DÜNYA     BANKASI     (ULUSLARARASI İMAR VE KALKINMA BANKASI)

 

Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası ve­ya Dünya Bankası 1944 yılında imzalanan Bretton Woods Anlaşması uyarınca 1946 yılın­da kurulmuştur. 25 Haziran 1946'da faaliyete geçen Banka, 15 Kasım 1947'dc Birleşmiş Mil-letler'in bir ihtisas kuruluşu olmuştur.

Amerika Birleşik Devletleri'nin Bretton Wo-ods N.H. şehrinde toplanan ve o günkü dünya­da düşman kampları oluşturan Almanya ve Ja­ponya ile müttefikleri dışında kalan 44 devle­tin temsilcileri, savaş sonrasında dünyaya yeni bir ekonomik ve parasal düzen getirmeye ça­lıştıkları Birleşmiş Milletler Para ve Malîye Konferansında (UNMFC) uzun çalışmalar­dan sonra şu iki teşekkülün kurularak faaliye­te geçirilmesine karar vermişlerdir: a) Ulusla­rarası Para Fonu (IMF); b) Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası (IBRD).

Bunlardan, kısa adıyla Dünya Bankası olan Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası'nın kuruluş amacı: a) Savaştan sonra meydana ge­len yıkıntıları hızla tamir etmek, savaşta ağır zarar gören memleketlerin tekrar eski üretim ve geçim imkânlarına kavuşmalarına yardım etmek, b) Azgelişmiş memleketlerde ekono­mik kalkınma ve gelişmeye yararlı devlet ve özel sektör yatırımlarını verimli projeler ve uzun vadeli kredilerle desteklemektir.

Faaliyetlerini 1948 yılından itibaren azgeliş­miş ülkelere yöneltmiş bulunan Dünya Banka­sı'nın fonksiyonları aşağıdaki şekilde özetlene­bilir:

a)   Üye   ülkelerin   tediye  blançolarındakİ uzun vadeli ve bünyesel dengesizlikleri gider­mek;

b)  Üye ülkelerin ulusal parasının dış değerin­de istikrar sağlamak;

c) Uluslararası Özel-yabancı sermaye yatırım­larını desteklemek ve milletlerarası kredi sağ­lamak;

d) Dünya kaynaklarının gelişmesine yardım­cı olacak yatırımları yapmak;

e) Azgelişmiş ülkelerin sermaye ihtiyaçları­nın karşılanmasına yardımcı olmak.

Dünya Bankası'na sadece IMFye üye olan ülkeler katılabilir. Bu sebeple Banka'ya üye ül­keler, fon üyeliğine paralel bir şekilde artış göstermiştir. Merkezi Washington'da olan Banka'nın bugün 149 üyesi vardır. Türkiye Banka'ya 19.2.1947'de 5016 sayılı kanunla ka­tılmıştır.

Dünya Bankası, IMFye benzer bir şekilde yönetilir. Banka'ya üye her ülkeden katılan bir guvernor ile bir guvernor yardımcısından oluşan guvernorlcr kurulu her yıl Eylül ayında toplanarak yıllık raporu ve hesapları görüşe­rek kabul eder, direktörleri seçer. Şu anda di­rektör sayısı 21'dir. Bunlardan altısı Banka'­nın sermayesine en fazla katılmış ülkeler tara­fından atanır. On beşi seçim ile iş başına gelir. Direktörler Banka'nın başkanım seçer. Başka­nın üç yardımcısı vardır. Genellikle ABD'li olan başkanların görev süreleri 5 yıldır. Baş­kan direktörlüğün genel politikasına uygun olarak Banka'nın genel yönetiminden sorum­ludur. Başkanın emrinde çalışan personel, coğrafi temsil esasına göre Banka'ya alınır, atamalarda mesleki tecrübe ve yetenek ön planda getir. Dünya Bankası'nın kullandığı fonlar başlıca iki kaynaktan sağlanır. Bunlar üye ülkelere yapılan hisse senedi satışları ''e büyük mali kurumlara yapılan veya borsalar­da yaptırılan bono satışlarıdır. Ayrıca banka, Özellikle ABD ve diğer büyük sermaye piyasa­larına tahvil ihraç ederek de kredi teinin eder. Dünya Bankası doğrudan hükümetlere de kre­di açabilir. Firmalara açacağı krediler için hü­kümet garantisi ister. Özel mali kurumların başka ülkelere açacakları kredilere de ilgili hü­kümetlerle anlaşmaya varırsa kefil olabilir.

Kısa vadeli kredi işlemlerinde bulunmayan Dünya Bankası'nın kredi açarken dikkate aldı­ğı hususlar şunlardır: a) Kredi verilecek ülke­nin piyasadan makûl şartlarla kredi almak im­kânının bulunmaması; b) Kredinin kullanıla­cağı projenin Banka'ya sunulması ve Banka ta­rafından onaylanması; c) Banka'ya borçlana­nın özel teşebbüs olduğu durumlarda üye dev­letin kefaleti ile Merkez Bankası veya başka bir resmi veya yarı resmi kuruluşun onayının bulunması; d) Banka'ya üye ülkelere Hazine,

Merkez Bankası, İstikrar Fonu idaresi ve di­ğer resmi ve yarı resmi kuruluşlar kanalıyla kredi sağlanması.

Dünya Bankası 1982 yılından bu yana açmış olduğu kredilere değişken faiz uygulamakta­dır. Faiz oranı Banka'nın borçlanma maliyeti­ne göre yılda iki kere (1 Ocak ve 1 Temmuz) tesbit edilmektedir. Kredilerin geri dönme sü­resi ise 3-5 yılı ödemesiz olmak üzere 15-20 yıl­dır. Kredinin kullanılmayıp bankada tutulan kısmı için % 7,5 oranında ilgili ülkeye gider ya­zılır.

Dünya Bankası genellikle tek başına ele alın­mayıp, Uluslararası Kalkınma Birliği (IDA) ve Uluslararası Finans Kurumu (IFC) ile bir-ILkte değerlendirilir.

1950'lerde Dünya Bankası'na bağlı olarak kurulan bu iki yardımcı teşekkülden Uluslara­rası Finansman Kurumu (IFC), özellikle az gelişmiş memleketlerde özel teşebbüslerin ku­racakları sanayi teşekküllerine çeşitli krediler vermek ve hisse senedine çevrilebilir ikrazlar­da bulunmakla görevlidir. Milletlerarası Kal­kınma Biri İği (JDA) ise, gene azgelişmiş mem­leketlerde altyapıya dönük ekonomik ve sos­yal tesisleri, çok düşük i'aizli ve yeteri kadar uzun vadeli kredilerle desteklemektedir.

Son yıllarda daha çok yararlanmakla birlik­te, Türkiye 1950'lerden beri Dünya Bankası'n-daıı sürekli kredi sağlamaktadır.

N.Zahit KESKİN Bk.. Bankacılık; İME