RUH-RUH ÇAĞIRMA-RUH GÖÇÜ (TENASÜH-REENKARNASYON)

Ruhun Mahiyetinin Tarihçesi:

Rûh kavramının, insanın yaşam ve var oluşuyla ilişkilendirilmiş bir şekilde tarih boyunca üzerinde durulmuş, mahiyeti hakkında çeşitli açıklamalar getirilmiş ve tezler ileri sürülmüştür. Ancak, rûhun madde dışı bir yapıya sahip olması onun tanımlanmasını imkânsız kılmakta ve ileri sürülen görüşleri askıda bırakmaktadır.

Bazılarına göre rûhlar latif cisimlerdirler ve vücuttaki damarlar vasıtasıyla bedende dolaşan ve ona hayatiyet kazandıran havaî varlıklardırlar. Pnevma denilen ve maddî olarak düşünülen rûh, birçok felsefi ekole göre bedeni sadece ayakta tutan hayat kuvvetinden ibaret sayılmayıp, bizzat nefsin kendisidir.[1] Bununla birlikte çok eskilerden beri, maddî özelliklerden tamamen somutlanmış bir rûh kavramının varlığı değişik topluluk ve kültürlerce kabul görmüştür. İnsanlık tarihi boyunca, cismanî cesetten farklı, onun içine yerleşmiş maddesiz ve ölümsüz bir varlığın bulunduğuna inanılmıştır.

İnsanlık tarihinin belki de ilk dönemlerine kadar uzanan ve insanları üzerinde düşündürmeye sevkeden ruh kavramının doğuşunu ilk insanın Allah'dan vahiy alan bir peygamber olmasıyla izah etmek mümkündür. Ruh, insanların vahiy çizgisinden sapmalar gösterip, putperest yönelişlere meyletmeleriyle birlikte, değişik anlamları içeren ve tapınma, korku, ümit gibi hisleri harekete geçiren bir doğa üstü varlık haline geldi. İlkel puta tapıcılık dinlerinde, cansız, donuk cisimlerden yapılan şekil verilmiş putlar veya kutsal sayılan diğer cansız varlıklar, hareketsiz oldukları ve yerlerinden kımıldamaya güç yettiremeyecekleri bilindiği halde onlara tapınılır ve onlardan isteklerde bulunulurdu. Bu, çağdaş putperest toplumlarda devam eden bir davranış şekli olarak varlığını sürdürmektedir. İnsanların böyle bir yola sapmalarının sebebi, tapındıkları bu cisimlerde ruhî bir kuvvetin ve yaptırım gücünün var olduğuna inanılmasıdır.

Rûh konusunda tarih boyunca temelde iki akım sürekli karşıt doktrinler geliştirerek düşüncelerini ispatlamaya çalışmışlardır. Bunlardan biri, maddî âlemin dışındâ maddesiz, manevî bir âlemin ve bu âleme mensup varlıkların mevcudiyetini kabul edenlerin oluşturduğu grup; diğeri de madde dışında başka bir varlığı tanımayan eski tabirle Maddiyyün denilen Materyalistlerin oluşturduğu ekol. Ancak ruhun varlığını kabul eden din ve düşünceler, onun tanımlanması ve mahiyeti hakkında birbirinden oldukça farklı anlayışlara sahip olmuşlardır.

Eski Mısırlılarda ve Çinlilerde ikili bir rûh inancı hâkimdi. Mısırlılar, ölümden sonra rûh (soluk)'un birinin cesedin yanında kaldığına, tinsel (ruhî) olan diğerinin de ölüler diyarına gittiğine inanmaktaydılar. Çinliler ise insanın ölümüyle birlikte kaybolan bir rûh yanında, ölümden sonra da yaşayan ve kendisine tapınılması gereken üstün bir rûhun (Hun) varlığına inanmaktaydılar. Hintliler ise öldürdükleri düşman savaşçılarının sağ ellerini keserlerdi. Böylece inançlarına göre ölüm sonrası yaşamlarında silah kullanmaları engellenmiş olurdu.

Yunan felsefesinde rûh kavramının içerdiği anlam, dönemlere ve felsefe akımlarına göre değişiklikler göstermiştir. Epikuroscular ruhun beden gibi atomlardan meydana geldiğini ileri sürerlerken, Platoncular ise, rûhu ilahlarla soy birliğine sahip, madde ve cisimden soyut bir tözsel ilke olarak kabul ediyorlardı. Batı felsefesinde rûh üzerindeki tartışmalar ortaçağ ve sonrasında devam etmiştir.

Hristiyanlıktaki ruh anlayışı, antik batının putperest etkisiyle vahiy gerçeğinden farklı bir platforma oturtulmuştur. Meselâ, Allah bir rûh olarak telakki edilir ve Ruhul-Kudüs (Cebrail), teslis inancının bir unsuru olarak Allah'a şirk koşulur. Öte taraftan, İnsanlara ait rûhlar konusunda da birtakım gerçek dışı ve mesnetsiz iddialar ortaya atılmıştır. Meselâ, İncil'de "Rûh, rüzgar gibi, istediği yere eser. Rab ile birleşen onunla bir ruh olur"[2] denilmektedir. [3]

Ruh, Kur'ân-ı Kerim'de tanımlanmamış ve hakkında hemen hiç bir bilgi verilmemiş, ancak varlığından çok kısa söz edilmiş metafizik bir var­lıktır.

İnsanlar ruhun ne olduğunu daima merak etmişlerdir. Onun için ta­rih boyunca ruh hakkında çok şeyler söylenmiştir. Çünkü insanoğlu beş duyu­sundan herhangi biriyle algılayamadığı bir şeyin var olduğuna iliş­kin bir haber aldığında (gerçek olduğuna inanmasa bile)  o şeyi me­rak eder. Kaldı ki ruh gerçektir. Çünkü her şeyden önce ruh sözcüğü Kur'ân-ı Kerim'de 21 kez geçmektedir. [4]

Bunlardan bazıları, örneğin Bakara Sûresi'nin 87'inci Âyet-i Kerimesi'nde olduğu gibi ruh, belli bir kalıp içinde, "Ruh'ul-Kudüs" ola­rak geçmektedir. Bu, Hz. Cebrâil (as)'in başka bir adıdır.

Ayrıca ruh, Hz. İsa (as)'nın, babasız yaratılmasında, (açıklaması bi­lim­sel olarak yapılamayan) ilâhî bir sistemle Hz. Meryem (as)'e verilen, madde ötesi bir akım anlamına gelmektedir. Nisa Sûresi'nin 171'inci Âyet-i Kerimesi'nde olduğu gibi.

Konumuz olan soyut anlamdaki "Ruh" ise, yalnızca İsrâ Sûresi'nin 85'inci Âyet-i Kerimesi'nde söz konusu edilmiştir. Âyet, mealen şöyle­dir:

"Ve sana ruhu sorarlar. De ki: “Ruh, Rabb'imin sistemlerindendir." Size ancak pek az bilgi verilmiştir."

İşte Kur'ân-ı Kerim'de ruhla ilgili olarak ancak bu sözleri bulabili­yo­ruz. Bu açıklama ise son derece kısa ve özdür. Aynı zamanda ruhun iç yüzünü anlayamayacağımıza da bir çeşit işaret edilmiştir.  "De ki: Ruh Rabb'imin emrindendir." (Yani, O'nun ilâhî sistemlerinden biridir.) me­alindeki söz­ler, âdetâ bir uyarı anlamını taşımakta ve sanki "Siz onu anlayamaz­sınız." demekte­dir. Nitekim âyetin, "Size ancak pek az bilgi verilmiştir." diye son bulması bunu doğrular gibidir.

Kur'ân-ı Kerim'de "Nefis" sözcüğü de ruh anlamında kullanıl­mış­tır. [5]

Yalnız ruha ilişkin değil, madde ötesi gerçeklerin tümü hakkında da in­sanın bilgisi pek sınırlıdır. (çünkü vahyin dışında) insanın bilgi edinme imkanları duyularına dayanmaktadır. Duyuları ise madde öte­sini keşfet­mek için asla yeterli değildir. Vahiy, metafizik gerçekleri in­sanın akıl, zekâ ve duygularının tatmin olabileceği düzeylere indirgeye­rek açıklamış­tır.

Ruhun madde olup olmadığını, bölünüp bölünemeyeceğini tartışan­lar olmuş, hatta bütün canlıların bir tek ruha bağlı olduklarını, (Yani ruh için çokluğun söz konusu olmadığını) ileri sürenler de bulunmuş­tur. Ancak bu şahıslar, her şeye rağmen ruhu, insanın aklına yaklaştı­ramamış, onu, anla­şı­labilir bir açıklık ve berraklıkla ortaya koymayı ba­şaramamış­lardır. Çünkü bu mümkün değildir.   

Dolayısıyla ruhun bazı çağdaş filozof­lar tarafından "Evrensel Şuur", "Kozmik Bilinç", "Halogramik Mikrodalga beden", "Biyolojik Enerji" ya da "Perispri" [6] gibi bilimsel terminoloji ile tanım­lanması, anlatım üslûbu açısından konuya daha çok cazibe kazandırmak için olsa gerektir. Özellikle bu te­rimlerden "Evrensel Şuur" ve "Kozmik Bilinç", Vahdet-i Vücûd gibi batıl bir felsefeyi çağrış­tırmaktadır. Öte yandan psikanalitik araştırmalarla ve hipnotik deneylerle elde edilen birtakım ilginç sonuçlar, bazı yazar­ları bu tür bilgiçlik gösteri­lerine itmiş olabilir! Onun için bu kabil yak­laşımlar, ruh gibi tamamen madde ötesi bir varlığın maddi açıklama­lara konu edinilmiş olması ba­kımından tatmin edici değildir. Bu ilgiyle "psikoloji" terimine ruhbilim anlamını yüklemekten çok, ona ka­rak­terbilim ya da kişilikbilim demek belki daha yerinde olur.

Reenkarnasyon, yani ruhun başka bir bedene geçerek dünyadaki var­lı­ğını kesintisiz olarak sürdürmesi  inancına gelince bu, eski Hint dinle­rinde vardı. Yeni dilde "Ruh göçü" diye ifade edilen bu inanış, İslam Literatüründe "Tenhasüh"  olarak geçer.[7] İslam bu inanışa ka­palıdır. Bu kanaat, insanın ölümle birlikte yok olup gitmekten duy­duğu korku ve te­dirginliği ortadan kaldırma hayalinden, ya da başka bir deyimle insanın sonsuza dek yaşama özleminden kaynaklanmaktadır. Reenkarnasyona akılcı bir yaklaşım kazandırabilmek için iyi kimselere ait ruhların yüce şah­siyetlere, kötü kimselere ait ruhların ise hayvan­lara intikal edeceği şeklinde tamamlayıcı bir yakıştırmaya yer verilmiş­tir.

Esasen başta vahiy olmak üzere, varlığın evrensel akışı da insanın son­suza dek yaşama özlemini karşılamak bakımından İslam'daki ahi­ret haya­tını bir gerçek olarak ortaya koymaktadır. Dolayısıyla insan, re­enkar­nasyon gibi batıl bir inanışa iltifat etmeden, aynı zamanda eşya ve olayla­rın görü­nüşteki aldatıcı karışıklığına bakmadan bu kozmik cüm­büşün temelinde bulunan ve ince düşünülecek olursa sezinlenebilecek olan güçlü disiplin ve şaşmaz hesaba tutunursa bu çarpıcı hakikatı kav­ramakta gecikmez ve bu sa­yede ikna da olur.  

Ruh çağırma konusuna gelince, bu gizemli varlığın kesinlik derece­sin­deki anlaşılmazlığına bakılacak olursa olayın spekülatif amaçlara yö­nelik olduğu açıktır.[8]