HAŞİYE 1 Meselâ, nasıl şu zamanda, manevra meydanında, harp
usulünde "Silâh al, süngü tak" emriyle koca bir
ordu baştan başa dikenli bir meşegâha benzediği gibi, herbir
bayram gününde resmigeçit için "Formalarınızı takıp
nişanlarınızı asınız" emrine karşı, ordugâh
serâser rengârenk çiçek açmış müzeyyen bir bahçeyi
temsil ettiği misilli; öyle de, rû-yi zemin meydanında,
Sultan-ı Ezelînin nihayetsiz envâ-ı cünûdundan melek ve cin
ve ins ve hayvanlar gibi, şuursuz nebatat taifesi dahi, hıfz-ı
hayat cihadında, emr-i kün feyekûn ile "Müdafaa için
silâhlarınızı ve cihazâtınızı takınız" emr-i
İlâhîyi aldıkları vakit, zemin baştan aşağıya bütün
ondaki dikenli ağaçlar ve nebatlar süngücüklerini
taktıkları zaman, aynen süngülerini takmış muhteşem bir
ordugâha benziyor.
Hem baharın herbir günü, herbir haftası, birer taife-i
nebâtâtın birer bayramı hükmünde olduğu için, herbir
taifesi dahi kendi Sultanının o taifeye ihsan ettiği güzel
hediyeleri teşhir için, ona taktığı murassâ nişanları
birer resmigeçit tarzında o Sultan-ı Ezelînin nazar-ı şuhud
ve işhadına arz ettiğinden ve öyle bir vaziyet
gösterdiğinden, bütün nebatat ve eşcar güya "San'at-ı
Rabbâniye murassaâtını ve çiçek ve meyve denilen fıtrat-ı
İlâhiyenin nişanlarını takınız, çiçekler açınız"
emr-i Rabbâniyeyi dinliyorlar ki, rû-yi zemin dahi, gayet
muhteşem bir bayram gününde, şahane resmigeçitte, sürmeli
formaları ve murassâ nişanları parlayan bir ordugâhı temsil
ediyor.
İşte, şu derece hikmetli ve intizamlı teçhizat ve tezyinat, elbette, nihayetsiz kadîr bir Sultanın, nihayet derecede hakîm bir Hâkimin emriyle olduğunu, kör olmayanlara gösterir.
HAŞİYE 2 Şu Suretin işaret ettiği mânâların bir kısmı Yedinci Hakikatte beyan edilmiş. Yalnız, burada "padişaha mahsus bir büyük fotoğraf" işareti ve hakikati, "Levh-i Mahfuz" demektir. Levh-i Mahfuzun tahakkuk-u vücudu Yirmi Altıncı Sözde şöyle ispat edilmiş ki:
Nasıl küçük küçük cüzdanlar büyük bir kütüğün vücudunu ihsas eder; ve küçük küçük senetler bir defter-i kebirin bulunduğunu iş'ar eder; ve küçük, kesretli tereşşuhatlar büyük bir su menbaını işmam eder. Aynen öyle de, küçük küçük cüzdanlar hükmünde, hem birer küçük levh-i mahfuz mânâsında, hem büyük Levh-i Mahfuzu yazan kalemden tereşşuh eden küçük küçük noktalar suretinde olan benî beşerin kuvve-i hafızaları, ağaçların meyveleri, meyvelerin çekirdekleri, tohumları, elbette bir hâfıza-i kübrâyı, bir defter-i ekberi, bir Levh-i Mahfuz-u Âzamı ihsas eder, iş'ar eder ve ispat eder. Belki, keskin akıllara gösterir.
HAŞİYE 3 Şu Suretin ispat ettiği mânâlar Sekizinci Hakikatte görünecek. Meselâ, dairelerin reisleri, şu temsilde enbiya ve evliyaya işarettir. Ve telefon ise, mâkes-i vahy ve mazhar-ı ilham olan, kalbden uzanan bir nisbet-i Rabbâniyedir ki, kalb o telefonun başıdır ve kulağı hükmündedir.
HAŞİYE 4 Bu Suretin remzini Dokuzuncu Hakikatte göreceksin. Meselâ, nevruz günü, bahar mevsimine işarettir. Çiçekli yeşil sahrâ ise, bahar mevsimindeki rû-yi zemindir. Değişen perdeler, manzaralar ise, fasl-ı baharın iptidasından yazın intihasına kadar, Sâni-i Kadîr-i Zülcelâlin, Fâtır-ı Hakîm-i Zülcemâlin kemâl-i intizamla değiştirdiği ve kemâl-i rahmetle tazelendirdiği ve birbiri arkasında gönderdiği mevcudât-ı bahariye tabakatına ve masnuât-ı sayfiye taifelerine ve erzak-ı hayvaniye ve insaniyeye medar olan mat'umâta işarettir.