9.Bölüm

Yahya b. Selame b. Hüseyin. Künyesi Ebu Fadl'dır. Şafiî mezhebine mensuptur. Hasankeyf lidir. Fıkıh ve edebiyatın çeşitli kollarında önder bir alimdi. Nazımda ve nesirde usta idi. Yalnız aşırı derecede Şiî olduğu söylenir. İbnül-Cevzî onun nazımlarından birkaç parça naklet-miştir. Şöyle ki:

«Veda gününde ciğerimi paylaştılar.

Onlar gittikten bu yana artık ciğerim yoktur.

Kirpiklerimin üzerinde yollarına gittiler.

İç organlarımın üzerinde mola verdiler.

Gözlerimin suyunu içtiler.

Göz yaşlarım akıp tükendi.

Ciğerim yaralandı.

Hastalığım da onlar tarafından açığa vuruldu.

Aşk ateşim devamlı yanıyor.

Gözlerim kan ağlıyor.

Gözlerimin uykuyla alakası kalmamış,

Onlardan salınarak yürüyen bir ceylan bana doğru geldi.

Salınarak gelen o ceylan ne güzeldir.

Kılıcı kınından sıyrılmıştır. Köşkü parlak ve cilalıdır. Yanakları gül pembedir.

Şafaklarına gelince onlarda yanaklarının kızarıklığı üzerine dökülmüştür.

Saçları kıvırcık olup akrep iğnesi gibi ve terden ıslaktır.

Nefesi ve tükürüğü misk ve şarap gibidir.

Ön dişleri de dolu tanecikleri andırır.

Ayakta iken gerisi onu düğümler.

İç organlarının da bir kısmı ayakta bir kısmı oturmaktadır.

Boyu ve endamı ban ağacının dalı gibidir.

Doğruca ve eğiklik olmaksızın salınır.»

Bu şiir gerçekten çok uzundur. Yahya b. Selâme bu şiiri tamamladıktan sonra bu defa da Ehl-i Beyt'i ve oniki imamı övmeye başlıyor. Şöyle ki:

«Bana Ehl-i Beyt sevgisini soran kişi!

Ben bu sevgiyi ilan ederek mi açıklayayım yoksa inkâr mı edeyim?

Heyhat! Onların sevgisi benim etime ve kanıma karışmıştır.

Bu sevgi hidayet ve doğru yoldur.

Haydar (Hz. Ali) ondan sonra Hasan ve Hüseyin,

Sonra Ali ve oğlu Muhammed,

Cafer Sadık ve onun oğlu Musa,

Musa'dan sonra Seyyid Ali.

Mirzayı kastediyorum.

Sonra Rıza'm oğlu Muhammed'i,

Sonra Ali ve oğlu Müsedded,

İkinci Hasan, Peşisıra Muhammed b. Hasan el-Müftekid,

Bunlar benim imamlarım ve seyyidlerimdir.

Bütün topluluklar beni kınasalar ve fikrimin yalnız olduğunu söyleseler de,

Bunlar çok yüce ve kerem sahibi imamlardır.

Adları öteden beri sıralanıp gelmektedir.

Bunlar, Allah'ın kullarına karşı hüccetleridir.

Bunlar, Allah'a giden yoldur.

Bunlar, öyle bir kavimdir ki, yüksek şeref ve fazilet sahibidirler.

Müşrikler de, tevhid erbabı da bunları tanır.

Bunlar, öyle bir kavimdir ki her yerde şehitlikleri vardır.

Hatta bütün yüreklerde şehitlikleri vardır.

Bunlar Mina'nın Meş'a-i Haram'm, Müzdelife'nin Safa ve Mer-ve'nin, Mescid-i Haram'm,

Sahipleri olan bir kavimdirler.

Mekke, Abtah, Hayf,

Mescidi Cum'a ve Baki-i Gerkad,

Kendilerine aitdirhep.»

Bundan sonra da Hz. Hüseyin'in şehid edilmesini yumuşak ifadelerle anlatmaya başlar:

«Ey Mustafa'nın Ehl-i Beyti, Ey benim dayanaklarım, Ey sevgilerine yanıp itimad ettiğim kimseler!

Yarın beni Allah'a ulaştıracak vesilelersiniz.

Artık nasıl korkarım? Ben size dayanırım.

Dostunuz ebediyet cennetinde sürekli diridir.

Size zıt olanlarsa çılgın alevli ateşte ebedi kalacaktır.

Ben başkalarına öfke duyarak sizi seven değilim.

Aksi takdirde sizin yüzünüzden bahtsız olurum mutlu olamam

Bir Rafızî, ya da fesatçı Haricî,

Sanmasın ki ben kendisine muvafakat edeceğim.

Muhammed (s.a.v.), ondan sonraki halifeler,

Gördüğüm kadarıyla Allah'ın yaratıklarının en üstünleridirler.

Onlar, bizim için dinin kurallarını koydular,

Onlar, dinin temellerini kurup sağlamlaştırdılar,

Ahmed'in ashabına hiyanet edenler,

Ahiret gününde hasım olarak Ahmed'i karşılarında bulurlar.

Benim itikadım budur. Buna sarılın ki kurtuluşa eresiniz.

Benim yolum budur. Bu yola girin ki doğru yola eresiniz.

İmam Şafiî'nin mezhebi, mezhebimdir.

Çünkü onun kavilleri sağlamdır.

Usulde ve füruda ona uydum.

Mürşid olan öğrenci ve talip bu hususta bana uysun.

Allah'ın izniyle ben yarışı kazanan ve kurtuluşa eren kimseyim.

Zalim, sonrada fesatçı başa gelse de ben kurtuluşa ererim.»

Şu şiirde Yahya b. Selâme'ye aittir:

«Malım azaldığında beni sabırsız, çok üzülen, Öfkesinden parmağını ısıran biri olarak göremezsin. Cenâb-ı Allah bana yeniden nimet verdiğinde hatta bütün insanlara verileni bana verdiğinde de beni şımarmış olarak göremezsin.» [1]

Hicretin Beşyüzellidördüncü Senesi

Bu senede halife Muktefî, ağır bir hastalığa yakalandı. Sonra iyileşip şifa buldu. Bu sebeple Bağdat şehri günlerce süslendi. Halifenin kendisi de çok miktarda sadaka dağıttı.

Bu senede Abdülmü'min, Mehdiye şehrini Haçlıların elinden geri aldı. Bunlar, Mehdiye şehrini müslümanlarm elinden hicretin 403. senesinde almışlardı.

Bu senede Abdülmü'min, Mağriplilerden çok sayıda adam öldürdü. Öyleki Öldürülenlerin kemikleri büyük bir tepe meydana getirdi.

Bu senenin safer ayında Irak'ta iri taneli dolu yağdı. Her bir dolu tanesi yaklaşık beş ntıl ağırlığındaydı. (bir ntıl 462 gramdır), bazı dolu taneleri de dokuz Bağdat rıtlı ağırlığındaydı. Bu yüzden çok miktarda ürünler ve ekinler telef oldu.

Halife, Vâsıt şehrine gitti. Çarşıyı dolaştı. Camiini gördü. Dolaşma esnasında atından düştü, alnı yaralandı, sonra iyileşti.

Bu senenin rebiyülahir ayında Dicle'nin suyu çok fazlalaştı. Bu yüzden Bağdat'ın birçok yerleri sular altında kaldı. Öyle ki evlerin çoğu bu sular içinde tepecikler görünümünü verdiler. Ahmed b. Hanbel'in türbesi sular altında kaldı. O mıntıkadaki mezarlar sular altında kaldılar. Ölüler su üzerinde yüzer oldular. İbnü'l-Cevzî böyle demiştir.

Bu senede hastalık ve ölümler çoğaldı

Bu senede Bizans imparatoru büyük bir orduyla Şam üzerine hücuma geçti. Cenâb-ı Allah onu kayıp ve ziyan içinde geri çevirdi. Çünkü askerlerinin azıkları azalmıştı. Müslümanlar onun kızkardeşinin oğlunu esir aldılar. Allah'a hamd olsun. Bu senede Kaymaz el-Erguvanî insanlara haccettirdi. [2]

Hicretin Beşyüzellidördüncü Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler

Ahmed B. Mealî

Ahmed b. Mealî Bereke el-Harbî. Ebü'l-Hattab el-Kelvezanî el-Hanbelî'den fikıh dersleri aldı. İlimde yükseldi. Münazara yaptı. Ders ve fetva verdi. Bundan sonra da Şafiî mezhebine geçti. Fakat bir süre sonra tekrar Hanbelî mezhebine geri döndü. Bağdat'ta vaizlik yaptı. Bu senede vefat etti. Deve üzerinde dolaşmaktayken devesi dar bir mekâna girdi. Eğerin kavisli tümsek kısmı göğsüne saplandı ve bu yüzden öldü. [3]

Sultan Muhammed B. Mahmud B. Muhammed B. Melikşah

Sultan Muhammed, Bağdat'ı kuşattıktan sonra Hemedan'a döndüğünde vereme yakalandı ve kurtulamadı. Bu senenin zilhicce ayında bu hastalıktan vefat etti. Vefat etmeden birkaç gün önce bütün mal ve mülkünün kendisine gösterilmesini emretti. Kendisi de balkonda oturmaktaydı. Ayrıca bütün askerler de önünden geçip resmi geçit yaptılar.

Bütün malları, köleleri, cariyeleri, gözdeleri kendisine arzedildi. Ağlamaya ve şöyle demeye başladı.

«Bu askerler Rabbimin emrine karşı bana bir miskal ağırlığınca fayda veremiyorlar. Ölümü benden savamıyorlar. Ömrümü bir an dahi uzatamıyorlar». Sonra halife Muktefi'ye ve Bağdatlılara yaptığı haksızlıkları, onları kuşatma altına alışım, onlara eziyet edişini hatırlayıp pişman oldu. Bütün bunlara teessüf edip şöyle dedi: «Bu hazineler, mallar, mücevherler eğer benim için fidye olarak Ölüm meleği tarafından kabul edilecek olsa tamamım ona veririm bu cariyeler, bu güzel gözdeler, köleler eğer benim için fidye olarak kabul edilecek olsaydı, bunları da Azrail'e bağışlardım.» Böyle dedikten sonra da şu ayet-i kerimeyi okudu:

«Malım bana fayda vermedi, gücüm de kalmadı.» (el-Hâkka, 28).

Bundan sonra mallarının mülklerinin çoğunu sadaka olarak dağıttı. Vefat etti. Geride küçük yaşta bir erkek evlat bıraktı. Askerler ve emirler gidip Musul'da zindan da bulunan amcası Süleymanşah b. Mu-hammed b. Melikşah'ı zindandan çıkardılar. Tahta oturtup sultan yaptılar. Bağdat ve Irak dışında o yörelerde minberlerde onun adına hutbe okundu. Doğrusunu noksanlıklardan münezzeh olan yüce Allah daha iyi bilir. [4]

Hicretin Beşyüzellibeşinci Senesi

Bu senede halife Muktefi Bi-Emrillah vefat etti. Halife Muktefi'nin asıl adı Ebu Abdillah b. Müstazhir Billah'tır. Bu zat teraki hastalığı denen ve gerdan ile omuz kemiği arasında meydana gelen bir ağrıdan veya başka bir rivayete göre boğazından çıkan bir çıbandan ötürü bu senenin rebiyülevvel ayının ikisinde pazar gecesi altmışaltı yaşım tamamlamaya yirmisekiz gün kala vefat etti. Hilafet sarayına defnedildi. Sonra türbesine nakledildi. Yirmidört sene üç ay yirmialtı gün süreyle halifelik yapmıştı. Şehametli, şecaatli, atılgan, işleri bizzat kendisi yürüten, savaşlara da para veren bir kimse idi. Irak'ta sultanlardan bağımsız olarak Deylemlilerin iktidara gelişinden kendi zamanına kadar yalnız başına hüküm süren halife odur. Hilafet otoritesini kurdu. Askerlere ve ümeraya hakim oldu. Babası ile şu müşterek özelliklere sahib oldu: O da babası gibi teraki hastalığı yüzünden vefat etti. O da rebiyülevvel ayında vefat etti. Sultan Muhammedşah onun ölümünden üç ay önce vefat etmişti. Sultan Mahmud da babası Müstazhir'den üç ay önce vefat etmişti. Babası Bağdat'ın sular altında kalmasından bir sene sonra vefat etmişti. Kendisi de aynı olayın ikinci yıldönümünde vefat etmişti.

Afif en-Nasih dedi ki: Rüyada birinin şöyle dediğim gördüm: «Üç tane (hı) harfi bir araya geldiğinde Muktefi Ölecektir (yani beşin arapçası olan hams kelimesinin hı harfi, ellinin arapçası olan hamsin kelimesinin hı harfi ve 500'ün arapçası olan hamsemie kelimesinin hı harfi) rüyadaki adam Muktefî'nin hicri 555. senede vefat edeceğini söylemişti. [5]

Müstencid Bîllah Ebü'l-Muzaffer Yusuf B. Muktefî'nin Halifeliği

Önceki kısımlarda da anlattığımız gibi babası vefat edince bu senenin rebiyülevvel ayının ikisinde pazar sabahı halifeliğine bey'at edildi. Önce Abbasilerin eşrafi, sonra vezir, kadılar, alimler, ümerâ ona beyat-lerini sundular. O zaman kendisi kırkbeş yaşındaydı. Salih bir adamdı. Uzun süreden beri babasının veliahdı idi. Sonra babasının vefatı sebebiyle taziyetleri kabul etmeye başladı. Cuma günü hutbede halife olarak kendisinin adı anılınca dirhemler ve dinarlar, dinleyicilerin üzerine saçıldı. Babasının vefatından sonra onun hilafete geçmesine müslüman-lar sevindiler.

Müstencid Billah, Vezir îbn Hübeyre'yi makamında bıraktı ve Ölünceye kadar bu görevde kalacağını ona vaad etti. Kadilkudat İbn ed-Damiganî'yi azledip yerine Ebu Cafer b. Abdülvahid'i atadı. Ebu Cafer yaşlı bir alim olup hadis dinlemesi ve rivayeti vardı. Kûfe'de hakimlik görevine başladı. Sonra bu senenin zilhicce ayında vefat etti.

Bu senenin şevval ayında Bab-ı Hemedan'da Türkler, Süleyman Paşa'ya karşı ittifak kurdular ve Arslanşah b. Tuğrul adına hutbe okuttular.

Bu senede Mısır Fatımî halifesi Faiz de vefat etti. [6]

Mısır Fatımî Halifesi Faiz

Ebü'l-Kasım İsa b. İsmail ez-Zafir. Bu senenin safer ayında onbir yaşında vefat etti. Ömrünün altı sene iki aylık kısmım halifelikte geçirmişti. Kendisi küçük olduğu için devlet idaresini Ebü'l-Ğarat yürütmüştü. Faiz'in vefatından sonra Fatımîlerin son halifesi Adid Ebu Mu-hammed Abdullah b. Yusuf b. Hafiz hilafete geçti. Bunun babası halife değildi. Adid, hilafete geçtiği günde henüz buluğa ermişti. Memleket idaresini salih bir melik olan, Talaî b. Rezik adındaki vezir yürüttü. Talaî onun adına bey'at aldı ve onu kendi kızıyla evlendirdi. Kızına anlatılamayacak derecede muazzam bir çeyiz verdi. Bu hatun, kocası Adid'in vefatından sonra da yaşadı ve Fatımî devletinin Selahaddin Eyyubî tarafından yıkılışını gördü. İleride de anlatılacağı gibi Fatımî devletinin yıkılışı, hicretin 564. senesinde vuku bulmuştur. Bu senede Gazne hükümdarı büyük sultan da vefat etti. [7]

Hüsrevşah B. Melikşah

Hüsrevşah b. Melikşah b. Behramşah b. Mes'ud b. İbrahim b. Mah-mud b. Sebüktekin. Büyük bir hanedandan ve yüksek bir riyasetten gelmekteydi. Bunlar, hükümdarlığı atadan oğula miras olarak devralmışlardı. Hüsrevşah hayırlı ve seçkin hükümdarlardan olup halka en güzel muamelede bulunanlardandı. İlmi ve ilim erbabını severdi. Bu senenin receb ayında vefat etti. Kendisinden sonra yerine oğlu Melikşah geçti. Bir süre sonra Alaaddin Hüseyin b. Gur, Melikşah'ın üzerine hücum etti. Gazne'yi kuşatma altına aldı. Ama fethedemedi. Ziyan içinde geri döndü.

Bu senede Melikşah b. Sultan Mahmud da vefat etti. [8]

Melîkşah B. Sultan Mahmud B. Muhammed B. Melikşah

Selçukludur. İsfahan'da zehirlenerek öldürüldü. Bir rivayette anlatıldığına göre Vezir Avnuddin b. Hübeyre, ona zehir içirecek birini bulmuş ve bu işi ona yaptırmıştı. Doğrusunu Allah bilir. Bu senede hac emi-ri de vefat etti. [9]

Kaymaz B. Abdullah El-Erguvanî

Halife meydanında at üzerinde top oynamakta iken yere düştü. Beyni kulağından aktı ve o anda öldü. Hayırlı ve seçkin emirlerdendi. Ölümüne insanlar çok üzüldüler. Cenaze merasimine çok sayıda insan katıldı. Bu senenin şevval ayında vefat etti.

Bu senede Küfe mültezimi Emir Berguş insanlara hac ettirdi. Büyük emir Şirkuh b. Sadi de hac emirliği yapmıştı. Bu, Nureddin'in askerlerinin komutanı idi. Bol miktarda sadaka dağıttı.

Bu senede Kadı Zekiyüddin Ebü'l-Hasan Ali b. Muhammed b. Yahya Ebü'l-Hasan el-Kureyşî, Dımaşk kadılığından istifa etti. Nureddin onun istifasını kabul edip yerine Kadı Kemaleddin Muhammed b. Abdullah eş-Şehrezorî'yi atadı. Seçkin ve hayırlı kadılardan olup çokça sadaka verirdi. Kendisinden sonra devam eden cari sadakaları da vardı. Alim bir kimseydi. Emevi Camii'nde batı tarafında cuma günleri hakimlerin oturmakta olduğu Eyvan-ı Kemali ona aittir. Doğrusunu Allah bilir. [10]

Hicretin Beşyüzellibeşinci Senesinde Vefat Eden Diğer Meşhur Şahsiyetler

Emir Mücahidüddin

Asıl adı Nizar b. Mamin el-Kürdî'dir. Şam ordularının komutanlarındandır. Bu görevini Nureddin'den önce devralmış ondan sonra da sürdürmüştü. Serhad şehrinde naiblik yaptı. Şehametli, şecaatli çok iyilik ve hayır yapan, bolca sadaka veren bir kimseydi. Haymeyn civarında Guriye yakınındaki Mücahidiye medresesini vakfedendir. Ayrıca Babü'l-Feradis el-Berranî dahilindeki Mücahidiye medresesi de ona aittir ve mezarıda oradadır. Emevi Camii'nin Babü'z-Ziyada dahilindeki Maksuretü'l-Hıdır da Esseb'ül-Mucahid evide ona aittir. Bu senenin sa-fer ayında kendi evinde vefat etti. Emevi Camii'ne götürülüp orada cenaze namazı kılındıktan sonra medresesine götürüldü ve Babu'1-Fera-dis dahilindeki medresesine defnedildi. Ölümüne insanlar çok üzüldüler. [11]

Şeyh Adiy B. Müsafir

Şeyh Adiy b. Müsafir b. İsmail b. Musa b. Mervan b. Hasan b. Mer-van el-Hakkâri. Adevî taifesinin şeyhidir. Aslı Dımaşk'm batısındaki Beytünar kasabasmdandır. Sonra Bağdat'a gelmiş, Şeyh Abdülkadir, Şeyh Hammad ed-Debbas, Şeyh Ukayl el-Münbîcî, Ebü'1-Vefa el-Hulvanî, Ebü'n-Necib es-Sühreverdî ve diğer zatlarda görüşmüştür. Sonra insanlardan ayrılıp Hakkâri dağlarında inzivaya çekildi. Orada kendisi için bir zaviye yaptırdı. O yörelerin insanları ona çokça bağlanıp inandılar. Hatta bazıları aşırı derecede ona bağlandılar. Bir kısmı onu ilah veya ilah ortağı olarak kabul ettiler ki, bu fahiş bir itikad olup insanı tümüyle dinden çıkarır.

Şeyh Adiy b. Müsafir bu senede yetmiş yaşında iken kendi zaviyesinde vefat etti. Allah rahmet etsin[12]

Abdülvahid B. Ahmed

Abdülvahid b. Ahmed b. Muhammed b. Hamza Ebu Cafer es-Sekafî. Bağdat kadilkudatı idi. Bu göreve bu sene başında Ebü'l-Hasan ed-Damiganî'den sonra atandı. Daha önce Küfe kadısı idi. Bu senenin zilhicce ayında seksen yaşma yaklaşmış iken vefat etti. Kendisinden sonra yerine oğlu Cafer geçti. [13]

Muhammed B. Yahya

Muhammed b. Yahya b. Ali b. Müslim Ebu Abdullah ez-Zebidî. Takriben hicretin 480. senesinde Yemen'e bağlı Zebid şehrinde dünyaya geldi. Hicretin 509. senesinde Bağdat'a geldi. Orada vaizlik yaptı. Nahiv ve edebiyata dair bilgisi vardı. Yoksulluğa katlanan, sabreden ve durumunu hiç kimseye şikâyet etmeyen bir kimseydi. Salih halleri vardı. Doğrusunu noksanlıklardan münezzeh olan yüce Allah daha iyi bilir. [14]

Hicretin Beşyüzellialtıncı Senesi

Bu senede Sultan Süleymanşah b. Muhammed b. Melikşah öldürüldü. Bu, alaycı bir kişi olup dinle az ilgilenirdi. Ramazan'da bile içki içmeye devam ederdi. Memleket idarecisi (vezir) Hadim Yezdiyar onun aleyhine döndü ve onu öldürdü. Sonra da Sultan Arslanşah b. Tuğrul b. Muhammed b. Melikşah'a bey'at etti.

Bu senede salih hükümdar Farisüddin Ebu'l-Garat Talaî b. Rezîk el-Ermenî öldürüldü. Bu, Mısır hükümdarı Adid'in vezir ve kayınpederi idi. Yaşı küçük olan Adid'i kısıtlılık altına almış, işleri kendisi idare etmişti. Öldürülmesinden sonra yerine oğlu Rezik vezirliğe atandı ve Adil lakabım aldı. Babası, salih, cömert, âlicenab, edepli bir kimse olup ilim ehlini sever, onlara ihsanda bulunurdu. Hayırlı hükümdarlardan ve seçkin vezirlerdendi. Birden fazla şair onu methetmiştir.

İbn Hallikan dedi ki; Önceleri Ebu Salih Tabii Münyetü Beni Ha-sib'te mütevelli idi. Sonra yükseldi. Nihayet Adid'in, ondan önce de Fa-iz'in vezirliklerini yaptı. Kendisinden sonra da oğlu Adil Rezik b. Talaî vezirliğe geçti. Bu görevi, Şâver tarafından elinden alınıncaya kadar sürdürdü.

Salih Ebu Talaî Kahire dışında Züveyle kapısı yanındaki camii yaptıran kişidir. Tuhaftır ki o, bir ayın yirmi dokuzunda vezirliğe atanmış, vezirlik konağından Kurafe'ye yine bir ayın yirmidokuzunda nakledilmiş, iktidarları da yine bir ayın yirmidokuzunda sona ermişti. Zeynüd-din Ali b. Neca el-Hanbelî onun şu şiirlerini nakletmiştir:

«İhtiyarlığın, gençliğin yaptığı şeyleri silip yok etti.

Doğan, karga yuvasına kondu.

Sen uyuyorsun ama gece ve gündüzün gözleri uyanıktır.

Musibetlerin ağırlığı senin üzerinden uzaklaşacak değildir.

Bir hazine olan ömrünü nasıl tükettin?

Sen o ömrü hesapsızca harcadın.»

Şu şiir de onu aittir:

«Zaman bize musibetlerini ve olaylarını ne kadar çok gösteriyor. Bu olaylarda ibretler vardır ama biz bunlardan yüz çeviriyoruz. Ölümü unutuyoruz, onu hatırlamıyoruz. Hastalıklar ancak bize ölümü hatırlatıyor.»

Şu şiir de ona aittir:

«Cenâb-ı Allah, zamanın bizim için devam etmesine mutlak olarak hüküm verdi.

Ki hakimiyetimize izzet ve zafer olguları hizmet etsinler. Anladık ki malın binlercesi tükenir.

Bu maldan sonra bizim için sevap ve hatıra baki kalır.

Rahmet ile azabı birbirine karıştırdık.

Sanki biz bulutlar gibiyiz de,

O bulutlardan şimşek, yıldırım ve yağmur gelir.»

Ölümünden üçgün önce nazmetmiş olduğu şu şiir de ona aittir:

«Biz gaflet ve uykuya dalmışız.

Oysa ki ölümün gözleri, uyku tutmayan casusları var.

Senelerdir ölüme doğru yol alıyoruz.

Keşke ne zaman öleceğimi bilseydim.»

Sonra halife Adid'in köleleri gündüz bir suikast nitecesinde onu öldürdüler. Öldürüldüğünde altmış bir yaşındaydı. Kendisinden sonra yerine oğlu Adil vezirliğe atandı ve hil'at giydirildi. Öldürülmesi sebebiyle Ammare et-Temimî güzel kasidelerle onun için ağıt yaktı. Kura-fe'deki türbesine nakledildiğinde halife Adid de onunla beraber yürüdü. Mezarına kadar gitti ve onu tabut içinde mezara defnetti.

İbn Hallikan dedi ki: Fakih Ammare et-Temimî onun tabutu ile ilgili bir kaside yazdı. Ancak bu kasidesinde haddi aştı. Şöyle ki:

«Sanki onun tabutu Musa'nın tabutudur. İki tarafina sekinet (huzur) ve vekar bırakmıştır.»

Bu senede Haface oğullan ile Kûfeliler arasında büyük bir savaş meydana geldi. Haface oğullan Kûfelilerden bir kısmını öldürdüler. Öldürdükleri Kûfeliler arasında Emir Kayser'i de yaraladılar. Hilafet veziri Avnüddin b. Hübeyre onlara karşı direnişe geçti. Nihayet onlan çöle kadar büyük bir orduyla kovaladı. Onlar da kendilerini affetmesi için ona haber saldılar.

Bu senede Şerif İsa b. Kasım b. Ebi Haşim (veya Haşim yerine Kasım adı kullanılmıştır) b. Ebi Fuleyte b. Kasım b. Ebi Haşim Mekke valiliğine atandı.

Bu senede halife, yollan daraltan dükkânların yıkılmasını, satıcılardan herhangi birinin yol üzerinde oturmamasını emretti ki, gelip geçenler zarar görmesinler.

Bu senede Bağdat'ta cidden büyük bir ucuzluk ve bolluk meydana geldi.

Bu senede İbn Şemhal'ın Me'muniye'de yaptırdığı medresenin açılışı yapıldı. Orada Ebu Hakim İbrahim b. Dinar en-Nehrevanî el-Hanbelî ders verdi. O da bu sene sonunda vefat etti. Kendisinden sonra orada Ebü'l-Ferec Îbnü'l-Cevzî müderrislik yaptı. Ebu'l-Ferec daha önce onun yanında kalfa idi. Ölürken Babü'l-Ezec'deki medresesindeki görevinden ayrılmıştı. [15]

Hicretin Beşyüzellialtıncı Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler

Hamza B. Ali B. Talha

Künyesi Ebu'l-Futuh'tu. Haciplik yapmıştır. Müsterşid'in ve Muktefî'nin yanında itibarlı ve has adamlardandı. Kendi evinin yanında bir medrese yaptırmıştı. Hacca gitti. Döndüğünde zahidane bir hayat yaşamaya başladı. Yirmi küsur sene evine kapandı. Şairler onu övdüler. Şairlerden biri onun hakkında şöyle bir methiye yazmıştı:

«Ey İslâm'ın pazusu, ey şerefli, ey himmeti zirveye çıkan. Dünyaya sahip oldun. Fakat ona itibar etmeyip ebedi ahireti tercih ettin.» [16]

Hicretin Beşyüzelliyedinci Senesi

Bu senede Gürcüler, İslâm ülkesine girdiler. Bir kısım Müslüman erkekleri öldürdüler. Kadınları, çoluk çocukları esir aldılar. Bunun üzerine yöre hükümdarları bir araya gelip onlara karşı ittifak kurdular. Azerbaycan hükümdarı İldeniz, Ahlat hükümdarı İbn Sekman, Merağa hükümdarı İbn Aksungur birleşerek bir sene sonra Gürcistan'a sefer düzenlediler. Orayı yağmaladılar. Çoluk çocuklarını ve kadınlarını esir aldılar. Gürcülerle savaştılar. Onları misli görülmemiş bir hezimete uğrattılar. Orada üç gün kaldılar. Kimini Öldürdüler. Kimini de esir aldılar.

Bu senenin receb ayında Yusuf ed-Dımaşkî, İbn Nizamülmülk'ün azlinden sonra Nizamiye müderrisliğine yeniden atandı. Çünkü kadının biri, îbn Nizamülmülk'ün kendisiyle evlendiğini iddia etmiş, ancak o önce bunu inkâr etmiş sonra itiraf etmişti. Bunun üzerine müderrislikten azledilmişti.

Bu senede Babü'l-Basra'da Vezir İbn Hübeyre'nin yaptırdığı medresenin inşaatı tamamlandı. Oraya bir müderris ve bir fakih tayin edildi. Bu senede Küfe emiri insanlara haccettirdi. [17]

Hicretin Beşyüzelliyedinci Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler

Hanefilerin Şeyhi Şüca

Şehidliğe defnedildi. Ebu Hanife türbesinin yanında Hanefîlerin şeyhliğini yapmaktaydı. Münazaralarda güzel konuşurdu. Hanefîler münazarayı ondan öğrendiler. [18]

Vaiz Sadaka B. Vezir

Bağdat'a geldi. Orada vaaz verdi. Zahidane bir hayat yaşadığı görüntüsünü verdi. Şiiliğe ve ilm-i kelama meyyaldi. Bütün bunlara rağmen halk nazarında ve bazı ümera nezdinde yükselip itibar sahibi oldu. Birçok gelirleri oldu. Bu gelirleri ile bir hankâh yaptırdı. Vefat edince oraya defnedildi. Allah günahlarım bağışlasın. [19]

Zümrüt Hatun

Çavlı'nm kızıdır. Melik Dokmak b. Tutuş'un anne bir kızkardeşi-dir. Zümrüt, Dımaşk dışında San'a kasabasında Tellü's-Salip denen mekândaki Hatuniye Medresesi'nin banisidir. Burası Dımaşk'm batı tarafına düşer ve Şam San'asınm da güneydoğu tarafına düşer. Burası öteden beri meşhur olan bir kasabadır. Bu medreseyi Şeyh Burhaned-din Ali b. Muhammed el-Belhî el-Hanefî'ye vakfetmişti. Zümrüt Hatun, Melik Böri b. Tuğtekin'in zevcesi idi. Ona Şemsü'î-Mülûk İsmail adındaki oğlunu doğurmuştu. Şemsü'l-Mülûk İsmail de babası Böri'den sonra tahta geçti. Onun gibi halka güzel idare ile muamelede bulundu. Bir ara Haçlılar müslümanlara saldırdılar. O da şehri ve malları Haçlılara teslim etmeye niyetlendi. Kendisini öldürdüler. Şemsü'l-Mülûk İsmail'in kardeşi de Zümrüt Hatun'a başvurup onun yardımını aldıktan sonra Şemsülmüluk yerine tahta geçti.

Zümrüt Hatun, Kur'an ilimlerini tahsil etmiş, hadis dinlemişti. Hanefî mezhebinden idi. Alimleri ve salih insanları severdi. Haleb vahşi Atabeg Zengi onun sebebiyle Dımaşk'ı elde etmek tamahına kapılarak onunla evlenmişti. Ancak bu evlilik vesilesiyle Dımaşk'ı ele geçirememişti. Aksine Zümrüt Hatun Dımaşk'da kalmayıp bu evlilik sebebiyle Atabeg Zengi'nin beldesi olan Haleb'e gitmiş orada ikamete devam etmişti. Atabeg Zengi'nin ölümünden sonra da Dımaşk'a dönmüştü. Sonra Bağdat'a gitmiş oradan da Hicaz'a gitmiş ve bir sene müddetle Mekke'de mücavir olarak yaşamıştı. Mekke'den gelip Medine-i Nebeviy-ye'de ikamet etmiş ve bu senede vefat edinceye dek orada kalmıştı. Vefat edince de Baki mezarlığına defnedilmiş ti. Çok iyilik yapar, sadaka verir, namaz kılar, oruç tutardı.

es-Sibt dedi ki: «Zümrüt Hatun serveti azalıncaya kadar sadaka vermiş, malını dağıtmış ve az bir mala sahip iken vefat etmişti. Ömrünün sonunda buğday ve arpayı eler ve elemenin ücreti ile azığını temin edip geçinirdi. Bu da tam bir hayır ve mutluluk olup güzel bir sondur. Yüce Allah ona rahmet etsin. Onun durumunu noksanlıklardan münezzeh olan yüce Allah elbeteki daha iyi bilir. [20]

Hicretin Beşyüzellisekizinci Senesi

Bu senede Mağrib hükümdarı Abdülmü'min b. Ali et-Tomertî vefat etti. Vefatından sonra yerine oğlu Yusuf geçti. Babasının cenazesini hastaymış gibi Merakeş'e götürdü. Merakeş'e vardığında babasının Ölümünü açıkladı. İnsanlar ona başsağlığı dileklerini sunup babasından sonra onun hükümdarlığına beyat ettiler ve ona Emirulmü'minin lakabını taktılar

Abdülmü'min akıllı, tedbirli, şecaatlı, cömert, şeriata saygı gösteren bir kimseydi. Onun zamanında namaza devam etmeyen kimseler öldürüldü. Müezzin ezan okumadan önce ve ezan okurken halk mescidle-re dolar. İzdiham meydana gelirdi. Kendisi son derece huşu ve sükûnet içerisinde güzelce namaz kılardı, ama küçük suçlar karşılığında dahi çok kan akıtırdı. İşi Allah'a kalmıştır. Allah ona dilediği gibi hükmedecektir.

Bu senede Oğuzlardan Seyfeddin Muhammed b. Alaeddin öldürüldü. Oğuzlar onu öldürmüşlerdi. Adil bir kimseydi.

Bu senede Haçlılar, Nureddin'e baskın yaptılar. Askerlerini ansızın yakaladılar. Müslümanlar hezimete uğradılar. Kaçışırken birbirlerine dahi dönüp bakamıyorlardı. Nureddin hemen sıçrayıp atına bindi. Ayağında bağ vardı. Bir Kürt bineğinden inip Nureddin'in ayağındaki bağı kesti. Böylece Nureddin yürüyebildi ve kurtuldu. Ancak Haçlılar o Kürd'ü yakalayıp öldürdüler. Allah rahmet etsin. Fakat Nureddin onun çoluk çocuğuna ihsanda bulundu. Onun bu iyiliğini asla unutmadı.

Bu senede halife, Esed oğulları kabilesinin Hille'den sürgün edilmesini emretti. Onlardan Hille'de kalanları da öldürttü. Çünkü onlar fesat çıkarmışlar ve Sultan Muhammedşah'la mektuplaşarak onu Bağdat şehrini kuşatmağa teşvik etmişlerdir. Halifenin bu emri üzerine Esed oğulları kabilesinden 4.000 kişi Öldürüldü. Geri kalanlar Hille'den çıkıp gittiler. Halifenin naibleri Hille şehrini teslim aldılar.

Bu senede büyük emir Berguş insanlara hac ettirdi. [21]

Hicretin Beşyüzellisekizinci Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler

Ebu Muhammed Abdülmü'min B. Ali

Ebu Muhammed Abdülmü'min b. Ali el-Kaysî. Kûfelidir, İbn Tu-mert'in öğrencisidir. Babası inşaat işçiliği yapar, çamur içinde çalışırdı. Çamura düştüğünde İbn Tumert ona baktı. Onu beğenip sevdi. Onun saadete layık yürekli bir kimse olduğunu kavradı. Yanma alıp arkadaş edindi. Böylece babasının şanı yüceldi. İbn Tumert'in Mesamidillerden ve diğerlerinden topladığı askerler onun emrine verildi. Bunlar, Mera-keş hükümdarı Ali b. Yusuf b. Tafşin'le savaştılar. Ali b. Yusuf b. Tafşin Murabıtların hükümdarıydı. Abdülmü'min, Vehran, Telemsan, Fas, Sela, Sebte şehirlerim istila etti. Sonra Merakeş şehrini kuşatma altına aldı. Onbir aylık kuşatmadan sonra hicretin 542. senesinde orayı fethettiler. Zamanı, hadiselerden yana rahat oldu. Kendisi akıllı, ağır başlı, güzel şekilli, hayrı seven bir kimseydi. Bu senede vefat etti. Otuzüç sene hükümdarlık yaptı. Kendine Emirulmü'minin dendi. Allah rahmet etsin. [22]

Talha B. Ali

Talha b. Ali b. Tarrad Ebu Ahmed ez-Zeynebî. Nakibü'n-Nukaba idi. Ani bir ölümle vefat etti. Kendisinden sonra yerine Ebü'l-Hasan Ali nakibliğe atandı. Oğlu tüysüzdü. Görevden azledildi ve bu senede malı müsadere edildi. [23]

Muhammed B. Abdülkerim

Muhammed b. Abdülkerim b. İbrahim Ebu Abdillah. İbnül-Enbarî adıyla meşhur olmuştur. Bağdat'ta inşa kâtipliği yapmıştır. Yakışıklı, güzel, zarif bir alimdi. İnşa sanatında eşsizdi. Sultan Sencer'e ve diğer hükümdarlara elçi olarak gönderildi. Hükümdarlara ve halifelere hizmet etti. Doksan yaşma yaklaşmış iken bu senede vefat etti. Dünyayı ve suretleri sevenler hakkında şöyle bir şiiri vardır:

«Ey hiç bir şeye aldırış etmeden geçip giden.

Visal devletine dönemlisin artık.

Ey kalbimin azabı.

Seni sevmekle aklımın nimetleneceğini umarmıyım artık.

Vuslat anında imkânsızı bana vadetseydin.

Böylece beni teselli etseydin.

Bunun sana ne zararı olurdu.

Seni artık sevmek mi! Sen benden başkasının payısın.

Ey benim katilim!

Kurtuluşuma çare var mıdır?

Önceleri sıkıntılı günlerim kapkaranlıktı.

O günler, gecelere ne de çok benziyorlardı.

Senden ötürü kınandım.

Seni sevdiğim için beni kınıyorlar.

Benimle ne alıp veremedikleri var?

Ey beni doyasıya teselli eden.

Ben ve sen artık rahatız.

Onu terk etmeyi söylemek doğrudur.

Ne güzel olur eğer o benim için doğru dürüst olsa.

Sabrı üç talakla boşadım.

Bundan böyle aşk benim hay alimdedir.» [24]

Hicretin Beşyüzellidokuzuncu Senesi

Bu senede Şâver b. Mücirüddin Ebu Şüca es-Sadî geldi. Bunun lakabı Emirü'l-Cüyuştu. Şâver bu gelişi esnasında Mısır diyarının veziriydi. Nasır, Rezik b. Talaî'yi öldürdükten sonra onun yerine vezirliğe Şâver geçmiş ve Mısır'da kuvvetlenmişti. Bir süre önce Dirğam adında bir emir ona karşı hücuma geçmiş, asker toplamış, onu mağlup etmiş, Tayyib ve Süleyman adındaki çocuklarım öldürmüş, üçüncü oğlu Ka-miî'i esir almış, zindana atmış, ama babasından görmüş olduğu bir iyilik sebebiyle onu öldürmemişti. Bu kargaşadan sonra Dirgam vezirliğe atanmış, ve kendisine Mansur lakabı verilmişti. Bundan sonra Şâver, Adid'den ve Dirgam'dan, kaçarak Mısır diyarından çıkıp gitti. Nureddin Mahmud'a sığındı. O esnada Nureddin Mahmud da Meydan-ı Ahdar köşkünde (Cavsak'ta) ikamet ediyordu. Nureddin ona ikramda bulundu ve yanında konuk etti. Şâver, ondan asker istedi ki, bu askerler Mısır diyarını fethetme hususunda kendisine yardım etsinler. Kendisine askeri yardımda bulunması durumunda Mısır diyarının gelirlerinin üçte birini Nureddin'e vereceğine dair taahhütte bulundu. Nureddin Mahmud da Esedüddin Şirkuh b. Sadi komutasında ona askeri bir birliği takviye olarak verdi. Bunlar Mısır diyarına girdiklerinde daha önce Şâver'le şiddetlice savaşmış olan Mısır ordusuyla karşılaştılar. Yapılan savaşta Esedüddin Şirkuh Mısır ordusunu hezimete uğrattı, onlardan çok asker öldürdü. Dirgam b. Suvar'ı da öldürdü. Kesik başını ülkenin birçok yerinde dolaştırıp teşhir etti. Böylece Şâver vezirlikte güçlendi. Otoritesini kurdu. Durumu düzeldi. Sonra da halife Adid ve Şâver, Nureddin Mahmud'un takviye askeri birliğinin komutanı Esedüddin Şirkûh'a karşı birleşerek ittifak kurdular ve kendi aralarında barıştılar. Şâver, Nureddin Mahmud'a verdiği sözden caydı. Esedûddin'e de geri dönmesini emretti. Ancak Esedüddin Şirkuh bu emri kabul etmedi. Mısır'da fesat çıkardı çok malları gasp etti. Mısır'ın Şarkiye taraflarında ve diğer yerlerinde birçok beldeleri fethetti. Bunun üzerine Şâver, ona karşı As-kalan'da bulunan Mirri adındaki Haçlı melikinden yardım istedi. Haçlı meliki de büyük bir askeri birlikle Mısır'a doğru geldi. Bu durumdan haberdar olan Esedüddin Şirkuh Belbis'e geçip orada istihkam tedbirleri aldı. Haçlı meliki ve Şâver gelip Belbis'i ve oradaki Esedüddin Şirkuh'u kuşatma altına aldılar. Kuşatma sekiz ay sürdü. Esedüddin Şirkuh ve adamları şiddetle kendilerini savundular. Kuşatma devam etmekte iken Melik Nureddin'in -Haçlıların yokluğunu fırsat bilerek- Haçlı beldelerine hücum edip birçok Haçlıyı öldürdüğü haberi oralara ulaştı. Ha-rim şehrini fethettiği, oradaki Haçlıları öldürdüğü, sonra Banyas'a gittiği, Askalan'ın Haçlı valisinin de zayıfladığı haberi de oralara ulaştı. Bunun üzerine Şâver ile Haçlı melik Mirri, Esedüddin'den barış talebinde bulundular. Esedüddin Şirkuh onların bu isteklerini kabul etti. Şâver'den 60.000 dinar para aldı ve askerleriyle birlikte dönüp zilhicce ayında Şam'a vardı. [25]

Harim Savaşı

Bu senenin ramazan ayında Harim kalesi fethedildi. Şöyle ki: Nureddin Mahmud, Müslüman askerlerden yardım istemiş ve her taraftan ona, Haçlılardan Öcünü alması için takviye birlikleri gelmişti. Bunlar Harim'de birleştiler ve Harim'deki Haçlıları büyük bir bozguna uğrattılar. Antakya valisi Bayamond, Trablus valisi Komes, Rum valisi Dük ve İbn Joscelin'i esir aldılar. Haçlılardan 10.000 -başka bir rivayete göre ise 20.000 kişi kadar- öldürdüler.

Bu senenin zilhicce ayında Nureddin, Banyas şehrini fethetti. Burayı hicretin 560. senesinde fethettiğine dair bir rivayet de vardır. Doğrusunu Allah bilir. Fetih esnasında beraberinde Emiri Emiran (Mir Miran) Nasreddin de vardı. Savaş esnasında Nasreddin'in gözüne bir ok isabet etmiş ve gözünü kaybetmişti. Nureddin, kardeşi Nasreddin'e «Eğer bu savaştaki yararlılığın sebebiyle Cenâb-ı Allah'ın ahirette senin için hazırladığı mükâfatı görebilseydin diğer gözünün de gitmesini isterdin» dedi. Muinüddin'in oğluna da şöyle dedi: «Bugün babanın derisi Cehennem ateşinden kurtulup serinlemiştir.» Çünkü Muinüddin, Dı-maşk'ı kurtarmak amacıyla Harim kalesini Haçlılara teslim etmişti.

Bu senenin zilhicce ayında Ciron kasrında büyük bir yangın meydana geldi. Bu yangın gecesinde aralarında Esedüddin Şirkuh da olmak üzere bir grup ümera bir araya geldi. O esnada Esedüddin Mısır'dan yeni dönmüştü. Yangını söndürmek için büyük bir çaba harcadı. Oradaki caminin havzasına yangının sıçramaması için uğraştı. Camiyi koruma altına aldı. [26]

Hicretin Beşyüzellidokuzuncu Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler

Vezir Cemaleddin

Musul valisi Kutbeddin Mevdud b. Zengi'nin veziri idi. Çok iyilik ve hayırları vardı. Asıl adı Muhammed b. Ali b. Ebi Mansur1 dur. Künyesi

Ebu Cafer'dir. İsfahanlıdır. Lakabı Cemaleddin'dir. Çok sadaka verir, yoksullara iyilik ve ihsanda bulunurdu. Mekke ve Medine'de güzel eserler yaptırmıştı. Nitekim Arafat'ta bir su hattı döşetmiş, orada hacılar için kolaylık tesisleri yaptırmış, Mescid-i Hayf ve merdivenlerini mermerle döşetmiş, Medine şehrinin çevresine sur çektirmiş, Ceziretü İbn Ömer'de Dicle nehrinin üzerine yontma taşlarla bir köprü yaptırmış, köprüyü demir ve kurşunlarla takviye etmiş, bir çok kervansaraylar inşa ettirmişti. Her gün kapısında yüz dinar sadaka dağıtılırdı. Her sene esirleri kurtarmak için fidye olarak bin dinar verirdi. Sadakaları devamlı idi. Fakihlere ve yoksullara ister Bağdat'ta olsunlar ister başka yerlerde olsunlar sürekli sadaka gönderirdi. Hicretin 558. senesinde hapsedildi.

İbnu's-Saî'nin, tarihinde bir adamdan naklen anlattığına göre rivayetin sahibi olan kişi hapiste Cemaleddin'le birlikteymiş Ölümünden önce beyaz bir kuş, hapisteki odasına gelip konmuş ve hep yanında kalmış, Allah'ı zikretmişti. Bu senenin şaban ayında Cemaleddin vefat edinceye kadar kuş oradan ayrılmamış. Cemaleddin vefat ettikten sonra oradan uçup gitmiş ve Cemaleddin de Musul'da kendi şahsi için yaptırdığı bir hankâha defnedilmiş. Kendisi ile Esedüddin Şirkuh b. Sadi arasında şöyle bir anlaşma varmış: Bunlardan hangisi daha önce ölecek olursa hayatta kalan onu Medine'ye götürecekmiş.

Bu anlaşma gereğince Esedüddin onun cenazesini Musul'dan alıp adamların omuzlan üzerinde Medine'ye göndermiş, cenazesi hangi beldeye uğrarsa orada mutlaka kendisi için cenaze namazı kılınarak rahmet dilenir ve hayırla yad edilirmiş. Musul'da, Tikrit'te, Bağdat'ta, Hil-le'de, Kûfe'de, Feyd'de, Mekke'de üzerine cenaze namazı kılınmış, sonra cesedi Ka'be'nin çevresinde dolaştırılarak tavaf'ettirilmiş; oradan da Medine'ye gönderilmiş ve orada Mescid-i Nebevinin doğusunda yaptırmış olduğu hankâha defnedilmiş. İbnü'l-Cevzî ile İbn Saînin anlattıklarına göre defnedildiği yer ile Peygamber (s.a.v.)'in haremi ve kabri arasında sadece onbeş ziralık bir mesafe varmiş.İbn Saî dedi ki:

Cenaze namazı Hille'de kılındığında bir genç hemen bir tepeye çıkarak şu şiiri okumuştu:

«Naaşı omuzlar üzerinde yürüyüp gitti.

Onun cömertliği binekler üzerinde bağışlar şeklinde akıp gitmişti. Bir vadiden geçerken oranın kumları ona meylederler, Bir mecliste bulunduğunda da dullar ona yönelip ihtiyaçlarını ar-zederlerdi.» [27]

Katip İbn Hazin

Ahmed b. Muhammed b. Fadl b. Abdülhalik Ebu'l-Fadıl. Katip îbn Hazin diye meşhur olmuştur. Bağdatlıdır. Şairdir. Yüksek derecede güzel şiirler ve yazılar yazardı. Mühür yazmakla ilgilendi. Oğlu Nasrullah ise makamat türünden yazıları daha çok yazdı. Oğlu için bir şiir divanı derledi. İbn Hallikan, bu divandan büyük bir kıta nakletmiştir. [28]

Hicretin Beşyüzaltmışıncı Senesi

Bu senenin safer ayında İsfahan'da mezheb ihtilafi yüzünden fikıh-çılar arasında günlerce devam eden bir kavga ve fitne meydana geldi. Bu yüzden çok sayıda adam öldürüldü.

Bu senede Bağdat'ta büyük bir yangın meydana geldi. Bağdat'ın birçok yerleri yandı. İbn Cevzî'nin anlattığına göre bu senede bir kadın Bağdat'ta bir batında dört kız çocuğu doğurmuştu.

Bu senede büyük emir Berguş insanlara hacettirdi. [29]

Hicretin Beşyüzaltmışıncı Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler

Ömerb.Behlîka

Bağdat'taki Akibe Camii'ni onarıp yemleyen değirmencidir. Bu camide cuma namazı kılınması için halifeden izin istedi. Halife de bu hususta ona izin verdi. Caminin çevresindeki mezarlıkları satın alıp camiye ilave etti. Mezarlardaki ölüleri çıkarıp başka yere naklettirdi. Ama kendisi de ölüp defnedildikten sonra Cenâb-ı Allah, kendisini mezarından çıkarıp başka bir yere nakledecek kimseleri de ona musallat etti. Bu da onun yaptığının tam karşılığı olan bir ceza idi. [30]

Muhammed B. Abdullah B. Abbas

Muhammed b. Abdullah b. Abbas b. Abdülhanıid. Künyesi Ebu Ab-dillah'tır. Harranhdır. Kadı Ebu Hasan ed-Demiganî nezdinde şahidliği kabul edilen son kimselerdendir. Hadis dinledi, letafetti ve zerafetli bir kimseydi. Ravzatü'l-Üdebâ adını verdiği bir kitap derledi. Bu kitabında güzel parçalar vardır.

İbnü'l-Cevzî dedi ki: «Bir gün ziyaretine gittim, yanında uzun süre oturdum. Sonra «Herhalde benden sıkıldın. Artık kalkıp gideyim» dedim. Bana şu şiiri okudu:

«Eğer ağırlık çöktü ve usanç geldi diye bıktıysan, Bilesin ki bu ziyaretlerinde kadrimi yüceltiyorsun.

Sen bu ziyaretlerinle sadece dostluk bağımı güçlendirdin. Böyle demekle de sadece teşekkür bineğimin sırtına ağırlık vermiş oldun.» [31]

Hadim Mercan

Kur'an'm çeşitli kıraatlerini bilirdi. Şafiî mezhebinin fikhını okumuştu. Hanbelîîere karşı amansız bir düşman olup vezir îbn Hubeyre ile İbn Cevzî'ye karşı şiddetli ve inatçı bir düşmandı. İbn Cevzî'ye şöyle derdi: «Amacım mezhebinizi kökünden söküp atmak ve adınızı ağızlardan düşürüp sizi unutturmaktır.»

İbn Hübeyre bu senede vefat edince düşmanlıkta ağırlığı İbn Cevzî'ye yöneltti. İbn Cevzî ondan korktu. Ancak bu senenin zilkade ayında vefat etmesine İbn Cevzî çok sevinmişti. [32]

İbn Tilmiz

Mahir ve mütehassıs bir hekimdi. Asıl adı Hibetullah b. Said'dir. Bu senede doksanbeş yaşındayken vefat etti. Dünya malı çoktu. Varlıklı bir kimseydi. İnsanlar nezdinde çok itibarlıydı. Allah kahretsin İslâm'a girmeden öldü. Eski Kilise'ye defnedildi. Eğer Hristiyan olarak ölmüş ise Allah kahretsin. Kendisi müslüman olduğunu iddia ederdi. Ama Hıristiyan olarak öldü. [33]

Vezir B. Hübeyre

Yahya b. Muhammed b. Hübeyre Ebü'l-Muzaffer. Halifeye vezirlik yaptı. Avnüddin lakabım taşırdı. el-İfsah adlı kitabı tasnif etti. Kur'ân ilimlerini öğrendi. Hadis dinledi. Nahiv, lügat ve aruza dair güzel bilgisi vardı. Hanbelî mezhebinin fıkhını öğrendi. Bu alanda güzel ve faydalı kitaplar tasnif etti. Bu kitaplardan biri birkaç ciltlik el-İfsah adlı eserdir. Bu kitabında hadis şerhetti. Alimlerin mezheplerini anlattı. Kendisi itikatta selefi idi. Yoksul ve serveti olmayan bir kimseydi. Sonra devlet hizmetine girdi, yükseldi. Nihayet halife Muktefi'ye vezirlik yaptı. Ondan sonra da oğlu Müstencid'in vezirliğini yaptı. Seçkin vezirlerden biri olup idaresi çok güzeldi. Zulümden son derece uzaktı. İpek elbiseler giymezdi. Halife Muktefî «Abbasilere İbn Hübeyre gibi biri vezirlik yapmış değildir» derdi. Muktefî'nin oğlu Müstencid de böyle derdi. Müsten-cid onu çok beğenirdi. Hadim Mercan dedi ki: Mü'minlerin emiri Müstencid'in, İbn Hübeyre'ye ait şu şiiri yine îbn Hübeyre'nin karşısında okuduğunu bizzat dinledim:

«İki nimet sana Özgü oldu. Sen bunlarla nitelendin.

Ama bunların yad edilişi kıyamete kadar devam edecek ve umumi olacaktır.

Dünya senin varlığına muhtaçtır.

Sen yaşadığın zamanda iyi şeyler, insanlar tarafından kötü karşılanıyordu.

Ey yaşayan kişi, eğer Cafer el-Bermekî senin yerine kasdetseydi.

Yahya da bunu yapsaydı,

Yahya ve Cafer ikisi birlikte buna ulaşamazdı.

Sana kötülük yapmak isteyen bir kimse,

Ey Ebu Muzaffer!

Mutlaka sen ona karşı muzaffer oldun.»

Vezir İbn Hübeyre, Abbasî devletini yaşatmak için çok çaba sarfe-derdi. Selçuklu hükümdarlarının onlara karşı tasallutlarım engelledi. Nihayet Irak'ın tamamında Abbasi hilafetinin otoritesi sağlandı. Irak'ta Abbasilerin yanı sıra başka bir sultanın hükmü sökmedi. Allah'a hamd olsun.

Vezir İbn Hübeyre kendi konağında münazara için alimlere meclis kurardı. Alimler bu mecliste çeşitli konulan inceler ve münazara yaparlardı. Kendisi de onlardan istifade ederdi. Ama bunun yanı sıra alimler de ondan yararlanırlardı. Bir gün İbn Hübeyre fakihlerden birine çirkin sözler sarfetti. Ona «Ey eşek» dedi. Sonra pişman oldu ve o fakihe «Senden bana aynı şeyi söylemeni istiyorum» dedi. Ancak o fakih kişi bu sözü safretmedi ve İbn Hübeyre 200 dinar vererek onun gönlünü aldı ve onunla barıştı. Kendisi ani bir ölümle vefat etti. Bir rivayette anlatıldığına göre tabibin biri onu zehirlemiştir. Ama o tabib de altı ay sonra başkası taralından zehirlenmiştir. Ölürken o tabib «Ben İbn Hübeyre'yi zehirledim ama kendim de zehirlendim» demiştir.

Vezir İbn Hübeyre hicretin 560. senesinin cemaziyelevvel ayının onikisinde pazar günü vefat etti. Vefat ederken altmış bir yaşındaydı, ibn Cevzî cenazesini yıkadı. Cenaze merasimine büyük bir kalabalık iştirak etti. O gün çarşı pazar her taraf kilitlendi. İnsanlar ona çok ağladılar. Kendisi Babü'l-Basra'da inşa ettirmiş olduğu medreseye defnedildi. Allah rahmet etsin. Vefatı sebebiyle şairler onun için çok mersiyeler yazdılar. [34]

Hicretin Beşyüzaltmışbirinci Senesi

Bu senede Nureddin Mahmud Şam'a bağlı Munaytira kalesini fethetti. Bu kaledeki bir çok Haçlı öldürüldü. Bol miktarda ganimet elde edildi.

Bu senede Vezir İbn Hübeyre'nin oğlu İzzeddin, beraberinde bir köle ile birlikte zindandan kaçtı. «Onu bulana 100 dinar verilecektir o kimin evinde bulunursa evi başına yıkılır ev sahibi de evin kapısında idam edilir. Çocukları gözlerinin Önünde kesilir» diye şehirde duyuru yapıldı. Bunun üzerine arabilerden bir adam onun yerini ilgililere bildirdi. Bu ihbar neticesinde bir bahçede yakalandı. Şiddetle dövülerek zindana atıldı ve çok eziyet gördü.

Bu senede Rafizîler, sahabilere açıkça sövmeye başladılar. Önceki asırlarda İbn Hübeyre'den korktukları için yapamadıkları birçok çirkinlikleri açıkça irtikâb etmeye başladılar. Halk arasında da Kur'an'm mahluk olduğuna dair konuşmalar görüldü.

Bu senede hac emirliğini Berguş yaptı. [35]

Hicretin Beşyüzaltmışbirinci Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler

Hasan B. Abbas

Ebu Tayyib b. Rüstem'in oğludur. Künyesi Ebu Abdillah el-İsfaha-nî'dir. Büyük zatlardan, salihlerden ve Allah korkusundan ağlayan kimselerdendi. Şöyle dedi: «Birgün halka konuşma yapmakta olan Ma-şade'nin meclisinde hazır bulundum. O günün gecesinde Aziz ve Celil olan Rabbimi rüyamda gördüm. Bana şöyle buyurdu: «Bir bid'atçının meclisinde hazır bulunup onun konuşmasını mı dinledin? Öyleyse seni düryada gözlerinden yoksun bırakacağım.»

Sabah olunca Hasan b. Abbas görmez oldu.Her ne kadar gözleri, gören bir kimseninki gibi açık idiyse de etrafını göremiyordu. [36]

Abdülaziz B. Hasan

Abdülaziz b. Hasan b. Habbab el-Ağlebî es-Sa'dî. Kadı idi. Künyesi Ebü'l-Mealî idi. Basrahydı. İbn Celis lakabıyla meşhur olmuştur. Çünkü o Mısır hükümdarının meclisinde otururdu. İmad el-Ceride adlı eserde ondan bahsetmiş ve onun hakkında şöyle demiştir: «Abdülaziz'in meşhur bir fazilet ve üstünlüğü, dilden dile dolaşan şiirleri vardır. Şiirlerinden biri şudur:

«Hayret ki kılıçlar, erkek oldukları halde onların ellerinde iken hayız kanı gibi kan akıtırlar.

Bundan daha hayret verici olan ise, Avuçları deniz gibi olduğu halde ateş çakar.» [37]

Abdulkadir El-Cilı

Abdülkadir b. Ebu Salih Ebu Muhammed el-Cilî. Hicretin 470. senesinde doğdu. Bağdat'a geldi. Orada hadis dinledi. Ebu Said el-Mahreroî el-Hanbelî'den fıkıh dersleri aldı. Ebu Said bir medrese yaptırdı ve oranın müderrisliğini Şeyh Abdülkadir'e verdi. Şeyh Abdülkadir de orada insanlara ders verir, vaizlik yapardı. Halk ondan çok istifade etti. Güzel davranışları vardı. İyiliği emredip kötülüğü yasaklama dışında konuşmazdı. Çok zahidane bir yaşantısı vardı. Salih halleri ve mükaşefeleri vardı. Kendisine tabi olan müridlerine ve arkadaşlarına öğütler verirdi. Ancak ona tabi olan müridler ona dair çok abartılı sözler ve fiiller naklederler. Kendisi salih ve takvah bir kimseydi. Gunyetü't-Talibin ile Fütuhul-Gayb adlı eserleri tasnif etti. Bu kitaplarda güzel şeyler vardır. Ancak bunlarda zayıf ve mevzu hadisler nakletmiştir. Özetle kendisi meşayihin önde gelenlerindendi. Doksan yaşında vefat etti ve kendisine ait medreseye defnedildi. [38]

Hicretin Beşyüzaltmışikinci Senesi

Bu senede Haçlılar büyük bir orduyla Mısır'a hücum ettiler. Mısırlılar da bu konuda onlara destek verdiler. Gelen Haçlılar bazı beldelere hakim oldular. Esedüddin Şirkuh bu durumdan haberdar olunca Melik Nureddin'den oraya dönmek için izin istedi. Esedüddin Şirkuh, Vezir Şâver'e karşı çok öfke duymaktaydı. Melik Nureddin, onun Mısır'a gitmesine izin verdi. O da bu senenin rebiyülahir ayında kardeşinin oğlu Selahaddin Yusuf b. Eyyub ile birlikte Mısır'a doğru harekete geçti. Halk onun Mısır diyarına hakim olacağı zannına kapıldı. Bu konuda Şair Hassan adıyla bilinen Arkale şöyle bir şiir okudu;

«Türk sahipleri Arabilerle savaşmak için Mısır'a yöneldiler. Ey Rabbinı! Nasıl ki önceleri bu diyarı Yakup oğullarından doğru sözlü Yusuf a vermiş idinse:

Şimdi de çağımızda burasını Eyyub oğullarından Yusuf a ver. Çünkü o sürekli düşmanların kellesini yere vurur. Onların bacaklarının damarlarını keser.»

Vezir Şâver, Esedüddin'in ordusuyla birlikte Mısır'a doğru gelmekte olduğunu duyunca el altından Haçlılara haber gönderdi. Onlar da her taraftan Mısır'a akın etmeye başladılar. Esedüddin de onların bu durumunu haber aldı. Ancak beraberinde 2.000 süvari vardı. Maiyetindeki komutanlarla istişare yaptı. Hepsi de Nureddin'in yanına geri dönmesini önerdiler. Haçlıların çokluğunu gerekçe olarak ileri sürdüler. Şere-füddin Berguş adındaki komutan buna karşı çıkarak şöyle dedi: «Öldürülmekten ve esir düşmekten korkan kişi evinde karısının yanında otursun. İnsanların vergilerini alan kimse onların beldelerini düşmanlarına teslim edemez.»

Şerefüddin'in kardeşinin oğlu Selahaddin Yusuf b. Eyyup da aynı şeyi söyledi.Allah onlara bir azim verdi. Haçlının üzerine hücum ettiler. İki taraf şiddetlice savaştılar. Haçlılardan çok sayıda adam öldürüldü. Hezimete uğradılar. Sayılarım ancak Aziz ve Celil olan Allah'ın bildiği kadar çok Haçlı öldürüldü. Allah'a hamd olsun. [39]

Esedüddîn Şirkuh'un İskenderiye'yi Fethi

Esedüddin daha sonra İskenderiye üzerine gidilmesini emr etti. Oraya gittiler. Orayı ele geçirdiler. Mallarını ganimet olarak elde ettiler. Esedüddin orada naib olarak kardeşinin oğlu Sehaladdin Yusuf u bırakarak Said'e gitti. Orayı ele geçirdi. Orada da bol miktarda ganimet elde etti. Sonra Haçlılarla Mısırlılar, Selahaddin Yusuf un elinden almak için üç ay müddetle İskenderiye şehrini kuşatmak hususunda birleştiler. Bu kuşatma, Selahaddin'in amcası Esedüddin'in Said'de bulunduğu zamana denk gelmişti. Ancak Selahaddin, İskenderiye'yi şiddetle savundu. Fakat zaman geçince azıkları azaldı. Sıkıntıya düştüler. Esedüddin oraya geri geldi. Vezir Şâver, İskenderiye'ye karşılık 50.000 dinar vererek onunla barış anlaşması yaptı. Esedüddin bunu kabul etti. Selahaddin de İskenderiye'den çıktı. Şehri Mısırlılara teslim etti. Şevval ayının ortasında Şam'a döndü. Vezir Şâver de yıllık 1.000 dinar vermek şartıyla Haçlılarla anlaşma yaparak Mısır'ı aldı. Ayrıca anlaşma gereğince Haçlıların Kahire'de bir emniyet müdürleri bulunacaktı. Anlaşmadan sonra Haçlılar beldelerine geri döndüler. Çünkü kendileri Mısır'da bulundukları esnada Melik Nureddin arkadan onların beldelerine baskın yapmış, birçok kalelerini fethetmiş, birçok adamlarını öldürmüş, çok sayıda kadın ve çocuklarını esir almış, çok miktarda mallarını ganimet edinmişti. Allah'a hamd olsun. Bu gazada beraberinde kardeşi Kutbeddin Mevdud da bulunmaktaydı. Melik Nureddin, kardeşi Kut-beddin'e Rakka'yı verdi o da gidip Rakka şehrini teslim aldı.

Bu senenin şaban ayında Katib İmad Bağdat'tan Dımaşk'a geldi. Katib İnıad dediğimiz zatın asıl adı Ebu Hamid Muhammed b. Muhammed el-İsfahanî'dir. el-Fethü'1-Kuddusî, el-Berku'ş-Şamî. el-Ceride ve diğer eserlerin sahibidir. Kadilkudat Kemaleddin eş-Şehrezorî onu Ba-bülferec dahilindeki Medresetünnuriye eş-Şafiîye'ye konuk etti. Katib Imad orada kaldığından dolayı bu medrese onun adıyla yadedildi ve oraya İmadiye medresesi denildi. Sonra Şeyh Fakih İbn Abd'den sonra hicretin 567. senesinde Katip İmad oranın müderrisliğine atandı. Kendisini ilk olarak Necmeddin Eyyub ziyarete geldi. Bunlar daha önce Tikrit Şehrinde tanışmışlardı. Katip İmad, Necmeddin Eyyub'u Ebu Şame'nin zikretmiş olduğu bir kasideyle methetti ve Esedüddin ve Selahaddin de o esnada Mısır'da Selahaddin'in Mısır diyarını ele geçirdiği müjdesini verdi. Müjdeyi şu şiiriyle dile getirdi:

«Mısır'da Yusuf yerleşip otoritesini kurdu.

Onun sayesinde gurbetten sonra Yakub'un gözleri aydınlandı.

Yusuf orada kardeşleriyle buluştu.

Kınama olmaksızın Cenâb-ı Allah onları bir araya getirdi.»

Sonra İmadüddin, Melik Nureddin Mahmud'un inşa katipliğine atandı. [40]

Hicretin Beşyüzaltmışikinci Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler

Hac Emiri Berguş

Birkaç seneden beri Hac emirliği yapmaktaydı. Askerî komutanlardandı. Semle et-Türkmanî ile savaşmak üzere Bağdat'tan çıktı. Yolda atından düşüp öldü. [41]

Katip Ebü'l-Mealî

Muhammed b. Hasan b. Muhammed b. Ali b. Hamdun. et-Tezkire-tü'1-Hamduniye adlı eserin sahibidir. Zimmetler divanının başkanlığını bir süre yürüttü. Bu senenin zilkade ayında vefat etti. Kureyş mezarlığına defnedildi. [42]

Reşid Es-Sadefî

Abbadî'nin huzurunda kürsüde otururdu. Saçı ağarmış, ağırbaşlı, vakarlı bir kimseydi. Sema yapanların meclisine devam eder, raks ederdi. Bir sema meclisinde raksederken vefat etti. [43]

Hicretin Beşyüzaltmışüçüncü Senesi

Bu senenin safer ayında Şerefüddin Ebu Cafer b. Beledî, Vâsıftan Bağdat'a geldi. Askerler, iki nakib ve kadı onu karşılamaya çıktılar. Karşılayanlar, vezaret makamına kadar önü sıra yaya yürüdüler. Fermanı vezirlik makamında okundu. Kendisine Vezir Şerefüddin Cela-lü'1-İslâm Muizzü'd-Devle Seyyidü'l-Vüzera Sadrü'ş-Şark vel-Garb lakabı verildi.

Bu senede Hafaceliler ülkede fesat çıkardılar. Köyleri yağmaladılar. Bağdat'tan bir ordu onların üzerine gidince çöle kaçtılar. Askerlerde susuzluktan korktukları için geri çekildiler. Bu defa Hafaceliler askerlere hücum ettiler. Çok sayıda asker öldürdüler. Kalanları esir aldılar. Askerler de onlardan bir kısmını esir almışlardı. Esir alınanlar surlar üzerinde idam edildiler.

Bu senenin şevval ayında Melik Nureddin Mahmud b. Zengi'nin karısı Îsmetü'd-Din Hatun binti Muineddin hacca gitmek üzere Bağdat'a geldi. Beraberinde hizmetçileri ve cariyeleri de vardı. Hizmetçiler arasında Hadim Sandal da bulunmaktaydı. Kendisine son derece ikramda bulunuldu.

Bu senede Bağdat kadilkudatı Cafer vefat etti. Şehir yirmiüç gün müddetle hakimsiz kaldı. Nihayet Ruh b. Hadsenî'yi receb ayının dördünde kadilkudat olmağa zorladılar. [44]

Hicretin Beşyüzaltmışüçüncü Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler

Cafer B. Abdülvahid

Ebu'l-Berekat es-Sekafî. Babasından sonra Bağdat kadîlkudatlığı yaptı. Hicretin 529. senesinde doğdu. Vefat sebebi şuydu: Kendisinden mal ve para talep edildi. Vezir İbn Beledî kendisine sert ve ağır sözler sarfetti. O da korkuya kapılıp kan kustu ve vefat etti. [45]

Ebu Sa'd Es-Semanî

Abdülkerim b. Muhammed b. Mansur Ebu Sa'd es-Sem'anî. Bağdat'a geldi. Orada hadis dinledi ve Hatib Bağdadî'nin Tarih-u Bağdad adlı eserine bir zeyil yazdı. el-Muntazam adlı eserde İbnü'l-Cevzî onu eleştirdi ve onun kendi mezhebinden olan kimseleri kayırdığını, onlara aşırı taraftar olduğunu, onlardan bir cemaatı ise eleştirdiğini, biyografileri anlatırken amiyane ibareler kullandığını, meselâ bir mutasavıf kadından bahsederken «O iffetli idi» dediğini, meşhur şair Haysebeyse'den bahsederken de «Onun, Dahale Harece (girdi, çıktı) denilen bir kızkar-deşi vardı» dediğini ve benzeri sözler sarfettiğini bildirmiştir. [46]

Abdülkahir B. Muhammed

Abdülkadir b. Muhammed b. Abdullah Ebu'n-Neceb es-Sührever-dî. Hz. Ebu Bekir es-Sıddîk'in sülelasinden olduğu anlatılır. Hadis dinledi. Fıkıh öğrendi. Fetva verdi. Nizamiye medresesinde müderrislik yaptı. Kendi şahsı için medrese ve bir de hankah yaptırdı. Bununla birlikte mutasavıf bir kimse olup halka vaaz verirdi. Vefat ettiğinde kendi medresesine defnedildi. [47]

Muhammed B. Abdülhamid

Muhammed b. Abdülhamid b. Ebu'l-Hüseyin Ebül-Feth er-Razî. Alâ el-AIim adıyla meşhur olmuştur. Senıerkantlıdır. Münazara hususunda büyük bir otoriteydi. Hilaf ve cedel ilminde kendine has bir yöntemi vardı. Buna et-Talikatü'î-Alemiye denilirdi. İbnü'i-Cevzî dedi ki:

«Muhammed b. Abdülhamid, Bağdat'a geldi. Meclisim de hazır bulundu.»

Ebu Sa'd es-Sem'anî dedi ki: «Muhammed b. Abdülhamid devamlı içki içer ve şöyle derdi: «Dünyada münazara kitabından ve içki içtiğim şarap kabından daha güzel bir şey yoktur.»

İbnü'l-Cevzî dedi ki: «Sonra duyduğuma göre Muhammed b. Abdülhamid içki içmekten ve münazaralarda bulunmaktan vazgeçmiş, kendini ibadete vermiş ve hayırlı işlerde bulunmuştur.» [48]

Yusuf B. Abdullah

Yusuf b. Abdullah b. Bendar ed-Dımaşkî. Bağdat Nizamiye medresesinin müderrisi idi. Esad el-Mihenî'den fikıh dersleri aldı. Münazaralarda yükseldi. Eşarilerin aşırı taraftarıydı. Bu senede yani hicretin 563. senesinde Semle et-Türkmanî'ye elçi olarak gitti ve Şemle'nin ülkesinde vefat etti. [49]

Hicretin Beşyüzaltmışdördüncü Senesi

Bu senede Mısır, Emir Esedüddin Şirkuh tarafından fethedildi. Bu senede Haçlılar Mısır diyarında taşkınlık yaptılar. Şöyle ki: Haçlılar Şâver'i orada kendi temsilcileri olarak bırakmışlar. Mısır'ın mallarına, meskenlerine tahakküm etmişler ve her taraftan oraya akın akın gelmişlerdi. El koymadıkları ve sahipleri olan Müslümanları da kovup sürgün etmedikleri bir mesken bırakmamışlardı. Birçok şövalyeleri Mısır'a yerleşmişlerdi. Haçlılar bu durumu duyunca her taraftan hücuma geçerek Askalan hükümdarının maiyetinde büyük bir orduyla Mısır'a geldiler. Ele geçirdikleri ilk yer, Belbis şehri oldu. Belbislilerin bir kısmını öldürdüler. Geride kalanları da esir aldılar. Şehre yerleştiler. Orada ağırlıklarından kurtuldular. Orayı kendileri için bir uğrak yeri ve sığınak yaptılar. Sonra gidip Babul-Barkiye tarafından Kahire'ye girdiler. Vezir Şâver halka Mısır'ı yakmalarını, insanların oradan ayrılıp Kahire'ye göçmelerini emretti. Haçlılar şehri yağmaladılar. Halkın cidden birçok malı elden gitti. Mısır, ellidört gün ateşler içinde yandı. O esnada Mısır hükümdarı Adid, haber göndererek Nureddin'den yardım istedi. Nureddin'e kadınlarının saçlarını gönderip «İmdadıma yetiş. Kadınlarımı Haçlıların elinden kurtar» dedi. Esedüddin'in yanlarında ikamet etmesi şartıyla da Nureddin'e Mısır haracının üçte birini vermeyi taah-hüd etti. Bu üçte birlik haraca ek olarak bazı arazileri ikta olarak vereceğine dair de teahütte bulundu. Nureddin bunun üzerine Mısır'a asker gönderme hazırlığına başladı. Vezir Şâver Müslümanların Mısır'a ulaştıklarını duyunca Haçlı hükümdarına şu mesajı gönderdi: «Sana olan sevgi ve dostluğumu biliyorsun. Ancak Adid ile Müslümanlar şehri size teslim etme fikrime muvafakat etmiyorlar.» Böyle dedikten sonra Mısır'a geri dönmeleri için Haçlılara 1.000.000 dinar verme teahhüdünde bulundu. Bu paranın 800.000 dinarını peşin olarak ödedi. Haçlılar da Nureddin'in askerlerinden korkarak ve ikinci bir kez Mısır'a geri dönmeye ümitlenerek ülkelerine döndüler.

«Fakat hile yaptılar. Allah da onları cezalandırdı. Allah, hile yapanların cezasını en iyi verendir.» (Âli imrân, 54).

Sonra Vezir Şâver, barış için Haçlılara ödemeyi taahhüd ettiği altınları halktan istemeğe ve uğradıkları sıkıntı, yangın ve korku yetmezmiş gibi bu amaçla onlara baskı yapmağa başladı. Cenâb-ı Allah da İslam askerlerinin Mısır'a gelişi ve vezirin de karşılarında ölmesi üzerine onların musibetlerini kaldırdı. Şöyle ki:

Nureddin, Humus'ta bulunan Esedüddin'i Haleb'e davet etmişti. O da bu uzak mesafeyi bir günde katederek Humus'tan çıkmış, sonra konağına girmiş biraz yol azığı alıp gün doğumu esnasında yola koyulmuş. Aynı günün akşamında Haleb'te bulunan Sultan Nureddin'in yanına varmıştı. Denilir ki bu kadar uzak bir mesafeyi sahabilerden başkasının bu kadar kısa bir sürede katettiği görülmemiştir. Nureddin bu duruma sevindi ve Esedüddin'i ordu komutanlığına tayin etti. 200.000 dinar para vererek ona ikramda bulundu. Önde gelen bazı emirleri onun maiyetine verdi ki, bu emirlerin her biri Esedüddin'in maiyetinde Allah rızasını ve Allah yolunda cihadı amaçlayarak sefere gitmeyi arzuluyordu. Esedüddin'in maiyetindeki komutanlardan biri de kardeşinin oğlu Se-lahaddin Yusuf b. Eyyup'tu. Ancak bu sefere çıkmayı arzulamıyor, aksine bundan hoşlanmıyordu. Yüce Allah buyuruyor ki: «De ki «Mülkün sahibi olan Allahım! Mülkü dilediğine verirsin. Dilediğinden çekip alırsın. Dilediğini aziz kılar, dilediğini alçaltırsm. İyilik elindedir. Doğrusu sen herşeye kadirsin.» (Âl-iimran, 26).

Nureddin, Esedüddin'in ordusuna 6.000 Türkmen askeri de kattı ve Esedüddin'i bütün bu birliklerin komutanı yaptı. Esedüddin, ordusuyla Haleb'ten Dımaşk'a doğru yola koyuldu. Nureddin de beraberle-rindeydi. Nureddin onları Dımaşk'tan Mısır'a şevketti. Kendisi ise Dı-maşk'ta ikamet etti. Nureddin'in, Esedüddin komutasındaki askerleri Mısır diyarına vardıklarında Haçhlarm kendi aleyhlerine akdedilen anlaşma gereğince ülkelerine dönmüş olduklarını gördüler. Esedüddin bu senenin rebiyülahir ayının yedisinde Mısır'a ulaşmış ve aynı günde

Adid'in huzuruna girmiş, Adid ona kıymetli hil'atler giydirmiş, o da bu hil'atleri giyerek şehir dışındaki otağına dönmüştü. Müslümanlar onun gelişine çok sevinmişlerdi. Esedüddin'e ve askerlerine çok armağanlar verilmiş, ikramlarda bulunulmuştu. Halkın eşrafı da Esedüddin'e hizmet etmek için otağa gelmişlerdi. Gelenler arasında istemeyerek de olsa Halife Adid de vardı. Halife Adid ona bazı önemli sırlar verdi. Bu sırlar arasında Vezir Şâver'in öldürülmesi de vardı. Bu işi onunla birlikte kararlaştırdı. Böylece komutan Esedüddin'in itibarı yükseldi. Otoritesi fazlalaştı. Ama halife Adid, Melik Nureddin'e vermeyi taahhüd ettiği mal ve paraları Ödemekte gecikti. Bununla birlikte Esedifddin'in yanına gidip gelmeye devam ediyordu. Onunla beraber dolaşıyordu. Bir ziyafet hazırlamağa karar verdi. Ancak adamları kendisine bir suikast yapılmasından korktukları için bu ziyafette kendisini hazır bulunmaktan caydırdılar ve Şâver'i öldürme hususunda onunla istişare yaptılar. Ancak Emir Esedüddin, onlara bu imkânı vermedi. Günlerden bir gün Şâver, Esedüddin'in makamına geldi. Onun İmam Şafiî'nin mezarını ziyarete gitmiş olduğunu gördü. Orada Esedüddin'in kardeşinin oğlu Selahaddin Yusufla karşılaştı. Selahattin Yusuf, görevlilere vezir Şâver'in tutuklanmasını emretti. Ancak onu amcası Esedüddin'le müşavere yaptıktan sonra öldürdü. Şâver'in adamları ve koruyucuları etkisiz hale getirildiler. Gizlice durumu Adid'e bildirdiler ki, onu kurtarsın. Fakat Adid, Emir Esedüddin'e haber salarak Vezir Şâver'in başının koparılmasını istedi. Böylece Şâver öldürüldü. Kesik başı da rebiyüla-hir ayının onyedisinde Halife Adid'e gönderildi. Müslümanlar bu duruma sevindiler. Esedüddin, Şâver'in konağının yağmalanmasını emretti. Konak yağmalandı. Sonra Esedüddin, Halife Adid'in yanına giderek ondan vezirlik istedi. Halife Adid ona vezirlik hilatı giydirdi ve ona Melik Mansur lakabını taktı. Bundan sonra Esedüddin, Şâver'in konağına yerleşti ve şanı yüceldi. Nureddin, Mısır'ın fethedildiğini duyunca çok sevindi. Şairler onu şiirleriyle tebrik ettiler. Yalnız o, Esedüddin'in Halife Adid'e vezir oluşundan ötürü sevinmedi. Aynı şekilde vezirlik, kardeşi oğlu Selahaddin'e verildiğinde de sevinmedi. Nureddin, bu durumu ortadan kaldırmak için çareler aramaya başladı. Ancak çaresini bulamadı. Bu vezirliği iptal ettiremedi. Özellikle Selahaddin'in inşallah ileride de anlatılacağı gibi halife Adid'in hazinelerine sahip olduğunu duyduğunda da sevinmemişti. Doğrusunu Allah bilir.

Esedüddin, saraya haber salarak bir katip istedi. Kendi temennilerini dile getirdiğinde kabul edileceğini umarak katip olarak ona Kadı Fadıl'ı gönderdiler. Esedüddin, çeşitli işlerin başına yöneticiler tayin etti. Araziler ikta etti. Valiler atadı, böylece sayılı birkaç gün boyunca kendi kendine sevinip mutlu oldu. Ancak bu senenin cemaziyelahir ayının yirmiikisinde cumartesi günü Ölüm onu yakaladı. İki ay beş gün müddetle hüküm sürmüştü. Esedüddin merhum vefat edince şanlı emirler halife Adid'e, Selahaddin Yusuf un, müteveffa amcasından sonra vezirliğe tayin edilmesi için öneride bulundular. Halife Adid de Selahaddin Yusuf u vezirliğe tayin etti ve ona kıymetli hilatler giydirip Melik Nasır lakabını taktı. [50]

Selahaddin'in Giydiği Hilatın Evsafı

er-Ravzateyn adlı eserde Ebu Şâme'nin anlattığına göre Selahaddin'in giydiği hilatın evsafı şöyledir:

«Kenarı altınla süslenmiş, beyaz bir sarık, dibeki bir elbise ki kenarı altın süslemeli idi. Altın yaldızla süslenmiş bir cübbe, altın tellerle işlenmiş bir taylesan, 10.000 dinar değerinde mücevher bir gerdanlık, 5.000 dinar değerinde altın süslemeli bir kılıç, 8.000 dinar değerinde altın süslemeli bir kılıç, 8.000 dinar değerinde bir kemer, üzerinde de altın gerdanlık ve boyunbağı bulunan bir mücevher, başında da 200 cevher tanesi. Ayaklarında dört cevherden halhal, başında altın bir şerit ve üzerinde beyaz bir çıkıntı, miğferi beyaz renkli olup hü'atın yanı sıra altın dolu birkaç kese, bir at ve başka armağanlar. Bunlara ek olarak atlastan beyaz bir keçe içinde dürülü vezirlik fermanı.

Selahaddin, bu hil'atı bu senenin cemaziyelahir ayının yirmibeşin-de pazartesi günü giymişti. Bu, cidden görülmeye değer muazzam bir törendi. Bütün askerler onun hizmetine girdiler. Sadece Aynü'd-Devle el-Yarukî onun hizmetine girmedi ve «Nureddin'den sonra Yusuf a hizmet etmem» dedi. Sonra da Aynü'd-Devle el-Yarukî askerleriyle birlikte Şam'a gitti. Nureddin bu davranışından ötürü onu kınadı.

Melik Selahaddin, Melik Nureddin'in naibi sıfatıyla Mısır'da ikamet etti. Mısır diyarında minberler üzerinde onun adına hutbe okuttu. Melik Nureddin'e mektup yazarken emir serasker Selahaddin unvanını kullandı. Ona mütevazi davrandı. Ancak herkesin kalbi Selahaddin'e meyletti. Nefisler ona boyun eğdi. Onun zamanında halife Adid büyük kuvvet kazandı. O diyarda insanlar arasında Selahaddin'in kadri yüceldi. Maiyetindeki kimselerin iktalarmı artırdı. Adamları onu sevdiler. Ona hürmet edip hizmette bulundular.

Nureddin ona bir mektup yazarak vezirliği fermansız olarak kabul ettiğinden ötürü kınadı ve Mısır diyarından elde ettiği gelirlerin hesabını çıkarmasını emretti. Ancak Selahaddin bu emri yerine getirmedi. Nureddin de bu arada; «Eyyub'un oğlu hükümdar olmuş» demeye başladı. Selahaddin, Nureddin'e mektup yazarak aile efradını, kardeşlerini ve yakınlarını kendisine göndermesini istedi. Melik Nureddin, istediği kimseleri ona gönderdi. Ancak onların kendisine itaat etmelerini ve emrini dinlemelerini şart koştu. Neticede Selahaddin'in Mısır diyarında otoritesi kuvvetlendi. Mısır devleti böylece sağlamlaştı. İşler yoluna girdi. Selahaddin'in saltanatı güçlendi. Şair'in biri, Selahaddin'in Vezir Şâver'i öldürmesi ile ilgili olarak şöyle bir şiir okumuştu:

«Mısır helak olmuştu. Yusuf oraya sahip oldu. Rahmanın vakti belirlenmiş bir emri ile, Yusuf un orada Şâver'i öldürmesi, Davud'un Calut'u Öldürmesi gibidir.»

Ebu Şâme dedi ki: «Halife Adid bu senede Şâver'in şu çocuklarını öldürttü:

1- Şüca (lakabı Kâmil idi).

2- Tari (lakabı Muazzam idi).

3- Farisülmüslimin.

Bunlar öldürüldükten sonra kesik başları Mısır diyarında dolaştırılıp teşhir edildi. [51]

Tavaşî'nın Öldürülmesi

Tavaşî Selahaddin'in zamanında halife ve adamlarının güvendiği bir devlet sekreteri idi. Tavaşî Mısır'da hilafet sarayında bir mektup yazarak Haçlılara gönderdi ki Mısır'a gelip oradaki Şamlı Müslüman askerleri kovsunlar. Sarayın muhafız kuvvetleri komutanı olan Habeşli Tavaşî bu mektubu güvendiği bir adamla Haçlılara gönderdi. Ulak yolda iken kendisinden şüphelenen bir adam tarafından yakalanıp Sela-haddin'e götürüldü. Ulak suçunu ikrar etti. Mektubu çıkardı. Selahaddin mektubu okuyup durumu anladı. Ancak gizledi. Devlet sekreteri Tavaşî, Selahaddin'in durumdan haberdar olduğunu anlayınca hilafet sarayına kapandı. Öldürülmekten korktuğu için uzun bir süre dışarı çıkmadı. Sonra günün birinde ava çıkmak istedi. Dışarıda iken Selahaddin onu yakalayıp öldürecek adamîannı üzerine saldı. Yakalanıp öldürdü. Başı kesilip Selahaddin'in huzuruna bırakıldı. Bundan sonra Selahaddin saraydaki hizmetçilerin tamamını görevden azletti. Onların yerine Bahaeddin Karakuş'u tayin etti ve ona bütün işleri idare etmesi emrini verdi. [52]

Zenci Olayı

Hilafet mü'temeni (devlet sekreteri) Habeşli Tavaşî öldürülüp saraydaki diğer hizmetçiler görevlerinden azledildiklerinde hizmetçiler buna kızarak bir araya gelip toplandılar. Zenciler yaklaşık 50.000 kişilik bir topluluk meydana getirdiler. İki saray arasında Selahaddin'in askerleriyle savaştılar. İki taraftan da çok sayıda adam öldürüldü. Halife Adid, sarayında savaşı seyrediyordu. Şamlı askerler saraydan taş atıyorlardı. Bir rivayete göre Adid'in emriyle olduğu, başka bir rivayete göre ise onun emri dışında Adid'in askerleri karşı tarafa ok attılar. Sonra Nasırın kardeşi Nurşah Şemsü'd-Devle de Adid'in sarayda savaşı seyretmekte olduğu penceresinin yakılmasını emretti. Nurşah Şemsü'd-Devle savaşta hazır bulunuyordu. Nureddin onu kardeşine takviye olsun diye göndermişti. Halife Adid'in sarayının kapısı açıldı ve «Müminlerin emin, şu zencileri aranızdan ve ülkenizden çıkarmanızı size emrediyor» diye seslenildi. Şamlılar kuvvetlendiler. Zenciler zayıfladılar. Sultan, Mansure diye bilinen zenci mahallesine askerleri şevketti. Bu mahallede zencilerin evleri ve aileleri bulunuyordu. Askerlerin gelmesi üzerine Bab-ı Zuveyle'deki zenciler geri dönüp kaçtılar. Komutan, onları kılıçlı askerleriyle kovaladı ve onlardan bir çoğunu öldürdü. Sonra zenciler eman dilediler. Kendilerine eman verildi. Cize'ye sürgün edildiler. Sonra Selahaddin'in kardeşi Şemsü'd-Devle Nurşah onların karşısına çıktı ve yine onlardan bîr çoğunu öldürdü. Geride çok az sayıda zenci kaldı. Zulm ettiklerinden dolayı zencilerin evleri boş kaldı.

Bu senede Nureddin, Caber kalesini fethetti. Bu kaleyi sahibi bulunan Şihabüddin Malik b. Ali el-Ukaylî'nin elinden aldı. Caber kalesi Sultan Melikşah zamanından beri Şihabüddin'in elinde bulunmaktaydı.

Bu senede Haleb Camii yandı. Nureddin orayı onardı.

Bu senede Haleb dışındaki mahallenin kendisine nisbet edilmekte olduğu Maruk öldü. [53]

Hicretin Beşyüzaltmışdördüncü Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler

Sadullah B. Nasr B. Said Ed-Dücacî

Künyesi Ebü'l-Hasan'dı. Vaizdi. Hanbelî idi. Hicretin 480. senesinde doğdu. Hadis dinledi. Fıkıh dersleri aldı. Vaaz verdi. Vaazı çok leta-fetli ve hoştu. Bu yönüyle İbnül-Cevzî onu çok övmüş ve anlattığına göre kendisi bir defasında ondan sıfatlarla ilgili hadisi sormuş, ama o bu konuya değinmeyip şu şiiri okumuş:

«Kaybolan öfkeli, kabul etmeyip dedi ki, ey nefis ya buna razı olmalısın.

Ki bunun aksi düşünülemez.

Çünkü ona itaati farz kılan sensin.

Kendisinden ayrılmaya güç yetiremediğine küsme.

Her ne kadar yanakların ondan ayrılıp küsmeye yönelse de gene de küsme, razı ol.»

İbnü'l-Cevzî onun şöyle dediğini nakletmiştir:

«Bir defasında halifeden korktum. Rüyada biri bana: «Şunu yaz bakalım» dedi: «Zamanın belalarına karşı sabrınla göğüs ger. Bir ve herşeyi bilen zâtın lutfunu ümid ederek bekle. Her ne kadar zamanın sıkıntısı seni zorlasa da ümidini kesme. Zamanın belalarının oku sana yönelse de ümitsizlennıe. Yüce Allah'ın bu sıkıntılar arasında sana ihsan edeceği bir genişlik vardır.

Bu genişlik, anlayışlar ve vehimler arasında gizlidir. Mızrakların ucu arasından kurtulan nice kimseler vardır. Aslanın pençesinden kurtulan nice avlar vardır.»

Sadullah b. Nasr bu senenin şaban ayında seksendört yaşında vefat etti ve Zori hankâhının yanma defnedildi. Sonra İmam Ahmed b. Han-bel Mezarlığına nakledildi. [54]

Şâver B. Mücirüddin

Künyesi Ebu Şüca es-Sa'dî'dir. Emirü'l-Cüyuş lakabını taşırdı. Halife Adid'in zamanında Mısır diyarının vezirliğini yaptı. Vezirliği Re-zik'in elinden aldı. Kadı Fadıl'ı yazı işlerinde kullanan ilk vezir odur. Kadı Fadıl'ı İskenderiye'ye bağlı Babü's-Sidre'den yanına çağırmıştı. Kadı Fadıl onun yanında yükselip itibar sahibi oldu. Saraydaki diğer katipler onun emri altına girdiler. Kadı Fadıl'ın fazilet ve üstünlüğünü görünce ona tabi oldular. Şairler onu övdüler. Övenlerden biri de Am-mare el-Yümnî'dir. Ammare bir şiirinde onu şöyle övmüştür:

«Demir demirden sıkıntı duydu.

Şâver, Muhammed'in dinine yardım etmekten sıkılmadı. Zaman, onun gibisini getirmeye yemin etti.

Ey zaman, yeminini bozdun, kefaretini öde.»

İşi yolundaydı. Nihayet Emir Dirgam b. Suvar ona karşı ayaklandı. O da Nureddin'e sığındı. Nureddin onunla birlikte Esedüddin Şirkuh'u emir Dirgam'a karşı gönderdi. İkisi birlikte Emir Dirgam ı mağlup ettiler. Fakat bilahare Şâver ona karşı ahdini bozdu. Esedüddin de ona kin beslemeye başladı. Nihayet onu bu senede kardeşinin oğlu Selahaddin vasıtasıyla öldürttü. Bu senenin rebiyülahir ayının onyedisinde emir Cerdenk'in huzurunda boynu vuruldu. Öldürülmesinden sonra yerine Esedüddin vezirliğe tayin edildi. Ama o da sadece iki ay beş gün süreyle iktidarda kalabildi.

Ibn Hallikan dedi ki: «Şâver'in soy kütüğü şöyledir: Ebu Şüca Şâver

b. Mudruddin b. Nizar b. Aşair b. Şas b. Muğis b. Habib b. Haris b. Rebia b. Mahis b. Ebi Züeyb Abdullah. Ebu Züeyb Abdillah, Halimetü's-Sadi-ye'nin babasıdır.» İbn Hallikan böyle demiştir. Ancak onun bu sözünde şüphe vardır. Zira aradaki uzun mesafe bu kadar kısa bir soy silsilesi ile tamamlanamaz, doğrusunu Allah bilir. [55]

Şirkuh B. Şadı

Esedüddin el-Kürdî ez-Zerzarî. Zerzarilîler, Kürd kabilelerinin en şereflisidirler. Şirkuh, Azerbaycan'a bağlı Derin kasabasındandır. Kendisi ve kardeşi Necmeddin Eyyub, Emir Mücahidüddin Nehruz el-Hadi-nıe hizmette bulundular. Nehruz el-Hadim, Irak şahnesi (emniyet müdürü) idi. Necmeddin Eyyub Tikrit kalesinin naibliğini yaptı. O esnada Karaca es-Sakî'den kaçmakta olan İmadüddin Zengi Tikrit kalesine geldi. Necmeddin ve kardeşi Şirkuh ona ihsanda bulunup hizmet ettiler. Sonra İmadüddin halktan birini öldürdü. Nehruz da Necmeddin Eyyub ile Şirkuh b. Sadî'yi kaleden çıkarıp kovdu. İkisi Halep'te bulunan İmadüddin Zengi'nin yanına gittiler. İmadüddin onlara iyilik ve ihsanda bulundu. Sonra ikisi İmadüddin Zengi'nin oğlu Nureddin Mahmud'un yanında yükselip itibar sahibi oldular. İmadüddin Zengi, Eyyub'u Baalbek naibliğine atadı. Sonra İmadüddin'in oğlu Nureddin onu bu görevde bıraktı. Esedüddin de Nureddin'in yanında kalıp onun en büyük komutanlarından biri oldu. Has ve gözde adamları arasına girdi. Nureddin ona Rahbe beldesini ve Humus vilayetini diğer iktalarla birlikte iltizam olarak verdi. Çünkü Esedüddin Şirkuh şehametli, şecaatli, cesaretli bir komutan olup Haçlılarla cihad etmekteydi. Onlarla birçok defalar savaşmış ve zaferler kazanmıştı. Özellikle Dımaşk'ın fethi gününde büyük yararlık göstermişti. Bundan daha önemlisi, Mısır diyarının ele geçirilişinde gösterdiği yararlılık idi. Allah onun mezarını rahmetiyle ıslatsın. Makamını Cennet kılsın.

Esedüddin Şirkuh b. Şadı, cumartesi günü ani olarak meydana gelen bir nefes tıkanıklığı neticesinde vefat etti. Vefatı bu senenin cemazi-yelahir ayının yirmiikisinde vuku bulmuştu. Allah rahmet etsin.

Ebu Şanıe dedi ki: Mısır'ın Kahire şehrinin güneydoğusunda bulunan Esedi Hankâh'ı ona nisbet edilir. Kendisinden sonra iktidar, kardeşinin oğlu Selahaddin Yusuf un eline geçti. Selahaddin Yusuf hakimiyetini ve o yöredeki otoritesini güçlendirdi. [56]

Muhammed B. Abdullah B. Abdülvahid

Muhammed b. Abdullah b. Abdülvahid b. Süleyman. İbn Battı adıyla meşhur olmuştur. Çok hadis dinledi ve rivayet etti. Kendisinden hadis dinlemek amacıyla başka yerlerden yanına gelinirdi. Doksan yaşına yaklaşmış iken bu senede vefat etti. [57]

Muhammed El-Farikî

Künyesi Ebu Abdullah'tır. Vaizdi. Anlatıldığına göre o Nehcülbela-ğa adlı eseri ezberlemiş ve lafızlarını tabir edip yorumlamıştır. Fesahat-li, belağatli bir kimseydi. Sözleri yazılır ve ondan el-Hikemu'1-Fankîye adlı bir kitap rivayet edilir. [58]

Muammer B. Abdülvahid

Muammer b. Abdülvahid b. Recâ Ebu Ahmed el-İsfahanî. Vaizdi. Hadis hafizlarmdandır. Ebu Nuaym'ın ashabından rivayetlerde bulunmuştur. Hadise dair güzel bir bilgisi vardı. Hacca gitmekte iken Badi-ye'de vefat etti. Allah rahmet etsin. [59]

Hicretin Beşyüzaltmışbeşinci Senesi

Bu senenin safer ayında Haçlılar Mısır'a bağlı Dimyat'ı elli gün müddetle kuşatma altında tuttular. Ahaliye sıkıntılı anlar yaşattılar. Birçok kimseleri öldürdüler. Mısır diyarına sahip olmak ümidi ve de müslümanlarm Kudüs'ü istila etme korkusu sebebiyle karadan ve denizden Dimyat'a gelip saldırmışlardı. Selahaddin de Nureddin'e mektup yazarak yardım istedi. Kendisine askerî takviye göndermesi talebinde bulundu. Zira Mısır'dan ayrılması durumunda Mısırlıların arkadan ona hiyanet edeceklerini, şayet Mısır'da oturup Haçlılarla savaşmayacak olursa Haçlıların Dimyat'ı ele geçireceklerini orayı, Mısır ülkesini ele geçirmek amacıyla kuvvetleneceklerini ve bir üs haline getireceklerini bildirdi. Nureddin de ona birçok askeri birliği peşpeşe gönderdi. Sonra Haçlıların ülkelerinden ayrılıp Dimyat'a gidişlerini firsat bilen Nureddin, arkadan onların ülkesine büyük askeri birlikle saldırdı. Evlerinin arasına kadar girip yerleşti. Mallarını ganimet edindi. Orada bulunan adamların bir kısmını öldürdü. Çoklarını esir aldı. Selahad-din'e gönderdiği takviye birlikler arasında babası Emir Necmeddin Ey-yup ta bulunmaktaydı. Beraberlerinde diğer oğullan da vardı. Askerler Mısır dışına çıkıp onu karşıladılar. Halife Adid de oğluna saygı ve ikram olsun diye onu karşılamaya çıktı. İskenderiye ve Dimyatı ona ikta1 olarak verdi. Diğer oğullanna da bazı yerleri ikta' olarak verdi.

Halife Adid, bu hadiseden dolayı Selahaddin'e 1.000.000 dinar para yardımında bulundu. Nihayet Haçlılar Dimyat'tan ayrılıp döndüler. Nureddin'in kendi ülkelerine baskın yaptığını, birçok adamları öldürüp kadın ve çocuklanm esir aldığını, mallarını ganimet edindiğini duyduklarından ülkelerine geri döndüler. Allah müslümanlara hayır mükâfat versin.

Sonra Nureddin bu senenin cemaziyelahir ayında kuşatma amacıyla Kerh'e gitti. Kerh, çok korunaklı bir şehirdi. Orayı neredeyse fethedecekti. Ama Haçlıların öncü birliklerinin Dımaşk'a yöneldiklerini duyunca kuşatmayı bıraktı. Haçlıların arkadan kendilerini kuşatmalarından korktu. Kuşatmayı bırakıp Dımaşk'a yöneldi. Orada savunma tedbirleri aldı. Haçlılar Dimyat'tan sökülüp döndüklerinde Nureddin çok sevinmişti. Şairlerden her biri bu konuda birer kaside yazmıştı. Melik Selahaddin Eyyubî ise bu duruma gam ve kederle bakmaktaydı. Hatta bir hadis talebesi bu konuda tebessümle ilgili müselsel senetli bir hadisi okumuş ve sürekli sevinç meydana gelmesi için kendisinin tebessüm etmesini istemişti. Ancak o tebessüm etmeyip şu cevabı vermişti:

«Dimyat sınırında Müslümanlann Haçlılar taranndan kuşatma al-dında tutulduğu bir esnada Cenâb-ı Allah'ın beni tebessüm eder halde görmesinden utanırım.»

Şeyh Ebu Şâme'den rivayet: Mansura kalesinde bulunan Ebu Der-da Mescidi'nin imamı, Haçlıların Dimyat'tan kovulduklan gecede rüyasında Rasûlullah (s.a.v.)'ın kendisine şöyle dediğini görmüş: «Nureddin'e selam söyle ve Haçlıların Dimyat'tan ayrıldıkalrı müjdesini ona ver.»Ben dedim ki: «Ya Rasûlallah bunun alameti nedir?»

Buyurdu ki: «Telharim gününde secdeye kapanıp şu duayı yapmış olduğunu Nureddin'e bildir: «Allah'ım. Sen kendi dinine yardım et. Köpek Nureddin Mahmud da kim oluyor?»

Nureddin Mahmud, Ebu Derda Mescidi'nde sabah namazını kıldıktan sonra imam ona bu müjdeyi vermiş ve Rasûlullah'm anlattığı alameti kendisine bildirmişti. «Köpek Nureddin Mahmud da kim oluyor?» sözünü nakletme sırası geldiğinde bunu söyleyememiş ve utanmıştı. Ancak Nureddin Mahmud, imama: «Rasûlullah (s.a.v.)'ın sana emrettiği şeyi söyle» deyince imam aynı ifadeyi kullanmış. Nureddin Mahmud da «doğru söyledin» demiş, bu olayı tasdik etmek ve sevindiğini bildirmek amacıyla Nureddin Mahmud ağlamıştı. Sonra durumun açıklığa kavuşmasını beklemişler ve gerçektende Rasûlullah (s.a.v.)'ın rüyada İmama haber verdiği şekilde Haçlıların Dimyat'ı bırakıp gittikleri görüldü.

Katib İmad dedi ki: «Bu senede Melik Nureddin, Darıya Camii'ni onardı. Orada bulunan Ebu Süleyman ed-Daranî'nin şehidliğini ve Dı-maşk'taki birçok yerleri onardı.»

Bu senede Kerkük şehri Nureddin taranndan dört gün süreyle kuşatıldı. Orada yanında bulunan Necmeddin Eyyub (Selahaddin'in babası) yanından ayrılıp Mısır'a oğlu Selahaddin'in yanma gitti. Nureddin ona Mısır'da bulunan oğlu Selahaddine, Mısır'da halife Müstencid Bil-lah el-Abbasî adına hutbe okumasını emretmesini bildirdi. Çünkü halife, Selahaddin'in orada kendi adına hutbe okutmadığını bildirerek bu durumu kınamıştı.

Bu senede Haçlılar, Sebib b. Rakik ve İbn Kankarî ile birlikte Seva-hil'den gelerek Kerkük'ü savunmak istediler. Sebib b. Rakik ile İbn Kan-karî, Haçlıların en ünlü şövalyelerindendiler. Nureddin, kendileriyle savaşmak üzere üzerlerine gidince yollarını değiştirip başka tarafa saptılar.

Bu senede Şam ve Cezire'de büyük bir deprem meydana geldi. Birçok yerleri etkiledi. Şam'daki surların çoğu yıkıldı. Evlerin çoğu sahiplerinin üzerlerine çöktü. Özellikle Dımaşk, Humus, Hama, Haleb ve Baal-bek'te surların çoğu ve kaleler çöktü. Nureddin de bu mekânlarda meydana gelen tahribatın çoğunu giderip gerekli onarımları yaptırdı. [60]

Hicretin Beşyüzaltmışbeşinci Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler

Melik Kutbeddin Mevdud B. Zengi

Nureddin Mahmud'un kardeşi olup Musul valisi idi. Vefat ederken kırkdört yaşındaydı. Yirmibir sene müddetle hüküm sürdü. Seçkin hükümdarlardandı. Halkı tarafından çok sevilirdi. Onlara şefkat gösterir, iyilik ve ihsanda bulunurdu. Şekli ve şemaili güzeldi. Kendisinden sonra yerine oğlu Seyfeddin Gazi geçti. Seyfeddin Gazi'nin annesi, Hatun binti Timurtaş b. İlgazi b. Artuk'tur. Bilindiği gibi îlgazi b. Artuk da Mardin vahşiydi. Melik Kutbeddin'in veziri Fahreddin Abdülmesih'ti ki, bu, zalim ve zorba bir kimseydi.

Bu senede Endülüs'teki garp melikleri arasında birçok savaşlar meydana geldi. Şark hükümdarları arasında da aynı şekilde çok savaşlar cereyan etti.

Bu senede ve bundan önceki senede hac emirliğini Berguş el-Kebir yaptı. Bu senede vefat eden meşhur şahsiyetlerle ilgili bir nakil ve rivayete rastlamadım. [61]

Hicretin Beşyüzaltmışaltıncı Senesi

Bu senede halife Müstencid vefat etti. Yerine oğlu Müstedi halife oldu. Müstencid sene başında hastalanmış, sonra görünüşte şifa bulmuştu. Bu sebeple büyük bir ziyafet tertipledi. İnsanlar da bu vesileyle çok sevindiler. Sonra kendisinde şiddetli nekahet bulunduğu halde tabib onu hamama soktu. Hamamda öldü. Anlatıldığına göre tabibin böyle yapmasını bazı devlet erkânı tavsiye etmişlerdi ki Müstencid erken ölsün.

Müstencid, bu senenin rebiyülahır ayının ikisinde cumartesi günü Öğleden sonra kırksekiz yaşında vefat etti. Onbir sene bir ay müddetle halifelik yaptı. Halifelerin hayırlılarından, adillerinden ve halka en çok merhamet gösterenlerinde ndi. Halkın üzerindeki ağır vergileri kaldırdı. Irak'ta ağır vergiler bırakmadı. Şirret bir adam hakkında adamlarından biri yanında şefaatçi oldu. Bunun üzerine Müstencid o adama 10.000 dinar para verdi. Verirken de «Sana 10.000 dinar veriyorum ama müslümanlan bu adamın şerrinden kurtarıp rahata erdirmem için bir mislini de bana getir» dedi.

Müstencid esmer tenli, uzun sakallı bir kimseydi. Abbasîlerin otuz-ikincisiydi. Bu da Ebced hesabına göre lam ve ba harfleri ile ifade edilmiştir. Bu sebeple ediplerden biri, onun hakkında şöyle bir tarih düşürmüştür:

«Halifeleri Ebced hesabına göre sayacak olursak, Ey Müstencid sen Abbas oğullarının lübbü oldun.»

Bilindiği gibi lüb kelimesinde lam ve ba harfleri vardır ki bunlar da otuziki eder. Yani o, Abbasi halifelerinin otuzikincisi idi. İyiliği emreder, kötülüğü menederdi. Rüyasında Rasûlullah (s.a.v.)'ın kendisine şöyle buyurduğunu görmüştü:

«De ki Allah'ım; hidayete erdirdiğin kimseler arasında beni de hidayete erdir. Afiyete kavuşturduğun kimseler arasında bana da afiyet ver......»

Böylece kunut duasının tamamını ona Öğretmişti.

Vefat ettikten sonra pazar günü öğlenden önce cenaze namazı kılındı. Hilafet sarayına defnedldi. Sonra Rusafe mezarlığına nakledildi. Yüce Allah rahmet etsin. [62]

Müstadi'nin Hilafeti

Ebu Muhammed Hasan b. Yusuf el-Müstencid b. Muktefî. Annesi İsmet adında Ermeni bir kadındı. Müstadî, hicretin 536. senesinin şaban ayında doğdu. Babasımn vefat günü olan rebiyülahir ayının dokuzunda pazartesi sabahı halifeliğine bey'at edildi. Hz. Hasan'dan sonra ondan başka Hasan adında bir başkası halifeliğe geçmiş değildir. Künyesi de Hz. Hasanın ki gibi Ebu Muhammed idi. Halifeliğine bey'at edildiği günde insanlara 1.000'den fazla hil'at giydirdi. Bu gün görülmeye değer muazzam bir gündü. Bağdat kadilkudatlığına Ruh b. Hadsenî'yi rebiyülahir ayının yirmibirinde cuma günü tayin etti. Üstad Adüdü'd-Devle'ye vezirlik hil'atı giydirdi. Kapısında üç namaz vaktinde, sabah akşam ve yatsı vakitlerinde davul çaldırdı. Kölelerden onyedi kişiyi emir tayin etti. Vaizlere vaaz etmeleri için izin verdi. Vaizler de uzun bir süre yasaklı kaldıktan sonra konuşmaya başladılar. Çünkü daha önce vaazları yüzünden uzun süren fitneler ve serler meydana geliyordu. Bundan sonra hacipleri çoğaldı. Musul'a sahip olduğuna dair müjde geldiğinde Katib İmad şöyle bir şiir okudu:

«Zaman Müstadi sayesinde aydınlandı.

O, hırkai saadetin varisi ve Peygamber (s.a.v.)'in amcazadesidir.

Hakkı, şeriatı ve adaleti getirdi.

Bu ihya ediciye merhaba,

Bağdatlıları da tebrik ediyorum.

Onlar, bütün perişanlıklardan sonra mutlu bir yaşama kavuştular.

Karanlık zaman geçip gitti

Artık aydınlık çağı geldi.»

Bu senede Melik Nureddin, Rakka'ya gitti. Orayı ele geçirdi. Aynı şekilde Nusaybin, Habur ve Sincar'ı da ele geçirip damadı ve kardeşinin oğlu Mevdud b. İmadüddin'e teslim etti. Sonra Musul'a gitti. Orada yir-midört gün kaldı. Orayı da kardeşinin oğlu Seyfeddin Gazi b. Kutbeddin Mevdud'a Cezire ile birlikte verdi. Diğer kızını onunla evlendirdi. Musul Camii'nin genişletilip onarılmasını emretti. Bunun için bizzat kendisi bir vakıf kurdu. Camiye bir hatib ve orada fıkıh öğretmesi içinde bir müderris tayin etti. Fıkıh müderrisi Ebu Bekir el-Berkanî idi ki, bu zat Gazzalî'nin öğrencisi Muhammed b. Yahya'nın talebesi idi. Müderrisliğe atandığına dair bir ferman yazdı. Camiye Musul köylerinden birini vakfetti. Bütün bunları da salih ve âbid bir zat olan Şeyh Ömer'in tavsiyesi üzerine yapmıştı. Şeyh Ömer Molla'nm orada ziyaret edilen bir tekkesi vardı. Her sene mevlid kandilinde davette bulunurdu. Melikler, emirler, alimler, vezirler davetine gelir ve orada büyük bir ihtifal düzenlenirdi. Melik Nureddin arkadaşıydı. İşlerinde ona danışırdı. Bazı önemli işleri yaparken ona güvenirdi. Musul'da ikamet ettiği süre zarfında yaptığı bütün hayırları yapması için o kendisine tavsiyede bulunmuştu. Bu sebepledir ki Musul'a gelişi esnasında halk çok sevinmişti. Üzerindeki bütün sıkıntılar giderilmişti. Aralarında bulunan zalim ve zorba Fahreddin Abdülmesih'i kovmuştu. Melik Nureddin, Şeyh Ömer Mollaya Abdullah adını vermiş, onu beraberinde Dımaşk'a götürmüş, güzel arazi parçalarını ikta' olarak vermişti. Fahreddin Abdülmesih denen zalim ve zorba kişi Hristiyandı. Ama Müslüman olduğunu söylüyordu. Anlatıldığına göre evinin içinde gizli bir yerde kendisine ait bir kilisesi varmış, idaresi kötü, zorba, içi bozuk bir kimseydi. Âlimlere özellikle müslümanlara karşı kindar bir düşmandı. Nureddin Musul'a girdiğinde onun için Şeyh Ömer Molla eman dilemişti. Nureddin, Musul'a varır varmaz kardeşi oğlu yanına gelmiş, huzurunda durmuş, Nureddin de ona ihsan ve ikramda bulunmuştu. Halifeden getirmiş olduğu hil'atı ona giydirmişti. Böylece şehire büyük bir debdebe ve alayişle girmişti. Nureddin, Musul'a vardığında kış şiddetlenmişti. Bu yüzden yukanda da anlattığımız gibi orada ikamet etmişti. İkametinin son gecesinde Rasûlullah (s.a.v.)'i görmüş, Rasûlullah (s.a.v.) ona şöyle demişti:

«Belden senin hoşuna gitti. Cihadı terk ettin. Allah düşmanlarıyla savaşmaz oldun?» Bundan sonra Nureddin uykudan hemen uyanıp sefer hazırlığına başlamıştı. Sabah olur olmaz Şam yoluna koyulmuştu. Şeyh İbn Ebi Asrun'u kadılığa tayin edip beraberinde Sincar, Nusaybin ve Habur'a götürmüştü. İbn Ebi Asrun orada naib ve idareciler tayin etmişti.

Bu senede Selahaddin -Şii oldukları gerekçesiyle- Mısır kadılarını görevden azletti. Kadilkudatlığa Şafiî mezhebine mensup Sadreddin Abdülmelik b. Derbas el-Mardanî'yi tayin etti. Diğer muamelelerin yürütülmesi için de Şafiî kadılar tayin etti. Şafiîler için bir medrese yaptırdı. Malikîler için de bir medrese yaptırdı. Kardeşinin oğlu Takiyyüddin Ömer de çok kıymetli bir konak satın alarak orasını Şafiîler için medrese haline getirdi. Bir bahçeyi ve başka arazileri de oraya vakfetti.

Selahaddin, şehrin surlarını tamir ettirdi. İskenderiye'ninkini de tamir ettirdi. Halka çok ihsanlarda bulundu. Askalan ve Gazze taraflarında bulunan Haçlı beldelerine hücum etti. Eyle'deki Haçlı kalesine hücum etti. Orada bulunan bir çok Haçlı şövalyesini öldürdü. Şam'dan gelmekte olan aile efradını karşıladı. Uzun bir ayrılıktan sonra ailesiyle bir araya geldi.

Bu senede Selahaddin, ezanlarda okunmakta olan «Hayya ala hay-ri'1-amel» cümlesini kaldırtü. Mısır'ın her tarafında bu uygulamaya geçti. Minberler üzerinde Abbasiler adına hutbe okunmasını sağladı. [63]

Hicretin Beşyüzaltmışaltıncı Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler

Tahir B. Muhammed B. Tahir

Künyesi Ebu ZürVdır. Aslen Makdislidir, ama doğum yeri Raz şehridir. Hemedan'da ikamet etmiştir. Hicretin 481. senesinde doğmuş, babası Hafız Muhammed b. Tahir ona çok hadis nakletmişti. Rivayetleri arasında Şafiî'nin Müsned'i de vardır. Bu senenin rebiülahir ayının yedisinde çarşamba günü Hemedan'da vefat etti. Vefat ederken doksan yaşma yaklaşmıştı. [64]

Kadı Yusuf

Ebü'l-Haccac b. Hallal. Mısır inşa divanının başkanı idi. Bu hususta Kadı Fadıl'ın üstadıydı. Kadı Fadıl'ı bu hususta yetiştirdi. Nihayet Kadı Fadıl bu alanda yükseldi. Kadı Yusuf yaşlandığı için bu görevi yapamayacak hale geldiğinde Kadı Fadıl onun yerine geçti. Kadı Fadıl onun aile efradının geçimlerini ölünceye kadar üstlendi. Kadı Yusuf vefat ettikten sonra da Kadı Fadıl onun aile efradına çok ihsanlarda bulunmuştu. Allah hepsine rahmet etsin. [65]

Yusuf B. Halife

Yusuf b. Halife Müstencid Billah b. Muktefi b. Müstazhir. Biyografisinden ve vefatından Önceki kısımlarda bahsedilmişti. Amcası Ebu Nasr b. Müstazhir'den birkaç ay önce vefat etti. Kendisinden sonra Müs-tazhir'in oğullarından hayatta kalan olmamıştı. Bu senenin zilkade ayının yirmisekizinde salı günü vefat etti. [66]

Hicretin Beşyüzaltmışyedincî Senesi

Bu senenin ilk cumasında Mısır hükümdarı halife Adıd vefat etti. Selahaddin, Mısır'da ve oraya bağlı mıntıkalarda ikinci cuma günü Abbasiler adına hutbe okunmasını emretti. Bu, muazzam ve görülmeye değer bir gündü. Haber Melik Nureddin'e vardığında o, bu durumu halifeye İbn Ebi Asrun Şihabüddin Ebü'l-Meali aracılığıyla iletti. Bu müjde üzerine Bağdat şehri süslendi. Çarşılar kilitlendi. Çadırlar kuruldu. Müslümanlar buna çok sevindiler. Çünkü Mısır diyarında halife Muti el-Abbasî'nin zamanında hicri 359. seneden bu yana yani Fatimilerin Mısır'a sahip olduğu ve oraya galebe çaldıkları günden beri Abbasiler adına hutbe okutulmasına son verilmişti ki, bu da 208 senelik bir süreydi.

İbnu'l-Cevzî dedi ki: «Ben bu konuda bir kitap yazdım adını da en-Nasr Alâ Mısır koydum.» [67]

Ubeydîlerin Son Halifesi Adid'ın Vefatı

Lügatte Adid kelimesi kesici anlamına gelir. Nitekim bir hadiste «Harem'in ağaçları kesilmez» Duyurulmaktadır. Burada kesilmez anlamına gelen fiil (yudedü) fiilidir. Adid vefat edince Ubeydilerin Mısır'daki hakimiyetleri sona erdi. Adid'ın asıl adı Abdullah'tır. Künyesi Ebu Muhammed olup soy kütüğü şöyledir: Abdullah b. Yusuf el-Hafiz b. Müstansır b. Hakim b. Aziz b. Muiz b. Mansur el-Kahirî Ebü'l-Genaim b. Mehdi.

Adid, hicretin 546. senesinde doğdu. Yirmibir sene yaşadı. Yaşantısı kötüydü. Murdar bir Şii idi. İmkânı olsaydı bütün Ehl-i Sünneti öldürürdü. Selahaddin'in Mısır'da otoritesi kurulunca Nureddin'in fermanı üzerine Mısır'da Abbasiler adına hutbe okutmaya başladı. Çünkü halife, Melik Nureddin'e haber salarak vefatından önce onu kendi adına hutbe okutturmadığından dolayı kınamıştı. Müstencid de o zaman hasta idi. Vefat edince kendisinden sonra yerine oğlu geçti. Mısır'da hutbe onun adına okunmaya başladı. Sonra Adid hastalandı ve aşure gününde vefat etti. Melik Selahaddin cenazesine geldi. Taziyesinde hazır bulundu. Vefatı sebebiyle üzülüp ağladı. Çok hüzünlendiği belli oluyordu.

Hayatında emirlerine çok itaat ederdi. Adid cömert ve kerem sahibi bir kimseydi. Allah onu bağışlasın.

Vefat edince Selahaddin, saraydaki herşeye el koydu, Adid'in aile efradım oradan çıkarıp kendilerine tahsis ettiği bir konağa yerleştirdi. Onlara bolca harçlık, nafaka ve erzak verdi. Rahat bir yaşantıya kavuşturdu. Halife'nin vefatım onlara unutturmaya çalıştı. Selahaddin, Mısır'da Adid'in vefatından önce Abbasiler adına hutbe okutmaya başladığına pişman olmuştu. Keşke Adid'in vefatını bekleseydi. Ama bu, takdir edilmiş bir kaderdir. Katib İmad bu konuda şöyle bir şiir nazmetmiştir:

«Soysuz Adid öldü.

Artık bid'atçılar Mısır'da ağızlarını açamazlar.

Mısır Firavununun çağı sona erdi.

Artık Mısır'ın Yusuf u, işleri ele alacaktır.

Azgınların ateşi söndü.

Yanan şirk ateşleri küllendi.

Selahaddin'in işleri yoluna girdi.

Doğruluk cevherleri ipe dizildi.

Abbas oğullarının şiarları gerçek olarak ortaya çıktı.

Batıl ise gizlendi.

Tevhidin davetçisi beklemekteydi.

Şimdi şirk davetçilerinden öc alacaktır.

Sapıklık ehli kimseler, karanlıklara daldılar.

Ahmaklık ve körlüklerinden ötürü böyle oldu.

Cahiller, alimlerin minberi aydınlandığında,

Karanlıklara dalıp geri döndüler.

Müstedi sayesinde hakkın binası yükseldi.

Oysa daha önce yıkıktı.

Ezilen ve horlanan devlet, yeniden ortaya çıktı.

Çiğnenen din, şimdi muzaffer oldu.

İslâm'ın omuzu, mehabetli bir şekilde harekete geçti.

İslâm'ın ön dişleri göründü ve gülümsedi.

Hidayet yüzleri muştulanıp sevindiler.

Küfür ise pişmanlıktan ötürü ağzını yumruklasın.

Düşmanların harimi artık çiğnenecek

Zorbalar arasında paylaşılacak,

Konak ve saray sahiplerinin kâşaneleri yıkılacak,

Kemal hanesi onarılıp yükselecek,

Sakinleri sustuktan sonra konuşacak,

Dalalettekiler ise zilletten ötürü geberecek,

Burunları toprağa sürülecektir.»

Mısır'da ve bağlı yörelerde adına hutbe okutulmasından dolayı halife Müstedî'yi müjdelemek için Bağdat'ta söylenen şiirlerden biri de şudur:

«Ey mevlam (efendim)! Peşpeşe gelen fetihlerin sebebiyle seni kutlarım.

Süvarilerin dalışları hep senin içindir. Sana doğrudur.

Bu sayede Mısır'ı ele geçirdin. Orada şirke engel oldun.

Ümitsiz diller de artık hak dile getiriliyor.

İmamımızın adıyla Allah'a hamd olsun, Mısır tekrar ele geçti.

Bütün beldelere artık hakim oluyorsun sen.

Mısır, Yusuf a boyun eğmişse bunda tuhaf bir durum yoktur.

Yükseklerine doğru Mısır ziynetlenmektedir.

Bu Yusuf, Peygamber Yusuf a yaradılış huy ve iffet bakımından benzemektedir.

Rahmandan gelen şeylerin hepsi, yeryüzünde peşpeşe gelmektedirler.

Sen Haşimilere yapılan sövgüleri ortadan kaldırdın.

Bu utanç ancak senin kılıcın sayesinde giderilebilirdi.»

Ebu Şâme de bu şiiri er-Ravzateyn adlı eserinde nakletmiş, ancak onun naklettiği, bundan daha uzundur. Onun anlattığına göre vezir Ebü'l-Gezail Hüseyin b. Muhammed b. Berekât bunu gördüğü bir rüyadan sonra vefatından önce halifeye okumuştur. İkinci Yusuf, halife Müstencid'i kasdetmiştir. İbn Cevzî de böyle demiş ve «Bu şiir Müsten-cid'in sağlığında okunmuştu» demiştir. Müstencid'in adına değil de ancak onun oğlu Müstedî adına Mısır'da hutbe okundu. Bu haber Melik Nasır Selahaddin Yusuf b. Eyyub adına Bağdat'a ulaştırıldı. Halife de Melik Nureddin'e, Mısır'da kendisi adına hutbe okunduğu müjdesini vermiş olmasından dolayı büyük armağanlar gönderdi. Aynı şekilde Mısır diyarının meliki Selahaddin'e büyük armağanlar göndermişti. Armağanlarla birlikte bayraklar ve bizzat halife tarafından hazırlanmış nişanlı sancak da vardı. Bu siyah bayraklar, Şam ve Mısır'daki camilere dağıtıldı.

İbn Ebi Tay, kitabında şöyle demiştir: «Selahaddin, memleket işlerini yoluna koymaktan, hutbeyi okutmaktan ve taziye meclisini kurmaktan boşalınca iki saraydaki eşyalara el attı. Oralarda birçok eşya, alet, elbise, mefruşat ve kıymetli şeyler gördü. Bu eşyalar arasında 700 kıymetli cevher parçası, uzunluğu bir karıştan fazla, kalınlığı da başparmak kadar olan zümrütten bir sap, yakuttan bir ip, kıymetli taştan bir ibrik, kulunç ağrılarına yarayan bir tabla vardı. Bu tabla kuluncun-da şiddetli romatizma ve benzeri ağrılar bulunan bir kimsenin sırtına vurulduğunda makadından hastalık yeli çıkıp giderdi. Bu kişi artık bir daha kulunç ağrısına yakalanmazdı. Anlatıldığına göre Kürt emirlerinden biri bu tablayı eline almış, neye yaradığını bilememiş, sırtına vurunca yellenmişti. Bunun üzerine tablayı elinden düşürmüş, tabla kırılmış ve artık işe yaramaz olmuştu.

Zümrüt sapa gelince, Selehaddin bunu üç parçaya böldü. Büyük parçasını kadınlarına taksim etti. Diğer parçaları da emirlere dağıttı. Emirlerine dağıttığı şeyler arasında Belhoş[68] taşları, yakut, altın, gümüş, ev eşyası ve emtialığı da vardı. Artanları da sattı. Tüccarların önde gelenlerini huzruna çağırtıp bu fazla mallan onlara sattı. Artan eşya ve emtianın satışı yaklaşık on sene kadar sürdü. Bu eşyalardan bazı kıymetli armağanlar Bağdat'ta bulunan halifeye ve ayrıca Melik Nureddin'e de gönderdi. Kendi şahsına bir şey ayırmadı. Aksine payına düşenleri çevresindeki emir ve komutanlara dağıttı. Nureddin'e gönderdiği hediyeler arasında biri otuzbir miskal, diğeri onsekiz miskal, üçüncüsü de on miskal ağırlığında olan üç belhoş taşı vardı. Rivayete göre Melik Nureddin'e gönderdiği hediyeler arasında bir çok inci parçalan, 60.000 dinar, misli duyulmamış ıtır, ve büyük bir fil ile de merkep vardı. Merkep hediyelerle birlikte halifeye de gönderilmişti.» İbn Ebi Tay dedi ki: «Ele geçirilen ganimetler arasında benzeri İslâm ülkesinde görülmemiş kütüphane de vardı ki, bu kütüphanede 2.000 cilt eser vardı. Bundan daha acaibi, bu kütüphanede Taberî Tarihi'nden 1.200 nüshanın mevcut oluşuydu.»

Kâtib İmad şöyle demiştir: «Kütüphanede yaklaşık 120.000 cilt eser vardı.»

İbnül-Esir dedi ki: «Bu kütüphanede orjinal el yazması 100.000 cilt kitap vardı ki, bunlan Kadı Fadıl teslim almıştı. Bunlardan seçip beğendiklerini kendine ayırmıştı. Selahaddin, şimalde bulunan sarayı emirlere taksim etmiş, onları oraya yerleştirmişti. Babası Necmeddin Ey-yub'u da Haliç'teki büyük bir saraya yerleştirmişti ki bu saraya Lü'lüe sarayı deniyordu. İçinde Kâfuri bostanı bulunuyordu.

Emirlerin çoğunu da Fatımîlere ait evlere yerleştirdi. Buralarda karşılaşılan Türklerin önde gelenlerinin elbiselerini üzerlerinden çekip çıkanyorlar, evlerini de yağmalıyorlardı. Neticede Türkler ülkenin çeşitli yerlerine dağılıp perişan hale gelmişlerdi.»

Fatımîler 280 küsur sene hüküm sürdüler. Neticede hakimiyetleri yıkıldı ve bu dünyada hiç hüküm sürmemiş gibi oldular. Yerlerinde yeller esti. «Sanki orada hiç yaşamamışlardı.» (Hûd, 95).

Fatımîlerin ilk hükümdan Mehdi'dir. Bu, Silmiyeli bir demirciydi. Asıl adı Ubeyd olup Yahudi idi. Mağrip ülkesine girdi ve orada Ubeydul-lah adını takındı. Alevî ve Fatımî bir şerif olduğunu iddia etti. Kendisinin de Mehdi olduğunu söyledi. Bu hadise, hicretin 400. senesinden sonra olmuştur ki, birçok alim ve tarih bilgini böyle demişlerdir. Biz bu hususu önceki kısımlarda teferruatıyla anlatmıştık. Kısaca demek istediğimiz şudur ki:

Bu yalancı ve iddiacı Mehdi'nin uydurması ve iftirası, Mağrip ve Mısır taraflarında revaç buldu. Bazı cahiller onu desteklediler. Böylece devlet ve hakimiyet sahibi oldu. Sonra kendine nisbet ettirerek Mehdiye adım verdiği bir şehir kurma imkânını buldu ve neticede emrine itaat edilen bir hükümdar oldu. Rafıziliğini ilan etti, ama halis ve katıksız küfrü kalbinde sakladı. Kendisinden sonra yerine oğlu Kaim Muham-med, Muhammed'den sonra diğer oğlu Mansur İsmail, İsmail'den sonra diğer oğlu Muiz Muid tahta geçti. Muiz Muid, Fatımîlerden Mısır'a giren ilk hükümdar olmuştur. Kahire tü'1-Muiziy e ve Kasran onun adına inşa edilmiştir. Muiz'den sonra oğlu Aziz Nizar tahta geçti, ondan sonra oğlu Hakim Mansur, ondan sonra oğlu Tahir Ali, ondan sonra oğlu Müs-tansır Muid, ondan sonra oğlu Müstali Ahmed, ondan sonra oğlu Amir Mansur, ondan sonra amcasının oğlu Hafız Abdülmecid, ondan sonra oğlu Zafir İsmail, ondan sonra Faiz İsa, ondan sonra amcasının oğlu Adid Abdullah, tahta geçti ki, Adid Abdullah, Fatimilerin son hükümdarıdır. Toplam olarak ondört Fatımî hükümdarı hüküm sürmüştür ve bütün Fatımîlerin hakimiyeti 200 küsur sene sürmüştür. Emevilerin hükümdarlarının sayısı da ondörttür. Ama onların hakimiyet süresi sadece seksen küsur senedir. Abbas oğullarının Bağdat'taki hakimiyetlerinin hicri 656. senede yıkılışından bahsederken bunların adları ile onların adlarını recez bahrine uygun olarak nazmettim.

Fatımî halifeleri en zengin, en zorba, en zalim, en kötü idareli, en murdar niyetli halifelerdi. Onların hakimiyetleri zamanında bid'atler ve çirkinlikler ortaya çıkmış, fesatçılar çoğalmış, yanlarında salih, alim ve abidler azalmıştı. O zamanlarda Şam diyarında Hristiyanlık ve Dür-zilik ile Haşşaşilik çoğalmıştı. Haçlılar da Şam sahillerinin tamamına hakim olmuşlar, nihayet Kudüs, Nablus, Aclun, Gur, Gazze, Askalan, Kerekü'ş-Şevik, Taberiye, Banyas, Sur, Akkâ, Sayda, Beyrut, Sıfd, Trablus, Antakya ve bu yörelere bağlı tüm beldeleri Ayaş ve Sis mıntıkalarını ele geçirmişlerdi. Amid, Urfa, Re'sül-Ayn ve birçok beldeleri istila etmişler, sayılarını ancak Cenâb-ı Allah'ın bildiği miktarda Müslümanları öldürmüşler, sayısız Müslüman kadın ve çocukları esir almışlardı. Oysa bütün bu beldeleri sahabiler fethetmişler ve İslâm diyarı haline getirmişlerdi. Müslümanların haddi ve evsafı bilinmeyecek derecede çok ve kıymetli mallarını gasbettiler. Neredeyse Dımaşk'ı da istila edeceklerdi. Ama Cenâb-ı Allah orayı korudu. Devletleri yıkılıp hakimiyetleri sona erdiğinde Aziz ve Celil olan yüce Allah bütün bu beldeleri kendi kerem, rahmet, cömertlik, güç ve kuvveti ile tekrar Müslümanlara iade etti. Arkale adıyla meşhur şair bu hususta şöyle bir şiir okumuştur: «Ali ailesinden sonra hakimiyet, Sadi ailesinden olan hükümdarlarla parladı. Şark mıntıkası, millet için garp mıntıkasını kıskanır oldu. Mısır, Bağdat'a karşı yükselip parladı. Orayı azim ve akıllılıkla, Kılıçların ciğerlere vurulması ile, Ele geçirmiş değildirler. Mısır'daki hatib ve üstad, Firavun ve Aziz gibi değildir.»

Ebu Şâme dedi ki:

«Yukarıdaki şiirde geçen üstad kelimesi ile Kâfur el-İhşidî, Ali ailesiyle de Fatımîler kastedilmiştir. Gerçi Fatımîler, Ali ailesinden değildirler, ama kendileri böyle bir iddiada bulunuyorlardı. Aslında onlar Ubeyd'e mensuptular. Ubeyd'in asıl adı ise Said olup Yahudi bir demirciydi ki Silmiyeli idi.»

Böyle dedikten sonra Ebu Şame, Fatımîler hakkında imamların söyledikleri sözleri ve onların mezheplerine yöneltilen eleştirileri nak-letmiştir. er-Ravzateyn adlı eserde de bu konuyu ele alırken Fatımîlerin çirkinliklerini, bazı zamanlarda onların açıkça işledikleri küfür fiillerini anlatmıştır ki, onların biyografilerini anlatırken de önceki sayfalarda bazı örnekler sunmuştuk.

Ebu Şâme dedi ki: «Ben bu konuda müstakil bir kitap yazdım. Adını da; Ubeydilerin işledikleri küfür fiilleri, hileler, tuzaklar ve söyledikleri yalanların keşf edilişi koydum.»

Alimler de bu konuda birçok eserler tasnif etmişlerdir. Onların bu yaptıklarına reddiye olarak bir çok kitaplar yazılmıştır. Mesela Kadı Ebu Bekir el-Bakillanî de bu konuda Keşfü'l-Esrar ve Hetkü'l-Estar diye bir eser yazmıştır.

Eyyubilerin, Mısır'da yaptıklarını meth eden şairlerden biri şöyle demiştir:

«Ubeyd oğullarının Mısır'daki küfür devletlerini yıktığınız,

Bu mutlaka faziletin ta kendisidir,

Onlar zındık, Şiî, Batınî ve Mecusî idiler.

Onların, salihler arasında asılları yoktur.

Kafirliği içlerinde gizlerler, ama Şiî olduklarını söylerlerdi.

Ki cahillik ve düşmanlıklarını gizlesinler.

Oysa cahillik onların tamamını istila etmişti.»

Bu senede Melik Selahaddin, Mısırlılar üzerindeki ağır vergileri kaldırdı. Buna dair ferman, safer ayının üçünde cuma günü namazdan sonra şahitler huzurunda okundu.

Bu senede Selahaddin'le Melik Nureddin arasında düşmanlık meydana geldi. Şöyle ki: Melik Nureddin bu senede sahildeki Haçlı beldelerine gaza yaptı. Onlara şiddetli darbeler vurdu. Haçlıları kendinden intikam almaya dair düşmanca duygulara sahip kıldı. Sonra da Kerek'i muhasara etmeye niyetlendi. Selahaddin'e mektup yazarak Mısır askerleriyle birlikte Kerek'e gelmesini ve kendisiyle buluşmasını istedi ki, orada kuvvetlerini birleştirsinler, Müslümanlara yararlı işler yapsınlar. Selahaddin, bundan şüphelendi. Bunu yaptığı, yani Kerek'e gittiği taktirde Mısır'daki hakimiyetinin yıkılmasından korktu, ama buna rağmen askerleriyle birlikte yola koyuldu ki, emre itaat etmiş olsun. Birkaç gün gittikten sonra binek azlığını bahane ederek geri döndü. Mısır'dan uzaklaştığı takdirde işlerin bozulmasından korktu, Melik Nu-reddin'e haber salarak özür diledi. Melik Nureddin de ondan şüphelendi. Ona şiddetle gazaplandı. Mısır'a girip orayı Selahaddin'in elinden alıp oraya başkasını tayin etmeyi kararlaştırdı. Bu haber Selahaddin'e ulaşınca Selahaddin sıkıntıya düştü. Durumu emirlerin ve önde gelen büyüklerin huzurunda anlattı. Kardeşinin oğlu Takiyyüddin Ömer ileri atılıp «Nureddin üzerimize gelecek olursa vallahi onunla savaşırız» dedi. Selahaddin'in babası Necmeddin Eyyub ona sövdü ve onu susturdu. Sonra da oğlu Selahaddin'e şöyle dedi:

«Sana diyeceklerimi dinle! Vallahi burada benden ve dayın Şeha-beddin el-Harimî'den sana daha çok acıyan ve seni düşünen başka bir kimse yoktur. Nureddin'in buraya geldiğini görecek olursak mutlaka koşup huzurunda yer öperiz. Diğer komutan ve askerler de böyle yaparlar. Seni bir seyisle boynuna bir ip bağlayarak kendisine göndermem için bana mektup yazacak olursa, mutlaka emrini yerine getiririm.» Bu konuşmayı yaptıktan sonra Necmeddin Eyyub oradakilerin meclisi ter-kedip gitmelerini emretti. Oğlu Selahaddin'le başbaşa kaldığında ona şöyle dedi:

«Senin hiç akim yok mu? Bu tür sözleri bu gibi adamların yanında söylüyorsun. Ömer de az önce söylediği sözleri sarfettiğinde sen onayladın. Bu durumda Nureddin'in tek düşüncesi buraya gelip seninle savaşmak, diyarımızı ve evlerimizi yıkmak olacaktır. Askerlerin tamamı Nu-reddin'i görecek olurlarsa hepsi onun yanına giderler. Hiçbiri senin yanında kalmaz. Ama sen Nureddin'e mektup yaz. Ondan merhamet dile, ona karşı boyun eğ ve de ki: Sultanımızın, efendimizin buraya benimle savsamaya gelmeye ne ihtiyacı var. Sen bana seyis gönder. Boynuma ip bağlasın, huzuruna geleyim.»

Nureddin, Selahaddin'in böyle dediğini duyunca ona karşı kalbi yumuşadı, üzerine gitmekten vazgeçti. Başka işlerle uğraştı. Allah'ın emri, takdir edilmiş bir kaderdir.

Nureddin'in memleketinin sınırları genişlediği için bu senede he-vadi güvercinleri (posta) edindi. Çünkü Nube sınırından Hemedan sınırına kadar olan mıntıkalara sahip olmuştu. Arada sadece haçlı beldeleri vardı. Bütün bu yöreler onun hakimiyeti altında idi. Hakimiyeti altında olmayan yerlerin reisleri ve melikleri ise onunla sulh içindeydiler. Bu sebeple her kalede haberleri ve mektupları en kısa sürede hedefe ulaştıracak güvercinler bulundurdu. Kadı Fadıl "Güvercinler hükümdarların melekleridir» derken ne güzel demiş. Katip İmad da bu konuda uzun uzadıya sözler sarfetmiş, hayret verici, coşturucu ve garip ifadeler kullanmıştır. [69]

Hicretin Beşyüzaltmışyedinci Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler

Abdullah B. Ahmed

Abdullah b. Ahmed b. Ahmed b. Ahmed Ebu Muhammed b. Haşşab. Kur'an okudu, hadis dinledi, nahiv ilmiyle meşgul oldu. Nihayet bu konuda kendi zamanının insanlarının önderi oldu. Abdülkahir eî-Cürcanî'nin el-Cümel adlı eserini şerh etti. Salih, takva sahibi bir kimseydi. Nahivciler arasında eşine ender rastlanan bir alimdi. Bu senenin şaban ayında vefat etti. İmam Ahmed b. Hanbel'in mezarına yakın bir yere defnedildi. Vefatından sonra adamın biri onu rüyasında görmüş ve ona «Allah sana nasıl muamele etti?» diye sormuş, o da şu cevabı vermişti:

«Allah, beni bağışladı ve beni Cennet'e koydu. Yalnız benden ve ilimleriyle amel etmeyip sadece söz söyleyen bir grup alimden yüz çevirdi.»

İbn Hallikan dedi ki: «Abdullah b. Ahmed yemesinde ve içmesinde tekellüfden uzak dururdu. Doğanla ve batanla ilgilenmezdi.» [70]

Muhammed B. Muhammed B. Muhammed

Künyesi Ebü'l-Muzaffer ed-Devî'dir. Gazzalî'nin öğrencisi Muhammed b. Yahya'dan fikıh dersleri aldı. Bağdat'ta münazaralar yaptı. Vaaz verdi. Eş'arî mezhebine mensuptu. Hanbelîleri eleştirirdi. Bu senenin ramazan ayında vefat etti. [71]

Nasır B.Cevnî

Sofi idi. Hadis derlemek amacıyla yaya olarak çeşitli beldelere giderdi. Bu senede Bağdat'ta vefat etti.

Ebu Şâme dedi ki: Bu senede vefat eden meşhur şahsiyetler arasında Nasrullah Ebü'l-Futuh da bulunmaktadır. [72]

Nasrullah B. Abdullah Ebü'l-Futuh

İskenderiyelidir. Ibn Kalakis adıyla meşhur olmuştur. Ayzap'ta yaşamış olup şairdir. Bu senede kırkbeş yaşındayken vefat etmiştir. [73]

Şeyh Ebubekir

Asıl adı Yahya b. Sadun el-Kurtubî'dir. Musul'a yerleşmiştir. Kurrâ ve nahivci idi.

Ebu Şâme dedi ki: «Bu senede Selahaddin'in oğulları Aziz ve Zahir doğdular. Mansur ve Muhamed b. Takiyyüddin Ömer de bu senede doğdular.» [74]

Hicretin Beşyüzaltmışsekizinci Senesi

Bu senede Melik Nureddin, Muvaffak Halid b. Kayseranî'yi elçi olarak Selahaddin'e gönderdi ki Selahaddin, Mısır diyarının gelir ve gider hesaplarını çıkarsın. Çünkü Nureddin, Selahaddin'in kendisine halife Adid'in hazinelerinden alıp gönderdiği hediyeleri az bulmuştu. Amacı, yıllık olarak Mısır diyarından sürekli alınacak bir haraç koymaktı.

Bu senede Selahaddin, Kerek ve Şevik'i muhasara etti. Buraların ahalisini sıkıştırdı. Buralara bağlı birçok yerleri tahrip etti ama bu senede buraları ele geçiremedi.

Bu senede Haçlılar ekinleri tahrip etmek için Şam'da toplandılar. Samsekin'e kadar ulaştılar. Orada karşılarına Nureddin çıktı. Onlar da Gur'a, sonra Sevad'a, sonra da Şelaleye kaçtılar. Nureddin peşlerinden Taberiye'ye kadar bir müfreze gönderdi. Bu müfreze oraları altüst etti. Bazılarını öldürüp bazılarını esir aldı. Ganimet elde ederek salimen geri döndü. Haçlılar da kayıp ve ziyan içinde geri döndüler.

Bu senede Sultan Selahaddin, kardeşi Şemsü'd-Devle Nurşah'ı No-be ülkesine gönderdi. Orayı fethettirdi. Şemsü'd-Devle Nurşah Nobe kalesini istila etti. Buranın İbrim denilen bir kalesi vardı. Şemsu'd-Dev-le Nurşah buraların az gelirli ve alman haracın masraflarını karşılamayacak derecede bakıma muhtaç bir belde olduğunu görünce, İbrim kalesinde ibrahim admda Kürt bir komutam halef bıraktı. Boşta gezer bazı kürtleri de onun yanma verdi. Oradaki kürtlerin mallan çoğaldı. Durumları düzeldi. Etrafa baskınlar yapmaya ve ganimetler elde etmeye başladılar. Bu senede Selahaddin'in babası Necmeddin Eyyub b. Şadı atından düşüp vefat etti. Meşhur şahsiyetlerin vefatından bahsederken bu zatın biyografisini anlatacağız.

Bu senede Melik Nureddin, Selçuklu hükümdarı İzzeddin Kılıçarslan Mes'ud b. Kılıçarslan b. Süleyman'ın ülkesine gitti. Oradaki eksiklikleri giderdi. Harap olmuş yerleri onardı. Sonra yoluna devam edip ilerledi. Maraş ve Besni'yi fethetti. Buralarda güzel işler yaptı.

Kâtip İmad dedi ki: «Bu senede fakih, büyük İmam Kutbeddin en-Nisaburî, Melik Nureddin'in yanma geldi. Bu, zamanının emsalsiz faki-hi idi. Nureddin onun gelişine sevindi ve onu Halep'te Babü'I-Irak medresesine yerleştirdi. Sonra onu Dımaşk'a getirdi. Kutbeddin en-Nisaburî, Şeyh Nasr el-Makdisî adıyla bilinen Garbiye Camii'nin zayi-vesinde ders vermeye başladı. Sonra Haruk medresesine geçti. Sonra Melik Nureddin, Şafiîler için büyük bir medrese yaptırmaya başladı. Ancak bundan önce ecel onu yakaladı.»

Ebu Şame dedi ki: «Nureddin'in yaptırmağa başladığı medrese, Adiliye tülke bire adlı medresedir ki bundan sonra adil hükümdar Ebu Bekir b. Eyyub orayı yaşattı.»

Bu senede Şihabeddin b. Ebu Asrun Bağdat'tan döndü. Mısır diyarında Abbasiler adına hutbe okunmasına dair görevi yerine getirmişti. Beraberinde de hilafet fermanı vardı ki bu ferman, Derb-i Harun ile Sa-rifeyn'in, Nureddin'e ikta olarak verildiğini beyan ediyordu. Buralar daha önceleri Nureddin'in babası İmadüddin Zengi'ye aitti. Nureddin, Bağdat'ta Dicle kıyısında bir medrese yaptırmak ve Derb-i Harun ile Sa-rifeyn'i buralara vakfetmek istedi. Ancak bu isteğini yerine getirmesine kader engel oldu.

Bu senede Harezm taraflarında Sultanşah ile düşmanları arasında birçok savaş cereyan etti. İbnü'1-Esir ile İbnu's-Saî bu savaşları detaylı olarak anlatmışlardır. - -

Bu senede Ermeni hükümdarı Melih b. Leon, Rum askerlerini hezimete uğrattı. Onlardan çok ganimetler elde etti. Melik Nureddin'e çok miktarda mal ve para ile Rum askerlerinin büyüklerinden otuz kadar kişinin başım gönderdi. Nureddin de bunları halife Müstedi'ye gönderdi.

Bu senede Selahaddin, Takiyyüddin Ömer b. Şahinşah'ın kölesi Karakuş komutasında bir müfrezeyi İfrikiye ülkesine gönderdi. Bu müfreze İfrikiye'nin birçok yerlerini ele geçirdi. Ele geçirdiği yerler arasında Trablusgarp ile başka birçok şehir daha vardı.q[75]

Hicretin Beşyüzaltmışsekizinci Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler

Türk Atabeği İldeniz

Azerbaycan ve diğer bazı beldelerin valisi idi. Kemal es-Semire-mi'nin kölesi olup Sultan Mahmud'un vezirliğini yapmıştır. Sonra mertebesi yükseldi. Azerbaycan, Cebel ve diğer beldelere sahip oldu. Adaletli, insanı, yürekli, halka iyi muamele eden bir kimseydi. Bu senede He-medan şehrinde vefat etti. [76]

Emir Necmeddin Ebu'ş-Şükr Eyyub B. Sadi

Emir Necmeddin Ebü'ş-Şükür Eyyup b. Sadi b. Mervan. Bazıları bu silsileye Yakub adını da eklemişlerdir. Ama cumhur-u ulemaya göre Sadî'den sonra bunların nesebine eklenecek başka bir isim yoktur. Bundan daha garibi şudur ki, bazıları bunların son Emevi halifesi Mervan b. Muhammed sülalesinden olduklarım iddia etmişlerdir ki, bu doğru değildir. Bu iddianın kendisine nisbet edildiği kişi Ebül-Fida İsmail b. Tuğtekin b. Eyyub b. Sadi'dir ki bu, İbn Seyfü'l-îslam adıyla tanınır. Babasından sonra Yemen'e hükümdar olmuş, kendini büyük bir kişi olarak görmüş, halifelik iddiasında bulunmuş, İmam el-Hadi Bi-Nurillah lakabını takınmıştı. Kendisi de bu huusta şöyle bir şiir yazmıştı:

«Ben, halife Hadi'yim.

Zorbaların boyunlarına rahvan atlarla basanım. Bağdat'ın dört bir yanını kat etmem gerekiyor. Güneşin dolular üzerine yayılışı gibi oraya yayacağım. Beyraklarımı Bağdat'ın yükseklerine dikeceğim. Dedemin orada kurduğu şeyleri canlandıracağım. Orada her minber üzerinde adıma hutbe okunacak. Alçak ve yüksek her yerde Allah'ın emrini yücelteceğim.»

Ebü'1-Fida İsmail b. Tuğtekin'in bu iddiası doğru olmayıp asılsızdır, mutemed değildir. Dayanağı da yoktur. Kısaca demek istediğimiz şudur ki: Emir Necmeddin, kardeşi Esedüddin Şirkuh'tan daha yaşlıydı. Musul diyarında doğdu. Emir Necmeddin, şecaatli ve yürekli bir kimseydi. Muhammed b. Melikşah'm huzurunda bulundu. Muhammed b. Melikşah onda şehamet, güvenilirlik ve atılganlık gördü. Onu Tikrit kalesine tayin etti. O da orada adaletle hükmetti. İnsanların en cömerdi ve alicenabı idi. Sonra Melik Mes'ud, Tikrit kalesini Irak şahnesi Mücahidüddin Nehruz'a ikta olarak verdi. O da orada hüküm sürmeye devam etti. Zamanın birinde Karaca es-Sakî'nin karşısında hezimete uğrayıp dönmekte olan İmadüddin Zengi onun yanma uğradı. Emir Necmeddin onu Tikrit kalesinde barındırdı. Kusursuz bir şekilde hizmet etti. Yaralarını tedavi etti. Emir Necmeddin de onun yanında onbeş gün müddetle ikamet etti. Sonra kendi beldesi Musul'a gitti.

Necmeddin Eyyub, daha sonra Hristiyan bir adamı cezalandırıp işkence edince Hristiyan onu öldürdü. Bir rivayette anlatıldığına göre onu kardeşi Esedüddin Şirkuh öldürmüştü ki bu, İbn Hallikan'm anlattığına ters düşmektedir. Çünkü İbn Hallikan şöyle demiştir:

«Hizmetçi cariyelerden biri geri döndü ve kale kapısındaki komutanın kendisine saldırdığını söyledi. Esedüddin de dışarı çıkarak komutana bir mızrak darbesi vurarak onu öldürdü. Bunun üzerine kardeşi Necmeddin de onu hapsedip Mücahidüddin Nehruz'a durumu bildiren bir mektup yazdı. Mücahidüddin Nehruz da ona şu cevabi mektubu gönderdi:

«Babanıza hizmet borçluyum, -çünkü babaları onu kendi oğlu Necmeddin Eyyub'tan önce .bu kalede naib olarak görevlendirmişti- Bunun için size kötü muamele etmek istemiyorum. Ancak kalemden çıkıp gidin.»

Nehruz kişini de kalesinden çıkarıp kovdu.

Kaleden çıktıkları gece Necmeddin Eyyub'un Melik Nasır Selahaddin Yusuf adındaki oğlu doğdu. «Beldemi ve vatanımı kaybettiğim bir gecede doğan bu çocuğum uğursuzdur» deyince yanındakilerden biri kendisine şu cevabı verdi: «Görüyoruz ki bu çocuğu uğursuz sayıyorsun ne biliyorsun belki de bu anlı şanlı bir hükümdar olacaktır?» Gerçekten de o adamın dediği çıktı.

Necmeddin Eyyub ile Esedüddin, Nureddin'in babası İmadüddin Zengi'nin hizmetinde bulundular. Sonra her ikisi onun yanında mertebe sahibi olup makam ve itibarları yükseldi. Nureddin, Necmeddin Ey-yub'u Baalbek valiliğine atadı. Esedüddin de onun büyük komutanlarından biri oldu. Necmeddin Eyyub, Baalbek şehrini teslim aldıktan sonra orada uzun bir süre kaldı. Orada oğullarının çoğu doğdu. Sonra da -önceki sayfalarda anlattığımız gibi- Mısır diyarına girdi ve bu senenin, yani hicri 568. senenin zilhicce ayında atından düştü ve sekiz gün sonra yani zilhicce ayının yirmiyedinci gününde vefat etti. O esnada oğlu Selahaddin uzakta, Kerek şehrini muhasara etmekle meşguldü. Babasının Ölüm haberini duyunca, uzakta olmasından dolayı cenaze merasimine katılamayacağına üzüldü. Babasının ölümüne yanıp tutuştuğuna, hü-zünlendiğine dair şu şiiri okudu:

«Yokluğumda ölüm pençesi onu yakalıyor. Orada hazır olsaydım ne yapabilirdim? Sanki?»

Necmeddin Eyyub, çokça namaz kılan, sadaka veren, cömert, övgüye layık, âlicenab bir kimseydi.

İbn Hallikan dedi ki: «Mısır diyarında onun bir hankâhı, bir mescidi, Kahire'nin Babü'n-Nasır dışında bir de kanalı vardı. Burasını hicretin 566. senesinde vakfetmişti.»

Ben derim ki: Necmeddin Eyyub'un Dımaşk'ta da Necmiye adıyla bilinen bir hankâhı vardı. Oğlu Selahaddin Kerek'e gitmek üzere Mısır diyarından ayrıldığında onu naib olarak tayin etmiş, hazinelerin başına geçirmişti. O, insanların en cömertlerindendi. İmad ve diğer bazı şairler onu övmüşler, vefatı sebebiyle de onun için birçok mersiyeler yazmışlardı. er-Ravzateyn adlı eserde Şeyh Ebu Şâme bunları detaylı olarak nak-letmiştir. Vefat ettikten sonra Necmeddin Eyyub, hükümet sarayında kardeşi Esedüddin'in yanına defnedildi.Sonra ikisinin naaşı hicretin 580. senesinde Medine'ye nakledildi. Her ikisi de Musul'u Cemal Ağdin adındaki vezirin türbesine defnedildiler. Çünkü bu vezir sağlığında Ksedüddin Şirkuh ile kardeş olmuştu. Bu türbe ile Peygamber Mescidi arasında sadece onyedi zira'lık bir mesafe vardır. Her iki kardeş de bu türbeye defnedildiler.

Kbu Şâme dedi ki: «Bu senede Rafizilerin ve nahivcilerin meliki vefat etti.» [77]

[1] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/

[2] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/434-436.

[3] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/436-437.

[4] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/437.

[5] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/437-438.

[6] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/439.

[7] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/439.

[8] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/440.

[9] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/440.

[10] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/440.

[11] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/440-441.

[12] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/441.

[13] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/441.

[14] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/441.

[15] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/442-443.

[16] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/444.

[17] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/444.

[18] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/444.

[19] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/445.

[20] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/445.

[21] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/446.

[22] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/446-447.

[23] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/447.

[24] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/447-448.

[25] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/448-449.

[26] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/449.

[27] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/449-450.

[28] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/451.

[29] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/452.

[30] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/452.

[31] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/452-453.

[32] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/453.

[33] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/453.

[34] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/453-454.

[35] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/454-455.

[36] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/455.

[37] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/455.

[38] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/456.

[39] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/456-457.

[40] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/457-458.

[41] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/458.

[42] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/458.

[43] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/458.

[44] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/458-459.

[45] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/459.

[46] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/459.

[47] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/459.

[48] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/460.

[49] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/460.

[50] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/460-463.

[51] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/463-464.

[52] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/464.

[53] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/464-465.

[54] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/465-466.

[55] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/466-467.

[56] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/467.

[57] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/467.

[58] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/468.

[59] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/468.

[60] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/468-470.

[61] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/470.

[62] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/470-471.

[63] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/471-473.

[64] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/473.

[65] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/473.

[66] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/474.

[67] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/474.

[68] Belhoş: Bir nevi cevher ki, bir Türk ili olan Belahşan'da bulunur.

[69] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/474-481.

[70] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/480.

[71] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/481.

[72] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/481-482.

[73] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/482.

[74] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/482.

[75] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/482-483.

[76] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/483-484.

[77] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/484-486.