu hususta Muteahhirin'in beyanlarından birisi de İbnu's-Salah'ın fetvâsındaki sözüdür. Nitekim Celâl Belkini, “Ben de bu görüşü kabul ediyorum.” demiştir. Buna göre, mutlak surette, işte bu, büyük bir günahtır, denen her günah Kebire'dir. Bununla bera­ber bunun da bazı alâmetleri vardır. Bunlar kitap ve sünnette; dünyada ceza tertibi, cehennem azabı ile korkutmak, lanetlemek ve bu günahı irtikâb edene “Fâsık” denebilmek gibi şeylerdir.

Şeyhu'l-îslâm Barzi “Hâvî” üzerine yazdığı tefsirinde bunu özet­leyerek “Gerçek şu ki; herhangi bir günaha kitap ve sünnette veîd, had veya teftin vârid olur veya zaran hakkında veîd ve had vârid olanların birinin zararına denk olur veyahut bu, yaptığı iş haklarıda nass vârid olan Kebâir'in küçüğüne benzerse, işte bunlar Kebâir’dir. Meselâ, masum zanniyle öldürdüğü adam için sonradan kısas hakkının var olduğunun anlaşılması veya yabancı kadındır zanniy­le zina ettiği bir kadının sonra kendi karısı olduğunun anlaşılması gibi.” demiştir. Bu sonradan anlattığını İbn Abdüsselâm -Kavaid'in­de daha önce anlattığını da İbn Abbas (r.a.)'ın, “Allahu Teâlâ'nın cehennem va'di, gazab, lanet veya azabı ile sonuçlandırdığı her gü­nah Kebâir'dir.” dediği bunu teyid eder. Bunu İbn Cerîr İbn Abbâs (r.a.)'dan rivayet etmiştir.

Şunu bilmiş ol ki yukarda kaydettiğimiz tarifler, efradını ca­mi ağyarını mani değil, belki takribi tariflerdir. Yoksa bunları tam mânasiyle zabt etmek mümkün değildir. Diğer bazıları da herhangi bir tarif ile onları bir kaide altına almadan teker teker Kebâir'i say­mışlardır, İbn Abbâs (r.a.) ve diğerlerinden gelen bir rivayette Kebair, Nisa sûresinin başından:

âyetine kadar sayılan günahlardır, demişlerdir. Diğer bazıları da büyük günahların yedi olduğunu söylemişlerdir ki:

“Helak edici yedi (günahtan) sakının. (Bunlar) Allah'a eş tutmak, si­hir, haklı olarak öldürülenden başka, Allah'ın haram kıldığı adamı öldürmek, yetim malı yemek, ribâ yemek, harbin kızıştığı gün geri dönmek, evli mü’min ve hiç bir şeyden haberi olmayan kadınlara if­fetsizlik isnad etmek.”[11], hadisde buyurulmuştur. Yine Buhari ile Müslim'in diğer rivayetlerinde şöyle buyurulmuştur:

“Kebair, Allah'a ortak koşmak, sihir (yapmak ve yaptırmak), anne ve babaya asi olmak ve adam öldürmektir”. Ayrıca Buhari “Yemin-i ğamûs”i, Müslim ise “Yalan yere yemin”i ziyâde etmişlerdir.

Bunların cevabında deriz ki: Resûl-i Ekrem, o zamanın icablarına göre açıklanması gereken büyük günahları saymışlardır, yok­sa büyük günahlar yalnız bunlardan ibarettir demek değildir. Hz. Ali, Atâ, Ubeyd İbn Umeyr, Kebâir'in yedi olduğunu söyleyenlerden­dir. Kebâir'in on dört, on beş olduğunu söyleyenler bulunduğu gibi İbn Mesûd (r.a.) gibi dört olduğunu söyleyenler de vardır. Ayrıca İbn Mesûd (r.a.)'den Kebâir'in üç başka bir yerde de on olduğuna dair rivayetler vardır. Abdurrazzak ve Taberânî'nin İbn Abbâs (r.a.)'dan rivayetinde yediden ziyâde yetmişe yakın oldukları söylenir, İbn Abbâs (r.a.)'in en büyük talebelerinden olan Saîd İbn Cübeyr, sınıf ve nevileri bakımından Kebâir'in yedi yüze yakın olduğunu söyler. Bu rivayeti Taberânî Saîd'den o da İbn Abbâs (r.a.)'dan nakletmiştir. Şöyle ki: Adamın biri İbn Abbâs (r.a.)'a:

“Kebâir yedi midir?” diye sorunca, İbn Abbâs (r.a.):

“Yediye değil, yediyüze yakındır, ancak istiğfar sayesinde Kebire diye bir şey kalmadığı gibi, israr ile de Sağire Kebire'ye dönü­şür,” buyurdu. Bizim adamlarımızdan Deylemi,

“Biz kendi gayreti­mizle telif ettiğimiz bir risalede Kebâir'i topladık. Bunlar kırkın üs­tündedir.” demiştir. Bu da İbn Abbâs (r.a.)’ın görüşüne yakındır.

Şeyhülislâm Alâf “Kavâid” adlı Kitabında anlattığına göre Re­sûl-i Ekrem'in sarih olarak bildirdiği Kebâir'i bir risalede topladı. Bunlar; Allah'a eş tutmak, adam öldürmek, zina yapmak -bunun en fahişi, komşu karısı ile münâsebette bulunmaktır-, savaştan kaçmak, zibâ yemek, yetim malı yemek, iffetli kadına iffetsizlik isnad etmek, sihir yapmak ve yaptırmak, haksız yere Müslümanın ır­zına dil uzatmak, yalan yere şahitlik yapmak, nemime ve söz gez­dirmek, hırsızlık yapmak, içki içmek, Kabe'ye saygısızlıkta bulun­mak, verilen sözü ve yapılan pazarlığı bozmak, sünneti terk etmek, hicretten sonra taarrub (Taarrub, Medine'ye hicret ettikten sonra kendisine cihad borç olup savaşa hazırlanacağı yerde, “Hayır, ben bedeviyim” deyip geri, eski haline dönmek demektir). Allah'ın rah­metinden ümit kesmek, Allah'ın mekrinden emin olmak, suyunun fazlasını yolcuya vermemek, idrar sıçramasından kaçınmamak, ana ve babaya isyan etmek, onlara kötü söz söylemeğe sebep olmak ve vasiyeti yerine getirmemektir ki bunlar, hadîsde haklarında nass varid olan yirmi beş Kebâir'dir.

Ben de derim ki: Ganimet malından çalmak, erkek hayvanın dişisine binmesine mani olmak (nitekim aşağıda Bezzâr'ın rivayet ettiği hadisde Resûl-i Ekrem bunu büyük günahların en büyüklerin­den saymıştır), Beyhaki’nin rivayet ettiği Kabe'ye karşı saygısızlık göstermek, (bu da bu işi helâl görmediği vakittir), gibi günahlar da bunlara ilâve edilir. Fakat Celâl Belkini, yukarda işaret edilen Kebâirleri saydıktan sonra, “Yukarıdaki hadislerde anlatılan daha birçok Kebâir kalmıştır. Onlar da, erkek hayvanı dişisinden menetmek, sihir öğrenmek, sihir yaptırmak, Allah'a sûizanda bulunmak, gani­met malını zimmetine geçirmek, özürsüz olarak iki namazı bir ara­da kılmak gibi günahlardır.” demiştir. Fakat iki namazı bir arada özürsüz olarak kılmanın Kebâir'den olduğu hakkındaki hadis zayıf­tır. Bunlarla beraber haklarında nass varid olan Kebâir otuza çıkmış olur. Ancak erkek hayvanı dişisinden men etmenin büyük gü­nahlardan olduğu hakkındaki hadîsin senedi zayıf olduğu gibi, zaran da diğerleri gibi değildir. Hadisde zikri geçtiği için onu andık. Hırsızlık hakkında da “Kebire'dir” diye bir nass varid olmamış; nass, ganimet malından çalma hakkında varid olmuştur. Gerçi Buhâri ile Müslim'in rivayetinde

“Hırsız, hırsızlık ettiği zaman mü’min olduğu halde hırsızlık  et­mez.”[12], Nesei'nin rivayetinde de

“Şayet bunu yaparsa İslâm ipini boynundan çıkarmış olur. (Bundan sonra) bu kimse tevbe ederse Allah tevbesini kabul eder.”[13], buyurulmuştur. Bir eli ile muahede ederken diğer eliyle onu bozma işinin geçmiş hadîslerde Kebâir'den olduğu hakkında bir sarahat yoktur, ancak şiddetli veid vardır. Sünneti terk hakkında da durum aynıdır, zira sünneti terk etmenin Kebâir'den olduğuna dâir hadîs­lerde bir nass yoktur. Yalnız Müslim'in şartlarına göre Sahih oldu­ğunu söyleyen Hâkim, “Müstedrek”inde,

“Farz olan beş vakit namaz, Cuma ve Ramazan gibi ibadetler (ara­larındaki günahlara) keffârettirler. Ancak üç günaha keffâret ol­mazlar. Bunlar Allah'a eş tutmak, bir adam ile muâhedeleşip anlaştıktan sonra onu öldürmek ve bir de sünneti terk etmektir.” şek­linde bir hadîs rivayet etmiştir. Resûl-i Ekrem hadisde geçen “Neks-i Safka”yı tercemede gösterdiğimiz şekilde açıkladığı gibi, sünneti terk etmeği de cemaat ve toplumdan ayrılmakla şerh etmiştir. Ahmed ve Ebû Davûd'dan gelen

“Cemaatten bir karış ayrılan kimse İslâm bağını boynundan çıkar­mış olur.”[14], hadîsi bunu teyid eder. “Cemaatten ayrılmak” tan maksad, bid'atlere sapmaktır.

Kebire'ler ile ilgili hadîslerden bahsetmekte beis yoktur. Bunlar ikiye ayrılır. Birincisi, Kebire'den, cezasının büyüğünden, helak edi­ci olanından açıkça bahsedilen günahlardır. Diğeri de lanetlenen veya “Bunu yapan Allah'ın gazabına uğrar” diye buyurulan veya iş­lediği bu günah için şiddetli veid -korkutma- bildirilen günahlardır.[15]

Birinci İle İlgili Hadisler

1- Buharî ile Müslim'in rivayet ettiği hadisde Resûl-i Ekrem şöyle buyurmuştur:

“Size en büyük günahları haber vereyim mi? (Resûl-i Ekrem bu dik­kat emrini üç defa tekrarladıkdan sonra) “Allah'a şirk koşmak, an­ne ve babaya asi olmak, yalan şahitliği yapmak ve yalan konuşmak­tır”. (Hadisi rivayet eden zât diyor ki):

“Resûl-i Ekrem (bu yalan şahitliği sözüne kadar diğerlerini yaslanmış vaziyette anlatırken) bu­rada doğrularak oturdu ve durmadan tekrar etmeğe başladı. O de­rece tekrarladı ki keşke sükût edeydi dedik.” [16]

2- Yine Buharî ile Müslim'in diğer bir rivayetinde, Resûl-i Ek­rem Kebairi sayarken şirk ile anne ve babaya asi olmağı anlattı ve bu arada adam öldürmeği de saydı. Yalan şahitliğini ve yalan yere yemini de en büyük günahlardan saydı.

3- Yine Buhâri ile Müslim'in diğer rivayetinde râvi, Resûl-i Ekrem'e:

“En büyük günah hangisidir?” diye sordum. Resûl-i Ekrem:

“Allahu Teâlâ seni yarattığı halde Ona ortak koşmandır,” bu­yurdu. Ben;

“Evet, ya Resulallah, bu büyük, bundan sonra hangisi daha bü­yük?” diye sordum. Resûl-i Ekrem:

“Seninle yeyecek (onu bakamam) korkusu ile çocuğunu öldürmendir,” buyurdu. Ben:

“Sonra hangisidir, ya Resûlallah?” diye sordum. Resûl-i Ek­rem:

“Komşunun karısı ile zina etmendir”[17], buyurdu.

4- Yine Buhârî ile Müslim'in rivayetinde Resûl-i Ekrem,

“Büyük günahlardan birisi de kişinin anne ve babasına sövüp saymasıdır,” buyurdu. Kendisine:

“Hiç insan kendi anne ve babasına söver mi?” diye soruldu. Re­sûl-i Ekrem:

“Evet, adam başkasının babasına ve annesine söver, o da onun babasına ve annesine söver”[18], buyurdu.

Buhârî'nin diğer bir rivayetinde, bu son günah Ekber-i Kebâir'den, en büyük günahlardan sayılmıştır. Yine Buhârî başka bir riva­yetinde de “Allah'a şirk koşmayı, adam öldürmeyi, anne ve babaya âsi olmayı ve yalan yere yemini” kebâir'den saymıştır. Başka bir ri­vayetinde de “Şirki, haksız yere adam öldürmeyi, yetim malı ve riba yemeyi, savaş alanından kaçmayı, namuslu kadınlara iftirayı, helak edici günahlardan saydı. Diğer Sahih bir rivayette de bu yedi günah ile Müslüman olan anne ve babaya âsi olmayı, Kabe'ye say­gısızlığı” da Kebâir'den saymıştır. Sidik ve idrardan sakınmamanın da Kebâir'den olduğuna dâir rivayetler gelecektir.

Şube ve diğerlerinin “zayıftır” dediği, İbn Hibbân ve diğer bazı­larının mevsuk olduğunu söyledikleri Bezzâr'ın rivayet ettiği bir hadisde, “Hicretten sonra taarrub (yâni bedevi Arap ahlâkı ile ahlâklanmak)”  [19], yine zayıf olan başka bir rivayette de, “Hicret ettikten sonra Arabîliğe dönmek” şekillerinde ziyâdeler bulunmaktadır. Hicret ettikten sonra Arabîliğe dönmek demek, Medine'ye hicret et­tikten sonra kendisine cihad borç olup savaşa hazırlanacağı yerde, “Hayır ben savaşmam, bedeviyim” deyip geri, eski haline dönmesi demektir. Nitekim seleften (geçmiş âlimlerden) bazıları:

“Hakikat kendilerine hidâyet besbelli olduktan sonra arkalarına dö­nenler (yok mu?) şeytan onları fitlemiş, onlara uzun zaman göster­miştir.”[20] âyetiyle buna delil çekmişlerdir. İbn Sirîn'in Ubeyde'den gelen “Hicretten sonra Arabîliğe, bedevîliğe irtidad ve dönüş kebâirdendir.” rivayeti de buna uygun düşer. Havileri arasında munker birisi bulunan Taberâni'nin rivayetinde Resûl-i Ekrem,

“Dikkat edin, ben size Ekber-i Kebair'i haber vereyim, Allah'a şirk koşmak, ana babaya asi olmak.” buyurdu. Resûl-i Ekrem (buraya kadar an­lattıklarını) dizlerini dikmiş ve ellerini dizlerinin altından bağlamış, bir vaziyette anlatıyordu. Hemen ellerini çözdü ve eli ile dilinin ucun­dan tutarak “Aman yalan şahitliğinden sakının”[21], buyurdu. Mudelles olan diğer bir rivayette de “Size en büyük günahları haber vereyim mi? Allah'a şirk koşmaktır.”, buyurdu ve “Kim Allah'a eş tutarsa, muhakkak pek büyük bir günah ile iftira etmiş olur.”[22], mealindeki âyetini okudu. Sonra devamla “Anne ve babaya âsi olmak­tır.” buyurdu ve: “Bana, ana ve babana şükret. Dönüş ancak bana­dır.”[23], mealindeki âyet-i celîlesini okudu. Resûl-i Ekrem bütün bunları yaslanmış vaziyette anlatırken birden toparlanıp ayakları üzerine oturdu ve “Aman yalan konuşmaktan korununuz.”[24], buyurdu.

5- Ahmed'in rivayetinde, şöyle buyurulmuştur:

“En büyük günahlar, Allah'a şirk koşmak, anne ve babaya âsi olmak. Bir kimse sabır yemini yani şahitlik yapar ve buna da sivrisineğin kanadı kadar yalan katarsa Allah, kıyamete kadar onu kalbinde bir leke kılar.”[25]

6- Bezzâr'ın zayıf senedle rivayetinde, Resûl-i Ekrem şöyle bu­yurmuştur:

“En büyük günahlar, Allah'a şirk koşmak, anne ve babaya âsi ol­mak, suyun fazlasından muhtaçları menetmek ve erkek hayvanı di­şisinden uzaklaştırmaktır.” [26]

7- İbn Murdeveyh'in senedinde zayıflık bulunan rivayetinde:

“Kıyamet günü Allah katında en büyük günahlar: Allah'a şirk koş­mak, haksız yere adam öldürmek, savaş günü Allah yolunda savaşdan kaçmak, anne ve babaya asi olmak, namuslu ve evli kadınlara dil uzatmak, sihir öğrenmek, riba yemek ve öksüz malı yemektir.”[27] buyuruldu.

İbn Ebî Hâtem'in rivayetinde de “Şarap, en büyük günahlardan­dır ve bütün kötülüklerin anasıdır. Şarap içen namazı da terk eder. Ana, teyze, hala ve diğer mahremleri ile de zina eder.” buyurulmuştur. Yine İbn Ebî Hâtem'in rivayetinde “Bir kimsenin haksız yere bir başkasının karısına dil uzatması, en büyük günahlardandır.” buyurulmuştur. Ahmed ve Ebû Davud'un,

“En büyük günahlardan birisi de haksız yere Müslümanın ırzına dil uzatmaktır.”[28], şeklindeki rivayeti de buna uygundur. Bezzâr da zayıf bir sened ile rivayetinde,

“Her kim mazeretsiz iki namazı bir vakitte kılarsa, Kebâirden bi­rini irtikâb etmiş olur.” buyurulmuştur. Yine İbn Ebî Hâtem ve Bez-zâr'ın rivayetlerinde Resûl-i Ekrem'e Kebâirlerden sorulmuş o da.

“Allah'a şirk koşmak, O'nun rahmetinden ümit kesmek ve mekrinden emin olmaktır. Bu sonuncusu da Ekber-i Kebâir'dendir.” buyur­du. Bu hadisin mevkuf olmasının akla daha yakın olduğu söylenmiş­tir. Ayrıca Dare Kutnî

“Vasiyette, hak sahibini zararlandırmak da Kebâir'dendir.”[29], diye bir hadis rivayet etmişse de, İbn Ebî Hâtem “Doğrusu bu riva­yet de mevkuftur.” demiştir.[30]

İkinci Nevi Hadîsler

1- Müslim ve diğerlerinin rivayetlerinde Resûl-i Ekrem,

“Üç sınıf İnsan var ki Allah kıyamet günü onlarla konuşmaz, onlara bakmaz ve onları tezkiye etmez. Onlar için acıklı azâb vardır.” bu­yurdu ve bunu üç kere tekrarladı. Râvi Ebû Zer:

“Bunlar mahvoldu, helak oldular, kimdirler, ya Resûlallah?” di­ye sordu. Resûl-i Ekrem:

“Böbürlenerek cübbe ve paltolarını şarlatanlar, başa kakmak suretiyle ikramda bulunanlar ve yalan yemin ile mal satanlardır.” buyurdu. Bunun diğer rivayet şeklinde helak olanlar, “Yaşlı zâni, ya­lancı hükümdar ve kibirli yoksullardır.”[31], buyurulmuştur.

Buhari ile Müslim'in rivayetlerinde bu helak olan üç kişinin “Çöl­de fazla suyu olduğu halde onu yolcuya vermeyen, ikindiden sonra öyle olmadığı halde yalan yemin ile böyledir, diye kandırıp malını satan ve dünyalık temini maksadıyle hükümdara bîat eden, istediği­ni aldığında onun emrinde kalan, fakat umduğunu bulamayınca ah­dini bozan kimsedir.”[32], şeklindedir.

2- Ahmed'in tahrîç ettiği bir hadisde de şöyle buyuruîmuştur:

“Allahu Teâlâ’nın öyle kulları vardır ki kıyamet günü onlarla ko­nuşmaz, onları tezkiye etmez ve taraflarına bakmaz.”

“Bunlar kimlerdir, ey Allah'ın Resulü?” diye sorulduğunda, Resûl-i Ekrem:

“An­ne ve babasından veya evlâdından yüz çevirip uzaklaşanlar, kendi­sini azâd edip hürriyetine kavuşturan, topluma karşı nankörlük edip onlardan ayrılan kimselerdir.”[33], buyurdu.

Müslim'in bir rivayetinde ise:

“Allah'ın, meleklerin ve bütün insanların laneti, efendilerinin izni ol­madan başkalarını efendi edinen üzerine olsun. Allahu Teâlâ farz ve nafileden hiç bir ibadeti ondan kabul etmez.”[34], buyurulmuştur.

Yine Buhâri ile Müslim'in rivayetinde şöyle buyurulmuştur:

“Söz gezdiren cennete giremez.”[35]Ahmed'in rivayetinde ise,

 “Üç kişi cennete giremez. Bunlar, devamlı içki içen, akrabaları ile il­gilerini kesen ve sihirbazlara inanan kimselerdir.”[36], buyurulmuş­tur.

3- Ahmed ve Buhârî'nin rivayetlerinde şöyle buyurulmuştur:

 “(Allahu Teâlâ buyuruyor): Üç sınıf var ki kıyamet günü bunların hasmı doğrudan doğruya benim t Benim adıma and içer, sonra ye­minini bozar yerine getirmez, hür bir adamı köle diye satar, bir iş gördürmek için bir işçiyi tutar, işini gördürür de, sonra ücretini ver­mez.” [37]

4- Ahmed ve Nesei'nin rivayetlerinde Resûl-i Ekrem:

“Anne ve babasına asi olan, devamlı içki içen ve yaptığı iyiliği başa kakan cennete giremez.”[38], buyurmuştur.

5- Ahmed ve İbn Mâce'nin rivayetlerinde

“Anne ve babasına asi olan, devamlı içki içen ve kaderi inkâr eden cennete giremez.” [39]

6- Ahmed'in zayıf bir sened ile rivayetinde Resûl-i Ekrem şöy­le buyurmuştur:

“(Şu) beş (günah) sahibi cennete giremez. Bunlar, devamlı içki içen, Sihre inanan, akrabası ile ilgisini kesen, gaybden haber veren kâ­hin ve yaptığı iyiliği başa kakanlardır.” [40]

7- Müslim ve diğerlerinin rivayetlerinde de,

“Allah'tan başkası için kurban kesene lanet olsun, anne ve babasını tel'in edenlere lanet olsun, bidati îcad edene lanet olsun, yerin alâme­tini, yolun işaretlerini değiştirenlere lanet olsun.”[41], buyurulmuştur.

8- Hâkim de Sahih olduğunu söylediği bir rivayetinde Resûl-i Ekrem şöyle buyurmuştur:

“Üç kimse cennete giremez. Bunlar, anne ve babasına asi olan, dey­yus, bir de giyim ve davranışlarında kendilerini erkeklere benzeten kadınlardır.” [42]

İşte yukarda sıraladığımız bu hadisler ile Alâi ve diğerlerinin, bir kısım günahların Kebire ve Kebire derecesinde olduklarını beyan için açık nasslar olduklarına işaret etmişlerdir. Günahları etraflıca açıklayacağımız sırada inşaallah bu hususlarla ilgili daha pek çok ha­disleri ele alacağız. Burada bunları öncelikle anlatmamızın sebebi, Alâi ve diğerlerinin sözlerinin esaslarına işaret içindir.

Ebû Talib-i Mekki'ye gelince; o da Kebâir'i on yediye çıkarmıştır. Bunların dördü kalbdedir ve şunlardır:

Allah'a şirk koşmak,

İsyana devam etmeğe niyetli olmak,

Allah'ın rahmetinden ümidi kesmek,

Allah'ın mekrinden emin olmaktır. Dördü de dildedir ve şunlardır:

İftira etmek.

Yalan şahitliği yapmak.

İnsanın durumunu veya bir uzvunu değiştiren sihir,

Hakkı ibtal eden veya batılı yerleştiren yalan yemindir. Üçü de midededir. Onlar da:

Haksız olarak haramı, yetim malını yemek,

Riba yemek,

Sarhoşluk veren şeyleri yemek ve içmek,

İkisi de edeb yerindedir. Bunlar:

Zina ve livatadır,

İkisi de eldedir ve şunlardır:

Adam öldürmek.

Hırsızlık yapmak.

Birisi ayaktadır.

O da savaş alanından kaçmaktır. Diğer birisi de bütün bedendedir. O da anne ve babasına âsi ol­maktır.[43]

KÜÇÜK VE BÜYÜK GÜNAHLARDAN SAKINDIRMA HAKKINDA SON SÖZ

Bu hatimeyi öne almaktaki maksadımız, Allah'ın lütuf ve keremiyle, insanları helake götüren, Cennetten uzaklaştıran, zillet ve mes­kenete duçar eden, sorumluluk ve vebal altında bırakan, özellikle Cennette küçük düşüren her çeşit günahlardan alıkoymak içindir.

Allahu Teâlâ hepimize rızasına uygun ameller nasîb edip gü­nahlardan korusun.

Bilmiş ol ki Allahu Teâlâ kendisine isyan edenlere çeşitli şekil­lerde azâb edeceğini bildirmekle kullarını günah işlemeğe karşı uyar­mıştır. Nitekim Allahu-Teâlâ Kur'an-ı Kerim'de şöyle buyurmakta­dır:

“Onlar bizi gazablandırınca kendilerinden intikam aldık.” [44]

“Bu suretle onlar serkeşlik ederek yasak edileni yapmakta ısrar edin­ce kendilerine, “Hor ve zelil maymunlar olun” dedik.” [45]

“Eğer Allah insanları kesibleri ile hemen muaheze ediverecek olsa, yeryüzünde bir deprenen bırakmazdı.” [46]

“Kim kendisine doğru yol besbelli oldukdan sonra peygambere mu­halefet eder, mü'minlerin yolundan başkasına uyup giderse, onu döndüğü o yolda bırakırız (fakat âhirette) kendisini cehenneme ko­yarız. O, ne kötü bir yerdir.” [47]

“Kim bir kötülük yaparsa onunla cezalanır ve o, kendisine Allah'tan başka ne bir yar, ne bir mededkâr da bulamaz.” [48]Bu hususta da­ha pek çok âyetler vardır.                                            

Sahih hadisde şöyle vârid olmuştur:

“Allahu Teala bir takım şeyleri farz kıldı, onları kaybetmeyin (ye­rine getirin). (Helâl haram diye) bir takım hududlar çizdi, bunları aşmayın (bu çerçeve dışına taşmayın). Unuttuğundan değil de rah­met olarak bazı şeyleri sükût geçti, onlar üzerinde araştırma yapma­yın.” [49]

Yine Buhari ile Müslim'de rivayet edildiğine göre Resül-i Ekrem,

“Hiç şüphesiz Allah kıskanır. Muhakkak mü’min de kıskanır. Allah'ın kıskanması, Allah'ın mü’mine haram kıldığı şeyi' mü’minin işleme' sidir.”[50], buyurmuştur.

Yine Buhâri ile Müslim'de Resûl-i Ekrem şöyle buyurmuştur:

“Allah'tan daha çok kıskanan kimse yoktur. Bunun için kötülüklerin açığını da gizlisini de haram kılmıştır. Allah'tan daha çok övül­mek, kendisine sevimli olan kimse yoktur.” [51]

Yine Sahih bir hadîsde Resûl-i Ekrem şöyle buyurmuştur:

“Mü’min bir günah işlediği vakit, kalbine siyah bir nokta bir leke vu­rulur. Tevbe ederse kalbi cilalanır ve yeniden parları tevbe etmez isyana devam ederse, siyah lekeler kalbini kaplayıncaya kadar ar­tar.”[52] İşte Âllâhu Teala'nın

“Bilâkis, onların kazanmakta oldukları, kalblerini yenmiş (paslan­dırmış) tır.” [53] ayetindeki   “Ran” dan   muradı da budur.

Yine Buhari ile Müslim'in rivayetine göre, Resûl-i Ekrem Muaz İbn Cebeli Yemen'e vali gönderirken ona

“Mazlumun bedduasından sakın, zira onunla Allah arasında perde yoktur.”[54], buyurmuştur.

İbnu'l-Cevzî'nin, Enes İbn Mâlik radıyallahü anh'ın annesi Ümmü Sûleym'den rivayetinde, Ümmü Süleym Resûl-i Ekrem'den öğüt istemiş, Resûl-i Ekrem de

“Günahlardan uzaklaş, zira en makbul hicret, günahlardan uzaklaş­maktır. Farzlara devam et, zira en üstün cihad farzları edâ etmek­tir. Allah'ı çok zikret, zira Allah katında zikirden daha sevimli bir ibadet yoktur.”[55] buyurmuştur.

Ebû Zer (r.a.) Resûl-i Ekrem'e:

“Hangi hicret sahibi daha makbuldür?”   diye sordu. Resûl-i Ekrem:

“Günahları terk edip onlardan uzaklaşandır,” buyurdu. Bu anlamda daha pek çok hadîsler vardır.

Huzeyfe (r.a.)'ye, “Şu İsrâiloğulları, dînlerini terk ettikleri için mi suretleri değiştirilerek hınzır ve maymun olmak ve kendi kendile­rini öldürmek gibi çeşitli şekillerde azâb edildiler?” diye sordular. Huzeyfe (r.a.):

“Hayır, onlar açıkça inkâr etmediler, fakat emr olundukları şeyi yapmamak ve yasaklanan şeyleri yapmak için on­lara yüklenmeleri sebebiyle, insan, gömleğinden sıyrıldığı gibi, on­lar da dinlerinden ayrıldılar,” dedi.

İbn Abbâs radıyallahu anhuma diyor ki:

“Ey günah sahibi, bir günahı bırakıp daha büyüğünü işlerken son nefesinden nasıl emin olursun? Böyle bir emniyet içinde bu günahları nasıl işlersin? Ya­zıklar olsun sana, sağında ve solundaki meleklerden utanmaz mısın? Yaptığın günah ne kadar büyük ise, tevbe etmeden beklemen, on­dan daha büyük günahtır. Tasarladığın günahı, yaptım, diye sevin­men, o günahtan daha büyüktür. Yapmak istediğin herhangi bir kö­tülüğü yapamadım diye üzülmen, onu yapmandan daha günahtır. Bir günahı işlerken rüzgârın kapıyı sarsmasından korkarken, Allahu Teâlâ’nın seni gördüğünü bilerek ondan gönlünün ıztırap duymama­sı daha büyük günahtır. Yazıklar olsun sana, ne sanıyorsun? Eyyup aleyhisselâm senin işlediğin günahtan daha büyük bir günah mı iş­ledi de Allahu Teâlâ vücudunda, malında ona bu kadar belâlar ver­di? Aslında onun kusuru, kendisinden yardım isteyen bir mazluma yardım etmemesiydi”.

Fakat İbn Abbâş (r.a.)'dan böyle bir rivayet doğru olmasa ge­rektir. Şayet rivayet doğru ise tevile muhtaçtır. Çünkü Sahih kavle göre peygamberler nübüvvetten önce ve sonra -ister kasden ister sehven- günahların Kebâir ve Sağâir’inden masundurlar. Rivayet doğru ise tevili şöyledir:

Kendisinden yardım isteyene, imkânları olmadığı için yardım ede­memiş. Ancak imkânları olmasa bile yine yardım isteyenin yardımı­na koşması gerekirdi. Bu, daha iyi bir davranış olacaktı, işte daha iyiyi terk ettiği için Allahu Teâlâ kendisini muaheze etti.[56]

Bilâl İbn Sâd, “Yaptığın günahın küçüklüğüne değil, onu kime karşı yaptığına bak.” demiştir.                        

Hasan-ı Basri “Ey Âdemoğlu, günahı hiç yapmamak, yaptıktan sonra tevbe edip ondan vazgeçmekten çok daha kolay ve hayırlıdır.” demiştir.

Muhammed İbn Kâb el-Kuradi’de “Allahu Teâlâ'ya günahı terk etmekten daha sevimli bir ibadetle ibadet edilmemiştir.” demiştir. Nitekim bunu

“Size bir şey emrettiğim vakit, gücünüz yettiği kadar onu yapınız. Bir şeyi yasakladığım vakit de ondan (mutlak surette) sakınınız.”[57], Sahih hadis teyid etmektedir. Resûl-i Ekrem bu hadisde, emrettik­lerinin tam mânasiyle yapılmasında israr etmemiş, imkân nisbetinde yapılmalarını istemiştir. Fakat yasakladıkları üzerinde önemle durmuş ve onlardan kesinlikle kaçınılmasını istemiştir. Çünkü ya­sakları irtikâb, çok daha çirkin ve cezaları çok daha ağırdır. Artık gücünün yetip yetmediğine bakmadan, bütün imkânlarını seferber edip günahtan uzaklaşmak kendisine borçtur. (Esasen Allah, gücü­nün yetmeyeceği şeyle insanı mükellef tutmamıştır). Fakat emredi­len şeyler böyle değildir. Bunlarda aczinin dahli vardır. Bunlar, im­kanlara bağlıdır. Meşru olan imkân ve mazeretler dâima makbul, uydurma bahaneler de merduttur. Fudayl İbn Iyad “Sa­na göre günah ne kadar küçülürse Allah katında o nisbette büyür; sana göre bir günah ne kadar büyürse, Allah katında o nisbette kü­çülür.” demiştir.

Rivayete göre Allahu Teâlâ Mûsâ aleyhisselâm'a:

“Yaratıklarımdan ilk ölen, yani helak olan İblis' tir. Çün­kü bana ilk isyan eden o'dur, buyurdu ve isyan edenleri yaşasalar da ölü saydı.”

Huzeyfe (r.a.) diyor: “İnsan bir günah işleyince kalbine bir nokta, siyah bir leke vurulur. Günah işledikçe nokta nokta kalbi ka­rarır gider”.

Selefin -geçmiş büyüklerin- “İsyan, küfrün elçisidir.” sözü bunu teyid eder. Çünkü isyan ile kararan kalb, artık hayır kabul et­mez. Katılaşır, bütün merhamet, şefkat ve korku duyguları kalbin­den çıkar ve kolaylıkla canının arzu ettiği kötülükleri irtikâb eder. Böylelikle Allah'ı unutarak şeytanı kendisine dost edinmiş olur. Şey­tan da onu ümitlendirmek suretiyle alabildiğine azıtır ve nihayet küfre gitmesine sebep olur. Nitekim Allahu Teâlâ:

“Onlar Allah'ı bırakıp dişilere taparlar ve  “Elbette senin kulların”dan belli bir takımı alıp onları saptıracağım, onlara kuruntu kur­duracağım, develerin kulaklarını yarmalarını emredeceğim. Allah'ın yarattığım değiştirmelerini emredeceğim” deyen, Allah'ın lanet et­tiği azgın şeytana taparlar. Allah'ı bırakıp şeytanı dost edinen şüp­hesiz açıktan açığa kayba uğramıştır. Şeytan onlara vadediyor, on­ları kuruntulara düşürüyor, ancak aldatmak için vaadde bulunuyor. İşte onların varacağı yer cehennemdir. Orada, kaçacak yer de bula­mayacaklardır.”[58], buyurmuştur. Diğer âyette

“Ey insanlar, Allah'ın verdiği söz şüphesiz gerçektir; dünya hayatı sizi aldatmasın. Allah'ın affına güvendirerek şeytan sizi ayartma­sın. Şeytan şüphesiz sizin düşmanınızdır; siz de onu düşman tutun; o kendi taraftarlarını, çılgın ateşlik kimseler olmaya çağırır.”[59], buyurulmuştur.

İmâm Ahmed Müsned'inde Ebû Hureyre (r.a)'den rivayetinde Allahu Teâlâ İsrâiloğullarından bazıları için:

“Kulum bana itaat ettiği vakit ondan razı olurum; razı olun­ca da hem kendisini ve hem de eserlerini mübarek kılarım. Benim bereketimin sonu yoktur. Kulum bana isyan ettiği vakit de ona gazab eder, öfkelenirim. Gazab ettiğim kimseyi lanetlerim. Benim la­netim onun yedi nesline kadar iner”, buyurmuştur. Bunu,

“Arkalarında cılız çocuklar bıraktıkları takdirde, bundan endişe edecek olanlar, haksızlık yapmaktan korksunlar, dürüst söz söylesin­ler.”[60], âyet-i celilesi teyid eder. Nitekim müfessirler âyetindeki “Din gününden” murad, ceza günüdür, demişlerdir.   Hadis-i Şerifte de:

“Yaptığın gibi bulursun.” buyurulmuştur. Yaptığın zulmün cezasını görmezsen, evlâtların görür. Bunun için Allahu Teâlâ:

“Haksızlık yapmaktan korksunlar ve Allah'tan, sakınsınlar; dürüst söz söylesinler.”[61], buyurmuştur. Şayet öksüz kalacak çocukları­nı düşünüyorsan bütün işlerinde ve özellikle başkalarının çocukla­rında Allah'tan korkmayacak olursan, Allahu Teâlâ sana ve zürriyetine aynı şeyi yaptıracaktır.

Şayet, onların ne günahı vardır? Bir şey yapmadıkları halde geç­mişlerinin cezalarını ne diye çeksinler, babalarının günahından sebeb Allahu Teâlâ evlâtlarından niye intikam alsın? Dersen, derim ki: çünkü zürriyetleri onlara tabidir, onlardan meydana gelmişlerdir. On­lar ne ise evlâtları da aynıdır. Nitekim âyet-i celîle'de:

“İyi toprak Rabbinin izniyle bitki verir, çorak toprak kavruk bitki çıkarır.”[62], buyurulmuştur. Bir başka âyet de şöyledir:

“Duvar ise, şehirde iki yetim erkek çocuğa aitti. Duvarın altında on­ların bir hazinesi vardı; babaları da iyi bir kimse idi. Rabbin onla­rın erginlik çağına ulaşmasını ve Rabbinden bir rahmet olarak ha­zinelerini çıkarmalarını istedi. Ben bunları kendiliğimden yapma­dım.”[63] Bu âyetler, fer'ın asle tabi olduğunu göstermektedir. Hat­ta duvar altındaki hazine bu yetimlerin ana tarafından yedinci de­delerine ait olduğu söylenir.

Şayet, siz böyle söylüyorsunuz ama kötülerden doğmuş nice iyi­ler ve iyilerden doğmuş nice kötüler vardır. Âdem ve Nûh aleyhiMüsselâmın evlâtları örnek olarak gösterilebilir. Âdem aleyhisaelâm pey­gamber iken oğlu Kaabil katil olmuş; Nûh aleyhisselâmın oğlu ken­disine iman etmemiştir, dersen, cevabında deriz ki: istisnalar kai­deyi bozmaz. Bunlar ender olmakla beraber hikmetini bilemediğimiz sebeplerden olabilir. Halbuki Allahu Teâlâ Resûl-i Ekrem'e,

“Ey Muhammed, sen sevdiğini doğru yola eriştiremezsin.”[64], bu­yurduğu gibi diğer âyette de:

“...Haksızlık yapmaktan korksunlar ve Allah'tan sakınsınlar; dü­rüst söz söylesinler.”[65], buyurulmuş ve bazı aslın sebebiyle fer'in de muazzeb olduğunu haber vermiştir. Bundan iki tarafın Müsavi olduğu lâzım gelmez. Ancak bazı kimselerin iyiliğinden furûları da yararlanır. Bununla beraber her ikisi de bir külli kaide değildir. Aynı zamanda bizim görüşünde kötü sandığımız bazı kimselerin, bile­mediğimiz gizli ve iyi amellerinden ötürü Allah tarafından bunların soyları mükâfatlandırılır. Bunun için biz: “Arkalarında âciz ve kü­çük çocuklar bıraktıkları takdirde, bundan endişe edecek olanlar, haksızlık yapmaktan korksunlar ve Allah'tan sakınsınlar, dürüst söz söylesinler.” [66]âyet-i celîlesini alırız.

Yine Ahmed'in Müsned'inde anlattığına göre Hz. Aişe'nin Hz. Muâviye'ye yazdığı bir mektupta, “Kul, Allah'a isyan ettiği vakit, in­sanların medhi zemine döner.” demiştir. Ebû'd-Derdâ (r.a.) da “Hiç anlamadan insanların gönüllerini sana karşı göstermekten sakın.” demiştir.

Muhammed İbn Şirin, bir defa büyük bir borç altına girmiş ve son derece üzülmüştü. Bunun üzerine “Ben kırk yıl önce işledi­ğim bir günahın cezasını çekiyorum.” demiştir.

Süleyman Dârânî de “İnsan gece karanlığında işlediği bir gü­nahı kimsenin görmediğini sanır, fakat sabah olunca işlediği bu gü­nahın zilleti onun boynuna takılır.” demiştir.

Yahya b. Muâz da “Bir kimse: “Allah'ım, düşmanlarımı bana gül­dürme” diye dua ettiği halde bütün düşmanlarını kendisine güldüren bu kimseye şaşarım.” demiştir. Bunun nasıl olduğunu kendisine soranlara Yahya “Allah'a isyan eder de kıyamet günü bütün düş­manları kendisine güler.” Dedi.

Mâlik b. Dinar anlatıyor: “Allahu Teâlâ peygamberlerden birisine:

“Ümmetine söyle: düşmanlarımın girip çıktıkları yerlere gi­rip çıkmasınlar, onların kılıklarına girmesinler, onların binitlerine binmesinler, onların oturup kalktıkları ve yiyip içtikleri yerlerde yi­yip içmesinler. Sonra onlar da onlar gibi benim düşmanlarım olur­lar, buyurdu.”

Hasan-ı Basri anlatıyor: “Onlar Allah'a ihanet etti ve bu sebep­le isyan ettiler. Eğer Allahu Teâlâ'ya karşı saygılı olsalar Allah da onları günahlardan korurdu. Olgun insan bir kusur işlediği vakit, cennete girinceye kadar onun korkusu yüreğinden çıkmaz.” Nite­kim Buhâri'nin İbn Mes'üd (r.a.)'dan rivayetinde, Resûl-i Ekrem:

“Doğrusu mü’min günahlarını, tepesine dikilmiş ve üzerine yıkılacak bir dağ gibi görür. Kötü insan da günahlarını, burnunun ucuna kon­muş ve bir şöyle etmekle uçup gidecek sinek gibi görür.”[67], buyur­muştur.

Kâ'bü'l-Ahbar'ın anlattığına göre tsrâiloğullanndan birisi yanılarak işlediği bir günaha pişman olmuş, üzülmüş ve “Acaba ben Rabbimi nasıl hoşnud edebilirim?” diye sağa sola koşmağa, dost ve ahbablarına mektuplar yazarak konu hakkında kendisini aydınlatma­larını istemeğe başlamış.

Ammâr b. Dâdâ diyor ki: “Kehmus:

“Ben kırk yıl önce işlediğim bir günaha hâlâ ağlarım,” dedi. Ben:

“ İşlediğin o günah ne idi? diye sordum,” Kehmus:

“Kırk yıl önce bir kardeşliğim Müsafir olarak bana gelmişti. Kendisi için bir balık aldım. Yemeği yedikten sonra komşumun du­varından bir parça toprak alarak kendisine getirdim. O da bu top­rak ile elini silerek temizledi. Bu suretle komşumun hakkı bana geç­ti. İşte bu günahıma ağlarım,” dedi”.

Ömer b. Abdülazîz valilerinden birisine yazdığı mektupta;

“İnsanlara karşı güçlü ve kudretli olup istediğini yapabüecek durumda olduğun vakit, Allahu Teâlâ'nın, senin üzerinde olan kud­retini düşün de ona göre hareket et. İyi bil ki, insanlara yapabilece­ğin kötülük geçicidir, en çok ölüme kadar devam eder. Buna karşı­lık onun âr ve azabı kıyamette senin için devam eder. Şunu da unut­ma ki, mazlumun hakkını zâlimden bizzat Allahu Teâlâ alır. Sakın sana karşı Allah'tan başka bir dayanağı olmayan kimselere zulmet­meğe kalkışma. Bir mazlum içtenlikle Allah'a sığındığı vakit Allahu Teâlâ hemen ona yardım eder.” Nitekim âyet-i celile'de

“Yoksa darda kalana, kendisine yakardığı zaman karşılık veren ve başındaki sıkıntıyı gideren ..., mi? Allah ile beraber bir Tanrı ha?”[68], buyurulmuştur. Abdullah b. Selâm'ın anlattığına göre, Allahu Teâlâ meleği yarattığı vakit, melek başını yukarı kaldırdı ve:

“Ey Rabbim, kiminle berabersin?” Diye sordu. Allahu Teâlâ:

“Hakkı ödeninceye kadar mazlum ile beraberim,” buyurdu.

Seleften bir zât da “Ey günahkârlar, Allahu Teâlâ'nın size karşı gösterdiği geniş Müsamahaya aldanmayın, isyanınız sebebiyle size olan gazabından çekinin ve korkun.” demiştir. Bu da Allahu Teâlâ'­ buyruğudur. Nitekim âyet-i celile'de.

“Nihayet onlar bizi gazablandırınca kendilerinden. İntikam aldık...”[69], buyurulmuştur.

Yakup el-Kaarİ anlatıyor: “Bir defa rüyamda esmer, uzun boy­lu bir adam gördüm. Herkes onun peşinden gidiyordu. Ben:

“Bu zat kimdir?” diye sordum.

“Üveys el-Karni'dir,” dediler. Ben de peşine takıldım ve:

“Bana öğütte bulun,” dedim. Üveys bana karşı suratını ekşitti. Ben:

“Senden bana doğru yolu göstermeni istiyorum, kızmana lü­zum yok,” dedim. Üveys bana dönerek:

“Allah'ın rahmetini O'na itaatte ara, isyanındaki gazabından sakın. Rahmetinden ümidini kesme,” dedi ve beni terk ederek ayrıldı.

Tevrat'ta da “Ey İsrâiloğulları, ben sizi seviyorum, fakat siz bana isyan edince ben de size buğzettim.” diye yazılıdır.

Abdullah b. Zeyd anlatıyor: Aydınlık bir gecede mezarlığa uğ­radım. Tam o sırada bir adamın zincirini sürükleyerek mezardan çıkmakta olduğunu, bir diğerinin de zincirinden çekerek döve döve adamı gerisin geri mezara çekmekte olduğunu gördüm. Dövülen adam:

“Niye dövüyorsun? Ben namaz mı kılmadım, oruç mu tutma­dım?” dedi. Döven:

“Evet, namaz kıldın, oruç tuttun fakat yalnız kaklığın vakit Allahu Tealâ'nın görüp bildiğine aldırış etmeden kimse görmüyor di­ye isyana daldın,” dedi.

İbrahim Teymî de “ölümü ve yok olmayı hatırlamak için sık sık mezarları ziyaret ederdim,” diyor. Yine şöyle anlatıyor: Bir gece bir mezarlığa uğradım, uykum geldi ve uyudum. Rüyamda mezarın bi­ri yarıldı ve adamın biri

“Alın şu çengeli, ağzından sokup ardından çıkarın, dedi. Ölü:

“Ya Rab, ben Kur'an okuyup haccetmedim mi? diyerek yapmış olduğu bütün iyilikleri saydı. Bir ses:

“Evet, herkesin göreceği yerde bunları yaptın fakat yalnız kal­dığın vakit, benim görüp bildiğime aldırış etmeden isyan ettin,” dedi.

Abdullah b. el-Medenî anlatıyor: “Benim bir dostum vardı, ba­na şöyle anlattı:

“Bir defa arkadaşımla yola çıkmıştım. Akşam vakti bir me­zarın kenarında namazımı kıldım. Bu sırada kabirden bir inilti duy­dum, kulak verdim, adam:

“Ah ben de namaz kılar ve oruç tutar­dım.” dedi. Bunu duyunca beni bir titreme aldı. Arkadaşımı çağır­dım. O da bu söylenenleri aynen duydu. Oradan eşyamızın yanına döndük. Ertesi gün aynı yere geldik. Yine akşam namazını burada kıldım ve aynı sesi duydum. Eve döndüm ve bu korkudan iki ay has­ta yattım.” dedi. Abdullah b. el-Medenî devamla “Benim başımdan da aynen böyle bir olay geçti.” dedi ve olayı şöyle anlattı:

“Küçük­tüm, üevamlı olarak babamın mezarına gider, ruhuna Kur'an okur­dum. Bir Ramazan ayının kadir gecesinde sabah namazını erkenden kıldıkdan sonra sabah karanlığı ile yine babamın mezarı başına git­tim, oturdum, bir miktar Kur'an okudum. Mezarlıkta benden başka kimse yoktu. Tam bu sırada acı bir inilti duydum. Bu inilti, hora­sanla yapılmış bir mezardan geliyordu.    Durdum ve iniltiye kulak verdim. Orada azab gören adamın şiddetli iniltileri afiyetini kaçırıyordu. Bir süre dinledim. Ortalık ışıyınca ses duyulmaz oldu. Ziya­ret için mezarlığa gelmeğe başladılar. Gelenlerden birisine:

“Bu me­zar kimindir?” diye sordum. O da:

“Bu öldüğü zaman ben küçüktüm. Ancak bu kimsenin beş vakit cemaate devam edip, lüzumsuz konuş­malarda bulunmadığını hatırlarım” dedi. Ölünün şu andaki duru­mu ile hayatındaki ibadetini karşılaştırınca hayretler içinde kaldım. Bunun için adamın durumunu incelemeğe koyuldum. Araştırdım ve bütün bu ibadetleri yanında riba yediğini öğrendim. Adam zamanın­da ticaretle uğraşırmış ihtiyarlayıp ticaret yapamaz hale gelince ha­zır servetini yememiş, tefecilik yaparak riba yemiş. Neticede bütün diğer iyilikleri, ramazanda ve hatta kadir gecesinde bile azâbtan kur­tulmasına yardımcı olamadı.” dedi ve şöyle devam etti:

“Ben bu­nu tanıdıklardan birisine anlattığımda, o

“Bundan daha acaibi, kaadıların elçisi diye bilinen Abdülbâsıt’ın durumudur. Kaadıların el­çisi iken zenginleşti.” dedi. Ben:

“Onun durumu nasıl?” diye sordu­ğumda, o:

“Abdülbâsıt ölmüştü. Mezarının yanına başka birisini def­netmek üzere kazdığımızda, gördük ki Abdülbasıt'e bir zincir vurul­muş, aynı zincire büyük bir köpek bağlanmıştı. Bu köpek diş ve tır­nakları ile Abdülbâsıt'ı ısırıp yırtıyordu. Onu görünce korkarak he­men mezarını kapadık. Başka bir adamın mezarını açtık, baktık ki kafatasından başka bir şeyi kalmamıştı. Kafasına geniş başlı büyük bir çivinin kapu biçiminde çakılmış olduğunu gördük. Korkarak he­men onun da mezarını kapadık. Üçüncü bir adamın mezarını açtık, adamın boynuna dolanmış bir yılan gördük. Yılanı kaçırmak iste­dik. Yılan bize bir üfledi ki nerde ise bayılıp düşecektik”.

Masiyetin sebeb olduğu Allahu Teâlâ gazabından meydana ge­len kabir azabından Allah'a sığınırız.

Süleyman b. Abdülcebbâr anlatıyor:

 “Bir günah işledim, buna önem vermedim. Rüyamda:

“Küçük olsa da sakın günahı küçük gör­me, zira burada küçük gördüğün, kıyamet günü senin için büyük olabilir.”, dediler”.

Ali b. Süleyman el-Enmâsî de “Rüyamda Hz. Ali'yi tam anlattık­ları şekilde gördüm, o:

“Eğer devamlı gece kalkan âbidler ve devamlı oruç tutanlar ol­masaydı, bir seher vakti ayağınızın altındaki toprak kum olup dağı­lırdı. Çünkü siz gereği gibi itaat etmeyen kötü kimselerdiniz.” dedi.

Şunu da iyi bilmiş ol ki, kişiyi günahtan koruyacak en kuvvetli silah, Allah korkusu ve O'nun şiddetli intikam ve elem verici azabı­nı hatırlamaktır. Nitekim âyet-i celîle'de:

“Allah'ın buyruğuna aykırı hareket edenler, başlarına bir belânın gelmesinden veya can yakıcı bir azaba uğramaktan sakınsınlar.”[70],buyurulmuştur.                                                      

Nakledildiğine göre ölüm döşeğine yatan bir gencin ziyaretine giden Resûl-i Ekrem:

“Kendini nasıl buluyorsun?” diye sorar. Genç:

“Günahlarımdan korkuyor ve fakat Rabbimden ümidimi kes­miyorum,” der. Resûl-i Ekrem:

“Ölüm anında (korku ile ümit) kimin kalbinde toplanırsa, Allahu Teâlâ onu korktuğundan emin kılar, umduğunu kendisine verir,” buyurdu.

Vehb b. el-Verd'den rivayet edildiğine göre İsâ aleyhisselâm “Cenneti sevmek ve cehennemden korkmak günahlara karşı sabrı ge­rektirir de insanı isyan ye dünya şehvetlerinden uzaklaştırır.” bu­yurmuştur.

Hasan-ı Basrî anlatıyor: “Sizden önce öyle insanlar (sahabeler) geçti ki çakıllar sayısınca altın infak etseler de yine kurtulamıyacaklarını sanırlardı. Bunlar günahı o nisbette büyük görürlerdi Bir mübarek hadîsinde Resûl-i Ekrem:

“Benim işittiğimi siz işitebiliyor musunuz? Gökyüzü meleklerin sık­letinden gıcırdadı ve gıcırdamakta da haklı idi. Nefsimi kudret elinde bulunduran Allah'a yemin ederim ki orada bir meleğin alnını sec­deye koymadığı kıyamda bulunmadığı veya rükû etmediği dört par­mak kadar boş bir yer bile yoktu.

Eğer benim bildiklerimi bilmiş olsaydınız az güler çok ağlardı­nız; Allah'ın azabından ve şiddetli intikamından korkarak Allah'a feryad edip yollara, sahralara dökülürdünüz.” buyurmuştur. Diğer bir rivayette de “Kurtulup kurtulamıyacağınızı bilemezdiniz.”[71]

Ebû Bekir Abdullah el-Müzeni’de “Gülerek günah işleyen, ağ­layarak cehenneme girer.” demiştir. Hadîsde de şöyle buyurulmuştur:

“Eğer mü’min, Allah katındaki bütün azâbları bileydi bir vakit cehennemden emin olmazdı.” [72]

Buhari ile Müslim'in rivayetlerinde,

“Önce en yakın hısımlarını uyar.” şeklindedir.[73] Ayet-i kerime'si nazil olunca, Resül-i Ekrem kalktı ve:

“Ey Kureyş topluluğu, kendinizi Allah'tan satın alın. (Yoksa) ben Allah'ın azabından (kurtarmak için) size hiç bir fayda veremem. Ey Menaf oğulları, ben Allah'ın azabından kurtarmak için size hiç bir fayda veremem. Ey Resûlullahın amcası Abbas, ben Allah'ın azabın­dan kurtarmak için sana hiç bir fayda veremem. Ey Resûlullahın ha­lası Safiye, ben Allah'ın azabından kurtarmak için size bir fayda ve­remem. Ey Allah'ın Resulü Muhammed'in kızı Fâtıma, benden dile­diğini iste, yalnız ben Allah'ın azabından kurtarmak için sana bir fayda veremem.”[74], buyurdu.

Ahmed b. Hanbel'in rivayetinde, Hz. Aişe, Resûl-i Ekrem'e

“Rablerine döneceklerinden kalbleri ürperek vermeleri gerekeni veren­ler...”[75], âyetinde anlatıldığı gibi zina, hırsızlık ve içki gibi günah­ları irtikab edenler de bu korkanlar arasında mıdır? diye sordu. Resûl-i Ekrem:

“Hayır, bu dediklerin değil, (bunlardan uzak olup) namazını kıldığı ve orucunu tutup sadakasını verdiği halde bu ibadet­lerinin kabulünden korkanlardır.” diye cevap verdi.[76]

Hasan-ı Basri'ye:

“Ey Ebâ Said, öyle bir takım vaizler var ki hep Allah'ın rah­metinden ve ümit etmekten bahsederlerken o derece ileri giderler ki, sevincimizden adeta uçacak hale geliriz, bu nasıl olur?” dediler. Hasan-ı Basri:

“Emniyet gelip çatıncaya kadar sizi korkutanlarla düşüp kalk­manız, korku gelip çatıncaya kadar ümit ve emniyet bahşedenlerle düşüp kalkmanızdan çok daha hayırlıdır,” dedi.

Hz. Ömer (r.a.)'e sûikasd yapılıp ölüm döşeğine yattığı vakit, oğ­luna:

“Oğlum, ben ölürüm. Sen de benim başımı, üzüntü içinde top­rağa, mezara korsun, fakat asıl üzüntü ve sıkıntı benimdir. Eğer Rabbim bana merhamet etmezse halim nice olur?” Dedi. Bunu duyan İbn Abbas (r.a.):

“Ey mü’minlerin emiri, neden bu kadar korkuyorsun?   Allahu Teâlâ seninle İslâmiyete bu kadar yardım yaptırdı, memleketler fet­hettirdi ve şehirler kurdurdu. Senin için üzülecek ne var ki?” Dedi. Hz. Ömer:

“Hesabtan kolaylıkla kurtulabilsem, benim için yeter, fazla bir şey istemem,” dedi.

Hz. Ali'nin oğlu Hüseyn'in oğlu Zeynelabidin abdest aldığı vakit kendisini bir titreme alırdı. Sebebini soranlara “Yazıklar olsun size, ben şimdi kimin huzuruna dönüyor ve kime münacatta bulunuyorum biliyor musunuz?” derdi.

Ahmed b. Hanbel de “Korku, beni arzu ettiğim yemek ve içmek­ten alıkor.” demiştir.

Buhâri ile Müslim'in rivayetinde Resûl-i Ekrem, Allah'ın azâb ve ikabını hatırlayarak gözyaşı akıtanları da kıyamette Arş'ın altında gölgelenecek yedi sınıf insanlar arasında saymıştır.[77]

İbn Abbâs (r.a.)’ın rivayetinde Resûl-i Ekrem

“İki göz kıyamet günü cehennem ateşi görmez. Bunlar, gece karanlı­ğında Allah korkusundan ağlayan ve düşman karşısında uykusuz kalan gözlerdir.”[78], buyurmuştur.

Ebû Hureyre (r.a.)'nin rivayetinde ise Resûl-i Ekrem:

“Kıyamet günü bütün gözler yaşlıdır, ancak Allah'ın bakmasını ha­ram kıldığı şeylerden çekinen, Allah yolunda uykusuz kalan ve Allah korkusundan sebeb sineğin başı kadar bir damla gözyaşı dö­ken gözler ağlamaz.”[79] buyurmuştur.

Tirmizî'nin Sahih ve hasen olarak Ebû Hureyre'den rivayetinde, Resûl-i Ekrem:

“Sağılan süt memeye girmediği gibi, Allah korkusundan ağlayan kim­se de cehenneme girmez. Allah yolunda çarpışırken meydana gelen tozla, cehennemin dumanı birleşmez.” [80]buyurmuştur.

Amr b. el-Âs (r.a.) 'in oğlu Abdullah da “Allah korkusundan ağ­layan gözden gelen bir damla yaş, benim için altun sadaka vermek­ten daha sevimlidir.” derdi.

Abdullah'ın oğlu Avn diyor ki: “Duyduğuma göre Allah korku­sundan akan gözyaşı, insanın vücudunun neresine isabet ederse ora­sı yanmaz. Hatta Resûl-i Ekrem'in ağlamasından göğsünde, kayna­yan tencerenin çıkardığı ses gibi, ses çıkardı.” dedi. El-Kindi de “Al­lah korkusundan akıtılan bir damla yaş, deryalar gibi, cehennem ate­şini söndürür.” demiştir. İbn Semmâk da kendi kendini kınayarak “Zahidlerin konuştuğu gibi konuşur fakat münafıklar gibi davranır­sın. Bununla beraber de cennete girmek istersin, öyle mi? Bu, çok uzak. O cennet, başkaları içindir. Onların yaptıkları ile bizim yap­tıklarımız arasında çok fark vardır.” derdi.

Sûfyan-ı Sevrî diyor: “Cafer-i Sadık'ın huzuruna girdim ve ken­disine:

“Ey Resûl-i Ekrem'in torunu, bana öğüt ver,” dedim. Cafer-i Sadık:

“Ey Sûfyan, yalancı için mürüvvet, hased eden için rahat yok­tur. Küsüp darılan adamın dostluğu olmaz. Kötü huyu olan da efen­di olamaz,” dedi. Ben:

“Ey yüce peygamberin torunu, biraz daha artır,” dedim. O:

“Haram olan şeylerden kaçın ki en çok ibadet edenlerden ola­sın. Allah'ın taksimine rıza göster ki, gerçek teslim olan Müslümanlardan olasın,   insanların, hakkında nasıl davranmalarını istersen, sen de onlara karşı öyle davran ki olgun mü’min olasın. Kötülerle ar­kadaş olma ki, kötülüklerinden kurtulmuş olasın. Nitekim hadisde:

“Kişi dostunun dini –ahlâkı- üzeredir.” buyurulmuştur.

“İşlerini, Allah'tan korkanlara sor ve onlarla istişâre et, “dedi. Ben:

“Ey Allah'ın Resulünün torunu, nasihatini biraz daha artır,” de­dim. O:

“Ey Süfyan, kabilesiz ululuk ve saltanatsız heybet isteyen, mâsıyet zilletinden çıkıp Allah'a itaat etsin,” dedi. Ben:

“Yine artır, “dedim. Bunun üzerine Cafer-i Sadık:

“Babam bana üç öğüt verdi ve dedi ki, oğlum, kötülerle arka­daş olan kötülükten, kötü yerlere girip çıkan da töhmetten kurtula­maz. Diline sahip olmayan da pişman olur.”

İbn Mübarek diyor: -Vüheyb h. el-Verd'e:

“İsyan eden kimse ibadetin zevkini alabilir mi?” diye sordum. O:

“Hayır, ibadetin zevkine varamaz,” dedi.

İmam Ebû'l-Ferec b. el-Cevzi de;

“Korku, şehvetleri yakan bir ateştir. Bunun fazileti de şehvetleri yakıp günahlardan koruduğu ve taate teşvik ettiği nisbettedir. Korkan adam nasıl fazilet sahibi ol­masın ki, iffet, vera', takva, mücahede ve Allahu Teâlâ'ya yaklaştı­racak bütün iyi ameller korku sayesinde elde edildiğini ayet-i celileler açıkça göstermektedir. Nitekim Allahu Teâlâ:

“Rablerinden korkanlara doğru yol ve rahmet...” [81]

“Allah onlardan razıdır. Onlar da Allah'tan razıdır.   Bu, Rabbinden korkan kimseyedir.”[82]

“tnannuşsanız benden korkun.”[83]

“Allah'ın azametinden korkanlar için iki cennet vardır.”[84]

“Allah'tan korkan öğüt alacaktır.”[85]

“Allah'ın kulları arasında O'ndan korkan bilginlerdir.”[86], buyur­muştur ki, ilmin faziletine delâlet eden her âyet ve hadis, korkunun da faziletine delâlet eder. Zira korku, ilmin özünü teşkil eder, ilim ve bilgiden meydana gelir.

Bu husus ile ilgili hadislere gelince bunlardan bezılan şunlardır: İbn Ebi'd-Dünya'nın rivayetinde Resûl-i Ekrem:

“Allah korkusundan kişinin vücudu ürperip tüyleri diken diken ol­duğu vakit günahları, kuruyan yaprakların dalından döküldüğü gi­bi, dökülür.” buyurmuştur.[87] Kudsi bir hadiste Allahu Teala:

 “İzzet ve celalim hakkı için iki emniyet ve iki korkuyu bir kulum­da toplamamı dünyada kendisini emniyette görür. Benden korkmazsa onu âhirette korkuturum. Dünyada korku üzere olursa onu ahirette korkulardan emin kılarım.” buyurmuştur.[88]

Ebû Süleyman ed-Dârâni de “İçinde Allah korkusu bulunmayan her gönül haraptır.” demiştir. Nitekim Allahu Teâlâ:

“Allah'ın melerinden ancak hüsranda kalan kimseler emin olur.” [89]buyurmuştur.

Mâlik b. Dinar da “Günahlara nedamet edip ağlamak, esen rüz­gârın, kurumuş ağacın yapraklarını döktüğü gibi günahları döker, mahveder.” demiştir.

Geçmiş büyüklerden birisi “Eğer, “Bütün insanlar cennete gire­cek de yalnız bir tanesi girmeyecek” dense, o bir tek insanın ben ol­masından korkardım.” demiştir. Ebû Bekir (r.a.)'den sonra en üstün ve cennetle müjdelenmiş Hz. Ömer (r.a.) münafıklar hakkında Resül-i Ekrem'in sırdaşı olan Hz. Huzeyfe'ye:

“Ben de münafıklardan mıyım?” Diye sormuş, Ebû Huzeyfe:

“Hayır, sen onlardan değilsin,” diye cevap vermiştir. Bu kadar üstün bir zat olmasına rağmen bu korkudan kendisini azade hisset­memiş ve bilemeyerek bir hataya düşmüş olabileceği endişesini taşı­mıştır.

Hasan-ı Basri (Allah rahmet etsin) anlatıyor: “Babamız Âdem aleyhi's-selâm cennetten çıkarılıp yeryüzüne indirildiği vakit hiç dur­madan üçyüz yıl ağlamıştır. Cennetten çıkışının acısını duymaması için dünyanın en mutedil yerlerinden olan Hindistan'ın Serendip böl­gesine indiği bir vadiyi gözyaşları ile doldurmuştur.”

Vuheyb b. el-Verd de: “Allahu Teâlâ, oğlu hakkında Nuh aleyhi's-selam'ı kınayarak:

“İşte sana öğüt, bilgisizlerden olma.”[90], buyurduğu vakit, Nuh aleyhisselâm üçyüz yıl ağladı. Hatta gözünden akan yaşlarından yü­zünde dere gibi çizgiler belirdi. Vehb b. Münebbih de: Davud (s.a.) o kadar çok ağlardı ki, gözyaşlarından oturduğu yer sulanır ve ora­dan bitkiler biterdi; sesi kısılıncaya kadar da ağlaması devam ederdi.

Abdullah b. Ömer'in (radıyallahu anhuma) anlattığına göre; Zekeriyâ aleyhiVselâm'ın oğlu Yahya aleyhi's-selâm o kadar çok ağlar­dı ki, gözyaşlarından yanaklarının etleri yarılarak dişleri meydana çıkardı. Annesi:

“Oğlum, gel, iki bez parçası ile yanaklarını yamayayım da hiç olmazsa dişlerin görülmesin der ve öyle yapardı. Fakat yine gözyaş­ları aktıkça bu bezler gevşer, kopar, annesi de durmadan onları ya­pıştırırdı.” dedi

Buhâri, Hz. Âişe'den rivayetinde:

“Hz. Ebû Bekir Kur'an okuduğu vakit gözyaşlarını tutamazdı.” dedi. Yine bu rivayette:

“Resûl-i Ek­rem ölüm döşeğine yattığı vakit Hz. Ebû Bekir'e namaz kıldırmasını emretmişti. Hz. Aişe:

“Ya Resûlallah! Babam çok yufka yüreklidir, sizin mihrabını­za geçecek olursa cemaat onun ağlamasından başka bir şey duymaz,” demiştir.

Abdullah b. Musa da, “Hz. Ömer'in yanaklarında ağlamaktan iki siyah çizgi belirmişdi.” demiştir.

Abdullah b. Ömer de:

“Geceleyin secde ederek ve ayakta durarak boyun büken, âhiretten çekinen, Rabbinin rahmetini dileyen kimse inkar eden kimse gibi olur mu?”[91], âyet-i celilesinden muradın, Hz. Osman olduğunu söyler. Muâviye (r.a.), Dırar radıyallahu anh'a:

“Hz. Ali'yi bana anlat,” dedi. Dırar:

“Bana kızmayacaksın, değil mi?” diye sordu. Muâviye:

“Hayır, kızmam, olduğu gibi anlat,” dedi. Dırar:

“O ilim ve maarifde o kadar ilerde idi ki, onun bu hususlar­daki bilgisini kimse ölçemez. O İslâm dinini yaşamakta ve yaymak­ta en güçlü bir insan, gerçeği kesin ve açık olarak konuşan, adaletle hükmeden, her tarafından ilim ve marifet fışkıran, her yanından hikmetler akan dünyanın cazibelerine kapılmayan, gecenin karan­lığı ile anlaşan ve tenha yerlerden hoşlanan, çok düşünen ve çok ağ­layan, kendi akıbetinden korkarak ellerini oğuşturup hayretler içinde sağa ve sola dönen, kendi kendini kınayan, süslü kumaşlar üze­rine, kaba elbiseleri tercih eden, sofrada bulduğu ile yetinen, adeta bizden birisi imiş gibi sorularımızı cevaplandıran, davetlerimize ka­tılan bir insandı. Gülümsediği vakit dişleri inci daneleri gibi parlar, din bilginlerine saygı gösterir, yoksulları severdi. Haksızlıkta güç­lülerin kendisinden yardım görme ümidi olmaz, zayıflar da adaletin­den ümit kesmezlerdi. Bazı geceleri sakalını eline alır ve yolarcasına toplayarak mihrabında sabahladığına bizzat kendim şahidim.

“Aman ya Rabbi, aman ya Rabbi” diyerek üzüntülü bir şekilde ağ­ladığını ve:

“Ey dünya, sen mi bana yöneldin, yoksa ben mi senin peşindeyim? Yazıklar olsun bana, seni ebediyyen terkediyorum, ar­tık bana dönmene imkan yok. Ey Ali, ömrün kısa, yaşayışın hakir, tehlikelerin ise çok büyük. Bu uzun ve yalnız yolculukta, bu azıcık azık ile ne yapacaksın?” der ve ağlardı. Bütün bunları şu anda gö­rür gibiyim, dedi. Bunları dinleyen Muâviye akıttığı ve yeni ile sil­diği gözyaşları ile oradakileri de ağlattıktan sonra:

“llah Ebû'l-Hasan'a (Ali'ye) rahmet etsin. Vallahi, o, senin anlattığın gibi bir zat idi. Ey Dırar, senin ona olan hasretin nasıldır?” Diye sordu. Dırar:

“Gözünün önünde evladı boğazlanan bir babanın elem ve has­reti gibidir,” dedi, gözyaşlarını tutamayarak talebesi Saîd b. Cübeyr ile birlikte hüngür hüngür ağladılar.

Cabir'in oğlu Yezid'in oğlu olan Abdurrahman da şöyle diyor:

“Mersid'in oğlu Yezîd'e:

“Nedir, bu gözyaşlann hiç durmaz mı?” Diye sordum. Mersid:

“Benim gözyaşlanmdan ne istiyorsun?” Dedi. Ben:

“Umulur ki Allahu Teâlâ senin gözyaşlarından beni de fayda­landırır, bunun için soruyorum,” dedim. Mersid:

“Kardeşim, Allahu Teâlâ, isyan ettiğim takdirde beni cehen-nem'e koymakla korkutmuştur. Halbuki beni, yalnız hamamda hap­setmekle korkutsaydı, yine gözyaşlamnın kurumaması gerekirdi. Da­ha nasıl ağlamayayım?”,dedi. Ben:

“Tenhalarda da böyle ağlıyor musun?”, diye sordum.

“ Bundan sana ne, neden soruyorsun?”, dedi. Ben:

“Umulur ki ondan da yararlanırım,” dedim. O:

“Vallahi bu hal, ailemle münâsebet kurmak istediğim zaman gözümün önüne gelir, arzumu yerine getiremem. Sofrada hatırlasam yemek yiyemem. Ben ağlarım, karım ağlar ve hiç bir şey anlamadıkları halde küçük çocuklarım da ağlar. Hatta zaman olur ki karımın,

“Nedir senin bu ağlamalarından çektiğim, hiç mi bir huzur günü görmeyeceğiz?” dediği olur,” dedi”.

Cafer b. Süleyman anlatıyor:

“Sabit Bennâni'nin gözleri ağrıdı, doktora gitti. Doktor:

“Tavsiyemi yerine getireceğine söz ver, gözünün daha ağrıma­yacağına dair sana teminat vereyim,” dedi. Sabit:

“Tavsiyen nedir?”, diye sordu. Doktor:

“Daha ağlamıyacaksın,” dedi. Sabit:.

“Ağlamayan gözde ne hayır kalır, diye mukabelede bulundu”.

Urfe'nin oğlu Hasan diyor ki: “Vâsıt mevkiinde Harun'un oğlu Yezid'i gördüm. Gözlerine hayran oldum. Bir süre sonra gözlerinin kör olduğunu görünce:

“O güzel gözlerine ne oldu?”, diye sordum. O:

“Gecelerde akan yaşlar onları kör etti,” dedi.

Feth-ı Mevsıli’nin arkadaşlarından biri yanına giderek al renk­te akan gözyaşlarını görünce:

“Kan mı ağlıyorsun?”, diye sordu.

“Evet, kan ağlıyorum,” dedi. Bu zat:

“Hayrola, niçin kan ağlıyorsun?”, diye sordu. Feth-ı Mevsılî:

“Allah'ın bana borç ettiği bir görevi yerine getiremediğim için ağlıyorum, dedi. Feth-ı Mevsıli öldükden sonra kendisini rüyasında gören bu zat:

“Allahu Teâlâ sana ne gibi muamelede bululdu?” Diye sordu.

“Allah'ım beni yargıladı,” dedi. Bu zat:

“ O akıttığın gözyaşlanndan sebeb Allahu Teâlâ sana ne gibi muamelede bulundu?”, diye sordu. Feth-ı Mevsılî:

“Allah'ım beni kendine yaklaştırdı ve

“Niçin bu kadar ağla­dın?” diye sordu. Ben,

“Allah'ım, senin bende olan bir hakkim ye­rine getiremediğimden ağladım.” dedim. Allahu Teâlâ,

“Yaş yerine niçin kan akıttın?” diye sordu. Ben,

“Baha rahmet kapılarını açmayacağından korktuğum için.” dedim. Allahu Teâlâ,

“Senin bütün bu düşüncelerinin sonucudur ki, seni koruyan melekler kırk yıl bana arzettiklei amel sahifelerinde bir günah bulunamamıştır.” buyurdu, dedi”.

İbri Hibban Sahihinde anlattığına göre Ata diyor ki:

“Ben ve Ömer'in oğlu Ubeyd Hz. Aişe'nin huzuruna çıktık. Hz. Aişe:

“ Ey Ubeyd,   demek ancak şimdi ziyaretime gelebildin?”, dedi. Ubeyd:

“Eskilerin: “Seyrek ziyaret et ki, sevgin artsın” sözüne uya­rak geciktim,” dedi. Hz. Aişe:                                               

“Hayır, tenbelliğinden geciktin,” dedi. Ömer'in oğlu Ubeyd:

“Ey mü’minlerin annesi, Resûl-i Ekrem'den gördüğün önemli şeylerden bize haber ver,” dedi. Hz. Aişe kısa bir süre sustuktan sonra:

“Bir gece Resûl-i Ekrem bana:

“Ya Aişe, bana Müsaade et de bu gece Habbime ibadet edeyim,” dedi. Ben:

“Ey Allah'ın Resulü, sana yakınlığı, senin Allah'a yakınlığını ve seni memnun eden şeyi en çok sevenlerdenim, dedim. Bunun üzerine Resûl-i Ekrem abdest alarak namaza durdu ve ağladı. O kadar ağ­ladı ki gözyaşları yerleri ıslattı. Bu hal böyle devam ederken, Hz. Bi­lal namaza davet etmek üzere içeri girdi. Resûl-i Ekrem'in gözyaşlarını görünce:

“Geçmiş ve gelecek hataların bağışlanmışken niçin ağlıyorsun?”, diye sordu. Resûl-i Ekrem:

“Göklerin ve yerin yaratılışında, gece ile gündüzün birbiri ardınca gelmesinde akıl Sahihlerine şüphesiz deliller vardır.”[92], âyet-i celilesidir. Yazıklar olsun bu ayeti okuyup da üzerinde düşünmeyen­lere,” dedi.

Şunu bilmiş ol ki, ağlamak, ya üzüntüden, ya korkudan veya se­vinçten olacağı gibi, Allah'a şükürden veya Allah korkusundan da olur. Bunların en üstünü ve karlısı, Allah korkusundan akıtılan gözyaşlarıdır. Fakat yalan ve riya olarak akıtılan gözyaşları rahmetten koğulma ve Allah'ın gazabını çekmekten başka bir fayda sağlamaz. Ezelde iyilerden veya kötülerden yazıldığını bilmeyen ve bu arada çeşitli günahları irtikâb edenlerin üzülerek günahlarına tevbe ile is­yandan uzaklaşıp ibadete dönerek geçmiş ve gelecekleri için gözya­şı akıtmaları en tabii bir haklarıdır.

Zatın biri, “İnsanların en yumuşak kalblisi, en az günah işleye­nidir.” demiştir.

Ukbe fa. Âmir'in rivayetinde Resûl-i Ekrem'e:

“Ey Allah'ın Resulü, kurtuluş çaresi nedir?”, diye sorduklarında, Resûl-i Ekrem:

“Diline sahip ol, evinde otur ve günahlarına ağla,”[93] buyur­muştur. Diğer bir hadîsde de şöyle buyurmuştur:

“ Ben sizden daha iyi Allah’ı bilir ve sizden daha çok O'ndan kor­karım.”

Bunun içindir ki korku, peygamberler, âlimler ve velilerde; em­niyet ise zâlimler, zalim hükümdarlar ve cahillerde daha çoktur. Bun­lar, hesaplarını vermiş, Allah'tan uzak kalmaktan, kıyametin deh­şetinden ve cehennemin azabından emin olmuş bir tutum içindedir­ler. İşte bu gibiler hakkında Allahu Teâlâ,

“Allah'ı unutup da Allah'ın da kendilerine unutturduğu kimseler gi­bi olmayın; onlar, yoldan çıkmış kimselerdir.”[94] buyurmuştur.

Buhârî, Ensar'dan olan Ümmü Âlâ (r. anha)'dan rivayetinde, Ümmü Âlâ diyor ki: “Mekke'den gelen ilk muhacirler Medine'liler ara­sında kur'a ile taksim edildi Her yönü ile Muhacirlerin ileri gelen­lerinden olan Osman b. Maz'ûn (r.a.) bizim hissemize düştü. Yanı­mızda hastalandı ve öldü. Kendisini yıkayıp kefenlediğimiz zaman Resûl-i Ekrem de geldi. Ben:

“Ey Sâib'in babası, Allah sana rahmet etsin, Allahu Teâlâ'nın sana ikramda bulunacağına ben şehâdet ederim,” dedim. Resûl-i Ek­rem:

“Allahu Teâlâ'nın ona ikramda bulunacağını nereden biliyor­sun?” diye sordu. Ben:

“Anam babam sana feda olsun, ya Resülallah, bildiğimden de­ğil, öyle kanaat ettiğimden söylüyorum,” dedim. Resul-i Ekrem Osman'a yaklaşarak:

“Vallahi ben onun için hayırlar umarım,” buyurdu.

Resul-i Ekrem'in Ümmü Âlâ'yi reddetmesi onun Osman hakkın­da kesin hükümde bulunmasından idi. Onu ancak Allah bilir. Bu­nun için Ümmü Âlâ'nın kesin olarak Hz. Osman hakkında şehâdette bulunmasını iyi karşılamamiştı. Ümmü Âlâ'ya yakışan, “Allah'ın sana ikramda bulunacağını umarız”, şeklinde konuşması idi. Nite­kim Resul-i Ekrem de aynı şekilde, “Ben onun hakkında hayır uma­rım.” buyurmuş ve devamla “Ben peygamber olduğum halde Aîlahu Tealâ'nın kıyamet günü hakkımda ne işlem yapacağını bilemem.” buyurmuştur. Ümmü Ala:

“Vallahi ben de ondan sonra böyle kesin olarak hiç kimseyi tezkiye etmedim; hep ümit ve hüsn ü zan ifade eden kelimeleri kul­landım. Bu hal beni çok üzdü. Bir ara rüyamda akan bir göze gör­düm. Bu gözenin Osman b. Maz'ûn'a ait olduğunu söylediler. Uya­nınca Resûl-i Ekrem'e giderek rüyamı anlattım.” Resûl-i Ekrem:

“İşte o gördüğün, Osman b. Maz'ûn'un amelidir,” buyurdu. Os­man b. Maz'un Cr.a.) ölünce Resûl-i Ekrem yanına gelerek yanakla­rından öptü, ağladı ve gözlerinden akan yaş Osman'ın yanaklarına aktı ve orada bulunanlar da ağladılar. Resûl-i Ekrem:

“O, bu dünyadan dünyalık namına hiç bir şey almadan ayrı­lan bir insandır,” buyurdu ve onu övdü. Resûl-i Ekrem ona, “Geçmiş­lerin iyisi, geçmiş iyi bir insan” adını verdi. Medine-i Münevvere'deki Baki' mezarlığına ilk defnedilen bu zattır. Allah kendisinden ra­zı olsun.

Bedir savaşına katılmış İslâm kahramanı olan Osman b. Maz'un hakkında, kesin olarak, Ümmü Âlâ'nın, “Allahu Tealâ'nın ikramına mazhar olur.” sözü üzerine Resûl-i Ekrem:

“ Ne biliyorsun? Yoksa Allahu Teâlâ Bedir kahramanlarına, “Siz ne yaparsanız yapın, ben sizi bağışladım” diye bir vaidde bulundu­ğunu mu biliyorsunuz?”, buyurdu ve onları böyle kesin konuşmaktan men etti. Fakat kendisi Osman'ı öperek ağladı ve onu en üstün fazi­let olan, “Dünyadan bir şey almadı, geçmişlerin iyisidir” demekle iltifat etti. Bunun üzerinde düşünmek gerekir. Aynı zamanda kişinin ne kadar çok iyiliği olsa da Allah'ın azabından emin olmamasını ha­tırlatır Çünkü Allah üzerine hiç bir şey vacip değildir. Nitekim:

“De ki: “Allah, Meryem oğlu Mesih'i, anasını ve yeryüzünde olanların hepsini yok etmek dilerse kim O'na karşı koyabilir?”[95], bunu açıkça ortaya koymaktadır.

Resûl-i Ekrem Ümmü Âlâ (r.a.) ya yaptığı gibi bir defasında da aynı muameleyi Hz. Âişe (r.a.) ye yapmıştır. Nitekim Müslim'in ri­vayetinde Hz. Aişe, “Resûl-i Ekrem'i Ensar'dan bir çocuğun cenaze­sine davet etmişlerdi. Ben:

“Ne mutlu bu çocuğa ki, cennet serçelerinden bir kuş olarak uçup cennete gitti. Çünkü hayrı ve şerri anlamadan ve hiç bir kö­tülük yapmadan öldü,” dedim. Resûl-i Ekrem:

“O, senin bildiğin gibi değil, Allahu Teâlâ cennetlikleri onlar daha annelerinin karınlarında iken, cehennemlikleri de babalarının bellerinde iken yaratmıştır,” buyurdu.” demişlerdir.

Hatta bu rivayetten, Müslüman çocuklarının cennete girecekle­rine kesin olarak hükmedilemeyeceği anlamını almışlardır. Fakat ule­ma, bunca açık ve kesin âyet ve hadisler karşısında bu görüşde olan­ları şiddetle red ve inkâr etmişlerdir. Bu hadisle delil çekilemez, çün­kü bu hadisin zahir anlamının murad olmadığı ittifaklıdır. Zira bu rivayet, çocuklar hakkında Allah tarafından Resûl-i Ekrem'e cen­nete gireceklerine dair kesin bilgi verilmeden öncedir. Bu itibarla hiç bir tarafa kesinlikle hükmetmemiş, ancak kesin olan hükmü red­detmiştir. Bu husustaki kesin nasslar varid oldukdan sonra” artık Müslüman çocuklarının cennete gireceklerine dair kesin hükme varmakta bir sakınca kalmamıştır. İhtilaf, Müslüman olmayanların ve bütün kâfirlerin çocukları hakkındadır ki, esahlı ve en doğru olanı, bunların da cennetlik olmalarıdır ki, bu konuya bir daha temas ede­ceğiz.

Durum bu olduğuna göre mü’minler nasıl korkmasınlar ki, biz­zat Resûl-i Ekrem:

“Hûd ve benzeri el-Hakka, el-Vâkı'a, en-Nebe, et-Tekvîr ve Ğâşîye gibi sûreler beni kocalttı.” buyurmuştur.

Ulema diyor ki: “Resûl-i Ekrem'i kocaltan, bu sûrelerdeki korku ve dehşet veren, âhiret halleri ve onun tüyler ürpertici safhalarını anlatan şiddetli veidleri ihtiva eden hususlar olsa gerektir. Ayrıca Hûd süresindeki: “Emrolunduğu gibi İstikamet et.” âyet-i celilesi bun­ların başında gelir, istikamet ise ulaşılması en güç bir makamdır. Bunu hakkıyle yerine getirmek, ancak Resûl-i Ekrem'e müyesserdir, istikamet, şükür makamı gibidir; zira şükür, her an kişinin zahir ve batini, âlet ve duyu organlarını yaratıldıkları gayeye hizmete yönelt­mektir. İşte bu sebebtendir ki Resûl-i Ekrem'e:

“Senin geçmiş ve gelecek günahların bağışlanmış iken bu de­rece korku içinde ağlayıp niyaz ve yakarışta bulunmanın hikmeti ne­dir?”. diyenlere, Resûl-i Ekrem:

“Ben şükreden kullardan olmayayım mı?”, diye cevap vermiştir. Evet, insanlardan bazıları:

“Doğrusu ben tevbe edeni, inanıp yararlı iş işleyerek doğru yola gi­reni bağışlarım.” [96]âyet-i kerimesinden ümide kapılmaktadırlar. Acaba ümit bunun neresindedir? Halbuki âyet mağfireti dört şarta bağlamaktadır. Bunlardan birincisi tevbedir. İkincisi, Resûl-i Ekrem'in:

“Sizden herhangi birinizin, kendisi için sevdiğini din kardeşi için de sevmedikçe, imanı (kâmil) olmaz.” [97]buyurduğu şekilde kâmil imandır. Üçüncüsü, sâlih amel ve dördüncüsü de hidâyette olanların yoluna girmektir. Bu da murakabe, zikir, fikir, hal, kal, dua, ihlâs ile Allah'a yönelmektir. Hal böyle olunca ümit bunun neresindedir? Bunun benzeri şu âyet-i kerîme'dir:

“Fakat tevbe eden, inanıp yararlı iş işleyen kimse, umulur ki kurtu­luşa erenlerden olur.”[98] İnsan, Allahu Teâlâ’nın “umulur” buyurduğuna muhakkak nazariyle bakmamalıdır. Çünkü bu, yalnız çoğunluk ifade eder, yoksa hepsini kapsamı içine almaz. Nitekim di­ğer âyette Firavn'ın tezekkür etmeyeceğini bildiği halde Musa ile Harun aleyhimesselâma:

“Ona yumuşak söz söyleyin, belki öğüt dinler veya korkar.” [99]bu­yurmuştur. Halbuki Firavn, ne öğüt dinlemiş ve ne de korkmuştur. Demek ki “umulur ki” kaydı bulunan âyetlerden, “mutlak böyle olur” mânası anlaşılmamalıdır.

Belki, nasûh tevbe ile teybe, kâmil iman ile iman edip sâlih amel­ler işlediğin vakit felah ve hidâyete erip Allah'a yaklaşman umulur, demektir. Kesinlik yoktur, Sakın, “Ben sâlih amel işliyorum bu mer­tebeye yükselirim” diye kendini emniyette bilme. Zira âyet-i celilede:

“Allah'ın melerinden ancak mahvolacak millet güvende olur.”[100] buyurulmuştur. Hatta Allahu Teâlâ'nın:

“Allah doğrulardan doğruluklarını sormak...” [101]

“Allah kasabaların zalim halkını yakalayınca böyle yakalar; yakala­ması da şiddetli ve elimdir. Âhiretin azabından korkanlara, bunda hiç şüphesiz ibret vardır. Bu, insanların toplanacağı gündür; bu gö­rülecek bir gündür. Biz, o günü ancak belli bir süreye kadar gecik­tiririz. O gün gelince Allah'ın izni olmaksızın hiç kimse konuşamaz. İçlerinde bedbaht olanlar da mes'ül olanlar da vardır.”[102]

“Sizden cehenneme uğramayacak yoktur. Bu, Rabbinin yapmayı üze­rine aldığı kesinleşmiş bir hükmüdür. Sonra biz Allah'a karşı gel­mekten sakınmış olanları kurtarır, zalimleri de orada dizüstü çök­müş bırakırız.”[103]

“Yaptıkları her işi ele alır onu toz duman ederiz.” [104]

“And olsun ki İblis, onlar hakkında görüşünü doğru çıkarmış, inanan­lardan bir topluluk dışında hepsi ona uymuşlardı.” [105]

“Kim zerre kadar iyilik yapmışsa onu görür. Kim de zerre kadar kö­tülük yapmışsa onu görür.”[106]

“Asra yemin olsun ki, İnsan hiç şüphesiz hüsran içindedir. Ancak ina­nıp yararlı iş işleyenler, birbirlerine hakkı tavsiye edenler ve sabır­lı olmayı tavsiye edenler bunun dışındadır.” [107]ayetlerini hatırdan çıkarmamalıdır. Sağduyu ve basiret gözünle bir bak, istisnanın de­laletiyle Asr süresindeki lâm-ı tarifin umumi ve istiğrak ifade etme­sinden anlaşılacağı gibi, iman ve sâlih amel ile hakkı ve sabn tav­siye edenlerden başka hepsinin hüsran ve zararda olduklarını, Allahu Teala yeminle haber vermiştir. Hakkı tavsiye, Kitab ve sünnetin ha­ber verdiği ahlâk, edeb ve hükümlerle diğer söz, iş ve hareketlerin­de zahiri ve batini hallerinde ihlâs üzere, yalnız Allah'ın rızası ga­yesine matuf olmaktır. Sabrı tavsiye de ibadete, onun güçlük ve zor­luklarına tahammül etmek, günaha ve benimi zevklerine karşı di­renmekledir. İşte ancak bunlardır ki, hüsran ve nedametten büyük ümitlere kapılabilirler. Allahu Teâlâ bizleri, bu dört vasfı taşıyan kullarından eylesin. Kalbi, Allahu Teâlâ'nın iki kudret parmağı ara­sında bulunan kimse nasıl olur da emniyete kapılır? İki kudret par­mağı demek, bir kısmı için saadeti ve bir kısmı için de şakaveti, bed­bahtlığı dilemesi demektir. Aslında kalbe “kalb” adının verilmesi, kolaylıkla sağa ve sola döndüğü içindir. Altındaki kuvvetli ateş ten­cereyi tahrik ettiği gibi, kalbde yanan ateş de kalbi titreştirir, sağa sola döndürür. Bunun için Resûl-i Ekrem secdesinde çoğunlukla:

“Ey kalbleri istediği tarafa çeviren Allah'ım! Kalbimi ve gönlümü sa­na ibadette sabit kıl.” diye dua ederdi.

Halbuki kalbleri istediği tarafa çeviren Allahu Teâlâ:

“Doğrusu Rablerinin azabından kimse güvende değildir.”[108] bu­yurmuştur. Eğer Allahu Teâlâ ariflerin ve gerçek vâris olan âlimle­rin gönüllerini reca ve ümit ile rahatlandırmasa onların ciğerleri, Allahu Teâlâ’nın hazırladığı ateş ile kasıp kavrulurdu.

Resûl-i Ekrem'in ashabından olan Ebû'd-Derdâ, (r.a.) yemin ede­rek “Son nefesinden emin olmak, imansız gitmeğe sebebtir.” derdi. Çünkü bu, Allahu Teâlâ'nın mekrinden emin olmanın cezasıdır.

Abdurrahman b. Mehdi anlatıyor: “Sufyan-ı Sevri ölüm döşeği­ne yatıp sancıları fazlalaştığı vakit ağladı. Adamın biri:

“Niçin ağlıyorsun? Yoksa günahlarının çokluğundan mı kor­kuyorsun?”, dedi. Yerden bir çöp alan Sufyan;

“ Günahlarım bu çöp kadar bana ağır gelmez, ben, ölüm anında imanımı kaybetmekten korkarım,” dedi”.

Ahmed b. Hanbel'in oğlu Abdullah anlatıyor: “Babam ölmek üze­re iken ben çenesini bağlamak için bir bez aldım. Başı ucunda bek­liyordum. O ise buhranlar geçiriyor ve terliyordu. Bir ara gözünü aça­rak:

“Yanımdan uzaklaş git, dedi. Ben:

“Baba kiminle uğraşıp duruyorsun?”, diye sordum. O:

“Oğlum, görmüyor musun?” dedi. Ben:

“Hayır, göremiyorum,” dedim. Babam:

“Oğlum, iblis karşıma dikildi, imanımı almağa çalışıyor, ben de ona, “Başımdan defol diyorum” dedi.”

Sehl de “Mürit, günaha düşmekten, arif de İmanının selb olma­sından korkar.” dedi.

Rivayet edildiğine göre peygamberlerden biri Allahu Teâlâ'ya açlık ve çıplaklığından şikâyet etti. Allahu Teâlâ:

“Kalbini küfürden koruduğum yetmemiş gibi bir de dünyalık mı istiyorsun?” diye kendisine itab etti.

Başına toprak saçıp istediğine pişman olan bu peygamber:

“Razıyım, beni bağışla ve küfürden koru,” dedi.

Ayakları sağlam ve imanları kuvvetli olan arifler bile bu kor­kuyu taşıdıklarına göre seni emniyette kılan nedir?”

Alimler imansız gitmeğe sebeb olan birçok alâmetler sayarlar. Bunlardan bazıları:

1. Bid'atlere dalmaktır. Peygamberimiz ve onun Ashâb'ı zama­nında olmayan ve ibadetlere sonradan ilâve edilen şeylerdir. Resûl-i Ekrem “Bid'atçiler, cehennemde Cehenemliklerin köpekleridir.” buyurmuştur.

2. Amelde nifak ve riya. Resûl-i Ekrem:

“Münafıkın belirtisi üçtür: Söylediği vakit yalan söyler, söz verdiği vakit sözünde durmaz, kendisine güvenildiği vakit emânete hıyanet eder. Bu adam namaz kılıp, oruç tutsa ve kendini Müslüman sansa da yine münafıktır.” [109]buyurmakla buna işaret etmişlerdir. Bu­nun için geçmiş büyükler son nefesde imansız gitmekten son dere­ce korkmuş, hatta bazıları, “Nifaktan uzak olduğumu bilmem, be­nim için bütün varlığı ile kâinattan daha sevimlidir.” demişlerdir. Ebû'-Derdâ (r.a.), “Nifak hususunda, yani kalbi bozuk olduğu hal­de saygılı ve dürüst ibadet yapıyor gibi görünmekten sakınan.” de­miştir.

Buhârî'nin rivayetine göre, Enes (r.a.) diyor ki:

“Ey insanlar! Sizler yaparken önem vermediğiniz ve hiçe saydığınız öyle hatalar var ki, biz bunları Resûl-i Ekrem'in zamanında tehlikeli günahlardan sayardık”.

Zamanının Şafii imamlarından olan Şeyh Makdisi'nîn Ebû Zer (r.a.) den rivayetinde, Ebû Zer (r.a.) diyor ki: “Resûl-i Ekrem bana dört öğüt vermiştir ki, benim yanımda bunlar dünyalardan kıymet­lidir. Resûl-i Ekrem buyurdu ki:

“Ey Ebû Zer, gemini yenile, zira derya derindir. Yükünü azalt, çün­kü yol engebeli ve arızalıdır. Azığını tam al, zira yol uzaktır. Para­sını hâlis al kalp para alma, zira gittiğin yerde sarraf vardır kalp parayı kabul etmez.” [110]buyurmuştur.

Saîd b. Cübeyr (r.a.), e, haşyetten sorduklarında, “Haşyet, Allah'­tan öyle korkmandır ki, o korku, seninle günah arasında perde olup sana günahı yaptırmamasıdır.” demiştir, işte haşyet böyle olur.

Allah'a mağrur olup aldanmağa gelince; bu da isyana dalıp Al­lah'tan mağfiret beklemektir. Gaflet içinde bulunan birisi şöyle bir tenha yere çekilmiş ve “Artık beni burada gören olmaz, çünkü kim­se yoktur. Burada günah işleyebilirim.” der demez, kendini dehşete düşürecek bir ses:

“Yaratan bilmez olur mu? O, latiftir, haberdardır.” [111]Adam bu sesi duyar duymaz kendine geldi.

Said b. Cübeyr (r.a.)

“Allah'ın affına güvendirerek şeytan sizi ayartmasın.” [112]âyet-i celîlesinin tefsirinde, “Bu, günaha devam edip Allah'tan mağfiret beklemektir.” dedi.

Adamın biri Tavus'un ziyaretine gitti. İçeriye girmek için kapı­yı çalıp izin isteyince karşısına yaşlı bir zat çıktı. Adam:

“Tavus sen misin?” diye sordu. Yaşlı zat:

“Hayır, ben onun oğluyum,” dedi. Adam:

“O halde babanız bunadı,” dedi. Tavus'un oğlu:

“Hayır, âlimler bunamaz. İçeri gir, fakat fazla konuşma, dedi. Adam içeri girdi ve Tavus ile görüştü. Tavus:

“Ben sana Tevrat, Zebur, İncil ve Kur'an'ın özetini öğretece­ğim,” dedi. Adam:

“Sen bunları bana öğretirsen, ben de başka bir şey sormam,” de­di. Tavus:

“Allah'tan öyle kork ki, O'ndan daha çok korktuğun kimse ol­masın. Korktuğundan daha çok da O'na ümit bağla ve kendine sev­diğini başkalarına da sev,” dedi.

Âlimin bunamadığını, İkrime'nin:

“...İçinizden bir kısmı da ömrünün en fena zamanına ulaştırılır ki...” [113]âyetinin tefsirinde: “Kur'an'ı hakkıyle okuyan kimse öm­rünün en fena zamanına düşmez.” demesi de bunu kuvvetlendirmektedir. Yâni âlimler o derece ömürlerinin en fena zamanına çoğun­lukla düşmezler, Allahu Teâlâ onları korur.

“Rabbinin makamından korkanlar için iki cennet vardır.”[114] âyet-i celîlesirun tefsirinde Mücahid, “Bu kimse günah işlemeyi kararlaş­tırdıktan sonra, başka bir engel olmaksızın, yalnız Allah'tan korkup utanarak terkeden kimsedir. Buna iki cennet verilir.” Demiştir. Ri­vayete göre Hz. Ömer devrinde cami ve cemaate devam eden âbid ve zahid bir gence bir kadın âşık olur. Genci davet eder, genç de bu davete katılır, Tam bu sırada Allahu Teâlâ'nın her yerde hazır ve nazır olduğunu düşünerek bayılıp düşer. Kadın genci dışarı çıkarır. Anne ve babası da genci alarak eve götürürler. Genç ölür. Mezar başında Hz. Ömer:

“Rabbinin makamından korkanlar için iki cennet vardır.” âyetini okur. Bu sırada mezardan bir ses,

“Evet, ey Ömer, Allah'ım, rızası ile beraber o iki cenneti de bana verdi.” der.

Yahya b. Muaz da, “En büyük günah, günaha pişman olup tevbe etmeden affı beklemek, itaat etmeden Allahu Teâlâ'ya yakınlığı ummak, amelsiz mükâfat beklemek ve üstelik Allah'tan fazlalık um­maktır.” demiştir.

İnsanı Allah'tan en çok korkmağa ve huzurunda huşu ile eğil­meğe sevkeden en kuvvetli âmil, ilimdir. Nitekim Allahu Teâlâ:

“Allah'ın kulları arasında Ondan korkan ancak âlimlerdir.” [115]buyurmuştur. Bunun için sahabenin uleması daha çok korkmuşlar­dır. Hatta Hz. Ebû Bekir mü’minin göğsünde bir kıl olmağı temen­ni etmiştir. Hz. Ömer ise ölüm döşeğinde, “Eğer bağışlanmazsa, ya­zıklar olsun, Ömer'e,” demiştir. İbn Mes'ud (r.a.), “Keşke öldükten sonra hiç dirilmeyeydim.” demiştir. Buna bazı itirazlar yapılabilir­se de bunu gerçek anlamda demediği, belki dirilip mahşer yerinde­ki muhasebe ve muhakemeden korkarak söylediği meydandadır.

Bunun benzeri, Resûl-i Ekrem'in sevdiği Usâme (r.a.) nin başın­dan geçen bir olaydır. Usâme (r.a.) savaş alanında kılıcını kaldıra­rak hasmının boynunu vuracağı sırada hasmı şehâdet kelimelerini getirmiş fakat Usâme, “Bunu kılıç korkusundan söylüyor, iman bu­nun kalbine inmemiştir” kanaatiyle adamın boynunu vuruyor. Du­rum Resûl-i Ekrem'e intikal edince, Resûl-i Ekrem soruyor. Usâme de bu kanaatini ifade edince, Resûl-i Ekrem, “Kalbini yarıp baktın mı?” buyuruyor. Yanlış hareket ettiğini anlayarak şaşkınlığa düşen Usâme o anda,

“Keşke ondan önce değil de o gün Müslüman olsay­dım.” diyor. Şüphesiz Usâme'nin bu sözü, küfrü temenni ettiği için değil, muaheze korkusu ile söylenmiş bir sözdür. Daha doğru­su Müslümanların kendisini tekfire kalkışacaklarından korktuğu içindir.[116]

Denildi ki: İlimden uzaklaşıp amellerini beğenen bazı kimseler, keramete benzeyen bazı lutûflara mazhar olduklarını görünce, geç­miş büyüklerin, dua, zikir, fikir ve ibadetle meşgul olma yolunu bı­rakıp dualarla meşgul olmağa başlarlar. Hatta bunlardan o kadar ileri gidenleri olmuş ki, birisi, “Ben, kıyametin kopmasını ve çadırı­mı cehennemin üzerine kurmamı istiyorum.” demiş, kendisine:

“Bunu niçin istiyorsun?” Diye sorana da,

“Ben biliyorum ki cehennem beni görür görmez söner ve ben de bu suretle âlemlere rahmet olurum,” demiştir.

İşte bu gibi sözler, en çirkin ve şeni sözlerdir. Çünkü burada Allahu Teâlâ'nın son derece önem verip insanları korkuttuğu cehen­nemi küçümseme vardır. Halbuki Allahu Teâlâ cehennemin vasfın­da mübalâğa ederek:

“İnkâr edenler için hazırlanan ve yakıtı İnsanlarla taş olan ateşten sakının.” [117]buyurmuştur. Diğer bir âyette de şöyle buyurulmuştur:

“Bu ateş, onlara uzak bir yerden gözükünce, onun kaynamasını ve uğultusunu işitirler.” [118]

Ayrıca Müslim'in rivayet ettiği Sahih bir hadîsde de:

“Yaktığınız bu ateş (var ya) cehennem ateşinin yetmiş cüz'ünden bir cüzdür”, buyurdu. Ashab:

“Vallahi bu ateş de yeter,” demeleri üzerine, Resûl-i Ekrem:

“O cehennem ateşi, her derecesi bu sıcaklıkta olmakla altmış dokuz derece daha fazladır”[119], buyurdu.

Diğer bir Sahih hadîsde de şöyle buyurulmuştur:

“Hesap günü cehennem getirilir. Cehennemin yetmişbin yuları var­dır. Her yularını da yetmişbin melek çeker.”[120]

Evinde lâmbasını yakmış oturan salihlerden bir zata nefsi bir günah işlemesini söylemiş. O da

“Dur bakalım, bu lâmbanın ateşi ce­hennem ateşinden yetmiş derece ehvendir. Şayet buna dayanabilirsen dediğini yaparım- diyerek elini lâmbanın ateşine yaklaştırınca hemen bir feryad ile geri çekildi ve

“Ya nasıl, yetmiş derece ehven olan ateşe dayanam açlığın halde koca cehennemin ateşine nasıl da­yanacaksın?” diyerek günah işlemekten vazgeçti.

Hz. Ömer (r.a.) Hz. Kâ'b'a hitaben:

“Bizi biraz korkutur musun?”, dedi. Kâ'b:

“Eğer kıyamet günü yetmiş peygamberin sevabiyle Allah'ın huzuruna çıksan yine de az gelirdi,” dedi. Hz. Ömer bayılıp ayıldıktan sonra:

“Ey Kâ'b, biraz daha anlatır mısın?” dedi. Hz. Kâ'b:

“Eğer batıya cehennemden öküz'ün burun deliği kadar bir de­lik açılaydı, doğuda bulunan insan onun hararetinden erirdi,” dedi. Bunu duyan Hz. Ömer tekrar bayıldı. Ayılınca:

“Biraz daha anlat,” dedi. Bunun üzerine Hz. Kâ'b:

“Kıyamet günü cehennem öyle bir nefes verecek ki, bütün me­lek ve peygamberler korkudan dizleri üstü çökecek: “Ya Rab, Sen­den, başka kimseyi istemiyorum, beni koru” demek durumuna düşe­ceklerdir,” dedi.

Yine Kâbü'l-Ahbar'ın anlattığına göre kıyamet günü Allahu Teâlâ bütün yaratıkları bir araya toplayacak ve melekler inip saf bağ­layacaklardır. Allahu Teâlâ Cabrâil aîeyhisselâma cehennemi getir­mesini emredecek, Cebrail aleyhisselâm yetmişbin yularla çekilen cehennemi getirecek. Cehennem yüzyıllık mesafeden bir nefes vere­cek ki, herkesin kalbi yerinden oynayacaktır. İkinci nefesinde bütün melek ve peygamberler dize gelecek, üçüncü nefesinde ise yürekler boğazlara gelecektir. Akıllar baştan çıkacak, herkes ameline sığına­caktır. İbrahim aleyhisselâm:

“Ya Rab, hulletin -dostluğunun- hakkı için yalnız nefsimi isterim, beni koru, Musa aleyhisselâm:

“Ya Rab, Seninle olan münacatım hakkı için beni koru,”  İsâ aleyhisselâm:

“Ya Rab, bana olan ikramın sayesinde anamdan da geçtim, nef­simi isterim,” diyeceklerdir.

Bir hadlsde, Resûl-i Ekrem Cebrail aleyhisselâma:

“Ne oluyor Mikâil'i hiç güler olarak göremiyorum?”, diye sorar. Cebrail aleyhisselâm:

“Evet, cehennem yaratıldığı gündenberi Mikâil gülmemiştir. Benim de gözlerim kapanmamıştır. Korkumuz, bir isyan sebebiyle bu cehenneme girmektir,” dedi.

Abdullah bin. Ravaha'yı ağlarken görenler:

“Niçin ağlıyorsunuz?”, diye sorarlar. Abdullah b. Ravaha:

“Nasıl ağlamayayım ki, Allahu Teâlâ, “Mutlak surette hepiniz cehenneme uğrayacak, cehenneme uğramadık kimse kalmayacaktır.” buyurduğu halde sonunda müttakilerin cehennemden kurtulacağını haber vermiştir. Cehenneme uğramam kesin, fakat oradan çıkmam şüphelidir. İşte buna ağlarım,” dedi.

Günah kirlerinden temiz olan melek ve peygamberlerin cehen­nem korkusundan durum ve tutumları bu olunca, aldanmışlann ha­li nicedir? Kendi aklınca, çadırını cehennem üzerinde kuracak da ce­hennemi söndürüp başkalarına şefaat edecektir. Bu ise olsa olsa cen­netle müjdelenen on kişiye mahsus olabilir. Bununla beraber onla­rın da önde geleni olan Hz. Ebû Bekir;

“Keşke bir Müslümanın göğ­sünde kıl olsam.”, Hz. Ömer,

“Ey Ömer, mağfiret olmazsan yazıklar olsun sana.” demişlerdir.

Bir hadisde, “Ben cennetteyim diyen kimsenin yeri cehennemdir.” buyurulmuştur.

Bununla beraber biz, “Allah'tan korkmak gerek derken, kadın­ların yaptığı gibi, gözyaşları dökdükten sonra yine eski haline dö­nen kimseyi kasdetmiyoruz. Bizim sözünü ettiğimiz korku, kalbi kaplayıp sahibini kötülüklerden alıkoyan taat ve ibadete yönelten korkudur. İşte yararlı korku budur. Yoksa ahmak korkusu değildir. Onlar, o an için korkarlar ve “Allah'ım, sen koru.” der, sonra da es­ki bildikleri günahlara dönerler. Bunun faydası yoktur. Bunlar, şey­tanın elinde oyuncaktır. Bu, tıpkı kapışı açık olan bir kaTanın dışın­da bulunan bir kimseye arslan saldırdığı halde, Allah kerîm, diye­rek orada beklemek suretiyle kal'aya girip kapısını kapamayanm du­rumuna benzer. Tabii bu durumda olan kimseyi arslan helak eder.

Buhârî “Sahîh”indeki rivayetinde, Resûl-i Ekrem şöyle buyur­muştur:                                                                         

“(Sizden önceki milletlerden) çok günahı olan bir kişiye ölüm gelip çatmıştı da o, hayattan ümidini kesince oğluna şöyle vasiyet et­mişti:

“Ben öldüğümde beni yakın, geride kalan kemiklerimi öğütün sonra da rüzgâra verin. Vallahi, Allahu Teâlâ beni azâb etmek ister­se, bana azabı, bundan da çok ağır ve hatta hiç kimseye tatbik et­mediği cezayı tatbik eder.

Adam ölünce dediği gibi yaptılar. Sonra Allahu Teâlâ bu adamın bütün zerrelerinin bir araya toplanmasını yere emretti. Yer de Al­lah'ın emrini yerine getirdi ve adam olduğu gibi Allah'ın huzurun­da dikildi. Al'ahu Teâlâ:

“ Niçin böyle yaptın?”, diye sordu. Adam:

“Senden korktuğum için yaptım,” deyince, Allahu Teâlâ onu ba­ğışladı”[121]

Sahih-i Buhârî'de anlatıldığına göre Ukbe Huzeyfe'ye -Allah her ikisinden de razı olsun-, “Resûl-i Ekrem'den duyduklarından an­latır mısın?” diye sorar. O da Resûl-i Ekrem'in şöyle buyurduğunu haber verir:

“(Sizden evvelki ümmetlerden) bir kişiye ölüm gelip çatmıştı da o, hayattan ümidini kesince ailesine şöyle vasiyet etmişti:

“Ben öldüğümde birçok odun toplayıp yakınız (ve beni bu ateşe atınız). Ateş, benim etimi yiyerek kemiğime erişinceye kadar bırakınız. Ke­miğimi yakınca bu yanmış kemiklerimi alınız, onu döğüp un yapı­nız. Rüzgarlı bir günde onu havaya atınız. (Onlar da dediği gibi yap­tılar.) Allahu Teâlâ onun bütün zerrelerini bir araya toplayarak

“Niçin böyle yaptın?”, diye sordu. Adam”

“Senin korkundan dolayı böyle yaptım,” dedi. Allahu Teâlâ da onu mağfiret etti”.

Ukbe (r.a.) devamla: “Resûl-i Ekrem'in şöyle buyurduğunu duy­dum:

“Sizden önceki (ümmetler içinde) adamın birine Allahu Teâlâ mal vermişti. Ölüm yaklaşınca adam oğullarına:

“Size karşı ben nasıl bir babayım?”, diye sordu. Oğulları:

“Çok iyi bir babasın,” dediler. Adam:

“Fakat ben hiç bir iyi amelde bulunmadım. Ben ölünce beni yakın, kemiklerimi döğün. Fırtınalı bir günde havaya savuran, dedi. (Ölünce) onlar da öyle yaptılar. Allahu Teâlâ onu bir araya topla­dı ve:

“Niçin böyle yaptın?”, diye sordu. Adam:

“Korkundan, ya Rab, deyince, Allahu Teâlâ onu rahmetiyle kar­şıladı.” [122]

BİRİNCİ BAB

BATINİ KEBAİR VE BUNUNLA İLGİLİ HUSUSLAR

Kebâirîn en tehlikelisi ve bunları irtikâb edenlerin, günahkârla­rın en adileri olmaları, çoklarının kolaylıkla irtikâb edilip çoğunlu­ğun bu hastalıklarla mübtelâ olmaları bakımından, Batın! Kebâir'i Zahirî Kebâir'den öne aldım. Yine bu sebebierdendir ki, bunlar üze­rinde titizlikle durarak Müsmanları bu hastalıklara karşı hazır ve uyanık bulundurmak istedim. Çünkü bu batini kebâir daha önem­lidir. Nitekim imamlardan biri “Kalbin irtikâb ettiği kebâir, uzuvla­rın işledikleri kebâir'den daha büyüktür. Çünkü Batınî Kebâir'in hepsi fışkı ve zulmü gerektirir. Aynı zamanda hasenatı mahvettiği gibi, şiddetli ve devamlı cezaları gerektirir.” demiştir. İmamlardan bir diğeri de bu Bâtıni Kebâir'i altmışın üzerine çıkardıkdan sonra şöyle buyurmuştur: “Bunların zarar ve kötülükleri zahiri kebâir olan hırsızlık, zina, içki, adam öldürmekten daha ağırdır. Zira diğer suç­lar bir veya bir kaç defa yapılır ve yapıldıktan sonra biterler. Fa­kat Bâtınî Kebâir dediğimiz kalb hastalıkları ve bunların zararları ardı arası kesilmeden devam eder. İnsanoğlu işlediği bir günahtan tevbe eder; bazı günahları hasenat ve diğer iyiliklerle mahvolur”. Ni­tekim:

“Şüphesiz iyilikler, kötülükleri giderir.”[123], buyurulmuştur. Fakat kalb hastalıkları gönülde yerleşirse onları söküp atmak zor olur.[124]

1. Kebire: Şirki Ekber (Büyük Şirk)

Allahu Teâlâ fazl u keremiyle bizleri koruyup, sıhhat afiyet ve kâmil imanlar nasîb eylesin. En keremli ve en merhametli O'dur. Al­lahu Teâlâ hepimizi rızasına erişen kullarından eylesin.

Bilmiş ol ki; yukarda tariflerini yaptığımız Zahirî Kebire'lerin hep­si, mü’min olarak işlenen büyük günahlardır. Bunun için bütün âlim­ler Kebire'den söz ederken küfürden sonra gelen kebâir'i sıralamış­lardır. Fakat biz burada bütün kebireleri, derecelerini ve derecelerine göre cezalarım sıralayacağımız için bu usûle riâyet etmedik. Ünce en büyük Kebire olan küfrü ele alarak işe başladık.

En büyük günah küfür olduğu için, küfür ve küfrün hükümleri üzerinde uzun uzadıya açıklamalarda bulunmak gerekir. Buna göre deriz ki:

Allahu Teâlâ:                                                              

“Allah kendisine ortak koşmayı elbette bağışlamaz, bundan başka­sını dilediğine bağışlar.” [125]

“Doğrusu Allah'a eş koşmak büyük zulümdür.”[126],

“Kim Allah'a ortak koşarsa muhakkak Allah ona cenneti haram eder, varacağı yer ateştir.”[127] Buyurmuştur.

Sahih-i Buhâri'de Resûl-i Ekrem'in şöyle buyurduğu rivayet edil­miştir:

“Size en büyük günahları haber vereyim mi? Allah'a eş koşmak, an­ne ve babaya âsi olmak.” Resûl-i Ekrem bunları anlatırken yaslanmış vaziyette idi. Birdenbire doğruldu ve:

“Aman yalan konuşmak, aman yalan şahitliği.”[128] buyurdu. Hadisi rivayet eden zat diyor ki:

“Resûl-i Ekrem bu sözü durmadan öyle tekrar ediyordu ki, aceba sus­mayacak mı.” dedik.

Yine Sahih hadisde:

“Helak edici yedi günahtan sakınınız. (Bunlar) Allah'a şirk koş­mak.” [129]buyurdu ve sirasıyle diğerlerini saydı.

Ahmed, Buharİ, Tirmizi ve Nesei de rivayet ettikleri bir hadisde:

“Kebâir, Allah'a şirk koşmak, adam öldürmek, anne ve babaya âsi ol­maktır.”[130] Diye başlar.

Yine Ahmed, Buhârî, Tirmizi ve Nesai'nin rivayetlerinde:

“Kebâir, Allah'a şirk koşmak, anne babaya âsi olmak ve adam öldür­mektir...”[131] Diye başlar.

Yine:

“En büyük günahlardan size haber vereyim mi? O, yalan konuşmak­tır.”[132] buyurdu. Yalan konuşmak büyük günahlardan olmakla, küfür, katil ve zinadan daha büyük olduğunu ifade etmez. Ayrıca Ebû Davud ve Nesei de:

“Kebâir dokuzdur, en büyükleri Allah'a şirk koşmaktır.” [133]şek­linde vârid olmuştur.

Taberâni'de ise:

“Yedi Kebâir'den sakının. Bunlar Allah'a şirk koşmak...” [134]şek­linde başlamaktadır. Bezzâr'da da:

 “Kebâir; Allah'a eş koşmak, asm ve babaya âsi olmak, suyun fazlasını muhtaçlara vermemek ve erkeği dişisinden men etmektir.” [135]şeklindedir.

Yine Ahmed, Buhâri, Müslim ve Tirmizi'nin diğer bir rivayetinde:

“Dikkat edin size en büyük günahları anlatayım: Allah'a şirk koş­mak, anne ve babaya âsi olmak ve yalan konuşmaktır.”[136] şeklin­dedir.

Taberâni'de ise şu şekildedir:

“Kebireler yedidir.” [137]dedikten sonra hicretten sonra bedeviliğe dönmeği de bunlar meyanında saymıştır. Bunlar yakında ele alına­caktır.

Yine Buhârf nin rivayet ettiği bir hadisde:

“Kebâirlerin en büyüğü Allah'a eş koşmak, adam öldürmek, anne ve babaya asi olmak ve yalan yere şahitlik yapmaktır.” [138]buyurulmuştur.

Ahmed, Tirmizî İbn Hibbah ve Hâkim'in rivayetlerinde, Resûl-i Ekrem:

“En büyük günahlardan bazıları şunlardır: Allah'a şirk koşmak, anne ve babaya asi olmak, yalan yemin etmek. Bir kimse sabır ye­mini yani yalan şahitliği yapar ve burada sivrisineğin kanadı kadar yalan katarsa kıyamete kadar kalbinde bir leke olarak ka­lır.” [139]buyurmuştur.

Yine Taberani'nin rivayetinde, Resûl-i Ekrem:

“En büyük günahlardan bazıları, Allah'a şirk koşmak, yalan yere ye­min etmektir.” [140]buyurmuştur.

Ayrıca-Taberâni, Hakim ve Beyhakl'nin rivayetlerinde, Resûl-i Ekrem:

“Allah'ın dostları, Allahu Tealâ'nın farz kıldığı beş vakit na­mazı dosdoğru kılanlar, orucu borç bilip mükâfatını Allah'tan uma­rak tutanlar, zekâtm borç olduğunu kabul ederek ödeyenler ve Al­lah'ın yasakladığı büyük günahlardan sakınanlardır.”, buyurdu. Kendisine:

“Büyük günahlar hangilerdir?”, diye sordular. Resûl-i Ekrem:

“En büyük günahlar, Allah'a ortak koşmak, haksız yere adam öldürmek, savaş alanından kaçmak, sihir (yapmak ve yaptırmak), yetim malı yemek, riba yemek, Müslüman olan anne ve babaya âsi olmak, namuslu kadına iftira etmek, kıblegâh olan Haremi Şerife say­gısızlık etmek, orada haram ve yasak olanları helâl tanımaktır. Kim ki bu büyük günahlardan kaçınır, namazını kılar, orucunu tutar ve zekâtını vererek ölürse, kapıları altın işlemeli olan cennet bahçelerin­de Muhammed    (sallallahu aleyhi ve sellem)e arkadaş olur,”  bu­yurdu.[141]

Yine Ahmed, Müslim ve Tirmizi'nin rivayetlerinde, Resûl-i Ek­rem Hz. Ömer (r.a.) e:

“Ey Hattab'ın oğlu veya ey Ömer, kalk, insanlara çağır ve de ki Cennete ancak müminler girebilir,”[142] buyurmuştur. Timi­zi, hadisin hasen ve Sahih olduğunu söylemiştir.

Yine Ebû Davud'un rivayetinde Avf’ın oğluna hitaben Resûl-i Ekrem:

“Ey Avf’ın oğlu, ata bin ve insanlara seslen: “Cennete ancak mü’min olan girebilir,” buyurmuştur.

Yine Buhâri'nin rivayetinde Resûl-i Ekrem:

“Ey Bilâl, kalk ilân et; cennete ancak mü’minler girer ve gerçek şu ki Allahu Teâlâ bu dini fâcir kimse ile de takviye eder.” buyur­muştur.

Yine Ahmed, Müslim, Ebû Davud ve İbn Mâce'nin rivayetlerinde Resûl-i Ekrem:

“Cennete ancak Müslüman olan kimse girer.” [143]buyurmuş­tur.

Ahmed, Buhar i ve Müslim'in rivayetlerinde Resûl-i Ekrem:

“Dinini değiştiren kimseyi öldürün.”[144] Buyurmuştur. Taberâni'nin rivayetinde ise, “Dininden irtidâd edeni öldürün.”, şeklindedir.

“Üç şey ile size emreder, üç şeyden de sizi nehyederim. Yalnız Al­lah'a ibadet ederek hiç bir şeyi O'na ortak koşmamanızı, Allah'ın ipi mesabesinde olan Kur'an'a sımsıkı sarılmanızı ve Allahu Teâlâ'nın başınıza getirdiği âmir ve hükümdarlara itaat etmenizi size emre­derim. Dedikodudan, servetinizi gayr-ı meşru ve fuzûli yerlere sarfetmekten ve çok soru sormaktan da sizi nehyederim.” buyurmuştur.

Ebû Nuaym ve Taberânî'nin rivayetlerinde, Resûl-i Ekrem:

“İslâm dininden irtidad eden erkeği yeniden Islâmiyete davet edin; tevbe ederse kabul edin, etmezse boynunu vurun. İslâm dinin­den ayrılan kadını da yeniden İslâmiyete davet edin; kabul eder Müs­lüman olursa ne güzel, aksi halde onu da cariye olarak esir alın,” buyurmuştur. Bu hadisin zahirinden, irtidad eden kadının öldürülmeyip yalnız esir muamelesi göreceği anlaşılıyorsa da, diğer Sahih rivayette,

“Dininden irtidad edeni öldürün.” mealindeki mutlak ola­rak varid olan hadisler irtidad eden kadının da öldürüleceğini ifade etmektedir. Bize göre de en doğrusu budur. Yalnız hadisde “Allah'ın azâb ettiği ile Allah'ın kullarını azab etmeyin, yani kimseyi ateşle yakmayın.” rivayeti vardır.

Taberânî'nin bir rivayetinde: “Dinini değiştireni öldürün. Müs­lüman oldukdan sonra kâfir olanın (küfründe ısrar ettiği sürece) Allahu Teâlâ tevbesini kabul etmez.” şeklindedir.

İbn Hibban'dan gelen rivayette de, “Dininden döneni öldürün, fakat Allah'ın azabiyle (yani ateş ile) azâb etmeyin.” meâlindedir.

Beyhaki'nin rivayetinde, “Dinini değiştirenin boynunu vurun.” şeklindedir.

Taberâni’de de, “Dini, Müslümanlarm dinine uymayanın boynu­nu vurun; şehâdet kelimelerini getirirse artık onu öldürmeğe yol yok­tur. Ancak haddi gerektirecek bir suç işlerse ona had icra edilir.”, şeklinde rivayet edilmiştir.[145]

Tenbih

Burada çoğunluğun bilmeyerek düştüğü şirk ve şirkin bazı bö­lümlerini açıklayacağız. Gayemiz, din kardeşlerimizi uyarmaktır. Umulur ki, bu sayede böyle bilmeyerek düştükleri ve amellerinin mahvolması ile ebedi olarak şiddetli ikab ve en büyük azâb içinde kalmalarına sebep olan şirkten korunurlar. Bunları bilmek cidden önemlidir. Zira İmâm-ı A'zam ve diğer bazılarına göre, küfrü irtikâb eden kimsenin bütün amelleri mahvolur ve bütün geçmiş borçlarını yeniden kaza etmesi gerekir. Buna rağmen mezhep mensupları küf­rü gerektiren söz ve halleri daha fazla çoğaltmışlardır.

O halde îslâmiyetten azıcık nasibi olan aklı başında her Müslüman, amelinin mahvolup kaza külfetine düşmemesi ve karısının boş olmaması için imamlarının haber verdikleri küfrü mucip olan bu halleri bilip bunlardan sakınmaları gerekir. İmâm Şafii de amelin sevabının mahvolduğu görüşündedir, ancak kaza gerekmediğini söy­lemektedir. Diğer çoğunluk, her ne kadar bunları taklid edip bun­lara uymadılarsa da, kendini ve dinini korumak için ihtiyata riâyet ve özellikle bıı gibi önemli mes'elelerde ihtilaftan korunmak lâzımdır. Bunun içindir ki, mutemed ve gayri mutemed imamların ve diğer­lerinin bu hususta bütün söylediklerini aşağıda adını vereceğim Kitabta açıkladığım gibi, burada da bunların bir kısmını açıklayaca­ğım. Bu hususta daha geniş bilgi isteyen o Kitaba başvursun.

Küfrün nevilerinden biri ve en başta geleni şirk -Allah'a ortak koşmak- tır.

Küfür ve şirkin nevilerinden birisi de insanın şu anda veya ge­lecekte küfre niyet etmesidir. Yani, “Ben bir süre sonra kâfir olaca­ğım” diye kalbinden geçirmesidir. Veyahut “Şu şöyle, bu, böyle olur­sa kâfir olurum” diye hatıradan geçirmek veya söylemekle -ister­se o talik ettiği şey muhal da olsa- kâfir olur. Küfrü gerektiren bir şeye inanmak, küfrü gerektiren bir işi yapmak -ister inanarak, is­ter inaden ve isterse istihzâen olsun- veyahut dinde ittifakla sabit olan Allahu Teâlâ'nın ilim ve kudretini, cüz'iyyata olan ilmini veya Allah hakkında menfi olan bir sıfatı -meselâ renk ve şekil gibi- veya âleme muttasıldır veya âlemden hâriçtir gibi şeyleri Allah'a isnâd etmek gibi.

Bunu şöyle açıklayabiliriz: Allahu Teâlâ'ya açıkça ve dolayısiyle noksanlık getirecek şeyi izafe etmektir. Açıkça noksanlığı gerek­tiren şeyi Allah'a izafe etmenin küfür olduğunda ittifak vardır. İkin­cisinde (yani dolayısiyle noksanlık getirecek şeyi Allah'a izafe et­mekte) ihtilaf olmakla beraber, bize göre en doğrusu küfür olma­masıdır. Yani ifadelerinden Allahu Teâlâ hakkında noksanlık lâzım gelen, “Allah cisimdir, cevherdir” gibi sözler anlaşılan kimselerin, bunlara kesin olarak inanmadıkça küfürlerine hükmedilmez. (Mücessimelerin, “Allah cisimdir fakat diğer cisimlere benzemez” sözlerri de böyle tevil edilir.) Yaratıklara ve meselâ güneşe secde etmek de bu hükümdedir. Kendisini mazur gösterecek bir karine bulunmaz­sa küfrüne hükmedilir. Bu mes'ele de ilerde açıklanacaktır. Bunu yal­nız kâfir olanlar yapar diye Müslümanlarm ittifak ettikleri bir işi yapmakta da hüküm böyledir. Bu kimse Müslüman olduğunu söyle­se de mâni bir karine olmayınca küfrüne hükmedilir. Kiliseye giden­lerle beraber zunnar kuşanıp (tapınmak maksadıyle) kiliseye gitmek veya Kur'ah-ı Kerîm'den bir âyet, besmele veya bir melek ve hatta bir peygamber ismi bulunan yazıyı bilerek ve kasıtlı olarak necasete, tuvalete atmak gibi. Hatta bazıları bunların yazılı bulunduğu kâğı­da sümkürüp tükürmeği ve az miktarda da olsa camii pislikle sı­vamağı da bu hükümde saymışlardır. Nübüvveti kesinlikle bilinen bir peygamberin peygamberliğinde şüphe veya Allah tarafından in­dirilmiş olan yüzdört Kitabın asıllarında şüphe veya Kur'an-ı Kerim'de bulunan âyetlerden birinin Kur'an'dan olup olmamasında şüphe de aynı hükümdedir. Müslümanları sapıtmak için konuşan adamı tek­fir etmekte, Sahâbe'yi tekfirde şüphe de, Kabe ve Mescîd-i Haram'da, haccın sıfat ve hey'etinde, namaz ve orucun şeklinde şüphe etmek­te de hüküm böyledir. Dinde malum olup üzerinde ittifak edilmiş olan sünnetlerin meşrûiyyetini inkâr, haramı helâl saymak, abdest-siz namazın caiz olduğunu iddia etmek gibi. Yalnız kâfirdir diye küfründen sebep bir zimmiye eziyeti helâl tanımak, meşru şekilde alışveriş ve nikâh gibi helâl olan muameleleri haram tanımak, pey­gamberimiz hakkında, “O, kara derili idi” veya “Daha sakalı bit­meden öldü”, veya “O, kureşi, Arabî hatta insan değildi” demekte de hüküm aynıdır. Bunların hepsi küfürdür. Burada da peygamberi­mizde Almayan nitelikleri ona nisbet vardır ki, bu, onu yalanlamak demek olduğu için küfürdür. İttifaklı olarak peygamberimizde bu­lunan herhangi bir vasfı inkâr küfürdür. Peygamberimizden sonra bir peygamber geleceğini caiz görmek veya “Mekke'de doğup Me­dine'de ölenin o olup olmadığını bilemiyorum” demek, nübüvvetin Allah vergisi olmayıp ibadetle ve gönlü temizlemekle herkesin o de­receye ulaşabileceğine inanmak, bir veliyi bir peygamberden üstün tanımak, velilere peygamberler gibi vahyedildiğine inanmak, velinin ölmeden cennete girdiğine inanmak, herhangi bir peygamberde ku­sur arayıp onu ayıplamak, herhangi bir peygamber veya meleği tel'in edip sövmek, alay ve istihza etmek; meselâ Peygamber Efendimiz te­miz olan mübarek elleri ile yemek yerken yediği yemeği parmakları ile sıyırıp parmaklarını yalamasına gülmek, işinde ve dininde yer­mek maksadıyle kendisine noksanlık nisbet etmek veyahut onu, kü­çültücü bir şeye benzetmek veya ondan yüz çevirip ona bir zarar gelmesini arzulamak, yine yermek maksadıyle şerefine yakışmayan şeyleri ona nisbet etmek, onu küçümsemek veya küçük düşürücü söz­ler söylemek ve ona uydurma birtakım kusurlar aramak gibi husus­ların hepsi ittifaklı olarak küfürdür. “Bu gibiler öldürülür, hatta tevbelerine bile bakılmaz” diyenler de vardır. Nitekim Resûl-i Ek­rem, hakkında bu gibi sözleri söyleyen birisi öldürülmüştür. Zımnen de olsa küfre rıza küfürdür. Hatta Müslüman olmak isteyen bir kâ­fire, “Biraz bekle şu işimi bitireyim” veya “Şu hutbemi okuyayım da sana îslâmiyeti telkin ederim” diyerek onu sürüncemede bırak­ması da küfürdür. Bu durumda hemen şehâdeti telkin edecektir. An­cak Allahu Teâlâ'nın ona imanı nasîb etmemesi ve küfür üzre ölme­si için beddua etmek ayrı hükümdedir, bundan küfür lâzım gelmez. Tevil kabul etmeyecek şekilde bir Müslümana kâfir demek de böyle­dir, çünkü İslâm'a küfür adını vermiş oluyor. Allahu Teâlâ'nın ve bir peygamberin ismini, emir ve nehiy, va'd ve veid gibi herhangi bir hükmünü eğlenceye almak, “Şunu Allah bana emretse yapmaz­dım, kıble bu tarafta olsa kılmazdım, cenneti bana verse girmezdim, bütün bu hastalık ve sıkıntılar arasında bir de bana namazı borç etmesi zulümdür” demesi de küfürdür. Yine bunun gibi, zulme uğ­rayan bir kimse:

“Ne yapalım, Allah'ın takdiri böyle idi,” demesi üzerine, zulme­den kimse:

“Hayıf, ben, Allah'ın takdiri olmadan yaparım, dese veya “Me­lek ve hatta peygamber de şehâdet etse yine inanmam, falancı pey­gamber olsa ben onu tanımazdım, eğer peygamberin dediği doğru ise biz kurtulduk onu inkâr edenler kâfir oldu” demesi de küfürdür. Çünkü burada nübüvvetin doğruluğunda şüphe vardır.

“Tırnaklarını kes, zira tırnak kesmek sünnettir” dendiği vakit, sünnete haka­ret maksadıyle,

“Sünnet olsun, kesmiyorum” demesi de küfürdür ve­yahut “La havle velâ kuvvete illâ billâh” ve benzeri sözler bizim karnımızı doyurmaz demesi, müezzini yalanlaması, sesini zil ve çan sesine benzetmesi, ezan ile alay etmesi de aynı hükümde küfürdür. İçki gibi haram liaynihi olan bir maddeye alay olsun diye besmele ile başlaması kıyamet günü ile alay edercesine, “Ben kıyametten kork­muyorum” demesi, Allah'a acziyet isnad etmek maksadıyle, “O, hır­sızı yakalayamaz” demesi, kendisini âlim, vaiz ve muallimlşre ben­zeterek alay maksadıyle yüksekçe yerlere çıkıp va'z ediyor, ders ve­riyor gibi eğlence yapıp cemaati güldürmesi, ilimle alay ederek “Bir parça tirid ilimden hayırlıdır” demesi, ağır bir hastalığa yakalanan kimse, “Benim canımı al da ister mü’min ister kâfir al” demesi ve­ya çocuğu ölen kimse, “Çocuğumu aldın, daha başka elinden ne ge­lirse yap” demesi veya,, birisi kendisine, “Ey kâfir” diye seslendiği vakit, buna nza gösterip kabul edercesine, “Evet, ne var?” deyip ona cevap vermesi veya önce küfrü temenni edip sonra Müslüman olmayı istemesi veya hiç bir zamanda ve hiç bir dinde helâl olmayan adam öldürmek, zina yapmak, zulüm ve haksızlıkta bulunmak gibi haram ve yasakların helâl olmalarını temenni etmek veya “Bunları haram etmekte Allahu Teâlâ zulmetti” demek, veya dinine meylet­mek üzere kâfir kisvesine bürünmek veya “Yahudiler Müslümanlardan hayırlıdır” demek veya aksıran bir adama, “Allah sana rahmet etsin” deyene, “Onun rahmete ihtiyacı yok, böyle söyleme” demek de küfürdür. “İman nedir? İmanı anlat” diyene, alay olsun diye, “Bil­miyorum” demek, karısına şehvet sevgisi değil de saygı sevgisi ola­rak, “Sen bana Allah ve Resulünden daha sevimlisin” demek, Ebû Bekir (r.a.)in Ashâb'dan olduğunu inkâr, Hz. Aişe'ye iffetsizlik isnad etmek (bu da Kur'an'ı yalanlamak olduğu için) küfürdür. Çün­kü Hz. Aişe'yi tezkiye eden âyet inmiştir. Her yönü ile kul işinin ya­ratıcısıdır, işini kendisi yaratır ve yapar demek de küfürdür. Şaka da olsa, “Ben Allah'ım” demek, farzları inkâr maksadıyle, “Ben Al­lah'ın hakkını bilmiyorum” demek, bir işi yaptığı veya yapmadığı hal­de, “Allah biliyor onu yaptım” veya “Allah biliyor onu yapmadım” demek, alay olsun diye, “Kur'an'dan, zikirden, namazdan ve benze­ri ibadetlerden artık ben doydum” demek, “Mahşer, cennet ve ce­hennem de nedir?” demek, bir günah işlediği vakit, “Ne yaptım ki” deyip günahını hiçe saymak, ilim meclisine davet edildiği vakit, -Be­nim orada ne işim var?” demek, belirli kötü bir âlimi değil de bütün âlimleri lanetlemek de küfürdür. Çünkü peygamberler de bu ifade­ye girer, alay olsun diye, “Şeriat de nedir?” demek, bir fakîhe ilmi­ne hakaret maksadıyle, “Bu da nedir ki?” demek, ruhun kıdemine kail olmak, rubûbiyet zahir olunca ubudiyet kalkar deyerek bunun­la kendisinden ilâhi hükümlerin kaldırıldığını kasdederse veya in­sanlık vasıflarından kurtulup lâhûtiyyete intikal ettiğini veya kendi beşerî vasıflarının ilâhi vasıflara dönüştüğünü veya dünyada Allah'ı açıkça gördüğünü veya Allah ile konuştuğunu veya kendisinin baş­ka ve güzel suretlere girebileceğini veya ilâhî teklifin kendisinden kaldırıldığını iddia etmek de küfürdür. Başkasına, “Artık sen şu za­hirî ibadetleri bırak, gizli ve gönül amellerine bak” demek, ırlamağı, türkü ve şarkıları dinlemek dinin icablanndandır, bu gibi şiirler Kur'an'dan daha çok etkili olur, demek, “Kul ibadet etmeden de Al­lah'a ulaşabilir” demek. “Ruh, doğrudan Allah'ın nurundandır. Kur nura yaklaşınca birleşirler” demek de küfürdür.

Diğer teferruatı, zayıf ve kuvvetli olarak dört mezhep imamla­rının görüşlerini bir araya getirmek suretiyle ve bütün genişliği ile yukarda sözünü ettiğim “El-1'lâm bima yaktu'u’l-İslâm” adlı eserde yazdım. Bu kadar yüklü bir Kitabdır ki, hiç bir okuyucu ondan Müs­tağni olamaz.

Taberâni’nin rivayetinde, “Bir kimse başkasına kâfir dediği va­kit bunlardan biri küfre gider; muhatabı kâfir ise veya küfrü kabul ediyorsa kâfir olur. Aksi halde küfür, söyleyene döner.” şeklindedir.

Harâıti, Deylemî ve İbn Neccâr da rivayetlerinde, “Bir kimse bir başkasının küfrüne şehâdette bulunacak olursa, bunlardan biri so­rumlu olur; şayet küfrüne şehâdet edilen kimse kâfir ise mes'ele yok, değilse -bir Müslümana kâfir demekle- kendisi küfre gitmiş olur.” buyurulmuştur.

Yine Taberâni ile Beyhaki'nin rivayetlerinde, “İki Müslüman ara­sında Allahu Teâlâ'nın koyduğu bir perde vardır. Bunlardan biri di­ğerine kötü söz söyleyecek olursa bu perdeyi yırtmış olur. Biri diğe­rine, “Ey kâfir” deyecek olursa ikisinden biri kâfir olur.” buyurulmuştur.    

Yine Taberânî'niri rivayetinde şöyle buyurulmuştur:

“Bir adam kardeşine, “Ey kafir!” dese onu öldürmüş gibidir. Mü’mini lanetlemek de onu öldürmek gibidir.”

Ebû Davud'un rivayetinde:

“Müslüman olan herhangi bir kimse bir Müslümam tekfir ettiğinde: eğer o kâfir ise, mes'ele yok; aksi halde kendisi küfre girmiş olur.”[146], buyurulmuştur.

Nesei, İbn Mâce ve Hâkim'in rivayetleri ise şöyledir:

“Ben İslâmiyetten uzağım” deyen kimse, yalan söylüyorsa dediği gibi (İslâmiyetten uzaklaşmış) tır; doğru söylüyorsa selâmetle İslâmiyete dönemez.”[147].

Buhârî ve benzerlerinde ise, “Bir adam din kardeşine, “Ey kâfir!” dese ikisinden biri küfre girer.”[148], şeklindedir.                           

Taberâni'nin rivayetinde ise Resûl-i Ekrem şöyle buyurmuştur:

“Lâilâhe illallah” deyenlerden dilinizi çekin, onları işledikleri herhan­gi bir günah ile tekfire kalkışmayın, zira Ehl-i Tevhîd-i tekfir ede­nin kendisi daha çok küfre yaklaşmış olur.”[149] Müslim ve Tirmizî'nin rivayetinde de:

“Herhangi bir kimse kardeşine, “Ey kâfir” derse, ikisinden biri bu tekfir sebebiyle muhakkak küfre döner. Eğer o kimse dediği gibi ise ne a'lâ, aksi takdirde sözü kendi aleyhine döner.”[150], buyurulmuştur.

İbn Hibbân'ın rivayeti ise, “Hiç bir kimse bir kimseyi tekfir et­mez, şayet tekfir edecek olursa bunlardan biri küfre gitmiş olur.” şek­lindedir.

Müslim'in rivayetinde ise Resûl-i Ekrem şöyle buyurmuştur:

“Allah gökten hiç bir bereket (yağmur) indirmemiştir ki, insan­lardan bazıları ona kûfranda bulunmamış olsunlar. Allah yağmuru indirir; onlar, “Yıldız şöyle yaptı, böyle yaptı.” derler.” [151]

Ahmed, Müslim ve Neseî'nin rivayetlerinde ise şöyle buyurulmuştur:

“Görmediniz mi Rabbiniz ne buyurdu? Ben kullanma hiç bir nimet (yağmur) ihsan etmemişimdir ki, onlardan bir grup o nimete küfran etmesin. “Onu yıldız verdi, yıldız sayesinde oldu” derler.” [152]

Ahmed, Buhârî, Müslim, Ebû Davud ve Tirmizi'nin rivayetlerin­de şöyle buyurulmuştur:

“Rabbiniz bu gece ne buyurdu bilir misiniz?” Onlar,

“Allah ve Resulü daha iyi bilirler” demeleri üzerine Resûl-i Ekrem:

“Allahu Teâlâ; Kullarımdan bazısı bana mü’min ve bazısı da bana kâfir ola­rak sabahladı. Kim, “filan ve filân yıldızın doğması veya batması ile yağmura kavuştu” dedi ise, bana küfür ve yıldızlara iman etmiş­tir.” [153]

Şirâzî de “Yıldızlar ümmetimi kaplayıp kendi irâdelerine alma­dıkları sürece ümmetim dinlerinde hayır üzeredirler.” diye bir hadis rivayet etmiştir.

Ahmed'in rivayeti de şöyledir: “İnsanlardan bazısı şükrederek, bazısı da küfrederek sabahlar. Bir kısmı, “Bu, Allah'ın rahmetidir” derler, bazıları da, “Şu ve şu yıldızın nev'i doğru çıktı.” derler”.

 Bunlardan birisi de Allahu Teâlâ'nın umum ifade eden:

“Ey kendilerine karşı tutumsuz davranan kullarım, Allah'ın rah­metinden umudunuzu kesmeyin. Doğrusu Allah günahların hepsini bağışlar. Çünkü O, bağışlayandır, merhametlidir.”[154], âyet-i celîlesini tahsis eden:

“Allah kendisine ortak koşmayı elbette bağışlamaz, bundan başka­sını dilediğine bağışlar.” [155]âyetidir. Her iki âyetten de Ehl-i Sün­net ve'1-Cemaat mezhebinin görüşünün hak olduğu anlaşılır. Çünkü Ehl-i Sünnet'in görüşünde, fâsık ve günahkâr olarak ölen mü’min, Allahu Teâlâ'nın dilemesine kalmıştır; dilerse onu cehenneme atar, cezasını çektirir, orada yüzü kararır, sonra cehennemden çıkarıp ha­yat suyuna daldırır, yüzü parlak ve güzel olduğu halde buradan çı­kar, sonra da imanı ve geçmiş ameli karşılığında onun için hazırla­dığı mükâfatları kendisine verir; dilerse de hiç azâb etmeden affe­der ve cennete kor. Nitekim Buhârİ ve diğerlerinde bu hususta Sahih hadîsler vardır.

Havaric'in, “Mürtekib-i Kebire -büyük günah işleyen- kâfir ve ebedî olarak cehennemdedir.”, Mûtezile'nin, “Büyük günah sahi­bi ne mü’mindir ne de kâfirdir fakat kesin olarak cehennemdir. İtaat edene azâb etmek caiz olmadığı gibi isyan edeni de affetmek caiz de­ğildir.” gibi sözleri kendi uydurmaları ile Allahu Teâlâ'ya iftiradan başka bir şey değildir. Allahu Teâlâ onların tavsiflerinden münez­zehtir. Allahu Teâlâ'nın:

“Kim bir mü’mini kasden öldürürse cezası, içinde temelli kalacağı cehennemdir.” Allah ona gazabetmiş, lanetlemiş ve büyük azâb ha­zırlamıştır.” [156]buyurması tevillidir. Bu, ya, “Mü’mini öldürmek helâldir” diye öldürür (veya mü’min olduğu için öldürür) anlamın­dadır ki bu, gerçekte küfürdür. Bu takdirde “ulûd”demek, ebedî cehennemde kalır demektir. Yoksa bir mü’min, bir mü’mini öldürmenin yasak ve haram olduğunu bilerek onu öldürürse cehen­nemde ebedî kalmaz, çünkü, “Allah günahların hepsini bağışlar.”[157],

“(Allah) şirkten başkasını dilediğine bağışlar.”[158]Ayetleri bunu ke­sinlikle ifade etmektedirler. Aynı zamanda “Hu1ûd” kelimesi heryerde “Ebedî” anlamına gelmez, “Uzun süre” den kinaye olur. Buna göre âyetin mânası, uzun süre cehennemde yan­mak demek olur. Bununla beraber Allahu Teâlâ dilediğini bağışlar.

 “Kaatilin tevbesi kabul olmaz” sözüne gelince, bu da en büyük cinayet olan insan öldürmekten kaçındırmak içindir. Yoksa değil adam öldürmenin, en büyük günah olan küfrün bile tevbesi mak­buldür.

Murcie'nin, “Küfür ile yapılan amelin faydası olamıyacağı gibi. İman ile isyanın da zararı olmaz” sözlerine gelince, bu da Allahu Teâlâ'ya iftiradan başka bir şey değildir. Bunların görüşlerini kuvvet­lendirmek için öne sürmek istedikleri deliller, daha kuvvetli ve ke­sin deliller ile ortadan kaldırılırlar. Mü’minlere vacip olan, mü’minlerin günahkârlarından bir kısmının cehenneme gireceklerine inan­malarıdır. Bunu inkâr, kesin nassları inkâr olduğu için, küfürdür.

Bunlardan birisi de İmâmü'l-Haremeyn'in usûl âlimlerinden yap­tığı şu naklidir: Abdüsseîâm ve diğerleri diyorlar ki; imanında veya yaratanında kuşkuya kapılıp tereddüde düşen veya kalbine kötü şey­ler geçtiği ve bunlardan şiddetle nefret ettiği halde define muktedir olamayan kimse için sorumluluk yoktur. Çünkü bunlar kendi nef­sinin arzusu değil, şeytanın vesvesesidir. Bunun için şeytanın şerrin­den Allah'a sığınmalıdır.

Bunlardan birisi de, aslen kâfir olan veya irtidad eden kimsenin yalnız Allah'ı tanıması ile İslâmiyetine hükmedilemez, “Lâilâhe illal­lah Muhammedürresulullah” -Allah'tan başka mabûd yok, Muhammed aleyhisselâm O'nun kulu ve elçisidir-” demesi şarttır. Bu mea­li kaybetmeyecek şekilde bunu hangi edat ve hangi ifade ile söy­lerse iman etmiş olur. Meselâ:  yerine dese, yerine,  yerine kelimelerini kullansa caizdir. Lafzâ-ı Celâli yerine veya kelimelerini kullansa yine caizdir.   “Müslümanların inandıklarına inandım. Göklerde olana, Melik'e, Rezzâk'a iman ettim” dese yine caizdir. Fakat “Göklerde oturana inandım” dese olmaz, çün­kü bu ifadede Allah'a mekân isbatı vardır. Allahu Teâlâ göklerin de ilâhıdır, yerlerinde de ilâhıdır. Bunun için Allah'a cihet isbatı ço­ğunluğa göre küfürdür. Küfrü ifade eden bir kavram ise İman alâ­meti olamaz. “Gökte olana” demek, saltanatı göklerde hüküm süre­ne demek olur ki, halef ve selef âlimleri tarafından tevil edilen Kur'an-ı Kerim'in lafzına uygun düşer. Ancak Hanâbile'den sapık bir fır­ka buna muhalefet etmiştir. Halef,

“Biz bu tevili tayin eder ve za­hiri ona sarf etmeyiz”, derler. Selef ise,

“Biz icmâlen tevil eder fakat belirli bir şeyi tayin etmeyi içyüzünü Allah'a havale ederiz.” derler. Muteahhirînin bir kısmı da bu görüştedir. Diğer bir kısmı ise zahire ve Arap lügatinin kaidelerine uygun ve yakın olanı tayin ve tercih ederler. Böyle bir imkân bulunmadığı vakit tevil eder ve asıl mura­dı Allah'a havale ederler. Âyet ve hadîsler üzerinde araştırmalar ya­pan kimse bunların tevile şehâdet ettiklerini görür. Çünkü bunlan tevilsiz oldukları gibi kabul etmek tenakuza yol açar. Bu kuşkuyu kaldırmak için tevil kaidelerine uyarak tevil etmek vacip olur. Me­selâ:

“(Allah) sonra Arş üzerine istiva etti.”[159]

Biz ona şah damarından daha yakınız.”[160]

“Nerede olursanız olun. O sizinle beraberdir.” [161]âyetleri ile Resûl-i Ekrem'in:

“Eğer konağın ipini sarkıtsanız Allah üzerine düşerdi.” Hadisinden birini tevil zorunluluğu vardır. Çünkü hiç kimse bunların zahir an­lamlarında olduğunu iddia edemez. Bir yandan, “Allah Arş üzerin­dedir.”, “bir yandan, “O, size şah damarınızdan yakındır.”, öteyandan, “Nerde olursanız olun, O sizinle beraberdir.” âyetleri ile “îpi sarkıtsanız Allah'a değecek.” hadîsi tevilsiz kabul edilemezler. Bazı âyet ve hadîslerde tevil zorunluluğu olduğuna göre, bu gibi müte-şâbihâtm hepsinde tevil vacip olur. Mâlik, Cafer ve benzerleri gibi selefin hepsi bu tevili kabul etmişlerdir.

Hulâsa; bu meselede Ehl-i Hakkın görüşü, benim anlattığım gibi, Allahu Teâlâ'ya noksanlık getiren ve hatta ne noksanlık ve ne de ke­mal getirmeyen bütün sıfatlardan O'nu tenzih edip her yönden ke­mal sıfatları ile tavsiftir. O'nu, zâtında sıfatında, esma ve ef'âlinde mutlak ve en üstün kemal sıfatları ile tavsif etmek lâzımdır. İşte Al­lah hakkında ve birinci şehâdet, budur.

İkinci şehâdete yâni Resûl-i Ekrem'in Allah'ın kulu ve Resulü ol­duğuna gelince; “Muhammed” yerine, “Ahmed” ve “Eba'l-Kasun” isimlerini, “Resul” yerine “Nebi” kelimesini kullanabilir. Yâni “Eşhedü Enne Ahmede Nebiyyullah” da deyebilir. Ancak “Eşhedü enne Muhamraederresûlullah”ı öne alırsa ayırmadan söylemesi lâzım, ak­si halde olmaz. Aynı zamanda bunların ne demek olduklarını anla­madan yalnız Arapça olarak bu kelimeleri söylemekle mü’min olmaz. Bunların manalarını bilmesi ve ondan sonra söylemesi lâzımdır.[162] Resûl-i Ekrem'in risâletini inkâr edenin imanı için bu şehâdet keli­meleri yeterlidir. Ancak onun peygamberliğini kabul ettiği halde yal­nız Araplara gönderilmiş olduğuna inanan kimsenin sadece bu şehâdeti yeterli değildir. Bütün insanlara ve cinlere peygamber olarak gönderildiğini kabul ve itiraf etmesi lâzımdır. Dilsizin kabul işareti, dili olanın konuşması gibidir. Demek oluyor ki iman, bu iki şehâdet kelimelerini bir arada getirmekle mümkündür. Yalnız, “iman ettim, inandım” yahut “Kendisinden başka ilâh olmayana inandım” veya “Ben Müslümanım” yahut “Ben Muhammed ümmetindenim, ben onu severim” veya da “Müslümanlardanım, Müslümanlar gibiyim, onla­rın dinleri hakdır” gibi sözler, Müslüman olmak için yeterli değildir. Ama hiç bir şey bilmeyen kimsenin “Ben Allah'a inandım, Allah için Müslüman oldum, beni yaratan Allah'tır” dedikten sonra peygambe­rin de risâletini tasdik ederse mü'nündir. Müslüman olan herkese öl­dükten sonra dirilmeğe inanmak gerekir. Allah'a iman yanında O'nun birliğine, kitaplarına, peygamberlerine ve âhiret gününe inanması kendisine öğretilir. Zira yalnız bunlara inandığı halde gücü yeterken dili ile şehâdet kelimelerini telaffuz etmeyen kimse, Nevevi'nin nak­line göre, küfür halindedir ve ebedi cehennemdedir, demişlerdir. Fa­kat buna dört imam itiraz etmiştir. Bunlara göre bu iman kendisine fayda verir, ancak kendisi âsi ve günahkâr olur.[163] Fakat kalbin­den inanmadığı halde dili ile şehâdet kelimelerini getiren kimse mü­nafıktır ve bu adamın Allah katında kâfir olduğu ittifakhdır. Ancak dünyada kendisine îslâm ahkâmı uygulanır ve Müslüman muamele­sine tabi tutulur. Şayet bu halinde bir Müslüman kadınla evlendik­ten sonra iman etse nikâhına yemlemesi gerekir.

Bu tenbihlerden birisi de son nefeste iman meselesidir. Sonuna kadar küfür halinde yaşadıktan sonra can boğaza gelip gargaraya başladığı, hayattan tamamiyle ümidini kesip âhiret alâmetleri kendi­sine açılmaya başladığı vakit, artık iman etmesi kendisine bir fay­da sağlamaz. Nitekim Allahu Teâlâ:

“Ama bizim baskınımızı görüp de öyle inanmaları kendilerine fayda vermedi. Bu, Allah'ın kulları hakkında, ötedenberi yürürlükte olan yasasıdır. İşte inkarcılar o zaman hüsranda kaldılar.”[164], buyurulmuş ve bundan yalnız Yunus aleyhisselâmın kavmi istisna edilmiştir. Nitekim Allahu Teâlâ:

“İşte Yunus'un milleti, inandığı zaman, dünya hayatında rezilliği ge­rektiren azabı onlardan kaldırdık ve onları bir süre daha bu dünya­da geçindirdik.” [165], buyurmuştur. Buradaki istisna muttasıldır. Onlar, peşin ve dünya azabı gördükten sonra iman etmiş ve iman­ları makbul olmuştur. Müfessirlerden bazılarının görüşü böyledir. Bu da özel olarak, peygamberlerinin hürmetine onlara yapılmış istis­naî bir muameledir. Nitekim Kurtubi'nin Sahihtir diye rivayet etti­ği bir hadîsde anlattığı gibi, Resûl-i Ekrem Efendimize hürmeten Al­lahu Teâlâ onun anne ve babasını dirilterek, peygamberimiz onlara imanı telkin etmiş sonra da ölmüşlerdir. Bunu, Şam hafızı İbn Nâsırüddin ve başkaları da rivayet etmişlerdir. Bunlar, özel ve istisnai işlemlerdir. Bunlar üzerine kıyas yapılamaz. Gerçi Resûl-i Ekrem Efendimizin anne ve babası hakkındaki bu rivayete itirazlar yapıl­mış, fetvalarla reddedilmiştir. Fakat Kürtubî ve İbn Dıhye bu görü­şü savunmuş ve Resûl-i Ekrem'in üstün fazileti karşısında Allahu Teâlâ'nın kendisine bu ikramda bulunduğunu söylemişlerdir. Aslın­da onların diriltilmesi ne aklen ve ne de naklen mumteni değildir. Nitekim İsrâiloğullarında öldürülen bir adamı Allahu Teâlâ diriltti ve o, kendisini Öldüreni haber verdi. Ayrıca İsa aleyhisselâm da Al­lahu Teâlâ'nın izniyle ölüleri diriltmiştir. Resûl-i Ekrem'de de bu hal­lerin görüldüğü rivayet edildiğine göre, bunda bir mani yoktur. Hz. Ali'nin namazı kılması için güneşin battıktan sonra geri döndüğü Sahih olarak rivayet edilmektedir. Güneş battığı halde geri dönmüş ve Hz. Ali de ikindi namazını kılmıştır. Battıktan sonra güneşi geri çeviren Allah, Resûl-i Ekrem'in anne ve babasını da diriltmeğe kaadirdir. Bazı müfessirlerin, “Sen, cehennemliklerden sorumlu tutulmayacaksın.”[166], ayet-i celilesinin Resûl-i Ekrem'in anne ve babası hakkında nazil olduğunu söylemeleri de önemli değildir, çünkü bu âyetin nüzul sebebine dâir kesin bir rivayet yoktur. Bu âyet-i kerîme'nin Resûl-i Ekrem'in anne ve babası hakkında nazil olduğunu bir an kabul etsek bile maksad, “Senin yardımın ve kerametin olmasa cehennemliklerden olurlardı” demek olur. Müslim'in (Enes radıyallahu anh'den) rivayetinde, Re­sûl-i Ekrem'in “babasının nerede olduğunu soran bir adama, “cehen­nemdedir” dedikten sonra dönüp giden adamı çağırtarak),

“Benim babam da senin baban da cehennemdedir.” [167]rivayetine gelince bu, ya bu durum meydana gelmeden önce vukûbulmuş veya soruyu soran bedevi için böyle konuşmuştur. Çünkü bedeviye,

“Ba­ban cehennemdedir” dediği vakit bedevi üzülerek dönüp gitmiştir. Onu tatmin ve irşad için böyle buyurmuş olması muhtemeldir. Kendilerine güvenilen âlim ve müctehidler:

“Ama bizim baskınımızı görüp de öyle inanmaları kendilerine fayda vermedi.”[168]âyeti celîlesine dayanarak Fir'avun'un küfründe ittifak etmişlerdir. Tirmizi de Yunus sûresinin tefsirinde bu hadisi iki yoldan rivayet ettikten sonra, yollardan birisi için, “Hasen”, diğeri için, “Hasen, Sahih ve gariptir” demiştir.

İbn Adiy ve Taberânî'nin rivayetlerinde Resûl-i Ekrem, “Allahu Teâlâ Zekeriyya aleyhisselamın oğlu Yahya aleyhisselamı annesinin rahminde mü’min, Fir'avun'ı da annesinin karnında kâfir olarak ya­ratmıştır.” buyurmuştur. Allahu Teâlâ'nın Yunus sûresinde Fir'avun'dan hikâye yolu ile:

“Fir'avun boğulacağı anda  “İsrâiloğullarının inandığından başka tanrı olmadığına inandım, artık ben ona teslim olanlardanım.” de­di.”[169], buyurduğuna gelince, bu imanın Fir'avun'a fayda verme­diği bu âyetten sonra gelen:

“Ona: “Şimdi mi inandın? Daha önce baş kaldırmış ve bozgun­culuk etmiştin.” dendi.” [170]âyetiyle açıklanmıştır.

Âyetteki ol üstün okursak iki, esre okursak üç defa imanı tek­rarlamış olduğu halde bu iman, kendisine fayda vermemiştir, çün­kü onun imanı, kendisine ve kavmine peşin azabın geldiğini ve ar­tık suda boğulmaktan kurtuluş çaresi kalmadığını anladığı anda ol­muştur, tşte bu gibi anlarda yapılan imanın faydası olmaz. Aynı za­manda Fir'avun'un bu İmanı, taklidden başka bir şey değildir. Çün­kü o, İsrâiloğullarını taklid ederek: “Onların iman ettiklerine ben de iman ettim” demişti. Fir'avun, bir ilâhın varlığını İsrailoğullarından duymuş ve onlara uyarak, “İnandım” demiş oluyor. Bu ise sırf taklittir. Halbuki kendisi âlemin yaratıcısını münkir bir dehri idi. Böyle pis bir dehrîlik küfrü bir taklid ile zail olmaz, kesin delile sa­hip olmaya muhtaçtır. Böyle bir taklidin yeterliğini kabul etsek bi­le, onun inandığı dayanakları inkâr edip atması şarttır. Fir'avun daha önceki inançlarının batıl olduğunu, hatta kendi ulûhiyet iddia­sının sahteliğini ortaya koymamıştır. “îsrâiloğullannın iman ettiğine İman ettim” demekle kesin olarak nereye inandığını ifade etmemiş­tir. Bunun için, “Kendisinden başka ilâh olmayana iman ettim de­menin yeterli olmadığında ulemâ ittifak halindedir. Çünkü belki o, kendini veya taptığı ilâhı kasdetmiştir.   Bütün bunlara rağmen bu İmanın Sahih olduğunu kabul etsek bile, mü’min olmak için yalnız Allah'a imanın yeterli olmayıp, O'nun gönderdiği peygamberini de tasdik etmenin gerekli olduğu meydandadır. Fir'avun'un pürüzsüz olarak Allah'a inandığını kabul etsek bile, Hz. Musa'ya iman etme­diği için mü’min olamıyacağı açıktır. Bir kâfir bin kere “Eşhedü en-lâilâhe illallah” dese, “Eşhedü enne muhammederresûlullah” demedikden sonra iman etmiş olmaz.

Şayet, Firavun'un sâhirleri de Mûsâ aleyhisselâma inandıkların­dan hiç bahsetmeyerek yalnız “Allah'a inandık” demekle mü’min sa­yıldılar, bu nasıl oldu? Dersen,

Deriz ki; bu iddia yanlıştır. Çünkü onlar:,

“Âlemlerin Rabbi ve Mûsâ ve Harun'un Rabbine inandık.”[171], de­diler.

Fir'avun böyle değil, ne açıktan ve ne de işaret yolu ile Musa aleyhisselâma inandığına dair bir emare mevcut değildir. Halbuki sihirbazlar, “Musa ve Harun'un Rabbine” demekle onları tanımış ol­dular. Fir'avun ise yalnız “İsrailoğullarının inandığına inandım” de­di ve Musa aleyhisselâmı anmadı.

Şayet, Hanefi imamlarından Kaadı Abdussamed tefsirinde, “Sofiye'ye göre, âhiret alâmetleri açılıp azâb görüldüğü anda bile kâfi­rin tevbesi makbuldür” demiştir. Bu zat Hicri 5'inci asırda (Hicri 430) yaşadığına göre, bu görüşün çok eski olduğu anlaşılmaktadır. Zehebî, “Mutekaddimîn ile muteahhirini ayıran hudud, Hicri üçyüz tarihidir.” demiştir. Sofilerin görüşü bu olunca Fir'avun'un küfründe ittifak olduğu nasıl söylenebilir? Denirse:

Deriz ki; böyle güvenilir içtihad erbabı sofiyenin muhalefetiyle icma’ın mun'akid olamıyacağını kabul etsek bile, bu iddia bizim aley­himizde delil olmaz ve “Fir'avun'un küfründe ittifak vardır” sözü­müzü bozamaz. Çünkü biz Fir'avun'un küfrüne hükmederken, “yal­nız yeis halinde iman etmiştir, bu iman makbul değildir ve bunun için kâfirdir” demedik. Onun küfrünü gerektiren daha başka sebep­ler vardır. Çünkü o, doğrudan, “Allah'a inandım” demedi, “İsrâiloğullarının inandıklarına inandım” dedi. Allah'a inandığını kabul etsek bile Hz. Musa'ya inanmamıştı, Kz. Musa'ya inandığına dair en kü­çük bir emare mevcut değildir. Sofilerden gelen bu rivayet doğru olsa bile, bizim iddiamızı bozacak mahiyette değildir.

Şayet, büyük imam Muhiddin-i Arabi “Fütühât-ı Mekkiyye” sin­de, “Zaruret halinde iman Sahihtir ve Fir'avun da mü’mindir.” de­miştir, buna ne dersin? Önce Muhiddin-i Arabi'nin sözünü olduğu gibi ele alalım. Koca imam diyor ki: “Fir'avun ile ümitleri arasına dalgalar girip boğulacağını anlayınca, zillet ve ihtiyaç karşısında iç duyusu ile Allah'a sığındı ve zahirlerin, şüphe ve kuşkuyu kaldırmak için, “Âlemlerin Rabbine ve Mûsâ ile Harun'un Rabbine iman ettik” dedikleri gibi, işkâli kaldırmak için de Firavun: “İsrâiloğullarının inandığından başka Tanrı olmadığına inandım ve ben Müslümanlardanım”. Allahu Teâlâ itab ve kınama yolu ile “Daha önce bildiğini şimdi mi açıkladın? Halbuki daha önce baş kaldırmış ve bozguncu­luk etmiştin.” buyurması da ona bir itabtır. Daha sonra Allahu Teâ­lâ Fir'avun'a: “Bugün sadece senin cesedini koruyacağız.” buyur­makla, ölümünden önce kendisini kurtaracağını ona müjdelemiş ve hikmetini de: “Senden sonrakilere bir ibret teşkil etmesi için...”[172] âyetiyle açıklamıştır. Yani bu, kurtuluş alâmeti olsun için. Zira azâb, zahir cesedine taalluk eden garktır. Bedenini çıkarmakla seni azaptan kurtardığını onlara göstermiş olurum. Ve böylece ilk olarak suya garkolma bir azâb ise de, orada boğulup ölmek, bir şehâdettir. Bütün bunları bildirmesi, ilâhi rahmetten kimsenin ümid kesmemesi içindir.

“Doğrusu kâfirlerden başkası Allah'ın rahmetinden ümidini kesmez.”[173]İtibar sonucadır. Fakat Allahu Teâlâ'nın:

“Ama bizim baskımızı görüp de öyle inanmaları kendilerine fayda vermedi.” [174]âyeti celilesi ise, fayda sağlayanın bizzat Allahu Te­âlâ olduğunda açık ve kesin bir delildir. Allah'tan başka hiç bir şey fayda vermez,

“Allah'ın gelip geçmişlere uyguladığı kanunu budur.”[175] Yani yeis halinde imanlarıdır. Fir'avun'un o anda öldürülmesi de bir daha küfür haline dönmemesi içindir.

Allahu Teâlâ'nın:

“(Fir'avun) onları (milletini) cehenneme götürür.”[176] buyurdu­ğuna gelince; burada Fir'avun'un kavmi ile beraber cehenneme gi­receğine dair bir sarahat yoktur. Belki Fir'avun'un adamları hak­kında.

“Fir'avun'un adamlarını azabın en ağırına sokun.”[177] Buyurulmuş ve “Fir'avun'u cehenneme atın” denmemiştir.

Öyle zor halde iman edenin imanını kabul etmemekten, Allahu Teâlâ daha merhametlidir. Allahu Teâlâ, darda kalıp kapısını çalanı geri çevirmez. Fir'avun'un o andaki durumundan daha sıkıntılı ânı olamaz. Nitekim Allahu Teâlâ,

“Yoksa, darda kalana, kendisine yakardığı zaman karşılık veren ve başındaki sıkıntıyı gideren mi? Allah'ın yanında bir tanrı mı?”[178] buyurmuş, darda olanın çağrısına hemen karşılık vereceğini ve onu içine düştüğü sıkıntıdan kurtaracağını bildirmiştir. Fir'avun'a yapa­cağı en büyük azâb, onu suda boğmaktı, onu da yaptı. İşte Muhiddin-i Arabi'nin sözünün özü budur.

Şayet, Muhiddin-i Arabi'nin bu sözü makbul müdür, değil midir? Değilse delil nedir? Diye soracak olursan:

Cevabında deriz ki; bu sözü söyleyenin büyüklüğünü kabul et­mekle, beraber görüşünü kabul etmemiz mümkün değildir. Nihayet o da hata yapabilen bir insandır. Günahlardan korunma ancak pey­gamberlere mahsustur. Nitekim İmâm Mâlik radıyllahu anh, Resûl-i Ekrem'in mezarını göstererek, “Bu mezarda yatandan başka herkes hata edebilir; sözlerinde makbul olanı olduğu gibi makbul olmayanı da olabilir.” demiştir. Bu görüş de koca imamın bir hatası olabilir. Bununla beraber yine onun başka eserlerinde, Fir'avun, Haman ve Kaarun'un cehennemde olduklarına dair açıklamaları var­dır. Bu koca imamın eserlerinde birbirine uymayan görüşleri ile kar­şılaştığımız vakit, zahiri delillere uyanım alır, uymayanını atarız. Halbuki:

“Ama bizim baskımızı görüp de öyle inanmaları kendilerine fayda vermedi.” [179]âyetiyle Tirmizî'nin Sahih olarak rivayet ettiği yu­karda geçen hadîs-i şerif, yeis halindeki imanın makbul olmadığını kesinlikle ortaya koymaktadırlar. Artık âyette tevil yolunu tutup, “Onlara imanları fayda vermedi, fayda veren Allah'tır” demeğe bir sebeb yoktur. Bu açık nasslar karşısında böyle tevile iltifat edilmez. Aynı zamanda bu tevili iptal eden delillerden birisi de Kuran ve Sünnet ıstılahlarında eşyanın sebeplerine muzaf kılınmasıdır. Artık, “imanları onlara fayda vermez” dendiği vakit, “iman fayda vermez de Allah fayda verir” diye bir mâna anlaşılmaz. Bunun şer'i mâna­sı, onların imanları makbul değildir, demektir. Eğer Allahu Teâlâ o anda onlara fayda verecek olsaydı, hemen suda boğulma azabın­dan onları kurtarırdı. Halbuki kurtarmamıştır.

Allahu Teâlâ'nın, “İnkarcılar o zaman hüsranda kaldılar.” [180]Ayet-i celilesi,

“Ama bizim baskımızı görüp de öyle inanmaları kendilerine fayda vermedi.” âyetinden muradın, onların böyle bir anda iman etmiş ol­maları ile küfür'halinde kalmış olduklarının bir delilidir. Aynı za­manda bütün Sahabe ve Tabiîn ve onlardan sonra gelen imamlar bu âyetleri hep bu şekilde, Sahih hadise uygun olarak tefsir etmiş ve hiç biri Muhiddin-i Arabi'nin fikrini öne sürmemiş ve bu konuda ittifak etmişlerdir. Yeis halinde yapılan iman Sahih olmayınca Fir'avun'un da imanının Sahih olmadığı anlaşılmış olur. Bütün bunlara rağmen yeis halindeki imanın Sahih olduğunu kabul etsek bile, yukarda an­lattığımız gibi, Fir'avun'un, Musa aleyhisselâma inanmadığı için yi­ne imanı Sahih değildir. Sâhirler ise Musa aleyhisselâma da inanmış­lardı. Kur'an-ı Kerîm'de anlatıldığı şekli ile sâhirlerin imanı ile Fir'a­vun'un imanını ifade eden âyetler üzerinde düşünenler, bunları kar­şılaştırmakla aralarındaki farkı kolaylıkla bulurlar. İmamın, “Onun, içinden duyduğu zillet ve ihtiyaca yöneldi” demesi de şayanı hayret­tir. Çünkü onu, içinden kuşkulandıran sıkıntı ne idi? O, Allah'ın rubûbiyyetini inkâr, kendisinin mutlak bir ilâh ve büyük bir Rab ol­duğuna inanıyor ve böylece Musa aleyhisselâmı yalanlayarak ona ezi­yet edip duruyordu. Bunun tutumu, Resûl-i Ekrem'in de, “Ümmeti­min Fir'avun'udur” buyurduğu, Ebû Cehil'in tutumu gibidir. Kabul edelim ki içinde bu kuşku ve ızdırap vardı, inanmadıktan sonra bu kuşku neye yarar?

“Ona: “Şimdi mi inandın? Daha önce baş kaldırmış ve bozgunculuk etmiştin.” Ayetini itaba hamletmek de cidden uzak bir ihtimaldir. Zi­ra büyük imamın dediği gibi, Fir'avun'un yeis halindeki bu imanı Sahih ve makbul olaydı, bu âyet yerine fazıl makamına yaraşan, “işte şimdi seni kabul ediyoruz ve sana ikramda bulunuyoruz- buyurulacaktı ki, ancak imanının Sahih olduğunun. Hakkın rızasını Müstelzim bulunduğunun delili olabilirdi. Onun imanını kabul edip ondan razı oldukdan sonra artık, “Şimdi mi inandın? Daha önce baş kaldır­mış ve bozgunculuk etmiştin” diye kendisine hitab etmesi uygun düş­mezdi. Birazcık muhakeme yeteneği olan kimse bu hitabın, razı olu­nan kimseye değil, gazablanılan kimseye olduğunda tereddüt etmez. Özel olarak “Sen bozgunculuk etmiştin.” ilâvesi de bu iddiayı çürütür. Çünkü imanı sayesinde bütün geçmiş günahları yok olur.

Fir'avun'un imanı kabul olaydı bu türlü kınamalara lüzum kal­mazdı. Bütün bu hitabeler, Aİlahu Teâlâ’ınn ona gazablı olduğunu göstermekte ve onun o çirkin ve iğrenç davranışları sebebiyledir ki, son nefese kadar İmanına engel olmakta ve sonunda da Mûsâ aleyhisselâma iman etmemekte ve bu suretle faydasız da olsa tam manasıyle iman etmemekte ona engel olan bu halleri olduğunu bildir­mektedir. Özellikle vücudunu kurtaracağım bildirmesi, müfessirlerin bu âyetten anladıkları mânayı murad ettiğinin en açık ve seçik bir delilidir. Müfessirler diyorlar ki: Fir'avun'a inananlar, onun boğulmayıp başka tarafa gittiğini sandılar. Onun gerçek bir ilâh olmadı­ğını, boğulup öldüğünü onlara göstermek ve insanlardan ilâh ola-mıyacağma bir ibret ve alâmet olmak üzere Allahu Teâlâ onun vücu­dunu zırhı ile veya çıplak olarak sahile çıkartmış ve böylece herkes onun boğulup öldüğünü görmüş ve bildirmiştir.

Müfessirler diyorlar ki: Allahu Teâlâ onu bir öküz ölüsü gibi deniz kenarına atmasmdaki hikmet, Allah'a karşı gelenlerin eninde sonunda Allah bellerini kırıp onları böyle perişan edeceğini İsrâiloğullarına ve diğerlerine göstererek kendilerine çeki-düzen vermelerini istemiş olmasıdır. Boğulan bu kadar kıbtiler arasında, özellikle Fir'avun'un cesedinin kenara atılmasında Mûsâ aleyhisselâmın doğrulu­ğuna ve Allahu Teâlâ'nın ululuğuna açık deliller vardır. Sonra Allahu Teâlâ'nın bu konuyu,

“Doğrusu insanların çoğu âyetlerimizden habersizdir.”[181], âyet-i celîlesiyle sona erdirmesindeki hikmeti, bizleri bu gibi deliller üze­rinde düşünmeğe teşvik ve bunlardan ders almamız içindir. Nitekim diğer âyette.

“And olsun ki peygamberin kıssalarında, aklı olanlar için ibretler vardır.”[182], buyurulmuştur.

Bu uyarılardan birisi de, kâfirlerin ebedi olarak cehennemde azâb edileceklerini âyet ve hadîslerin haber vermesidir. Görünüşde bu esa­sa uymayan âyet ve hadislerin tevili vaciptir. Bunlardan biri,

“Rabbinin dilemesi bir yana, gökler ve yer durdukça orada temelli ka­lacaklardır. Rabbin şüphesiz her istediğini yapar.” [183]Ayet-i celilesidir. Âyetin zahiri, cehennemliler cehennemde yer ve gökler dur­duğu sürece azâb edileceklerdir. Bununla beraber bu müddetten is­tisna edilenler de vardır. Yani bazı kimseler ebedî olarak cehennem­de kalmayacaklardır. Müfessirler bu âyeti yirmi şekilde tevil etmiş­lerdir. Çokları, bunların, yer ve göklerin devamı müddetince cehen­nemde kalacakları ile kayıtlanmasının hikmeti üzerinde durmuşlar­dır. Bir kısmı da âyetteki istisna üzerinde durarak, “Rabbinin di­lemesi Müstesna” âyetini tevil etmişlerdir. “Gökler ve yer durdukça onlar cehennemde temelli kalacaklardır.” Ayetini tevil edenler, bu yer ve göklerden muradın, cennetin yer ve göğü olduğunu, dünya­nın yer ve gökleri olmadığını söylemişlerdir. Zira üstünde olan her şey senin göğün, üzerinde durduğun her şey de senin yerindir. Bu bakımdan cennetin de cehennemin de yeri ve göğü vardır. Artık, “Muhatabların bilip tanımadıkları bir yer ve gökten nasıl söz edilir?” denemez. Çünkü elbette cennette ve cehennemde duranların da bir altları ve bir de üstleri vardır; altları yer, üstleri ise göktür, işte bu alt ve üstleri devam ettiği sürece -ki bunların sonu yoktur- on­larda cehennemde azâb edileceklerdir ki ebedidirler. Diğer bir tev­cih de; âyetteki yer ve göklerden muradın, dünyadaki yer ve gök­ler olmasıdır. Kur'an-ı Kerîm Arapların muhaveresine uygun bir şe­kilde nazil olmuştur. Araplar bir şeyi yapmayacakları zaman, “Yer ve gökler durduğu sürece ben bunu yapmam, sana gelmem.” der­ler ki, maksadları bunu hiç yapmamaktır. Bunun gibi “Gece ve gün­düz birbirini takip ettiği, şu dağ yerinde durduğu sürece ben sana gelmem.” demek de hiç gelmem demektir ki, örflerine göre bu söz­ler ebediyet ve devam ifade eder. Onlar da ebedi cehennemdedirler. Aynı zamanda İbn Abbas (r.a.)’dan gelen bir rivayette, “Bütün ya­ratıkların aslı, Arş’ın nurundandır. Binaenaleyh kıyamet günü yer ve gökler yine asılları olan bu nura döner ve ebedî olarak orada ka­lırlar. Bu bakımdan kâfirler de ebedi cehennemde kalırlar.” Eğer âyet­ten, yalnız yer ve göklerin devamı müddetince cehennemde kalıp son­ra oradan çıkacaklar mânası anlaşılsa, böyle bir tevile ihtiyaç du­yulurdu. Halbuki yer ve gökler kayboldukdan sonra cehennemden çıkacaklarına dair âyette bir delil yoktur. Burada şartın bulunmamasından meşrutun sona ermesi düşünülmez. Meselâ, bir mantık kazıyyesi kurarak, “Bu, insan ise hayvandır. Fakat bu bir insandır, öy­le ise hayvandır” deriz. Fakat diğer şekli ile “Bu, insan ise hayvan­dır fakat insan değildir” dediğimiz vakit netice akim kalır, bundan, “Hayvan değildir” manası çıkmaz. Belki bir kedi veya bir attır. Ne olduğu bilinemediği için netice çıkarılmaz. Bu da böyledir, “Yer ve gökler durduğu sürece azâblan devam edecek. Yer ve gökler de­vam edecek, o halde azâbları da devam edecektir.” Fakat “Yer ve gökler devam etmeyecek, o halde azâblan da devam etmeyecek” de­yemeyiz, çünkü netice akimdir.

Kâfirlerin azâbları sonsuz olarak devam edeceğine göre, yer ve gökler isterse yok olsun, isterse kalsın, onların azabını yer ve gök­lerin devamı ile kayıtlamakta daha ne fayda var? Denemez. Çünkü bunda fayda vardır. Bu kayıtta, onların azâblarmın, akü erdirilemeyecek şekilde devamına delâlet vardır. Bundan sonrası için de azâb var mı yok mu? Sorusuna gelince, bunu da diğer âyetler ifade etmek­tedir. Onların ebedî olarak cehennemde kalacaklarını açıkça bildiren âyetler vardır..

Âyetin ikinci bölümüne, yâni “Rabbînin dilemesi hâriç” istisna­sına gelince; bu âyet, bunların ayrıca cehennemin kaynar suyundan içmek ve soğuğunda azâb edilmek üzere çıkarılacaklarını ve tekrar geri çevrileceklerini açıklamak içindir. Yani cehennemliklerin azabı iki çeşittir; biri sıcakta yakılmak, diğeri de soğukta dondurulmaktır. Ve  yahut:

“Hoşunuza giden kadınlarla evlenin...”[184] Ayetindeki murad, akıl sahibleri olduğu gibi,  daki dan murad da mü’minlerden âsi olup cehenneme girenlerdir. Şakavetin ve azgınlığın onlara da şümulüne binâen istisna muttasıl, ademi şümu­lüne binâen istisna munkatî olur ki, uygun olanı da budur, yi makamında almakla yine istisna munkati olur.   Yani yer ve gökler durdukça -Rabbinin dilediklerinden başka- onlar orada kalacaklar demek olur. Burada daha birçok cevaplar varsa da mak­sadı ifadeden uzak oldukları için onlardan sarfı nazar ettim. Ahmed'in Abdullah İbn Ömer (r.a.) den rivayet ettiği, “Onlar, kapıla­rı kapandığı gün mutlaka cehenneme uğrayacaklar ki, orada kimse yoktur. Bu da orada bir kaç hukub (bir kaç seksen yıl) kaldıkdan sonradır.” hadîsi buna münafi değildir. Zira bu hadîsin râvileri ara­sında büyük yalanlar söyleyen birisi vardır. Bu bakımdan hadîs mecruhdur. Gerçi bu hadîsi pek çokları İbn Mesûd ve Ebû Hureyre (Allah kendilerinden razı olsun) den rivayet etmişlerdir. İbn Teymiye, “Bu, Ömer İbn el-Hattab'ın İbn Abbas, İbn Mesûd, Ebû Hu­reyre (Allah hepsinden razı olsun) nin sözleridir. Hasan-ı Basri, Hammad b. Seleme, Ali b. Talha ve birçok müfessirler de buna zahibtirler.” demiştir.

Fakat Hasan-ı Basrî'den gelen başka bir rivayet bunu nakzet­mektedir. Âlimlerin açıklamalarına göre. Sabit, bu durumu Hasan-ı Basri'den sormuş, o da bunu reddetmiştir. Gerçek şu ki İbn Teymiye'nin, isimlerini verdiği bu zatların hiç birinden böyle bir rivayet gel­memiştir. Faraza böyle bir rivayetin olduğunu kabul etsek, bu, mü'minlerin âsileri hakkındadır. Gerçekten mü’minlerin âsileri cezala­rını çektikten sonra bulundukları bölümde, cehennemin üst tabaka­sında kimse kalmayacaktır. Fakat kâfirlerin bulundukları bölümler, Kur'an-ı Kerim'in haber verdiği gibi, daima dolu olacak ve onlardan hiç kimse çıkarılmayacaktır. Fahruddin Râzi tefsirinde diyor ki; bir cemaat: “Kâfirlerin azabı da bir gün sona erecek.” demiş, bu âyet ve bir de:

 “Orada (birkaç hukup)[185] sonsuz kalacaklardır.”[186], âyet-i celîlesi ile delil çekmişlerdir. Ayrıca onların yaptıkları kötülükler mütenahidir, mütenahiye namütenahi ile azâb ise zulümdür, Allah'a ya­raşmaz, demişlerdir. Bunların delilleri ve dayanakları çürüktür. Çün­kü bu âyet-i kerime azabın sona ereceğini ifade etmemektedir. Zira yukarda da anlattığımız gibi, Araplar bu gibi sözlerle sonsuza ka­dar devamı kasdederler. Mütenahiye mütenahi olmayanla azâb edil­diği görüşü de doğru değildir, çünkü insanlar niyetlerine göre cezalandırılmaktadırlar. Kâfirler, hayatları sona ermese bile yaşadıkları sürece küfür halinde olma azmi içindedirler. Onların küfürlerindeki niyetleri devamlı olduğu için azâbları da devamlıdır. Ceza, hareke­te ve hareketi tahrik eden niyete göredir.

Şunu da bilmiş ol ki, cennetliler hakkındaki istisna ve kayıtlar da bütün ulemânın ittifakı ile zahiri üzerine değildir, çünkü Allahu Teâlâ, 

“Sonsuz bir lütuf olarak...”[187] buyurmuştur. Bu gibi âyetler, yu­karda örneğini verdiğimiz şekilde tevil edilir. Cennetliler hakkında­ki istisna âyetinde bulunan vs   dan   mânasını alırsak, o vakit A'rafda bulunanları ve henüz cennete girmeyen mü’minlerin âsile­rini kasdederiz. Cehennem hakkındaki istisnasından âsileri kasdettiğimiz gibi, cennetliler hakkındaki den yine âsileri kasdederiz. Cehennemde istisna, sonundan, cennette istisna başından olur. Yani mü’minlerin âsileri sonunda cehennemden çıkacak, yine mü’minlerin âsileri ilk hamlede cennete giremiyecek ve sonunda girecek demek olur.

İbn Zeyd diyor ki: Allahu Teâlâ, “Allah'tan sonsuz bir lütuf ola­rak.” buyurmakla cennetliler hakkında dilediği şeyi bize haber verdi; fakat cehennemliler hakkında dilediği şeyi bize haber vermedi.

Sonuç: İbn Mâce'nin rivayetinde, Resûl-i Ekrem, Kâbe-i Muazzama'ya hitaben:

“Ne güzelsin ve ne güzel kokuyorsun, ne büyüksün ve ne bü­yük hürmetin saygınlığın vardır. Nefsimi kudret elinde bulunduran Allah'a yemin ederim ki, Allah katında mü’minin şanı, senin şanın­dan yücedir; malı da kanı da daha muhteremdir. Öyle ise mü’min Al­lah'a karşı hüsn ü zanda bulunsun”[188], buyurmuştur.

Ahmed, Nesei, İbn Hibban ve Hâkim'in rivayetlerinde, Resûl-i Ekrem,

“Kim ki Allah'a ortak koşmadan ibadet eden namazını kılar, oru­cunu tutar, zekâtını verir ve büyük günahlardan sakınırsa, cennet onun içindir”, buyurdu.

“Büyük günahlar hangilerdir?” diye soran­lara, Resûl-i Ekrem,

“Allah'a ortak koşmak ve Müslüman bir kimseyi öldürmek.”[189], buyurarak diğerlerini de saydı. Nesei, İbn Hibbân, Hâkim ve Beyhâkî'nin rivayetlerinde de Resûl-i Ekrem:

“Benim peygamberliğime inanıp Müslüman olup da hicret eden­lerin (amellerine göre) cennetin alt, orta ve en üst katlarında birer eve sahip olacaklarına kefilim. Bunları yapanın artık arayacağı bir iyilik veya kaçınacağı bir kötülük kalmamıştır. Nerde isterse ölebi­lir (varacağı yer cennettedir)”. İbn Mâce ve Hâkim'in rivayetlerin­de: “Kim ki şerik ve nazırı olmayan Allahu Teâlâ'ya ihlâs ile bağla­nır, namazını kılar ve zekâtını verirse, Allahu Teâlâ kendisinden ra­zı olarak ölmüş olur.” [190]buyurulmuştur.

Âhmed ve Müslim'in rivayetlerinde, Resûl-i Ekrem:

“Şüphesiz Allah mü’minin hiç bir iyiliğini karşılıksız bırakmaz. Mü’minin yaptığı iyiliğin mükâfatı dünyada verileceği gibi âhîrette de bol bol verlir. Kâfire gelince; onun iyiliklerinin karşılığını tama­men dünyada kendisine verecektir. Âhirete yolcu olduğu vakit mükâfatlandırılacağı bir iyiliği kalmayacaktır.” [191]buyurmuştur.

Taberânî'nin rivayetinde Resûl-i Ekrem, “Allahu Teâlâ amelsiz imanı ve imansız ameli kabul etmez.” [192]buyurmuştur.

Tirmizî'nin  (Câbir b. Abdullah el-Ensârî -radıyallahu anh- den) rivayetinde, müşarünileyh şöyle demiştir:

“Bir gün Resûlullah sallâllahu aleyhi ve sellem yanımıza geldi ve:

“Rüyamda sanki Cebrail baş ucumda Mikâil ise ayaklarımın ucunda duruyor ve biri diğerine şöyle diyordu:

“Buna bir darb-ı mesel yap.” Oda:

“Dikkat et kulakların dinlesin. Aklını basma al, kalbin anlasın. Sen ve ümmetin şuna benzer: Bir hükümdar saray edindi.   Sonra bu sarayın içinde bir ev (salon) inşa etti. Sonra bir sofra hazırladı. Sonra da bir elçi ile insanları yemeğe davet etti. İnsanlardan bazı­ları elçinin davetine uyarak (yemeğe) geldi, bazıları da uymadı. İş­te o hükümdar Allah, saray İslâm, ev cennet, ya Muhammed sen de elçisin. Senin davetine icabet eden İslâm'a girer, İslâm'a giren de cennete girer. Cennete giren ise onun nimetlerinden yer, dedi, bu­yurdu.”[193]