Vahdaniyet, Allah'ın
tek bir olup ortağı ve eşi, dengi olmadığı anlamına gelen bir sıfatıdır.
Yaratmada, hüküm koymada ve dilediğini yapmada, O'na benzer, O'na eşit hiç bir
varlık olamaz, demektir.
“Eğer yerde, gökte, Allah'dan başka ilahlar olsaydı,
bunların ikisi de mutlaka bozulup, gitmiş olurlardı.” [1]
“Söyle, O, Allah tek birdir.” [2]
Kur'an'ın bu âyetleri,
Allah'ın birliğini bildirmektedir. Yüce Allah, Kur'an'da bu gerçeği bütün
insanlığa bildiriyor. Allah tek,
birdir. Ezelde ve ebedde hep birdir. Beraberinde diğeri bulunmayan tektir.
Önce zatında hiçbir sayı kabul etmeyen, hiç bir yönden iki olmayan ve olma
ihtimali bulunmayan gerçek birdir. Bu “vahdaniyet” sıfatı, Allah'ın
sıfatlarından bir sıfattır ki, kendisine aittir. Allah, ne zatında, ne
sıfatında, ne de hükmünde ortağı olmayan bir tektir. Her varlığın aslında bir
birliği vardır. Hatta çokların bile bir birliği olur. Bir çok şeylerin aynı
özellikte birleşerek bir varlıkları olur. Meselâ bir yüz, yüzlerin biridir.
Bütün bir cismi parçalamak, birliğini yok etmektir. Fakat varlığını yok etmek
değildir. Bunun için çoğa, çok olması yönüyle var denilir, ama bir denilemez.
Benzeri olmayan bire,
tek biricik denilir. Dünyamızda güneş tektir. Ay tektir. Ama bu teklikleri
izafidir, yani her yönden tek değildirler. Örneğin, cisim olmakta tek değildirler.
Çünkü onlar gibi, diğer cisimler de vardır. Yüce Allah'ın dışındaki
varlıklardaki teklik, her yönden olmayıp, temayüz ettikleri belirgin
yönleriyledir.
Tevhid, Yüce Allah'ın
zatı, sıfatları ve fiilleri olmak üzere üç noktada gerçekleşir:
a) Allah'ın
zatında birliği (tevhid-i zat): Aliah'dan başka her varlık yok olur. Var sanılanların
hepsi yok olup gider, yalnız Yüce Allah'ın zatı kalır. Her hususta olduğu gibi,
bu özelliğinde de hiç bir şey O'na ortak olamaz.
b) Allah'ın
sıfatlarındaki birliği (tevhid-i sıfat): Her kemâl, her olgunluk ve noksansızlık
sadece yüce Allah'a aittir.
c) İşlerinde,
fiillerinde birliği (tevhid-i ef'al):,
Varlıklar üzerinde Allah'dan başka tesir edebilen gerçek bir tesir edicinin
olmadığını, ancak Yüce Allah'ın gerçek müessir olduğunu kesin olarak bilmek,
inanmak ve anlamaktır.”
“Allah” ismi, gerçekte
en güzel sıfatların hepsine sahip olan O'nun zatının ismi olduğu gibi, “Ehad-tek
bir” olması sıfatı da ortağı olmayan Yüce Allah'ı, her türlü noksanlıklardan
uzak tutan selbi sıfatlarının tümünü ifade eder. Bu nedenle “Allah birdir, tektir”[3] ayeti Allah'ın
bütün sıfatlarıyla zatının birliğini anlatır. “Allah” ismi, aynı zamanda ilahlık
sıfatıyla vasıflanan yegâne varlığın ismidir. Bu sebeble Allah, kemâl
sıfatlarının hepsini kendinde toplayan ve varlığı kesin olan zatının ismidir.
Yüce Allah'ın sıfatlarının çok olması insanı O'nun varlığının tek olmadığı
yargısına götürmemelidir. Çünkü hepsinin bir varlığa yani Yüce Allah'a ait
sıfatlar olduğu bilinen bir gerçektir.