Demagoji kelimesi,
günlük konuşma dilinde karşısında kil eri yanıltacak şekilde söz söyleme
anlamını taşır. Görünüşte doğru, mantıki bakımdan eksiksiz, aslındaysa
başkalarını aldatmak için söylenen sözdür. Eski dilde bu kavram için
"mugalata" kelimesi kullanılırdı. Demagog'un mantık kurgusu öyle
ustacadır ki, ilk anda derhal inanılır, hiç olmazsa kitleler üzerinde bu tür
sözlerin yanlış yönlendirme bakımından etkisi vardır. Esasında demagojinin
özünde bir kimsenin veya bir grubun duygularını kamçılayarak, gerçek dışı fakat
mantıklı sözler söyleyerek onları kazanma Özelliği vardır. Ne var ki,
kullanılan mantık örgüsü ne kadar güçlü olursa olsun muhteva bakımından
boşluğu ve yanıltıcılığı çok geçmeden anlaşılır.
Yunanca demos (halk)
ve ago (kendine çekmek) kelimelerinden meydana gelen demagoji terimini
"Politika" adlı eserinde kullanan Aristo, demokrasinin, yani halk
yönetimininin bozulmuş, soysuzlaşmış biçimine bu adı vermiş ve bir toplumun
duygularını yanıltarak kendi çıkarını yürütme yolu olarak tanımlamıştır.
Hakikatin ekseninden
saptırılması yolunun kesilmesi anlamında, günlükkonuşma dilindeki demagoji İle
Aristo'nun kullandığı anlamdaki demagoji arasında yakın bir ilişki vardır.
Demagoglar, hiç bir
zaman yeni gerçekler söylemezler, sadece bilinen gerçeklerden yararlanarak
hakikati saptırırlar. Fakat kullanılan mantık örgüsü kimi zaman çok girift
olabildiğinden, demagoji yapıldığı uzunca bir süre anlaşılmayabilir. Özellikle
kavram kargaşasının mevcut olduğu kültürel ortamda demagoji yoğunlaşabileceği
gibi, bizzat demagojinin de kavram kargaşasına yol açacağı unutulmamalıdır.
Rasim ÖZDENÖREN bk.
Paradoks.