İMAM MUHAMMED'ÎN ESERLERİ

REY AĞIRLIKLI FIKIH ESERLERİ		HADİS AĞIRLIKLI FIKIH ESERLERİ
ZÂHIRU'R-RİVÂYE	NEVÂDÎR	HADİS AĞIRLIKLI FIKIH ESERLERİ
1. el-Asi (el-Mebsût)	1. el-Keysâniyât (el-Emâli)	1. el-Muvatta
2. el-Câmiu's-Sağîr	2. el-Cürcâniyat	2. el-Âsâr
3. el-Câfniu'l-Kebîr	3. er-Rakkiyât	3. el-Hücec (el- Hücce Alâ Ehli'l-Medîne)
4. es-Siyerü's-Sağîr	4. en-Nevâdir
5. es-Siyerü'1-Kebîr	5.el-Kesb(KitâbuI-İktisâb)Fi’r-Rizkı'l-Müstetâb)
6. ez-Ziyâdât ve Ziyâdâtu'z-Ziyâdât	6. Usulu'1-Fıkh
	7. er-Rey
	8. el-îskihsân
	9. ef-Redd Ala Ehl'il-Medîne
	10. el-Hısâl

1. Zâhiru'r-Rivâye Kitapları

İmam Muhammed'in yukarıda isimlerini zikrettiğimiz altı kitabı zahirurri-vaye olarak bilinir. İmam Muhammed bu kitaplarda Ebû Hanife, Ebû Yusuf ile kendi görüşlerini toplamıştır. Her ne kadar İmam Züfer ile Hasan b. Ziyad'-ın kavilleri de hanefi fıkhına dahilse de, zahirü'1-mezheb, zahiri rivaye denince üç imamın yani Ebu Hanife, Ebu Yusuf ve İmam Muhammed'in kavilleri kas-dediler. Bu altı kitaba, hanefi mezhebinin temelleri olması hasebiyle Mesâil-i Usuûl denmektedir. Hanefi mezhebi hukukçuları, bu altı kitabı kaynak kitap olarak kullanmışlardır. Aynı şekilde İmam Muhammed'in el-Âsâr,el-Hücce ala ehli'l-Medine adlı eserleri ile İmam Ebû Yusuf'un el-Harâc'ı zahirür-rivaye olarak kabul edilir.

Hakim eş-Şehîd, el-Kâfî adlı eserinde zahirürrivayeyi toplamadığı halde el- Müntekâ'sında nevadir rivayetlerde yer vermiştir.

Hanefi fukahası, İmam Muhammed'in el-asl (el-mebsût)'ı üzerinde çok durmuş ve onu şerhetmişlerdir. Bu eseri şerh edenler arasında Şeyhu'l-İslam Hahar-zade (öl. 433), Şemsü'l-eimme el-Halvânî (öl. 456), Şeyhülislam el-İsbicâbî (öl. 535), Fahrulislam Ali Pezdevî (öl. 437) bulunmaktadır.

Şerahsî, Kâfî adlı eseri el-Mebsût adıyla şerhettiğini evvelce ifade etmiştik. Şerahsi, bir usul kitabı yazmıştır. Ayrıca İmam Muhammed'in es-Siyerü'l-Kebir adlı eserini şerhetmiştir.

Ebû Abdillah Yusuf el-Cürcânî, İmam Muhammed'in el-Câmiu's-sağir ve el-Câmiu'1-Kebîr adlı eserlerinden de istifade ederek Hizânetül-Ekmel'i yazdı. Kudûrî de Muhtasar adlı eserini Imam Muhammed'in aslına uygun olarak te'lif etti.

2. Nevadir Kitapları

Ebû Hanife, Ebu Yusuf ve İmam Muhammed'in görüş ve kavillerini zâhirü'r-rivaye kitaplarından başka kitaplarda da bulmak mümkündür. Bu üç imamın kavillerinin kat'î ye açık bir surette rivayet edildiğini göstermeyen kitaplara da nevadir kitapları denir. Bunlar İmam Muhammed'in Keysaniyyat, Hârûniyyât, Curciyyat, ve Rakkiyyat adlı kitaplarıdır. Bunlardan başka Hasan b. Ziyâd'm Mücerred adlı eseri ile Ebû Yusuf'un el-Emâlî'si nevâdir kitaplardan sayılır.

3. Vâkıât Kitapları

Hükümleri mezhebde tasrih edilmeyip sonraları fukahâ tarafından ictihâd ve tahrîc yoluyla hüküm verilen meselelere vâkıât denir. Olaylar vuku buldukça hükümleri çıkarılmıştır. Bunlara fetva ve nevazil: Yeni olaylar da denir. Bu hususta ilk eseri en-Nevâzil adıyla Ebû'1-Leys es-Semerkandî yazmıştır. Ebû'l-Abbâs en-Nâzimî'nin Mecmuu'n-Nevâzil'i de böyle bir eserdir.

Eski eserlerde zahir-i rivaye, nevadir ve vakıat, ayrı ayrı halde bulunuyordu. Sonra gelen hukukçular bunları bir araya getirdiler. Bazıları bunları birbirine karıştırdı, hangilerinin zahirür-rivaye, nevadir veya vakıat olduğunu beyan etmedi. Kâdîhân'ın Fetâvâ adlı eseri ile Hulâsatü'l-Fetâvâ adlı eseri bunlardandır. Bazıları ise bu üç türlü meseleleri ayrı ayrı yazdı. Radiyuddin es-Serahsî'nin Muhît adındaki eseri böyledir.

Hanefî Mezhebine Ait Bazı Fıkıh Kitapları

1. Kâsânî, Bedâyiu's-Sanâyî,

2. Mergînânî, el-Hidâye,

3. Debûsî, K. el-Esrâr,

4. Îbnü'l-Hümâm, Fethu'l-Kadîr,

5. Dört Metin (Kenz, Muhtar, Mecma' ve Vikaye),

6. ez-Zeyleî, Tebyînü'l-Hakâik,

7. îbn Nüceym, el-Bahru'r-Râik,

8. İbn Abidin, Reddü'l-Muhtâr.