8.Bölüm

Şeyh Şerefüddin Muhamnıed b. Ebi'1-Fadl el-Mirrisî. Faziletli, muhakkik, araştırmacı, işini sağlam yapan, çokça hac eden, ekâbir nezdin-de itibarlı olan bir kimseydi. Çok kitap edinmişti. En fazla Hicaz'da ikamet ederdi. Oraya vardığında Hicaz'ın önde gelen kişileri ve reisleri kendisine saygı gösterirlerdi. Orta yollu bir hayat sürerdi. Bu sene rebiyülevvel ayının ortasında Ariş ile Darum arasındaki Za'ka mıntıkasında vefat etti. Yüce Allah kendisine rahmet etsin. [1]

Şair Emir Seyfeddîn

Asıl adı Ali b. Ömer b. Kızıl olup Dımaşk'ta yaşamıştır. Divan sahibi, meşhur şairlerdendir. Vefatından sonra adamın biri onu rüyasında görmüş, ona durumunu sormuş, o da cevaben şu şiiri okumuştu:

«Beni mezar çukuruna ve darlığına naklettiler.

Günahlarımın beni tökezletmesinden korkuyordum.

Şefkatli ve merhametli Rahman ve O'nun nimetleriyle karşılaştım.

Beni korktuğum şeylerden korudu ve bana rahmet suyunu içirdi.

Ölüm anında Allah'ın kendisim affedeceğine güzelce inanıp hüsnü zan sahibi olan kimse için,

Tabii ki af daha uygun ve lâyıktır.» [2]

Bişare B. Abdullah

Ermeni asıllıdır. Asıl adı Bedreddin'dir. Katiplik yapmıştır. Şebe-lü'd-Devle el-Muazzemî'nin azatlısıdır.

Kindî'den ve diğerlerinden hadis dinledi. Güzel yazx yazardı. Efendisi onu kendi vakıflarının nazın olarak görevlendirdi. Bu görev kendisinden sonra zürriyetinin eline geçti. Onlar, günümüze kadar Şebeliye vakıflarının nazırlığını yapmaktadırlar. Bişare b. Abdullah, bu sene ramazan ayının ortasında vefat etti. [3]

Kadı Tâceddîn

Ebu Abdillah Muhammed b. Kadükudat Cemaleddin el-Mısrî. Babasına naiblik yaptı ve Şamiye medresesinde ders verdi. Şiir yazardı. Şiirlerinden biri şudur:

«Ağzımı onun ağzına dayayıp peçe yaptım.

Bunu bilerek yaptığımda, onun ön dişlerinin arasından içki damlacıkları süzüldüğünü gördüm.

Dönüp bana yalan söyleyerek şöyle dedi: Sen fıkıhta imamsın, benim tükürüğüm dahi içkidir. Sana göre ise içki haramdır.» [4]

Melik Nasır

Melik Nasır Davud b. Muazzam İsa b. Adil. Babasından sonra Dı-maşk'a hakim oldu. Daha sonra burası amcası Eşref tarafından onun elinden alındı. Bundan sonra kendisi sadece Kerek ve Nablus'a sahip oldu. Sonra durumlar onu değiştirdi. Başından çok uzun maceralar geçti. Nihayet elinde hiçbir yer ve mahal kalmadı. 100.000 dinara yakın bir emaneti halife Müstansır'm yanına bıraktı. Halife Müstansır daha sonra bu emaneti inkâr etti ve ona geri vermedi. Melik Nasır Davud; fesahat sahibi, güzel şiir yazan, birçok faziletleri şahsında taşıyan bir kimseydi. Fahr-i Razî'nin öğrencisi Şems Hüsrevşahî'den kelam ilmini öğrendi. Felsefeyi de iyi bilirdi. Şayet doğru ise akidesinin bozukluğuna delalet eden bazı şeyler kendisinden nakledilmiştir. Doğrusunu Allah bilir. Anlatıldığına göre Müstansıriye medresesinde hicretin 632. senesinde verilen ilk derste kendisi de hazır bulunmuştur. Şairler Müstan-sır'ı birçok kasidelerle methetmişlerdi. Şairin biri bir kasidesinde şöyle demişti:

«Eğer ilk halifenin seçildiği Sakif oğulları yurdundaki seçim gününde sen hazır bulunsaydm ey Müstansır!

Mutlaka büyük imam olarak sen öne geçirilirdin!»

Nasır Davud şaire dönüp: «Sus! Yanlış konuşuyorsun. Çünkü mü'minlerin emirinin dedesi Abbas o gün orada hazır bulunuyordu. Öne geçirilmedi. Büyük imam sadece Ebu Bekir Sıddîk (r.a.) oldu.» Halife de ona dönüp, «Doğru söyledin» diye karşılık verdi. Bu, onun hakkında nakledilen en güzel menkibelerdendir. Yüce Allah kendisine rahmet etsin. Melik Nasır Davud'un durumu gittikçe geriledi. Nihayet Nasır b. Aziz, amcası Mecdüddin Yakub'a ait Büveyda köyünün ona verilmesi için bir ferman yazdı. Bu sene Büveyda köyünde vefat etti. İnsanlar cenazesinde toplandılar. Cenazesi Büveyda köyünden alınıp Dımaşk'a getirildi. Cenaze namazı kılındı ve Kasyun mezarlığına babasının yanına defnedildi. [5]

Melik Muiz

Melik Muiz İzzeddin Aybek et-Türknıanî. Türklerin ilk hükümdarıdır. Salih Necmeddin Eyyub b. Kâmil'in en büyük kol el erindendir. Dindar, iffetli, muhafazakâr ve cömert bir kimseydi. Yedi sene kadar hüküm sürdü. Sonra Zevcesi Şeceretü'd-Dür Ümmü Halil onu öldürdü. Kendisinden sonra yerine oğlu Nureddin Ali geçti ve ona Melikü'1-Man-sur lakabı takıldı. Melikü'l-Mansur'un memleket işlerini babasının kölesi Seyfeddin Kutuz yürütüyordu. Bir süre sonra Melikü'l-Mansur, Seyfeddin'i azledip müstakil hükümdar oldu. Bir sene kadar böyle devam etti. Muzaffer lakabını aldı. Ayn-ı Calut mıntıkasında Tatarları bozguna uğrattı. Bütün bunları Önceki kısımlarda detaylı olarak anlatmıştık. Bunlara ileride de değineceğiz. [6]

Şeceretüddür Binti Abdullah

Halil'in annesi (Ümmü Halil) adıyla meşhur olmuştur. Türktür. Melik Salih Necmeddin Eyyub'un gözdelerindendi. Oğlu Halil'i bu hatun doğurdu. Çok güzel suretliydi. Ancak Halil küçük yaşta öldü. Şeceretü'd-Dür, hazarda ve seferde Melik Salih Necmeddin'in yanından asla ayrılmazdı. Melik Salih onu çok severdi. Melik Salih'in oğlu Muazzam Turanşah'm öldürülmesinden sonra Şeceretü'd-Dür, Mısır tahtına oturdu. Adına hutbeler okundu, sikkeler basıldı. Fermanlara onun imzası atıldı. Bu hal üç ay sürdü. Sonra Muiz başa geçti. Mısır'a hakim olduktan birkaç sene sonra Muiz, Şeceretü'd-Dür ile evlendi. Daha sonra Muiz'in Musul sahibi Bedreddin Lü'lü'nün kızıyla evlenmek istediğini duyunca Şeceretü'd-Dür, Muiz'i kıskandı. Ona komplo hazırladı. Nihayet onu öldürdü. Nitekim bu hususu önceki sayfalarda da anlatmıştık. Öldürülen Muiz'in köleleri, Şeceretü'd-Dür'e karşı birleştiler. Onu öldürdüler ve çöplüğe attılar. Cesedi üç gün çöplükte kaldı. Sonra Seyyide Nefise'nin mezarının yakınındaki türbesine nakledildi. Kuvvetli bir şahsiyete sahipti. Etrafının çembere alındığını öğrenince kendisine ait birçok nefis ve kıymetli mücevherlerle incileri bir havanda kırarak zayi etti. Bunlar ne kendisine, ne de başkalarına yaradı. Kendisi tahtta iken veziri, Sahip Bahaeddin Ali b. Muhammed b. Süleyman'dı. Bu vezir İbn Hanna adıyla tanınıyordu. Bu, onun ilk mansıbı idi. [7]

Şeyh Esad Hibetüllah B. Said

Şerefüddin el-Faizî lakabını taşırdı. Melik Faiz Sabiküddin İbrahim b. Melik Âdil'e hizmet ettiğinden Ötürü Faizî lakabını almıştı. Önceleri Hristiyandı, sonra Müslüman oldu. Çokça sadaka veren, iyilik ve ihsanda bulunan bir kimse idi. Muiz onu vezirliğe tayin etti. Onun yanında cidden itibarlı bir kimse haline geldi. Muiz ona başvurmadan ve ona danışmadan hiçbir şey yapmazdı. Kendisinden önce Kadı Taceddin b. Bintü'l-A'azz vezirlik yapmıştı. Taceddin'den önce de Kadı Bedreddin es-Sincarî bu görevi yürütmüştü. Bütün bunlardan sonra vezirlik makamına sözünü ettiğimiz Şeyh Esad el-Müselmanî atandı. Muiz ona hitaben memluk lakabıyla mektup yazardı. Bilahare Muiz Öldürülünce sözünü ettiğimiz Esad tahkir edildi. Şaki bir insan haline geldi. Emir Seyfeddin Kutuz onun devlete 100.000 dinar ödeyeceğine dair imzasını aldı. Bahaeddin Züheyr b. Ali onu hicvedip şöyle dedi:

«Allah Esad Hibetullah b. Saide ve babasına lanet etsin. Daha aşağı derecelere indirerek oğullarına da lanet etsin. Peşpeşe her birine lanet etsin.»

Bütün bunlardan sonra Esad Hibetullah b. Said öldürüldü ve Kura-fe mezarlığına defnedildi. Kadı Nasirüddin b. Münir onun için bir mersiye yazdı. Bu mersiyede cidden fasih ve yüksek manalar içeren methiyeler ve güzel şiirler vardı. [8]

İbn Ebî'l-Hadid El-Irakî

Asıl adı Abdülhamid b. Hibetullah b. Muhammed b. Muhammed b. Hüseyin Ebu Hamid b. Ebi'l-Hadid İzzeddin el-Medainî'dir. Meşhur şair ve yazarlardan olup aşın derecede Şiî'ydi. Nehcü'l-Belağa adlı eseri yirmi ciltte şerhetmiştir. Hicretin 586. senesinde Medain'de doğdu. Sonra Bağdat'a geldi. Orada halife divanmdaki katipler ve şairler arasına katıldı. Vezir îbn Alkamî'nin yanında itibar sahibi oldu. Şiîlik bakımından aralarında yakınlık, münasebet ve benzerlik vardı. Edebiyat ve fazilette de birbirlerine yakın idiler. İbn Sâî onun yüksek manalar içeren güzel birçok methiye ve şiirlerini nakletmiştir. Kardeşi Ebü'l-Meâlî MuvafEa-küddin b. Hibetüllah'tan -her ne kadar diğeri de faziletli ve yüksek bir şahsiyet idiyse de- fazilet ve edep bakımından daha ileri derecede idi. Her ikisi de bu sene vefat ettiler. Yüce Allah ikisine de rahmet etsin. [9]

Hicretin Altıyüzellialtıncı Senesi

Bu sene Tatarlar, Bağdat'ı zaptettiler. Başta halife olmak üzere halkın çoğunu öldürdüler. Böylece Abbasîler'in devleti yıkıldı, hakimiyetleri sona erdi.

Bu sene başında Tatarlar, sultanları Hülaguhan'm öncü birliklerinin başında bulunan iki komutanın maiyetinde Bağdat'a gelmişlerdi. Musul valisinin onlara gönderdiği takviye askerler, erzak, hediye ve armağanlar da Bağdat'a ulaşmıştı. Musul valisi Bağdatlılara karşı Ta-tarlar'a yardım ediyordu. Bütün bunları Tatarların kendisine zarar vermesinden korktuğu ve onlara yaltaklandığı için yapıyordu. Yüce Allah onları kahretsin. Bağdat, Tatarlar tarafından istila edildi. Oraya yüce Allah'ın takdirini geri çeviremeyecek savunma aletleri, mancınık, arra-de ve diğer silahlar kuruldu. Nitekim bir hadis-i şerifte, «Tedbir kaderi geri çevirmez» denilmiştir. Yüce Allah da şöyle buyurmuştur:

«Doğrusu Allah'ın belirttiği süre gelince geri bırakılamaz.» (Nuh, 4). «Bir millet kendini bozmadıkça Allah onların durumunu değiştirmez. Allah bir milletin fenalığını dileyince artık onun önüne geçilmez. Onlar için Allah'tan başka hami de bulunmaz.» (er-Ra'd; ıi).

Tatarlar, hilafet sarayım çembere aldılar. Oraya her taraftan ok yağdırdılar. O sırada Halifenin Önünde oynayan ve onu güldüren Arefe adındaki bir cariyeye atılan bu oklardan biri pencereden geçerek isabet etti. Bu cariye halifenin gözdelerindendi. Halifeye bir çocuk da doğurmuştu. Halife buna çok üzüldü, şiddetli bir paniğe kapıldı. Cariyeye isabet eden oku eline alıp baktı. Okun üzerinde şunlar yazılıydı:

«Allah, yargı ve kaderini infaz etmek istediğinde akıl sahiplerinin akıllarını giderir!» Bunun üzerine halife tedbirlerin arttırılmasını emretti. Hilafet sarayının pencerelerindeki perdeler çoğaltıldı. Hülaguhan bu sene muharrem ayının onikisinde 200.000 savaşçisıyla Bağdat'a geldi. Halifeye karşı son derece öfkeliydi. Çünkü halife, Cenâb-ı Allah'ın takdir edip hükmettiği buyrukları infaz edip gerçekleştirmişti. Şöyle ki: Hülaguhan, Hemedan'dan Irak'a ilk yöneldiği zaman Vezir Müeyye-düddin Muhammed b. Alkamî halifeye, ülkelerine hücum etmesini engellemek ve aralarının yumuşamasını sağlamak için Hülaguhan'a kıymetli hediyeler göndermesini önermişti. Fakat halifenin küçük mabeyincisi Aybek ile diğerleri bu öneriyi kabul etmeyerek halifeye, «Vezir böyle yapmakla Tatar hanının kendisine gönderdiği hediyelere karşı ona yaltaklanmak istiyor» dediler ve Hülaguhan'a az miktarda hediye gönderilmesini tavsiye ettiler. Halife de ona az miktarda hediye gönderdi ve Hülaguhan bunları küçümsedi, azımsadı ve halifeye, mezkur mabeyincisini ve Süleymanşah'ı kendisine göndermesi için haber saldı. Ancak halife bu ikisini ona göndermedi. Hülaguhan'a aldırış etmedi. Nihayet Hülaguhan'ın Bağdat'a gelişi yaklaştı. Kâfir, facir, zalim ve zorba savaşçıları ile Bağdat'a ulaştı. Sayılan çok olan bu savaşçılar, Allah'a ve ahiret gününe inanmıyorlardı. Doğu ve batı taraflarından Bağdat'ı çembere aldılar. Bağdat askerleri ise son derece az ve bir o kadar da zelil idiler. Sayıları 10.000 süvariyi dahi bulmuyordu. Süvariler ve diğer askerler ikta' arazilerinin başından ayrılıp Bağdat'a geldikleri için sokaklarda, mescit kapılarında dilenmek mecburiyetinde kalmışlardı. Şairler onlara mersiyeler yazmışlar, Müslümanların ve İslâmiyet'in bu haline üzülmüşlerdi. Bütün bu haller Vezir Ibn Alkamî denen Rafızî'nin tavsiyesi üzerine meydana gelmişti. Çünkü geçen senede Ehl-i Sünnet ile Rafizîler arasında büyük bir savaş meydana gelmiş, bu savaşta Kerh mıntıkası ile Rafızî mahallesi yağmalanmış, hatta vezirin yakınlarının evleri bile talan edilmişti. Bu yüzden Müslümanlara öfkesi gittikçe şiddetlenmiş, Bağdat'ta bu zamana kadar tarihin yazmadığı, içinde Müslümanlara ve İslâm'a karşı feci sonuçlar doğuracak unsurlar bulunan bir plan kurmaya teşebbüs etmişti. Bunun gereği olarak adamları, ailesi, hizmetçisi ve mabeyncileri ile birlikte yola çıktı. Hülaguhan'la buluştu. Allah ona lanet etsin. Sonra Bağdat'a döndü. Halifeye, barış için Irak'ın haracını Hülaguhan'la yarı yarıya paylaşarak barış yapmak üzere Hülaguhan'ın huzuruna gitmesini tavsiye etti. Bunun üzerine halife de kadı, fakih, sofi, devlet erkânı, ayan ve emirlerden oluşan 700 kişilik bir heyetle Hülaguhan'ın yanma gitmek mecburiyetinde kaldı. Hülaguhan'ın menziline yaklaştığında etrafındaki adamlar dağıldılar. Yanında sadece onyedi kişi kaldı. Bunlar da bineklerinden indirilerek baştan sona öldürüldüler. Halife, Hülaguhan'ın huzuruna çıktı. Hülaguhan ona birçok şeyler sordu. Anlatıldığına göre halifenin, gördüğü hakaret ve zorbalıktan ötürü konuşurken dili titremişti. Sonra Hoca Nası-rüddin et-Tusî, Vezir İbn Alkamî ve diğerleriyle birlikte Bağdat'a döndü. Halife burada koruma altına alınmış, malına da el konulmuştu. Hilafet sarayından altın, ziynet, takı, mücevher ve kıymetli eşyalar alındı. Rafîzîler ve münafıklar topluluğu Hülaguhan'a, halifeyle barış yapmamasını önermişlerdi. Vezir; «Irak haracı yarı yarıya paylaşılarak barış yapılacak olursa, bu barış bir veya iki sene ancak devam edebilir. Sonra durum yine eski haline döner» demişti. Böylece halifeyi öldürme işini Hülaguhan'a hoş göstermişlerdi. Halife, Hülaguhan'ın yanma döndüğünde Hülaguhan onun öldürülmesini emretti. Anlatıldığına göre onu öldürmesi için Hülaguhan'a tavsiyede bulunan kişi, Vezir İbn Alkamî ile Mevla Nasireddin et-Tusî imiş. Nasireddin, Hülaguhan'm yanında bulunuyordu. Hülaguhan, daha önce onu hizmetinde çalıştırmıştı. O, Alamut kalelerinin alınmasında hayli yararlılık göstermiş ve bu kaleleri îsmailîler'in elinden almıştı. Nasireddin, Şemsü'ş-Şümus'un ve babasının, daha önce de Alaeddin b. Ceialeddin'in vezirliğini yapmıştı. Bunlar Nizar b. Müstansır el-Ubeydî'ye mensup idiler. Hülaguhan, danışman bir vezir olarak Nasireddin'i hizmetine almıştı. Hülaguhan, halifeyi öldürmekten çekindiğinde vezir ona bu işi kolay göstermiş ve kanı yere dökülmesin diye halifeyi bir çuval içinde tekmeleyip ezerek öldürmüşlerdi. Çünkü kendilerine anlatıldığına göre halifenin öcünün kendilerinden alınmasından korkmuşlardı. Başka bir rivayete göre ise halife boğazı sıkılarak yahut suda boğularak öldürülmüştür. Doğrusunu Allah bilir.

Halifenin ve maiyetindeki alimlerin, kadıların, devlet büyüklerinin, reislerin, emirlerin, ehl-i hail ve'1-akd'ın günahlarına girdiler. Halifenin biyografisi, bu sene ölen meşhur şahsiyetlerden bahsedilirken anlatılacaktır. Tatarlar, Bağdat şehrine dağıldılar. Ele geçirebildikleri erkek, kadın, çocuk, yaşlı, ihtiyar, genç herkesi öldürdüler. İnsanlar korkularından kuyulara, ot ambarlarına, çöplüklere girip oralarda günlerce gizlendiler. Ortaya çıkmadılar. Bazı insan toplulukları da hanlara girip toplanıyorlar, kapılan üzerlerine kilitliyorlardı. Tatarlar, bu kapıları kırarak, ya da yakarak içeri giriyorlar, içerideki insanlar binaların damına kaçıyorlar, Tatarlar onları orada yakalayıp öldürüyorlardı. Öyle ki bu damların oluklarından sokaklara kanlar akıyordu. İnna lillahi ve inna ileyhi raciun (doğrusu biz Allah'a aidiz ve O'na dönücüleriz.) Mescitlerde, camilerde ve hankâhlarda aynı hal cereyan ediyordu. Tatarların elinden sadece zımmî olan Yahudi ve Hristiyanlar ile onlara ve Vezir İbn Alkamî denen Rafîzî'nin evine sığınan ve kendilerinden aman alan tüccar topluluğundan başkası kurtulamamıştı. Tüccarlar da kendi canlarını ve mallarını korumak için Tatarlara bol miktarda haraç vermişlerdi. Babed şehri, şehirlerin en şen ve en mamuru iken harabeye dönmüş, orada az sayıda insan kalmıştı, onlar da korku, açlık ve zillet içindeydiler. Bu hadiseden önce Vezir İbn Alkamî, askerleri dağıtmak, isimlerini divandan düşürmek için epey uğraşmıştı. Müstansır'm son zamanlarında askerlerinin sayısı 100.000 kadardı. Bunların bazı komutanları, kisralan andıran büyük hükümdarlar gibi bir tavır içine girmişlerdi. Vezir İbn Alkamî bunların sayısını azaltmış, sadece 10.000 asker bırakmıştı. Sonra Tatarlarla mektuplaştı ve onları ülkeyi ele geçirmeğe tamahlandırdı. Bu işin kolay olacağını söyledi. İşin hakikatini kendilerine anlattı. Adamlarının zayıflığını açıkladı. Bütün bunları, Rasûlullâh'ın sünnetini külliyen yok etmek, Rafizîler'in bid'atmı ortaya koymak, Fatımîler'den bir halifeyi tahta geçirmek, alimleri ve müftüleri helak etmek arzusuyla yapmıştı. Oysa Allah kendi işinin hakimidir. Tuzağım başına geçirdi. Sarsılmaz bir izzetten sonra onu zelil kıldı. Halifenin veziri iken onu Tatarların uşağı haline getirdi ve o, Bağdat'ta öldürülen erkek, kadın ve çocukların günahına girdi. Hüküm, göklerle yerin Rabbi olan yüce Allah'ındır.

Bağdatlıların başına gelen bu felakete yakın bir felaket de Kudüs'teki İsrail oğullarının başına gelmişti. Yüce Allah bu hadiseyi şöyle beyan buyuruyor:

«Biz, Kitap'ta İsrailoğullan'na: Sizler, yeryüzünde iki defa fesat çıkaracaksınız ve azgınlık derecesinde bir kibre kapılacaksınız, diye bildirdik. Bunlardan ilkinin zamanı gelince, üzerinize güçlü kuvvetli kullarımızı gönderdik. Bunlar, evlerin arasında dolaşarak (sizi) aradılar. Bu yerine getirilmiş bir vaad'idi.» (ei-isrâ, 4-5).

İsrail oğullarından bir grup salih insan öldürüldü. Peygamber çocuklarından bir cemaat de esir alındı. Daha önceleri abid, zahid, din alimi ve peygamberlerle şen ve mamur olan Beyt-i Makdis tahrip edildi; binaları çöktü, ıssız hale geldi.

İnsanlar bu hadisede Bağdat'ta öldürülen Müslümanların sayısının ne kadar olduğunu değişik rakamlarla ifade etmişlerdir. Kimi 800.000, kimi 1.800.000, kimi de 2.000.000 Müslümanm Öldürüldüğünü söylemişlerdir. înna lillahi ve inna ileyhi raciun (doğrusu biz Allah'a aidiz ve O'na dönücüleriz.) Güç ve kuvvet, ancak yüce Allah'ındır.

Tatarlar, muharrem ayının sonlarında Bağdat'a girmişler, kılıçları kırk gün müddetle adam öldürmüşlerdi. Mü'minlerin emiri halife Muştasını Billah da bu sene safer ayının ondördünde çarşamba günü Öldürülmüş, mezarının izi kaybedilmişti. Öldürüldüğünde kırkyedi yaşından dört ay almıştı. Onbeş sene, sekiz ay ve birkaç gün süreyle halifelik yaptı. Kendisiyle birlikte büyük oğlu Ebü'l-Abbas Ahmed de öldürülmüştü. Ebü'l-Abbas o zaman yirmibeş yaşındaydı. Daha sonra yirmiüç yaşında olan ortanca oğlu Ebü'1-Fadl Abdurrahman öldürüldü. Küçük oğlu Mübarek ile kızkardeşleri Fatıma, Hatice ve Meryem esir alındılar. Anlatıldığına göre hilafet sarayından 1.000'e yakın da bakire esir alınmıştır. Doğrusunu Allah bilir, inna lillahi ve inna ileyhi raciun (doğrusu biz Allah'a aidiz ve O'na dönücüleriz).

Hilafet sarayının üstadı Şeyh Muhiddin Yusuf b. Şeyh Ebü'l-Ferec b. Cevzî de öldürüldü. Bu zat vezirin düşmanıydı. Oğulları Abdullah, Abdurrahman ve Abdülkerim de Öldürülmüşlerdi. Bu arada devlet erkânı da peşpeşe öldürülmüştü. Öldürülenler arasında küçük mabeyinci Mücahidüddin Aybek ile Şihabüddin Süleymanşah ve ehl-i sünnet emirlerinden ve beldenin büyüklerinden bir topluluk da vardı. Abbas oğullarından öldürülecek bir kişi hilafet sarayından çağırılıyor, o da çoluk çocuğunu, kadınlarını alıp saraydan çıkarak Hallal mezarlığına gidiyordu. Burası sarayın balkonunun karşısında bulunuyordu. Sonra orada koyun boğazlanır gibi boğazlanıyordu. Tatarlar, seçtikleri kızları ve cariyeleri ise öldürmeyip, esir alıyorlardı. Halifenin eğitmeni Şey-hü'ş-Şüyûh Sadreddin Ali b. Neyar, hatipler, imamlar ve Kur'an hafızları da öldürüldüler. Bu yüzden Bağdat'taki mescitler birkaç ay kapalı kaldı. Cemaat camilerde toplanıp cuma namazlarını dahi kılamadılar. Vezir îbn Alkamî -Allah ona lanet etsin ve onu kahretsin- Bağdat'taki mescitleri, medreseleri ve hankâhlan kapatmak istedi. Meşhedlerin ve Rafizî mahallelerinin ise açık kalmasını, Rafizîler için de muazzam bir medrese yapılmasını arzu etti. Burada ilimlerini yaymayı ve bayrakla-nnı damına dikmeyi diliyordu. Ancak Cenâb-ı Allah bunu ona nasib etmedi. Aksine nimetini elinden aldı. Ömrünü kısalttı. Bu hadiseden birkaç ay sonra öldü. Peşi sıra oğlu da öldü. Allah bilir ya ikisi cehennemindip çukurunda bir araya gelmişlerdir.

Mukadder olan bu iş tamamlanıp Bağdat'da kırk günlük felaket sona erince şehrin altı üstüne gelmişti. Orada tek tük insandan başkası kalmamıştı. Yollarda ölü yığınları tepecikler meydana getirmiş, yağmur yağınca suretler değişmişti. Bu ölülerden ötürü şehir kokuşmuş, hava bozulmuş, bundan dolayı şiddetli bir veba salgını meydana gelmişti. Bu salgın hava zerrecikleri vasıtasıyla Şam ülkesine de sirayet etmiş, havanın bozulması ve kokunun pis oluşu nedeniyle bir çok insan ölmüştü. İnsanlar kıtlık, veba, ölüm ve taun belalarına maruz kalmışlardı. İn-na lillah ve inna ileyhi raciun (doğrusu biz Allah'a aidiz ve O'na dönücüleriz.)

Artık şehirde güven hasıl olduğu ilan edilince Bağdat'ın yer altındaki bodrumlarında, mezarlarda ve dehlizlerde gizlenmiş olan kimseler sanki mezarlarından çıkmış ölüler gibi ortaya çıktılar. Birbirlerini tanıyamadılar. Baba oğlunu, kardeş kardeşini tanıyamıyordu. Şiddetli bir vebaya yakalandılar. Hepsi öldüler. Kendilerinden önce ahirete göçenlerin peşine takılıp onlara kavuştular. Gizliyi, gizlinin de gizlisini bilen zatın emri ile toprak altında bir araya geldiler. En güzel isimlere sahip olan Allah'tan başka bir ilah yoktur. Bağdat'a musallat olan Hülagu-han, bu sene cenıaziyelevvel ayında Bağdat'tan ayrılıp ülkesinin başkentine döndü. Bağdat idaresini Emir Ali Bahadır ile Vezir İbn Alkamî'ye bıraktı. Emir Ali Bahadır şahnelik (emniyet müdürlüğü) yapacaktı. Ancak Cenâb-ı Allah, Vezir İbn Alkamî'ye nrsat vermedi. O, bu sene cemaziyelahir ayının başında altmışüç yaşında öldü. Vezir İbn Alkamî inşâ ve edebiyatta ileri derecelere ulaşmış, katıksız bir Şiî ve pis bir Rafızî idi. Yorgunluktan, kederden, hüzünden ve pişmanlıktan ötürü ölmüştü. Ölümün kendisini götüreceği yere kadar gitti. Kendisinden sonra vezirliğe oğlu İzzeddin b. Fadl Muhammed geçti. Allah onu da bu sene sonunda babasına kavuşturdu. Hamd ve minnet Allah'adır.

Ebu Şâme, şeyhimiz Ebu Abdillah ez-Zehebî ve Kutbeddin el-Yonî'nin anlattıklarına göre bu sene Şam'da insanlara şiddetli bir veba musallat olmuştu. Bunun sebebi de Irak'taki ölülerin çokluğundan Ötürü havanın bozulması idi. Bu nedenle hastalık Şam mıntıkasına da sirayet etmişti. Doğrusunu Allah bilir.

Bu sene Mısırlılar, Kerek sahibi Melik Muğis Ömer b. Adil el-Kebîr ile savaştılar. Melik Muğis'in zindanında deniz komutanlarından bir topluluk mahpus bulunuyordu. Mahpuslar arasında Rükneddin Bay-bars el-Bendakdarî de vardı. Mısırlılar, Melik Muğis'i ve askerlerini bozguna uğrattılar. Beraberlerindeki malları ve eşyaları yağmaladılar. Komutanlarının büyüklerinden bir grubu esir alıp, elleri kolları bağlı vaziyette öldürdüler. Bundan sonra Melik Muğis ve askerleri, çok feci ve perişan bir halde Kerek'e döndüler. Yollarda fesat çıkarıp, ülkeyi bozguna sürüklediler. Dımaşk valisi Nasır, onlara karşı çıktı. Ona aldırış etmediler. Askerler Rükneddin Baybars'm işareti üzerine içinde oturmakta olduğu otağın iplerini, kopardılar. Aralarında, anlatımı burada uzun sürecek savaşlar ve vak'alar cereyan eti. Yardımına başvurulacak olan zât, yüce Allah'tır. [10]

Hicretin Altıyüzellialtıncı Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler

Zamanın Halîfesi Müstasım Bîllah

Irak'taki Abbasî halifelerinin sonucusuydu. Allah ona rahmet etsin. Şeceresi şöyledir:

Ebu Ahmed Abdullah b. Müstansır Billah Ebu Cafer Mansur b. Zahir Biemrillah Ebu Nasır Muhammed b. Nasır Lidinillah Ebü'l-Abbas Ahmed b. Müstadî Biemrillah Muhammed el-Hasan b. Müstencid Billah Ebu Muzaffer Yusuf b. Muktefî Lienırillah Ebu Abdillah Muhammed b. Müstazhir Billah Ebü'l-Abbas Ahmed b. Muktedî Billah Ebü'l-Kasım Abdullah b. Zahire Ebu Abbas Muhammed b. Kaim Biemrillah Abdullah b. Kadir Billah Ebü'l-Abbas Ahmed b. Emir îshak b. Muktedir Billah Ebü'1-Fadl Cafer b. Mutedid Billah Ebü'l-Abbas Ahmed b. Emir el-Muvaffak Ebu Ahmed Talha b. Mütevekkil Alallah Ebü'1-Fadl Cafer b. Mu'tasım Billah Ebu İshak Muhammed b. Reşid Ebu Muhammed Harun b. Mehdi Ebu Abdillah Muhammed b. Mansur Ebu Cafer Abdullah b. Muhammed b. Ali b. Abdullah b. Abbas b. Abdülmuttalib b. Haşim el-Haşimî el-Abbasî. Hicretin 609. senesinde doğdu. Hicretin 640. senesinin cemaziyelahir ayının yirmisinde halifeliğine biat edildi. Hicretin 656. senesinin safer ayının ondördünde çarşamba günü öldürüldü. Öldürüldüğünde kırkyedi yaşındaydı. Yüce Allah kendisine rahmet etsin. Sureti güzel, içi temiz, akidesi sağlam bir kimseydi. Adalette, çokça sadaka vermede, alim ve abidlere ikramda bulunmada, babasının yolunu takip ediyordu. Hafız İbn Neccar, Müeyyed et-Tusî, Ebu Ruh Abdülaziz b. Muhammed el-Herevî, Ebu Bekir Kasım b. Abdullah b. Seffar ve başkalarının da bulunduğu Horasan alimlerinin bir cemaatından onun için icazet alındığını söylemiştir. Aralarında Şeyhü'ş-Şuyuh Sadreddin Ebü'l-Hasan Ali b. Muhammed b. Meyar'm da bulunduğu bir cemaat, kendisinden hadis rivayet etmiştir ki Şeyhüşşuyuh Sadreddin onun müeddibi ve terbiyecisi idi. Kendisi de İmam Muhyiddin b. Cevzî'ye, Şeyh Necnıeddin el-Baderafye icazet vermiştir. Bu ikisi de kendisinden almış oldukları icazete dayanarak hadis rivayet etmişlerdir. Allah kendisine rahmet etsin. Sünnî bir kimseydi. Selefîlerin yolundaydı. Ehl-i Sünnet ve'l Cemaat itikadına sahipti. Babası ve dedesi de böyleydiler. Yalnız kendisinde biraz yumuşaklık, dalgınlık, mal toplama sevgisi vardı. Bu cümleden olmak üzere Nasır Davud b. Muazzam'm 100.000 dinar değerindeki emanet malını inkâr etmişti. Kendisinden aşağı durumdaki bir kimsenin böyle yapması çok çirkin karşılanacağına göre bir halifenin böyle yapması elbetteki daha da çirkindir. Ehl-i kitaptan bile bazı kimseler vardır ki, onlara kantarlarca mal versen onlar bu emaneti sana iade ederler. Nitekim yüce Allah bir ayet-i kerimede şöyle buyurmuştur:

«Ehl-i kitaptan öylesi vardır ki, ona yüklerle mal emanet bıraksan, onu sana noksansız iade eder. Fakat onlardan öylesi de vardır ki, ona bir dinar emanet bıraksan, tepesine dikilip durmazsan onu sana iade etmez.» (Âl-t îmrân, 75).

Tatarlar, halife Müstasım'ı bu sene safer ayının ondördünde çarşamba günü mazlum olarak öldürdüler. Öldürülürken kırkyedi yaşından dört ay almıştı. Onbeş sene sekiz ay ve birkaç gün süreyle halifelik yapmıştı. Allah ona rahmet etsin. Makamını âli kılsın. Toprağını da rahmet ile ıslatsın. Kendisinden sonra iki oğlu öldürüldü. Üçüncü oğlu da kendi sulbünden üç kızıyla birlikte esir alındı. Kendisinden sonra hilafet makamı boş kaldı. Abbas oğullarından onun yerini dolduracak bir kimse kalmamıştı. Adaletle insanlar arasında hükmeden, kendilerinden bağış umulan, satvetlerinden korkulan Abbasîlerin sonuncu halifesi o olmuştu. Abbas oğullarının hilafeti Abdullah es-Seffah ile başladığı gibi Abdullah el-Müstasım ile de sona ermişti. Önceki kısımlarda da anlatıldığı gibi Emevî devletinin yıkılmasından sonra hicretin 132. senesinde Seffah'a bey'at edilmiş, böylece hakimiyeti teessüs etmişti. Abbasîlerin sonuncu halifesi Abdullah el-Müstasım'ın hakimiyet ve hilafeti bu sene yok olmuştu. Toplam olarak Abbas oğullarının hakimiyeti 524. sene sürmüştü. Irak'taki hakimiyetleri hicretin 450. senesinden sonra Besasirî'nin zamanında bir yıl ve bir kaç aylık süre için geçici olarak ortadan kaldırılmıştı. Ama daha sonra Irak'ta yine hakimiyet kurdular. Bütün bunları halife Kaim Biemrillah'ın zamanından bahsederken detaylı olarak anlatmıştık. Allah'a hamd olsun.

Abbas oğulları İslâm ülkesinin tümüne hakim olamamışlardı. Oysa Emevîler İslâm ülkesinin her tarafina, bütün şehirlerine ve beldelerine hakim olmuşlardı. Mağrip diyarı Abbas oğullarının hakimiyeti dışına çıkmıştı. Burayı ilk zamanlarda Ümeyye oğullarından Abdurrah-man b. Muaviye b. Hişam b. Abdülmelik ele geçirmişti. Ondan sonra orada uzun zamanlar Tavaifü'l-Mülûk hüküm sürmüştü. Abbasîler zamanında Mısır'da ve Mağrip diyarının bir kısmı ile o çevrede ve bir zamanlarda da Şam'da, Haremeyn'de, Fatımîlerden olduğunu iddia edenler ortaya çıkmışlar, buralara hükmetmişlerdi. Bunlar Abbas oğullarının

elinden Horasan'ı ve Maveraünnehir'i almışlardı. Buralara zaman zaman çeşitli hükümdarlar el koymuşlardı. Hatta öyle zamanlar olmuştu ki, Abbasi halifesinin elinde sadece Bağdat şehri ile Irak'ın bazı şehirleri kalmıştı. Çünkü Abbasî hilafeti zayıflamıştı. Halifeler şehvetlerinin peşine düşmüşler, mal toplamakla uğraşmışlardı. Nitekim hadiselerden ve ölümlerden bahsederken bunları detaylı olarak anlatmıştık.

Fatımî devleti 300 seneye yakın devam etti. Sonuncu halifeleri Adid olmuştu ki, bu, Selahaddin-i Eyyubî'nin devletinin hakim olduğu hicri 560. seneden s,onra ölmüştü. Fatımilerin peşpeşe ondört hükümdarı tahta geçmişti. Bunlar 297 sene kadar hüküm sürmüşlerdi. Nihayet Adid, hicretin 560. senesinden sonra vefat etmişti. Rasûlullah (s.a.v.)'m zamanını takip eden peygamberlik hilafeti sahih hadiste de ifade buyurulduğu gibi otuz senelik bir süreyi içine almıştır ki, bu sürede Ebu Bekir, Ömer, sonra Osman, Ali, Ali'nin oğlu Hasan halifelik yapmışlardı. Delâilü'n-Nübüvve adlı eserde de anlattığımız gibi bunların toplanı hilafet süresi otuz yılı doldurmuştur. Ali'nin oğlu Hasan'mki altı ay sürmüştü. Bundan sonra hilafetin yerini hükümdarlık almıştı. İslâm hükümdarlarının ilki Muaviye b. Ebî Süfyan Sahr b. Harp b. Ümeyye idi. Ondan sonra oğlu Yezid, Yezid'in oğlu Muaviye tahta geçmişti. Muaviye ile başlayan bu batın, başka bir Muaviye ile sona ermişti. Bunlardan sonra Mervan b. Hakem b. Ebi'l-Âs b, Ümeyye b. Abdişşems b. Abd-i Menaf b. Kusay tahta geçmişti. Mervan'dan sonra oğlu Abdülmelik, Ve-lid b. Abdülmelik, Velid'in kardeşi Süleyman, Velid'in amcasının oğlu Ömer b. Abdülaziz, Yezid b. Velid, Yezid b. Velid'in kardeşi İbrahim en-Nakıs b. Velid, Mervan b. Muhammed b. Mervan (bu eşek lakabını taşırdı ve bu batnm da sonuncusu idi) tahta geçtiler. Bunların birincisinin adı Mervan olduğu gibi sonuncusu da Mervan adlı biriydi. Bundan sonra Emevî hakimiyeti yıkıldı. Yerlerine geçen Abbas oğullarının ilk hükümdarı Abdullah es-Seffah, son hükümdarı da Abdullah el-Müstasım oldu. Aynı şekilde Fatımî halifelerinin de ilkinin adı Abdullah el-Adid, sonuncusunun adı da Abdullah el-Adid idi. Bu, cidden garip bir rastlantıdır. Bunun farkına varanlar çok azdır. Doğrusunu noksanlıklardan münezzeh olan yüce Allah daha iyi bilir.

Faziletli şairlerden biri bütün halifelerin adlarını içeren şöyle bir

şiir yazmıştır:

«Ârş'ı yüce olan, herşeyi kahredici güce sahip tek ve yakalaması güçlü olan Allah'a hamd olsun.

O, günleri ve zamanları dolap gibi çevirir.

Mahlukatı mahşer yerinde toplar.

Sonra ebede kadar salât-ü selam,

Peygamber Muhammed Mustafa'ya olsun.

Onun kıymetli, önder, lider ve meşhur şahsiyetler olan âline ve ashabına da salât-ü selamlar olsun.

İmdi bu yazdığım recez bahrindeki şiiri,

Latif ve veciz bir şekilde nazmettim.

Bu şiirimde Peygamber Mustafa'dan sonra hakimiyeti ele alan ra-şid halifelerin adlarını saydım.

Onlardan sonrakileri de sırasıyla zikrettim.

Bu şiirimi bir ibret ve anı yaptım ki,

Akıllı ve tasavvur sahibi kimseler,

İşlerin ve hadiselerin nasıl cereyan ettiğini anlasınlar.

Her güç ve iktidar sahibi kimseler,

Eninde sonunda fani ve yok olacaklardır.

Gecelerin ve gündüzlerin peşpeşe gelişinde,

İbret sahibi kimseler için dersler vardır.

Acı gücün sahibi olan Melik,

Dilediği kullarını dünyada hükümran kılar.

Her mahluk, eninde sonunda yok olacaktır.

Her hakimiyetin de bir sonu olacaktır.

Yaratıcı olan hükümdarın hükmünden başka bir hakimiyet devam etmeyecektir.

Kahredici güce sahip olan Melik ise noksanlıklardan münezzeh ve yücedir.

Sadece O, izzet sahibi ve bakidir.

Onun dışındakilerin bir sonu vardır.

Peygamberden sonra kendisine hilafet bey'atı sunulan ilk zat îbn Ebi Kuhafe'dir.

Onunla hidayet rehberi Sıddîk'ı kastediyorum.

Ondan sonra halife olan Faruk beğenildi.

O, ülkeleri ve şehirleri fethetti.

Onun askerlerinin kılıçları, kâfirlerin kökünü kazıdı.

Adaletle ülkeye hükmetti.

Böylece göklerin ve yerin eşsiz gücüne sahip Melik'ini memnun kıldı.

Ondan sonra insanlar Osman Zinnureyn'e razı oldular.

Onun ardı sıra Ali geldi ki, Rasûlullah'ın iki torununun babasıdır.

Sonra Hasan'la birlikte müfrezeler geldiler.

Neredeyse fitneleri yenileyeceklerdi.

Allah onun vasıtasıyla sulhu getirdi.

Nitekim o, peygamberimize mensuptur.

İnsanlar daha sonra Muaviye'nin etrafında toplandılar.

Böylece her râvi kıssayı nakletti.

Muaviye dilediği gibi hüküm sürdü.

Kendisinden sonra yerine Yezid geçti.

Yezid'in ardı sıra iyi ve doğru yolda olan oğlu başa geçti.

Onunla Ebu Leyla'yı kastediyorum ki, o zahid bir kimseydi.

Herhangi bir kimsenin tasallutunda kalmaksızın,

O hükümdarlığı terk etti.

Hükümdarlığa talebi hiç yoktu.

Daha sonra Hicaz'da îbn Zübeyr ortaya çıktı.

Hükümdarlığı talep etti ve o makama göz dikti.

Şam'da Mervan'a bey'at ettiler.

Bu da ol deyince herşeyin oluverdiği yüce Zât'ın hükmüyle oldu.

Ancak Mervan'm hakimiyeti bir seneden fazla sürmedi.

Ölüm okları onu yakaladılar.

Daha sonra hakimiyet, Abdülmelik'in eline geçti.

Şans yıldızı kâinatta parladı.

Hakimiyette onunla çekişen herkes,

Ölüm kılıcıyla vurulup yere düştü.

Mus'ab Irak'ta öldürüldü.

Sonra zalim Haccac hüküm sürdü.

Hicaz'a intikam kılıçlarıyla yürüdü.

îbn Zübeyr Harem'e sığındı.

îbn Zübeyr'i öldürüp astıktan sonra zulmetti.

Yönetimde Rabbinden hiç korkmadı.

îşler onun için yoluna girince,

Zamanlar onun cismini de evirip çevirerek götürdüler.

Ondan sonra yerine oğlu Velid geçti.

Ondan sonra yiğit ve doğru yoldaki Süleyman başa geçti.

Daha sonra halk arasında Ömer'in adaleti yayıldı.

O Rabbinin buyruğuna uyarak hükmetti.

Ömer b. Abdülaziz'e,

Kavmin ak yüzlüsü deniliyordu.

Namaz kılan, oruç tutan, takvalı bir kimseydi.

Adalet ve ihsanı getirdi.

Zalimleri ve taşkınları frenledi.

Rasûlullah'm ve akıl sahibi raşid halifelerin yoluna girdi.

Nihayet İslâmiyet onun yokluk şerbetini içti.

Kendisinden sonra onun gibisinin geldiği rivayet edilmemiştir.

Ondan sonra Yezid, Yezid'den sonra Hişarn,

Hişam'dan sonra Velid başa geçti.

Ölüm, Velid'i de kapıp götürdü.

Sonra Yezid geldi. Ona Yezid-i Nakıs deniliyordu.

Ölüm gelip onu da kapıp götürdü.

İbrahim'in hakimiyet süresi uzamadı.

Bütün işleri sakat oldu.

Hakimiyeti Mervan'a dayadı.

O da yapacağını yaptı.

Hakimiyet onun elindeyken inkiraz buldu.

Zamanın musibeti ona galebe çaldı.

Saîd mıntıkasında öldürüldü.

Askerlerinin çokluğu ona yarar sağlamadı.

Onun sebebiyle Hakem ailesi helak oldu.

Çeşitli nimetler ellerinden alındı.

Sonra Abbas oğulları tahta geçtiler.

Aramızda onların temelleri sabit olmakta devam ediyor.

Acem diyarından da bey'atler geldi.

Bütün ümmetler onlara be/atlerini sundular.

Onlarla çekişen ümmetlerin tümü.

Elleri kesilip, ağızlan kapanıp yere düştüler.

Onlardan başa geçenlerin adlarını zikrettim.

Kaim Müstasım başa geçtiği zaman,

Abbasîlerin ilk hükümdarının sıfatı Seffah (çok kandöken) idi.

Ondan sonra Mansur Züicenah başa geçti.

Mansur'dan sonra Mehdî tahta geçti.

Ardı sıra Musa el-Hadî es-Safî hükümdar oldu.

Musa'dan sonra Harun Reşid geldi.

Sonra Emin, Harun'un ölümü nedeniyle tahta geçti.

Emin'in öldürülmesinden sonra Me'mun tahta geçti.

Me'mun'dan sonra da Mu'tasım el-Mekin hükümdar oldu.

Mu'tasım'dan sonra Vasık halife oldu.

Sonra kardeşi Cafer başa geçti ki, o zimmetlere riayet ederdi.

Ardı sıra halis niyetli Mütevekkil Alallah geldi ki,

O kıymetli Arş'ın sahibi Allah'a dayanıyordu.

Zamanında bid'atlerin kökü kazındı.

Vaktinde sünnetler ihya edildi

Onun zamanında saptırıcı bir bid'at ortada kalmadı.

Mutezilîler'e zillet elbisesini giydirdi.

Göklerde yıldızlar parladığı sürece Allah'ın rahmeti,

Ebediyen onun üzerine oîsun

Mütevekkil'den sonra Mu'temid hükümdar oldu, tahta geçti,

Yönetimi düzeltti.

Ondan sonra Muktesid idareye el koydu.

Muktesid'in şehit edilişinden sonra Muntasır başa geçti.

Söylendiği gibi ardısıra Müstain tahta geçti.

Mustain'in ölümünden sonra Mu'tez başa geçti.

Mutez'den sonra Mühtedî el-Mültezim ve ondan sonra da A'azz hükümdar oldu.

Muktefî'nin ise sayfanın üst kısmında adı yazıldı.

Ondan sonra Muktedir hakim oldu.

Muktedir'den sonra Kahir'in izzetiyle yönetim sağlanılaştı.

Ondan sonra övünçlerin sahibi Radî tahta geçti.

Radî'den sonra Muttaki, ondan sonra da Müstekfî geldi.

Mutî tahta geçti. Onda hiç yanlışlık yoktu.

Sonra Tâî, onun ardı sıra Kadir,

Ondan sonra da zahid ve şâkir olan Kaim tahta geçti.

Kaim'den sonra Muktedî, ondan sonra da Müstazhir geldi .

Sonra ağır başlı bir insan olan Müsterşid tahta geçti.

Müsterşid'den sonra Raşid, ardı sıra Muktefî geldi.

Muktefî vefat edince insanlar Yusuf tan güç aldılar. O tahta geçti.

işlerinde adil, sözlerinde sadık ve dürüst bir kimse olan Müstadî başa geçti.

Müstadî'den sonra güçlü ve şehametli Nasır tahta geçti.

Onun hakimiyeti uzun sürdü. İnsanlara uzunca bir süre halifelik

yaptı.

Ardı sıra kerem sahibi Zahir geldi. Onun adaletini herkes biliyordu. Memlekette onun zamanı uzun sürmedi. Birkaç ay hüküm sürdükten sonra vefat etti. Kendisinden sonra yönetime adaletli, ihsan sahibi, Cömert ve mayası teiniz Müstansır geldi.

İyilik ve ihsanda bulunarak onyedi ay müddetle insanları idare etti.

Sonra kırkıncı yılın cemaziyelevvel ayında ölümle karşılaşarak vefat etti.

Ondan sonra Müstasım'a bey'at ettiler. Rabbimiz ona rahmet etsin, onu korusun. Çeşitli ülkelere elçilerini gönderdi.

Çeşitli ülkelerin insanları ona muvafakat edip be/atlerini sundular.

Onun adım zikrederek minberleri şereflendirdiler.

Onun cömertliğiyle Övünçlerini yaydılar.

Güzel idaresi her tarafa ulaştı.

Son derece fazla olan adaleti halka yayıldı.»

Şeyh İmadüddin b. Kesir dedi ki: Bundan sonra ben de şu beyitleri

dile getirdim:

«Sonra Cenâb-ı Allah Müstasım'ı Tatar belasına uğrattı. Tatarlar ki zorba Cengizhan'm tabileri idiler.

Tatar Cengizhan'm torunu Hülagu, onun karşısına çıktı. Artık ona karşı kurtuluş çaresi bulamadı. Tatarlar onun askerlerini ve düzenini darmadağın ettiler. Kendisini ve çoluk çocuğunu öldürdüler. Bağdat'ı ve beldeleri tahrip ettiler. - Torunları ve dedeleri öldürdüler. Namusla birlikte malları da yağmaladılar. Yüce Allah'ın satvetinden korkmadılar. O'nun sabır ve hilmi, onları aldattı. Adalet ve hikmetinin hicabı, sabredişi onları yanılttı. Müstasım'dan sonra hilafet makamı boş kaldı. Tarih böyle bir afeti yazmamıştı. Daha sonra tahta, halife olarak Zahir geçti. Ben onunla Müstansır'ı kastediyorum. Bu hakimden sonra yönetime, Alim bir imam olan Meysem Baybars geldi. Ardı sıra oğlu halife Müstekfî geldi. Bunların bir kısmı bile şeref için kâfidir. Daha sonra bir cemaat geldi ki, Onlarda ne ilim, ne de eşya vardı. Zamanımızda Mu'tedit tahta geçti. Zaman, onun gibisini bulamamıştır.

O kadar güzel huylu, itikat sahibi, meziyetli bir kimseydi ki, O nasıl birinci kaliteden olmasın. Bunlar faziletleriyle ülkeye ve kullara hükmettiler. Ülkeyi hüküm ve adaletle doldurdular. Bunlar Muhammed Mustafa'nın amcazadeleridir. Şüphesiz bunlar, insanlığın en faziletlileridir. Azamet sahibi yüce Allah, günler ve

geceler devam ettiği sürece ona rahmet eylesin.» [11]

Fasıl

«Fatımîlerin kuvveti ve teçhizatı azdı. Ama zamanları uzun sürdü. 260 küsur sene hükmettiler, ama bu bir sene gibiydi. Onlardan on-dört kişi hükümdar oldu: Mehdî, Kaim, Mansur, el-Ma'dî. Ma'dî ismiyle, Kahire'nin kurucusu Muiz'i kastediyorum. Sonra Aziz, kâfirlerin başı Hakim, Zahir, Müstansır, Müsta'lî, Ondan sonra Hafız ki onun yönetimi berbattı. Zafîr, Faiz, sonra da Adid. Bu onların sonuncusuydu.

Bunu inkâr eden kimse yoktur.

Adid, hicretin 500 senesinden sonra helak oldu.

Bunların aslı Yahudidir. Şerefli değildirler.

Bütün imamlar böyle fetva vermişlerdir.

O imamlar ki, bu ümmette Allah'ın dininin yardımcılarıdırlar.» [12]

Fasıl

«Enıevî halifeleri de tıpkı Rafızî halifelerinin sayısmcadır. Ama süreleri onlarınkinden 100 sene eksiktir.

Hepsi, bir önceki halife tarafından veliahd olarak atanmıştı. Sadece îmanı Ömer b. Abdülaziz bundan müstesnadır. O, takvalı biriydi. Muaviye, sonra oğlu Yezid, Muaviye'nin torunu, doğru yoldaki Muaviye, Mervan, sonra oğlu Abdülmelik, îbn Zübeyr ile savaştı, nihayet îbn Zübeyr öldürüldü. Sonra ülkenin her tarafında o şüphesiz müstakim hükümdar oldu. Ardı sıra Dımaşk Camii'nin banisi Velid geldi. Dımaşk Camii'ne benzer başka bir cami yoktur.

Sonra cömert Süleyman, ardı sıra Ömer, Ömer'den sonra Yezid, sonra da Hişam geldi ki, o ihanet etti.

Yani Velid b. Yezid'e gadretti ki, o fasıktı.

Sonra Yezid b. Velid tahta geçti.

Ona nakıs lakabı takıldığı halde kendisi kâmildi.

Sonra İbrahim başa geçti. O akıllıydı.

Sonra eşek lakabını taşıyan Mervan el-Ca'dî geldi.

Bu, onların sonuncusuydu. Bu bilgiyi sen benden al.

Allah'a eksiksiz hamd olsun.

Nimetlerden ötürü de O'na aynı şekilde hamd ediyoruz.

Sonra Peygamber Muhammed Mustafa'ya bir o kadar eksiksiz sa-

lat-ü selâm olsun.

Onun seçkin âline ve ashabına her vakitte ve çağda selâm olsun. Bu beyitleri sekiz tane olarak menkıbelerde katip nazmetti.»

Halife Muştasını ile birlikte Dımaşk'ta hilafet sarayının üstadı ve Cevziye vakfının sahibi Muhyiddin Yusuf b. Şeyh Cenıaleddin Ebül-Fe-rec b. Cevzî Abdurrahman b. Ali b. Muhammed b. Ali b. Muhammed b. Ali b. Ubeydullah b. Hammad b. Ahmed b. Cafer b. Abdullah b. Kasım b. Nadir b. Muhammed b. Ebibekir es-Sıddîk el-Kureşî el-Teymî el-Bekrî eî-Bağdadî el-Hanbelî de öldürülmüştü. Bu zat İbn Cevzî diye meşhur olmuştur. Hicretin 580. senesinin zilkade ayında doğmuş ve Bağdat'ta yetişip genç bir vaiz olmuştu. Babası vefat edince onun yerine oturup vaaz vermeğe başlamıştı. Son derece güzel ve faydalı vaazlar veriyordu. Sonra dünya makamlarında da yükseldi. Vaizlikle birlikte Bağdat muh-tesipliğine de atandı. Güzel şiirler yazardı. Sonra hicretin 632. senesinde Hanbelîlere mahsus Müstansiriye medresesinde ders vermeye başladı. Başka yerlerde de ders veriyordu. Hilafet sarayının üstadhğını yaptı. Eyyubîlerin ve halifelerin elçisi olarak çeşitli hükümdarlara gönderildi. Kendisinden sonra oğlu Abdurrahman, yerine nıuhtesipliğe ve vaizliğe atandı. Muhtesiplik, oğulları Abdurrahman1 dan sonra Abdullah ve Abdülkerim arasında peşpeşe devam etti. Bunlar da bu sene öldürülmüşlerdi. Allah kendilerine rahmet etsin. Muhyiddin, İmam Ahmed b, Hanbel'in mezhebine dair eserde tasnif etmiştir. îbn Sâî onun güzel şiirlerini nakletmiştir. Şiirlerinden birinde, halifeyi mevsimlerde ve bayramlarda tebrik ediyordu. Bu şiirler onun fazilet ve fesahatini ispatlamaktadırlar. Dımaşk'taki Cevziye medresesinin vakfedicisidir. Bu, en güzel medreselerden biridir. Allah bu hayrını kabul buyursun. [13]

Sarsarî El-Madih

Yahya b. Yusuf b. Yahya b. Mansur b. Muammer Abdüsselam şeyh imam allame Cemaîeddin Ebu Zekeriya es-Sarsarî. Çeşitli ilimlere vakıf büyük bir alimdi. Fazilet sahibi bir insan olup Hanbelî mezhebine mensuptu. Amâ idi. Bağdatlıdır. Şiirlerinin çoğu Rasûlullah'a methiye türündendir. Bu alanda meşhur bir divanı vardır. Bunun üstünlüğünü herkes kabul eder. Anlatıldığına göre o lügate dair Sihah-ı Cevherî'yi tamamen ezberlemiştir. Şeyh Abdülkadir'in öğrencisi Şeyh Ali b. İdris'îe arkadaşlık etmiştir. Zeki bir insandı. Yüzünden nur fışkırırdı. Hiç düşünmeksizin irticalen şiir inşâd ederdi. Fesahat ve belagat sahibiydi. Muvaffaküddin b. Kudanıe'nin te'lif ettiği el-Kâfî adlı eseri nazma çevirmiştir. Muhtasarü'l-Harakî'yi de nesirden nazma çevirmiştir. Rasû-lullah (s.a.v.) için yazdığı methiyelere gelince, denildiğine göre bunların toplamı yirmi cildi bulmaktadır. Peygamberlerden başkasını methettiği duyulmamıştır. Tatarlar, Bağdat'a girdiklerinde Kermon b. Hülagu onu yanına çağırdı. O ise gitmedi. Evinde taş biriktirdi. Tatarlar içeri girdiklerinde onları, hazırlamış olduğu bu taşlarla vurdu ve bir kısmının yüzünü, gözünü, başını paraladı. Yanma vardıklarında bastonuyla onlardan birini öldürdü. Sonra Tatarlar onu şehit ettiler. Yüce Allah kendisine rahmet etsin. Şehit edildiğinde altmışsekiz yaşındaydı. Kut-beddin el-Yoninî onun biyografisini ez-Zeyl adlı eserde anlatırken divanının güzel bir kısmım nakletmiştir. Alfabetik sıraya göre hazırlanmış bir divanı vardır. Ayrıca uzun kasideleri mevcuttur. Hepsi de güzeldir. [14]

Divan Sahibi Bahâ Züheyr

Züheyr b. Muhammed b. Ali b. Yahya b. Hüseyin b. Cafer el-Mühellebî el-Atikî el-Mısrî. Mekke'de doğdu. Kos'ta büyüdü. Kahire'de ikamet etti. Meşhur şairdir. Çok güzel yazı yazardı. Meşhur bir divanı vardır. Sultan Salih Eyyub'un yanma geldi. Çok mürüvvet sahibi bir kimseydi. İnsanlara hayrın ulaştırılmasında güzelce aracılık eder, insanlara yaklaşmakta olan şerri def ederdi. İbn Hallikan onu övmüş ve, «Divanını rivayet etmem için bana icazet vermiştir» demiştir. Kutbed-din el-Yoninî onun biyografisini uzun uzadıya anlatmıştır. [15]

Hafız Zekiyyüddin El-Münzirî

Abdülazim b. Abdülkavî b. Abdullah b. Selame b. Sa'd b. Saîd İmam Allame Muhammed Ebu Zekiyyüddin el-Münzirî eş-Şafiî. Aslen Şamlıdır. Mısır'da doğmuş, uzun bir süre orada hadis şeyhliği yapmıştır. Başka beldelerden insanlar onu ziyarete gelirlerdi. Bir rivayette anlatıldığına göre hicretin 581. senesinde Şam'da dünyaya gelmiştir. Çokça hadis dinlemiş, hadis toplamak amacıyla çeşitli beldelere seyahatlerde bulunmuş ve bu işle ilgilenmiş, nihayet bu alanda kendi zamanının insanlarının üstüne çıkmış, konuyla ilgili tasnifatlar yapıp rivayetlerde bulunmuştur. Sahih-i Müslim'i, Sünen-i Ebî Davud'u ihtisar etmiştir ki, bu ihtisarı öncekinden daha güzeldir. Lügatta, fıkıhta ve tarihte otoriteydi. Sika, hüccet, araştırmacı ve zahid bir kimseydi. Bu sene zilkade ayının dördünde cumartesi günü Mısır'daki Kâmiliye darülhadisinde vefat etti. Kurafe mezarlığına defnedildi. Yüce Allah kendisine rahmet etsin. [16]

Nur Ebu Bekir B. Muhammed B. Muhammed B. Abdülazîz

Nur Ebu Bekir b. Muhammed b. Muhammed b. Abdülaziz b. Abdur-rahim b. Rüstem el-Eş'arî. Utanmayı bir tarafa bırakmış meşhur bir şairdir. Kadı Sadreddin b. Sinâü'd-Devle, şahitlerle birlikte onu saat kulesinin alt tarafında, yanında oturtmuştu. Sonra beldenin sahibi Nasır onu yanma çağırdı ve onu meclisine, arkadaşlarının arasına kattı. Ona asker hil'ati giydirdi. O da bu işi bırakıp başka alana kaydı. ez-Zercun fi'1-Hilâa ve'1-Mücûn adlı bir kitap derledi. Bu kitabında bir çok manzum ve mensur fikralar yer alıyordu. Şiirlerinden biri şudur. Ancak bu pek de övünülecek bir şiir değildir:

«Ömrün lezzeti beştir, bunları ele geçir.

Bunları edip ve fakih olan bir şakacıdan öğren.

Bu lezzetler içki sofrasmdaki nedimden, şarkıcı cariyeden, sevgiliden, içkiye devam etmekten elde edilir. Bu şeyleri kötüleyenlere söv-mekle de bu lezzet elde edilir.» [17]

Rafızî Vezir İbn Alkamî

Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Ali b. Ebî Talip el-Vezir Mü-eyyedüddin Ebu Talip b. Alkamî. Bağdatlıdır. Müstansır'ın zamanında uzun süre hilafet sarayının üstadlığını yaparak hizmette bulundu. Sonra Müstasım'm vezirliğine atandı. Hem kendisine, hem halifeye, hem de Müslümanlara karşı kötü davrandı. İnşâda ve edebiyatta yüksek derecede idi. Rafızî olup kalbi İslâm'a ve Müslümanlara karşı kötü niyetlerle dolu habis bir kişiydi. Müstasım'ın zamanında itibar ve şeref sahibi oldu. Diğer vezirler bu kadar şerefe ve itibara sahip olamamışlardı. Sonra İslâm'a ve Müslümanlara karşı kâfir Hülaguhan'la işbirliğine girdi, böylece İslâm'a ve Müslümanlara yapacağını yaptı. Allah onu kahretsin. Nitekim bu hususlar önceki sayfalarda da anlatılmıştır. Daha sonra kendileriyle işbirliğine girdiği Tatarlar tarafından tahkir edilip, zillete maruz bırakıldı. Allah onu korumadı. Dünya hayatında rüsvaylığı ve perişanlığı tattı. Ahiret azabına gelince o daha şiddetli ve kalıcıdır. Tatarların zamanında kadının biri onu bir beygire bindirilmiş halde görmüş, yanı başında durup ona şöyle demişti: «Ey İbn Alkamî! Abbasîler sana böyle mi muamele ediyorlardı?» Kadının bu sözü ona çok tesir etti. Evine kapandı. Keder, üzüntü, sıkıntı, yokluk ve zillet içinde bu sene ce-maziyelahir ayı başında altmışüç yaşındayken öldü ve Rafîzîlerin mezarlığına defnedildi. Tatarlardan ve Müslümanlardan haddi, evsafı belirtil emeyecek derecede hakaretler gördü ve işitti. Kendisinden sonra habis oğlu vezirliğe geçti. Sonra Cenâb-ı Allah, halkı zalim olan beldelerin insanlarını yakalarcasma onu da çabucak yakaladı ve canını aldı. Şairin biri onu şöyle hicvetmiştir:

«Ey İslâm'ın bağlıları, ağlayın, ağıt yakın, Müstasım'ın başına gelenlere üzülün.

Vezirlik makamı ondan önce İbn Fürat'ın elindeydi, şimdi İbn Alkamî'nin eline geçti.» [18]

Muhammed B. Abdüssamed B. Abdullah B. Haydere

Fethüddin Ebu Abdillah b. Adil. Dımaşk muhtesibi idi. İdaresi hoştu. Yolu güzeldi. Dedesi, adil bir insan olan Necibüddin Ebu Muhammed Abdullah b. Haydere'dir. Hicretin 590. senesinde Zebedan'daki medreseyi vakfeden kişidir. Allah bu hayrını kabul buyursun ve ona hayır mükâfat versin. [19]

Kurtubî

Ahmed b. Ömer b. İbrahim b. Ömer Ebü'l-Abbas el-Ensarî el-Kurtubî el-Malikî. Hicretin 578. senesinde Kurtuba'da doğdu. Fakih, muhaddis ve müderristi. İskenderiye'de yaşadı. Orada çok hadis dinledi. Buharı ve Müslim'in Sahih'lerinin muhtasarlarını hazırladı. el-Müf-hem fî Şerh-i Müslim adlı eserin sahibidir. Bu eserinde faydalı ve güzel bilgiler bulunmaktadır. Yüce Allah rahmet etsin. [20]

Kemal İshak B. Ahmed B. Osman

Şafiî alimlerindendir. Şeyh Muhiddin en-Nevevîve diğerleri, kendisinden ilim tahsil etti. Kemal İshak, Revaniye medresesinde müderrislik yapardı. Bu sene zilkade ayında vefat etti. [21]

Îmad Davud B. Ömer B. Yahya

İmad Davud b. Ömer b. Yahya b. Ömer b. Kâmil Ebü'l-Mealî Ebü's-Süleyman Ez-Zebidî el-Makdisî ed-Dımaşkî. Beytülâbâr'da hatiplik, Gazaliye medresesinde müderrislik yaptı. Emevî Camii'nde de İbn Ab-düsselam'dan sonra altı sene hatiplik görevinde bulundu. Sonra Beytülâbâr'a döndü ve bu sene orada vefat etti. [22]

Alî B. Muhammed B. Hüseyin

Sadreddın Ebü'l-Hasan b. Neyar. Bağdat'ta şeyhüşşüyuh idi. Halife Müstasım'ın eğitmenliğini yaptı. Müstasım hilafete geçince onu yüksek makamlarda tuttu, saygı gösterdi. Ali b. Muhammed onun yanında itibarlı oldu, yönetimin iplerini eline aldı. Ama daha sonra Tatarlar tarafından hilafet sarayında koyun gibi boğazlandı. [23]

Şeyh Alî Abid El-Habbaz

Bağdat'ta arkadaşları ve tabileri ile ziyaret edilen bir zaviyesi vardı. Tatarlar onu öldürdüler, cesedini zaviyesinin kapısındaki çöplüğe attılar. Orada üç gün kaldı. Onun cesedini köpekler buldular ve etini yediler. Anlatıldığına göre kendisi ölümünden Önce bu akibete uğrayacağım sağlığında haber vermiştir. [24]

Muhammed B. Îsmaîl B. Ahmed B. Ebî'l-Ferec

Ebu Abdîllah El-Makdisî

Berat hatibi idi. Hicretin 553. senesinde doğdu. Çokça hadis dinledi. Doksan sene yaşadı. İnsanlara hadis rivayet etti. Dımaşk'ta çok kimseler ondan hadis dinledi. Sonra memleketine döndü. Bu sene memleketi Berada'da vefat etti. Allah rahmet etsin. [25]

Musul Sahibî Bedreddîn Lü'lü

Meîikü'r-Rahim lakabını taşırdı. Yüz yaşındayken bu sene şaban ayında vefat etti. Elli sene kadar Musul'a hükmetti. Akıllı, dahi ve taktik sahibi bir kimseydi. Üstadının çocuklarının aleyhine çalıştı. Nihayet onları yok etti. Musul'daki Atabekiye devletine son verdi. Hülaguhan o feci ve dehşetli hadiseden sonra Bağdat'tan ayrılınca Bedreddin Lü'lü gönüllü olarak hizmetine gitti. Yanında hediye ve armağanlar da götürmüştü. Hülagu ona saygı gösterip, ikramda bulunmuştu. Bundan sonra Bedreddin oradan ayrılıp Musul'a dönmüş ve Musul'da birkaç gün daha yaşadıktan sonra vefat etmiş ve Bedriye medresesine defnedilmiş ti. İdaresi güzel, adaletli ve cömert bir kimse olduğu için insanlar onun ölümüne üzülmüşlerdi. Şeyh İzzeddin onun için el-Kâmil fi't-Tarih adlı eserini yazmıştı. Bedreddin de bu eserinden ötürü Şeyh îzzeddin'e armağan verip ihsanda bulunmuştu. Bazı şairlere 1.000 dinar armağan verdiği görülmüştür. Kendisinden sonra yerine oğlu Salih İsmail geçti. Bedreddin Lü'lü, Ermeniydi. Bir terzi onu satın almıştı. Sonra Musul valisi Melik Nureddin Arslanşah b. İzzeddin Mes'ud b. Mevdud b. Zengî b. Aksungur el-Atabekî'nin yanma verildi. Sureti güzeldi. Melik Nured-din'in yanında itibar gördü. Devlet kademelerinde yükseldi. Nihayet devran ona güldü. Çeşitli ülkelerin elçileri onu ziyarete geldiler. Sonra o, üstadı Melik Nureddin'in çocuklarını suikastler düzenleyerek birer birer öldürdü ve onlardan hiçbirini hayatta bırakmadı ve kendisi müstakil olarak tahta oturdu, işler onun için yoluna girdi. Her sene Hz. Ali'nin türbesine 1.000 dinar ağırlığında altın bir kandil gönderirdi. Doksan yaşında olmasına rağmen yüzü çok parlak, şekli güzel olduğu için genç görünümlü idi. İnsanlar ona altın kırbacı lakabını takmıştı. Himmeti yüksek, dahi, çok hilekâr ve dessastı. Hz. Ali'nin türbesine her sene altın bir kandil göndermesi, onun Şiî olduğuna bir delildir. Doğrusunu Allah bilir. [26]

Melikü'n-Nâsır Davud El-Muazzam

Şeyh Kutbeddin el-Yoninî, el-Mir'at adlı eser üzerine yazdığı zeylinde, bu senenin hadiselerini anlatırken onun biyografisinden uzun uzun bahsetmiştir. Onun karşılaştığı durumları da baştan sona anlatmıştır. Biz, Melikü'n-Nasır'm biyografisini bu senenin hadiselerinden bahsederken anlatmıştık. Bu meyanda onun halife Müstasım'a, hicretin 647. senesinde 100.000 dinar değerinde bir emanet bıraktığım, ancak halifenin bu emaneti inkâr ettiğini de söylemiştik. Bu emaneti kendisine geri vermesi için defalarca heyetler göndermiş, araya aracılar koymuş, ancak bunların hiçbir yararı olmamıştı. Şairin biri halifeyi bir şiirle methetmiş, ancak o bunu karşı çıkıp itirazda bulunmuştu. Şair şöyle demişti:

«Eğer Ebu Bekir'in seçildiği Sakif gününde hazır bulunsaydm, Ey takva sahibi imam! Öne sen geçirilirdin.»

Melikü'n-Nasır, halifeyi öven şaire itirazda bulunup şöyle demişti: «Yanlış söylüyorsun. Çünkü halifenin dedesi Abbas o günde hazır bulunuyordu. Fakat öne geçirilmedi. Oysa Abbas, halifeden daha üstün ve faziletliydi. Aksine o gün öne geçirilip halife seçilen zât, Ebu Bekir es-

Sıddîk'ti!»

Bunu duyan halife, «Melikü'n-Nasır doğru söylüyor» dedi ve ona hü'at giydirdi. Şair el-Fezarî'yi de Mısır'a sürgün etti.

Melikü'n-Nasır Davud, bu sene Büveyda köyünde vefat etti. Cenaze merasimine Drnıaşk valisi de katılmıştı. [27]

Hicretin Altıyüzelliyedînci Senesi

Bu sene başında Müslümanların halifesi yoktu. Dımaşk'm ve Haleb'in sultanı, Melik Nasır Selahaddin Yusuf b. Aziz Muhammed b. Ebî Zahir Gazî b. Nasır Selahaddin'di. Onunla Mısırlılar arasında anlaşmazlık vardı. Mısırlılar, Nureddin Ali b. Muin Aybek et-Türkmanî'yi başlarına hükümdar olarak geçirdiler ve ona Mansur lakabını verdiler.

Zorba hükümdar Hülaguhan, Dımaşk sahibi Melikü'n-Nasır1 a haber göndererek onu yanma çağırdı. O da küçük yaştaki oğlu Aziz'i birçok hediye ve armağanlarla ona gönderdi. Ancak Hülaguhan onun küçük oğluna iltifat etmedi, aksine Melikü'n-Nasır'a kızdı, yanına gelmeyisin-den ötürü öfkelendi. Oğlunu yanında alıkoyup, «Bizzat ben onun ülkesine gideceğim!» dedi. Melikü'n-Nasır bundan tedirgin oldu. Ailesini ve çoluk çocuğunu koruma altına almak amacıyla Kerek'e gönderdi. Di-maşklılar da bundan ötürü şiddetli bir korkuya kapıldılar. Özellikle Tatarların Fırat'ı geçtiğini duyunca daha da korktular. Dımaşkhların çoğu kışın Mısır'a gittiler. Çokları öldü. Malları yağmalandı. İnna lillahi ve inna ileyhi raciun (doğrusu biz Allah'a aidiz ve O'na dönücüleriz.)

Hülaguhan gelip askerleri ve ordusuyla Şam'a yöneldi. Meyyafari-kin (Silvan) ona karşı bir buçuk sene direndi. O da oğlu Eşmot'u oraya gönderdi. Eşmot, Silvan'ı güç kullanarak fethetti. Silvan hükümdarı Kâmil b. Şihab Gazi b. Adü'i kaleden indirip Halep'te kuşatma altına alınmış olan babasının yanma gönderdi ve orada babasının gözü önünde Öldürttü. Haleb'e de Eşrefin komutanlarından birini naib tayin etti. KâmiVin kesik başını ülkede dolaştırdı. Kesik başı Dımaşk'a da götürdüler. Daha sonra bu kesik baş, Babü'l-Feradisi'l-Berranî'ye dikildi. Sonra Babül-Feradisi'l-Cevvanî dahilindeki Mescidü'r-Re's'e defnedildi. Ebu Şâme bu konuda bir kaside nazmetti. Bu kasidede Kâmil'in faziletini, cihad eden bir kimse olduğunu, mazlumen öldürülüşü nedeniyle Hz. Hüseyin'e benzediğini anlattı ve Kâmil'in kesik başı, Hz. Hüseyin'in kesik başının yanına defnedildi.

Bu sene Hâce Nasirüddin et-Tusî Merağa şehrinde rasathane kurdu ve orada çalıştı. Bağdat'ta bulunan birçok vakıf kitabını oraya nakletti. Dârülhikme'yi kurdu, felsefecileri oraya tayin etti. Her felsefeciye günlük üç dirhem maaş bağladı. Orada ayrıca bir de tıp evi kurdu. Buraya atadığı tabiblere günlük iki dirhem maaş bağladı. Medrese kurdu. Orada her fakihe günlük bir dirhem maaş bağladı. Orada kurduğu dârülhadise de tayin ettiği her muhaddis için günlük yarım dirhem maaş bağladı.

Bu sene Kadı Vezir Kemaleddin Ömer b. Ebî Cerad (İbn Adim adıyla meşhur olmuştur), Dımaşk valisi Nasır b. Aziz'in elçisi olarak Mısır'a gönderildi. Tatarlarla savaşmak için Mısırlılardan yardım istiyordu. Tatarların, Dımaşk'a yaklaştıklarını, Cezire ülkesini ve diğer yerleri istila ettiklerini, Hülaguhan'm oğlu Eşnıot'un Fırat'ı aşıp Haleb'e gelmekte olduğunu bildirdi. O zaman Mansur b. Muiz et-Türkmanî'nin huzurunda bir meclis kuruldu. Bu mecliste Mısır kadısı Bedreddin es-Sincarî, Şeyh İzzeddin b. Abdüsselam da hazır bulundu. Bunlar orduya yardım için halkın malından bir miktarını alma konusunu görüştüler. Neticede İbn Abdüsselam'ın görüşü esas alındı. İbn Abdüsselam özetle şunları söyledi:

«Beytü'l-mal'de para kalmadığında kadınlarımızın ziynetlerini ve gümüşlerini harcarsınız, böylece savaş aletleri dışında giyecek hususunda halkla aynı seviyeye gelirsiniz; öyle ki askerin binek atı dışında başka hiçbir şeyi kalmazsa, o zaman Hakim'in, düşmanları geri püskürtmek için halkın malından bir şeyler alması caiz olur. Çünkü düşman ülkeye hücum ettiğinde halkın tümünün canları ve mallarıyla ona karşı koyması üzerlerine vacip olur.» [28]

Melik Muzaffer Kutuz'un Başa Geçmesi

Bu sene Emir Seyfeddin Kutuz, üstadı Nureddin'in el-Mansur lakabını taşıyan oğlu Ali'yi tutukladı. Bunu babasının köle komutanlarından çoğunun ve diğerlerinin avda oldukları bir zamana denk düşürmüştü. Annesi, oğulları ve kardeşleriyle birlikte onu Eşkerî'nin beldesine gönderdi. Sonra kendisi sultan oldu ve Melikül-Muzaffer adını aldı. Bu, Cenâb-ı Allah'ın Müslümanlara bir rahmeti idi. Çünkü Cenâb-ı Allah, Emir Seyfeddin Kutuz vasıtasıyla Tatarları bozguna uğrattı. Nitekim bununla ilgili açıklama inşaallahü Teala ileride de gelecektir. Bu zât, fa-kihlere, kadılara ve İbn Adim'e kendini şöyle savunmuştu: «Müslümanların düşmanlarıyla savaşacak güçlü, kuvvetli bir sultana ihtiyaçları vardır. Ali ise küçük yaşta bir çocuk olup, memleket idaresini hakkıyla bilmemektedir.»

Bu sene Dımaşk valisi Melikü'n-Nasır, Veta'ya gitti. Askerler, gönüllüler, Arabiler ve diğerlerinden oluşan karışık bir grupla sefere çıktı, ancak bunların Moğollara karşı direnecek güce sahip olmadıklarını anlayınca hepsini terk etti. Ne kendisi, ne de onlar yollarına devam edebildiler, înna lillahi ve inna ileyhi raciun (doğrusu biz Allah'a aidiz ve O'na dönücüleriz.) [29]

Hicretin Altıyüzelliyedinci Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler

Sadrîye Vakfının Sahibi Sadreddin Es'ad B. Mencad

Sadreddin Es'ad b. Mencad b. Berekât b. Müemmel et-Tenuhî el-Mağribî ed-Dımaşkî el-Hanbelî. Adil insanlardan olup servet, mürüvvet, bolca sadaka veren hayırhah bir kimseydi. Hanbeliler için bir medrese vakfetti. Mezarı Emevî Camii taraflarındaki Derbürreyhan'ın başında, Kadı Mısrî'nin türbesinin yanındadır. Sağlığında bir süre Emevî Camii'nin nazırlığını yapmış, caminin kıble tarafındaki Bakırcılar çarşısının büyük bir kısmını onarmış, kuyumcuları şimdiki yerlerine nak-letmişti. Kuyumcular daha önce eski kuyumcu çarşısında icray-ı sanat etmekteydiler. Ziyaretin sütunları arasındaki dükkânları da yeniledi. Emevî Camü'ne bol kazanç sağladı. Kendisinin de bir çok sadaka verdiği vakidir. Anlatıldığına göre kendisi kimya sanatını da bilirmiş. Gümüş yaptığına dair sahih rivayetler de vardır. Ama bence bu doğru değildir. Böyle birşey yaptığı sahih değildir. Doğrusunu Allah bilir. [30]

Şeyh Yusuf El-Akminî

Şehid Nureddin'in hamamının külhanında yatıp kalktığı için külhancı anlamına gelen Akminî adıyla meşhur olmuştur. Yerde sürünen uzun giysiler giyer, elbisesine işerdi. Başı açıktı. Onun harika halleri ve mükâşefeleri olduğu söylenmiştir. Halktan ve diğerlerinden bir çokları onun salih ve veli bir kimse olduğuna inanırlardı. Çünkü onlar, veliliğin ve salihliğin şartlarını bilmiyorlar. Yine onlar mükâşefenin iyi, kötü, mü'min, kâfir, rahip ve başkalarında, Deccal'da, İbn Seyyad'da ve diğerlerinde de görülebildiğinin farkında değildirler. Zira cinler gökteki haberleri çalarak insanların kulaklarına, özellikle de deli veya elbisesi necasetten arınmamış kimselerin kulaklarına ulaştırırlar. Şu halde mükâşefe sahibi ve harika haller gösteren kimseleri kitap ve sünnet mi-hengine vurup denemek gerekir. Durumu Allah'ın kitabına, Rasûlünün sünnetine uygun olan kimse, ister mükâşefe sahibi olsun, ister olmasın, salih kimsedir. Durumu Allah'ın kitabına ve Rasûlünün sünnetine uygun olmayan kimse de, ister mükâşefe sahibi olsun, ister olmasın, Salih kimse değildir. Nitekim İmam-ı Şafiî bu hususta şöyle demiştir:

«Bir kimsenin su üzerinde yürüdüğünü, havada uçtuğunu görseniz dahi, onun durumunu kitaba ve sünnete vurmadıkça salan ona aldan-mayınız.»

Akminî, Ölünce Kasyun dağı eteklerindeki türbesine defnedildi. Burası Revahiye'nin doğusunda olup oldukça meşhur, süslü, püslü bir türbedir. Halktan ona inanan bazı kimseler bu türbeyi yaldızla süslemişler, mezarının üstüne nakışlı taşlar koyup yazılar yazmışlardır ki bütün bunlar bid'atlerdendir. Akminî, bu sene şaban ayının altısında vefat etti. Şeyh İbrahim b. Said Ci'ane, -kendi dediğine göre- Akminî hayatta iken Dımaşk'a girmeğe cesaret edemeznıiş. Ancak onun vefat ettiği gün Dımaşk'a girebilmiştir. Avam tabakasından onunla beraber olan bazı kimseler de bağırıp çağırarak «Şehre girmemize izin verildi» deyip Dımaşk'a girmişlerdi. Bunların tümü bağırana tâbi olan ve ilim nuruyla aydınlanmayan kimselerdi. Ci'ane'ye şöyle denilmişti:

- Bugüne kadar Dımaşk'a girmene engel olan şey neydi?

- Şehir kapılarından herhangi birine geldiğimde bu canavarın orada çökmüş olduğunu görüyor ve bu nedenle şehre gir emiyordum!

Kendisi Şagor'da ikamet etmekteydi. Bu, yalan, hile ve göz boyamadır. Ci'ane de Akminî'nin Kasyun dağı eteklerindeki türbesine nakledilmiştir. Kulların durumunu en iyi bilen zât elbetteki yüce Allah'tır. [31]

Muhaddis Şems Ali B. Şebbî

Sadr el-Bekrî'nin yerine muhtesip vekilliği yaptı. Kıraat ilimlerini öğrendi. Çoklarına da bunu öğretti. Hadis dinledi ve rivayet etti. Kendi el yazısıyla çok hadis yazdı. Bu sene vefat etti. Yüce Allah rahmet etsin. [32]

Şatîbîye'nîn Sarihi Ebu Abdillah El-Fasî

Ebu Abdillah künyesiyle meşhur olmuştur. Adının Kasım olduğu söylenir. Halep'te bu sene vefat etti. Alim bir kimse olup Arapça'da, kıraat ilimlerinde ve diğer ilimlerde üstün bir şahsiyetti. Şatibiye adlı eseri güzelce şerh etti. Faydalı bilgiler verdi. Şeyh Şihabüddin Ebu Şâme bu şerhi ve sahibini çok övmüştür. [33]

Bedir Müfaddal'ın Kardeşi Necm

Külase'deki Fadıliye medresesinin şeyhi idi. Akabiye hatibi Selefi Bedreddin Yahya b. Şeyh İzzeddin b. Abdüsselam'dan icazet almıştı. Babü's-Sağir'de dedesinin mezarına defnedildi. Cenazesine büyük bir kalabalık iştirak etmişti. Yüce Allah kendisine rahmet etsin. [34]

Sadeddîn Muhammed B. Şeyh Muhiddîn B. Arabî

Ebu Şame kendisinden bahsetmiş, faziletli, edip ve şair bir kimse olduğunu Övgüyle söylemiştir. Ebu Şâme, bu sene Nasır Davud'un vefat ettiğini de söylemiştir. [35]

Seyfeddin B. Sabüre

Dımaşk güvenlik kuvvetlerinin amiri idi. Ebu Şâme'nin anlattığına göre, vefat ederken bir yılan gelmiş, onun baldırlarım parçalamıştır. Başka bir rivayette anlatıldığına göre ise o yılan, Seyfeddin'in kefenine sarılmış, insanlar onu def etmekte aciz kalmışlardır. Yine Ebu Şâme'nin dediğine göre bazı kimseler onun hakkında şöyle demişlerdir: «Seyfeddin b. Sabüre; Nusayri, Rafızî, habis ve sürekli içki içen bir kimseydi!» Cenâb-ı Allah'tan günahlarını affedip onu örtmesini diliyoruz. [36]

Necîb B. Şuayşiaed-Dımaşkî

Dımaşk'ta şahitlik yapanlardandı. Hadis dinlemiştir. Banyas yolundaki evini dârülhadis olarak vakfetmiştir. Şeyhimiz Hafiz el-Mizzî, Eşrefi darülhadisine geçmeden örice bu darülhadiste ikamet ederdi. Ebu Şâme onun hakkında şöyle demiştir:

«İbn Şuayşia Necib Ebü'1-Feth Nasrullah b. Ebî Talip eş-Şeybanî, yalancılıkla ve dinî hislerinin zayıf oluşuyla tanınmış, kötü halleriyle şöhret bulmuştur. Eleştirilen şahitlerdendir. Kendisinden bilgi alınmaya layık bir kimse değildir. Ahmed b. Yahya Sadr b. Sünniyyü'd-Devle, Dımaşk kadısı iken onu yanında şahit olarak oturtmuştu. Bunun üzerine şairin biri onun hakkında şöyle bir şiir söylemişti:

«Şakî bir kimse olan Şuayşia şahitlik yapmak için mecliste oturdu. Kahrolasmız! Artık bundan sonra o daha neler yapacak, göreceksiniz.

Deprem mi oldu, yoksa Deccal mı ortaya çıktı, yahut hidayet sahibi adamlar mı kalmadı?

Akidesi bozuk ve şeriatı bilmeyen cahil bir kimsenin, Adalet meclisinde oturmasına izin verildiğine şaşıyorum.»

Ebu Şâme dedi ki: «Hicretin 657. senesinde felsefe ve mantıkla uğraşan bir zındık öldü. Bu zındık Müslümanların medreselerinde kalırdı. Duyduğuma göre ilim tahsil eden bir çok gencin akidesini bozmuştu. Onun çeşitli tasnif eserlerin sahibi İbn Hatibü'r-Rey er-Rozî'nin Öğrencilerinden olduğu iddia edilmiştir. Yılan oğlu yılandır!» [37]

Hicretîn Altıyüzellîsekîzînci Senesi

Bu senenin başı perşembe günüydü. Sene başında insanların

halifesi yoktu. Iraklıların, Horasanlıların ve diğer doğu beldelerinin sultanı Tatar hükümdarı, Hülaguhan'dı. Mısır sultanı da, Melik Muzaffer Sey-feddin Kutuz'du. Bu kişi, Muiz Aybek et-Türknıanî'nin kölesiydi. Dı-maşk'in ve Haleb'in sultanı ise Melikü'n-Nasır b. Aziz b. Zahir'di. Kerek ve Şobek hükümdarı ise Muğis b. Adil b. Kâmil Muhammed b. Adil Ebu Bekir b. Eyyub'du. Muğis, Dımaşk valisi Nasır'la birlikte Mısırlılarla savaşmaktaydı. Nasır ve Muğis'in beraberinde Rükneddin Baybars el-Bundukdarî de bulunmaktaydı. Bunlar Mısırlılarla savaşıp Mısır'ı ellerinden almak niyetini taşıyorlardı. İnsanlar bu haldeyken Tatarların Şam'a yöneldiklerini ve Hülaguhan komutasındaki Moğol askerlerinin Fırat'ı aşıp kendi yaptıkları köprüleri geride bıraktıklarını duydular. Tatarlar bu sene safer ayının ikisinde Haleb'e ulaşmışlar, orayı yedi gün süreyle kuşatma altında tuttuktan sonra halka aman vererek fethetmişler, sonra halka ihanet edip sayılarını Aziz ve Celil olan Allah'ın bildiği miktarda Halepliyi öldürmüşler, mallarını yağmalamışlar, kadınları ve çocukları esir almışlardı. Bağdatlıların başına gelen felaket ve musibet, Haleplilerin de başına gelmişti. Tatarlar şehrin her tarafını kontrolleri altına almışlar, şehrin aziz olanlarını, zelil hale getirmişlerdi. İnna lillah ive inna ileyhi raciun (doğrusu biz Allah'a aidiz ve O'na dönücüleriz.)

Kale halkı Tatarlara karşı bir ay süreyle direnmişti. Sonra aman vererek kaleyi teslim aldılar. Kalenin ve şehrin surlarını yıktılar. Halep şehri semersiz merkebe döndü. Halep naibi Melik Muazzam Turanşah b. Selahaddin, akıllı ve tedbirli bir kimseydi. Ancak askerler, Tatarlarla savaş hususunda ona muvafakat etmemişlerdi. Allah'ın emri, yerine gelecek bir takdirdir ve yerine geldi de. Hülaguhan Haleplilere şu mesajı göndermişti:

«Biz sadece Dımaşk'ta Melik Nasırla savaşmağa geldik. Şehrinize bir şahne (emniyet müdürü) atayacağız. Eğer muzaffer olursak ülkenin tümü hakimiyetimiz altına girer. Eğer yenilirsek, dilerseniz şahnemizi kabul edersiniz, dilerseniz onu salıverirsiniz.»

Halepliler, «Bizim yanımızda senin için sadece kılıç vardır!» diye cevap verdiler. Hülaguhan onların zayıf durumda olmalarına rağmen böyle bir cevabı vermelerine şaştı. İşte o zaman askerlerini harekete geçirdi ve şehri kuşatma altına aldı. Noksanlıklardan münezzeh olan yüce Allah'ın takdiri yerine geldi. Halep şehri düştü. Halep fethedilince Hama sahibi, şehrin anahtarlarını Hülagu'ya gönderdi. Hülagu da Hama'ya Acemlerden Hüsrevşah adında birini naib olarak atadı. Bu na-ib, Halid b. Velid'in soyundan geldiğini iddia ediyordu. Tıpkı Halep şehri gibi Hama'nm da surlarını yıktı. [38]

Tatarların Dımaşk'ı Zaptetmeleri Ve Kısa Sürede Burayı Kaybetmeleri

Hülagu, Halep'te konakladığı esnada devlet erkânından Kutboğa Noyan komutasında bir askeri birliği Dınıaşk'a sevk etti. Bunlar safer ayının sonunda Dımaşk'a vardılar. Orayı hiç bir güçle karşılaşmaksızm kısa zamanda ele geçirdiler. Ayrıca şehrin ileri gelenleri, onları karşılayıp hoş geldiniz, safalar getirdiniz diye mukabele ettiler. Hülagu da şehir halkına bir emânname yazdı. Bu enıânname, Meydan-ı Ahdar'da okundu ve halka duyuruldu. İnsanlar da ihanete uğramaktan korkma-yıp emin oldular. Haleplilerin başına gelen felaketten böylece kurtuldular. Bu arada kale halkı teslim olmamış, aksine savunmaya girmişti. Kalenin tepelerinde mancınıklar kuruluydu. Durum şiddetlenmişti. Tatarlar, bir arabaya bindirilen ve atlarla çekilen mancınıklarını getirdiler ve kalenin batı tarafına kurdular. Kendileri de atlara bindiler, silahlarını da hayvanlara yüklediler. Kale duvarlarını mancınıklarla yıktılar. Yıkılan duvarların taşlarını alıp kaleye doğru fırlattılar. Kalenin üst tarafları ve balkonları çöktü. Kale komutanı barışa razı olduğunu bildirdi. Tatarlar, kaleyi fethettiler. Oradaki bütün yapıları tahrip ettiler. Yüksek burçları yıktılar. Bu hadise, bu sene cemaziyelevvel ayının ortasında vuku bulmuştu. Kale komutanı Bedreddin b. Karaca ile nakip Cemaleddin b. Sayrefî el-Halebî'yi öldürüp, şehri ve kaleyi kendilerinden bir emir olan Abalsiyan'a teslim ettiler. Allah kendisine lanet etsin. O, Hıristiyanlığa çok saygı gösteriyor, o dini yüceltmeğe çalışıyordu. Etrafında papazlar ve keşişler toplandılar. Onları aşırı bir saygıyla karşıladı. Kiliselerini ziyaret etti. Böylece Hristiyanlarm hakimiyeti ve sat-vetleri arttı. Hristiyanlardan bir gurup, Hülagu'yu ziyarete gittiler. Beraberlerinde ona birçok hediye ve armağanlar da götürdüler. Onun yanından dönerlerken Hülagu'dan eman da almışlardı. Torna kapısından Dımaşk'a girerlerken beraberlerinde insanların başı üzerinde taşımakta oldukları haçlarım da getirmişlerdi. Şehre girerken şu sloganı atıyorlardı: «Doğru din olan Mesih'in dini ortaya çıktı!» Böyle derken İslâmiyet'i ve Müslümanları da yeriyorlardı. Yanlarında içki dolu kaplar vardı. Geçtikleri her kapıya, insanların suratına ve elbiselerine içki saçıyorlardı. Caddelerden ve sokaklardan geçmekte oldukları esnada halkın, haçlarına saygı göstermelerini ve ayağa kalkmalarını emrediyorlardı. Darbü'l-Hacer'e girdiler. Şeyh Ebü'1-Beyan'ın hankâhımn önünde durdular. Hankâha içki saçtılar. Darbü'l-Hacer'deki mescidin kapısına da aynı şekilde içki serptiler. Çarşıyı dolaştılar. Nihayet Dar-bürreyhan'a, veya oraya yakın bir yere geldiler. İşte orada Müslümanlar toplanarak onlara karşı koydular. Onları Meryem Kilisesi'nin bulunduğu sokağa ittiler. Hatipleri» çarşının orta yerindeki bir dükkânın tezgahına çıkarak Hristiyan dinini övdü, İslâmiyet'i ve Müslümanları yerdi, inna lillahi ve inna ileyhi raciun (doğrusu biz Allah'a aidiz ve O'na dönücüleriz).

Bundan sonra Meryem Kilisesi'ne girdiler. Orası mamur haldeydi Ancak bu hal oranın yıkılmasına neden oldu. Allah'a hamd olsun.

Şeyh Kutbeddin, el-Mir'at adlı eser üzerine yazdığı zeylinde der ki: «Hristiyanlar, o zaman Meryem Kilisesi'nde çan çaldılar.» Doğrusunu Allah bilir.

Yine Şeyh Kutbeddin'in anlattığına göre Hristiyanlar içkileriyle beraber camiye girmişlerdi. Amaçları -şayet Tatarlar orada uzun süre kalırlarsa- şehirdeki bir çok mescitleri ve diğer yerleri yıkmaktı. Şehirde bu acı durumlar meydana gelince Müslümanların kadıları, şahitler ve fakihler bir araya gelip toplandılar ve kaleye giderek durumu, şehri teslim alan Abalsiyan'a şikâyet ettiler. Ancak oradan horlanarak kovuldular. Abalsiyan, Hristiyan reislerinin sözlerini tercih etmiş, Müslümanları hiçe saymıştı. İnna lillahi ve inna ileyhi raciun (doğrusu biz Allah'a aidiz ve O'na dönücüleriz.) Bu sene başında bu hadiseler meydana gelirken o esnada Şâm sultanı Nasır b. Aziz, Vefa mıntıkasında sefer halinde bulunuyordu. Etrafında çok sayıda asker, emir ve hükümdar çocuğu vardı. Bunlar -şayet üzerlerine gelecek olurlarsa- Tatarlarla savaşmayı düşünüyorlardı. Beraberindeki emirler arasında Baybars el-Bundukdarî ve bir grup denizci askerler de vardı. Ancak askerlerin sözleri birbirini tutmadı, görüşleri muhtelif oldu, anlaşamadılar. Bu da yüce Allah'ın hikmetinin gereği idi. Emirlerden bir grup, Nasır'ı hal' edip zindana atmaya ve öz kardeşi Melik Zahir Ali'ye bey^at etmeğe niyetlendiler. Nasır bu durumu öğrenince kaleye kaçtı. Askerleri dağılıp herbiri bir tarafa gitti. Emir Rükneddin Baybars da adamlarıyla birlikte Gazze taraflarına gitti. Melik Muzaffer Kutuz onu yanma çağırdı, Kalyop şehrini ikta' olarak verdi. Onu vezaret konağına yerleştirdi. Böylece Rükneddin Baybars onun yanında yüksek şân ve şeref sahibi bir kimse oldu. Ancak ölümü de onun eliyle oldu. [39]

Ayn-I Calut Savaşı

Bütün bunlar bu sene ramazan ayının son on gününde cereyan etmişti. Aradan üç gün geçmeden Müslümanların Ayn-ı Calut savaşında Tatarlara karşı muzaffer oldukları müjdesi geldi. Şöyle ki: Mısır sahibi Melik Muzaffer Kutuz, Tatarların Şam'da -anlattığımız şeyleri- yaptıklarını, ülkenin tümünü yağmaladıklarını, Gazze'ye ulaştıklarım, Mısır'a girmeye azmettiklerini ve Dımaşk sahibi Melik Nasır'ın Mısır'a göçe niyetlendiğini - Keşke oraya gitmiş olsaydı- beraberinde de Hama sahibi Melik Mansur ile amirlerden ve melik çocuklarından bir grubun bulunduğunu ve Katiyye'ye ulaştığını haber aldı. Melik Muzaffer Kutuz, Hama sahibine ikramda bulundu. Şehrini ona vereceğim vaad etti ve ona iyilik yaptı. Melik Nasır, Mısır'a girmedi. Aksine İsrail çölüne doğru çekildi. Beraberindekilerin çoğu Mısır'a girdiler. Onun Mısır'a girmesi, çöle çekilmesinden daha iyi olacaktı. Ancak aradaki düşmanlık nedeniyle onlardan korktu. Kerek taraflarına yöneldi. Orada istihkâm tedbirleri aldı. Keşke orada kalmaya devam etseydi. Ama tedirginliği vardı. Çöle doğru harekete geçti. Ama gitmedi. Keşke gitmiş olsaydı. Bedevî emirlerinin birinden eman diledi. Tatarlar oraya hücum ettiler. Oradaki malları yağmaladılar, evleri yıktılar, büyük, küçük herkesi öldürdüler. Kadınları ve çocukları esir aldılar. Bundan sonra Araplar, Tatarlardan öç aldılar. Bu sene şaban ayının ortasında meralarmdaki atlara hücum ettiler. Onları tümüyle ele geçirip önlerine katarak götürdüler. Tatarlar peşlerine düştüler. Ama onlara ulaşamadılar. Onlardan geri ne bir at, ne bir merkep alabildiler. Tatarlar, Nasır'ın peşine düştüler. Onu kovalamağa devam ettiler. Nihayet onu Zizi sarnıcının yanında yakaladılar. Onu, küçük yaştaki oğlu Aziz'i ve kardeşini Hülaguhan'a gönderdiler. O zaman Hülaguhan Halep'te konaklamış bulunuyordu. Hülaguhan bunları yanında esir tuttu. Nihayet müteakip sene üçünü de öldürdü. Bu hususu ileride de anlatacağız.

Kısaca diyeceğimiz şudur ki: Muzaffer Kutuz, Tatarların Şam'da yaptıklarını, onların Şam'da hakimiyet kurduktan sonra Mısır diyarına girmeye azmettiklerini duyunca, onlar kendisine baskın yapmadan önce kendisi onlara karşı harekete geçti. Askerleriyle birlikte yola koyuldu. Askerleri hep birlikte ona itaat etmekteydiler. Nihayet Şam'a vardı. Kutboğa Noyan komutasındaki Moğol askerleri ona karşı alarma geçtiler. O zaman Kutboğa Noyan, Bika'da bulunuyordu. Humus sahibi Eşref ve Mucir İbn ez-Zekî ile istişare yaptı. Bunlar ona, Muzaffer Kutuz'a karşı koyamayacağını, Hülaguhan'dan gelecek takviye kuvvetleri beklemesini önerdiler. O da acele edip hemen Muzaffer Kutuz'un karşısına çıkmaya karar verdi. Hep birlikte Muzaffer'e karşı harekete geçtiler. Muzaffer de onların üzerlerine yürüdü. Bu sene ramazan ayının yirmi-beşinde cuma günü Ayn-ı Calut'ta karşı karşıya geldiler. Şiddetli bir savaşa tutuştular. Muzaffer Kutuz onlara karşı muzaffer oldu. Allah'a hamd olsun. Bu zafer, Müslümanlara ve İslâm'a kutlu olsun. Müslümanlar onları korkunç bir hezimete uğrattılar. Moğol komutanı Kutboğa Noyan ve ailesinden bir topluluğu öldürdüler. Anlatıldığına göre Kutboğa Noyan'ı öldüren kişi, Emir Cemaleddin Akkuş eş-Şemsî'dir. İslâm askerleri onları kovaladılar. Her tarafta onları öldürmeğe başladılar. Hama sahibi Melik Mansur ve Emir Farisüddin Aktay el-Müsta-rab (askerlerin atabeği idi) Melik Muzaffer Kutuz'un yanında yer alarak Tatarlarla savaşmışlardı. Kutboğa Noyan'ın etrafındaki adamlardan

bir grubu, Melik Said b. Aziz b. Âdil esir almıştı. Melik Muzaffer Kutuz ona, bu esirlerin boyunlarını vurmasını emretmişti. Humus sahibi Eşref, bu savaşta Tatarların yanında yer almıştı. Sonra Muzaffer Ku-tuz'dan eman diledi. Hülaguhan onu bütün Şam mıntıkasına naib olarak atamıştı. Melik Muzaffer Kutuz ona eman verdi ve Humus şehrini tekrar kendisine iade etti. Aynı şekilde Hama şehrini de Melik Man-sur'a geri verdi. Ek olarak Maarra'yı ve diğer beldeleri de ona verdi. Sil-miye şehrini ise Şerefüddin İsa b. Mühenna b. Manî'ye verdi. O, Arapların emiri idi. Emir Baybars el-Bendakdarî ve bir grup bahadır, Tatarları kovalamaya devam ettiler. Onları buldukları her mekânda öldürdüler. Nihayet Tatarlar kaçarak Halep'e geldiler. Tatarların Dımaşk'ta bulunan askerleri, ramazan ayının yirmiyedisinde pazar günü şehri terk edip kaçtılar. Dımaşklı Müslümanlar onları kovaladılar. Bir kısmını öldürdüler. Ellerinde bulunan Müslüman esirleri kurtardılar. Bu müjde Muzaffer Kutuz'a geldi. Önceki musibetleri telafi ettiği için Allah'a hamd olsun. Müjde davulları kalenin her tarafında çalınmağa başladı. Mü'minler Allah'ın müyesser kıldığı bu zaferden ötürü çok sevindiler. Cenâb-ı Allah İslâmiyet'i ve Müslümanları çok güçlendirdi. Hristiyan, Yahudi ve münafıkları perişan etti. Allah'ın dini onların hoşuna gitmese de açığa çıkıp yükseldi. O esnada Müslümanlar daha önce büyük haçın çıkarıldığı Hristiyan kilisesine hücum ettiler. Oradaki eşyaları yağmaladılar. Kiliseyi ateşe verdiler. Çevresini de yaktılar. Çevrede Hristi-yanlara ait bir çok ev yandı. Allah evlerini ve mezarlarını ateşle doldurdu. Yakubi kilisesinin de bir kısmı yandı. Bir grup İslâm askeri Yahudilerin mallarını yağmalamağa yöneldiler. Anlatıldığına göre Yahudiler Hristiyanlar kadar taşkınlık yapmamışlardı. Halk, Dımaşk Camii'nin ortasında, Müslümanların mallarını yağmalamaları için Tatarlara yol gösteren, onlara dalkavukluk yapan Rafızî bir şeyhi öldürdü. Bu şeyhin adı Fahr Muhammed b. Yusuf b. Muhammed el-Gencî idi. İçi bozuk olup Tatarlarla iş birliği içindeydi. Allah kahretsin. Müslümanlar bu arada münafıklardan da bir topluluğu öldürdüler. «Alemlerin Rabbi Allah'a hamd olsun, zulmeden milletin kökü böylece kesildi.» (el-En'âm, 45).

Hülaguhan; Şâm, Cezire, Musul, Mardin, Hısnü'l-Ekrad ve diğer mıntıkaların kadılığına Kemaleddin Ömer b. Bidar et-Tiflisî'yi atadığına dair bir ferman yazıp gönderdi. Kemaledin Ömer, onbir seneden beri Dımaşk'ta Kadı Sadreddin Ahmed b. Yahya b. Hibetüllah b. Sünniy-yü'd-Devle'ye vekillik yapmaktaydı. Ferman, bu senenin rebiyülevvel ayının yirmialtısında Dımaşk'a ulaştığında Meydan-ı Ahdar'da okundu. Böylece Kemaleddin Ömer Dımaşk'a bağımsız, asil kadı oldu. Faziletli bir kimseydi. Azledilen Kadı Sadreddin b. Sünniyyü'd-Devle ile Kadı Muhyiddin b. Zeki, Haleb'e Hülaguhan'ın hizmetinde bulunmağa gittiler. İbn Zeki, İbn Sünniyü'd-Devle'ye hile yaptı. Bunun için bol miktarda para sarfetti. Kendisi Dımaşk kadılığına atandı. İbn Sünniyyü'd-Devle, Baalbek'te vefat etti. İbn ez-Zekî kadı olarak Dımaşk'a geldi. Beraberinde fermanı ve mezhebinin hü'atı da vardı. Hü'atini giydi ve Ba-bü'1-Kebir'deki Nesr kubbesinin altında Abalsiyan'm hizmetinde bulunmak üzere oturdu. Aralarında, Abalsiyan'ın karısı Hatun da yüzünü açmış halde oturuyordu. Ferman orada bu vaziyette okundu. Hüla-gu'nun adı anıldığında altın ve gümüşler halkın başı üzerine savruldu. İnna lillahi ve inna ileyhi raciun (doğrusu biz Allah'a aidiz ve O'na dönücüleriz.) Allah bu kadıyı, Abalsiyan'ı, karısını ve Hülaguhan'ı kahretsin.

Ebu Şâme'nin anlattığına göre İbn ez-Zekî bu kısa süreli görevinde

birçok medreseyi eline geçirmiş, sene başından önce de azledilmişti. Bu süre zarfında Azraviye, Sultaniye, Felekiye, Rükniye, Kaymaziye ve Aziziye medreseleri İbn ez-Zekî'nin eline geçmişti. Takaviye ve Aziziye medreseleri ise zaten elinde bulunmaktaydı. Oğlu İsa'yı Emmiye medresesinin müderrisliğine ve şeyhüşüyuhluğa tayin ettirdi. Ümmü Salih medresesini arkadaşlarından İmad el-Mısrî'ye verdirdi. Şâmiyetü'l-Barraniye medresesini de yine bir arkadaşına verdirdi. Ana bir kardeşi Şihabeddin İsmail b. Esad b. Hubeyşî'yi kadılığa atadı ve Revaniye ile Şamiyetü'l-Berraniye medresesinin idaresini de ona verdirdi. Ebu Şâme dedi ki: «Oysa Şamiyetü'l-Berraniye vakfiyesinde bu medresenin başka bir medrese ile birleştirilemeyeceğine dair bir hüküm vardı.»

Dımaşk ve diğer beldeler, Tatarlardan alınıp Müslümanların eline geçince İbn ez-Zekî, kadılıkta kalmak için çok çaba sarfetti. Bu görevden atılmaması ve medrese yönetiminin elinde kalması için çok para harcadı. Ancak bu görevler uzun süre elinde kalmadı. Aksine azledildi. Yerine Kadı Necmeddin Ebu Bekir b. Sadreddin b. Sünniyyü'd-Devle atandı. Atanma fermanı zilkade ayının yirmibirinde cuma günü namazdan sonra Dımaşk Camii'nin Osman mesnedinin yanındaki Kemalî penceresinin önünde okundu.

Melik Muzaffer Kutuz, Ayn-ı Calut'ta Tatarları kırıp geçirdikten sonra peşlerine düştü. Onları kovalamağa devam etti. Büyük bir debdebeyle Dımaşk'a geldi. Halk onun gelişine çok sevindi. Ona çokça dualar edildi. Melik Muzaffer, Humus valisi Melik Eşrefi, Hama valisi Man-sur'u görevlerinde bıraktı. Halep şehrini Hülagu'nun elinden aldı. Hak yerini buldu. Kurallar yerlerine oturdu. Melik Muzaffer daha önce Emir Rükneddin Baybars el-Bendakdarî'yi, Tatarları kovması ve teslim alması için Haleb'e göndermiş, Baybars'ı da Halep valiliğine atayacağına dair söz vermişti. Baybars Tatarları Halep'ten kovup çıkararak şehri teslim aldığında Melik Muzaffer oraya Baybars'ı değil de Musul sahibinin oğlu Alaaddin'i atadı. Bu sebeple Muzaffer Kutuz'la Baybars arasında düşmanlık meydana geldi ve bu, kısa sürede Melik Muzaffer Kutuz'un öldürülmesiyle sonuçlandı. Hüküm bundan öncesinde de bundan sonrasında da elbetteki yüce Allah'ın elindeydi.

Muzaffer Kutuz Şam'daki işlerini tamamladıktan sonra Mısır'a dönmeğe niyetlendi. Dımaşk'ta Emir Alemüddin Sencer el-Halebî el-Kebîr ile Emir Mücireddin b. Hüseyin b. Aksa Timur'u naib olarak bıraktı. Kadı İbn ez-Zekî'yi Dımaşk kadılığından azletti, yerine İbn Sün-niyyü'd-Devle'yi atadı. Sonra askerleriyle beraber Mısır diyarına döndü. Halkın önde gelenleri, ayan ve eşraf onun şiddetli heybetinden ötürü yüzüne rahatça bakamıyorlardı. [40]

Melik Zahir Baybars El-Bendakdarî'nin Sultanlığı

Kükremiş bir arslan gibiydi. Öldürülmesinin sebebi de şuydu: Melik Muzaffer Kutuz Mısır'a dönmeğe niyetlenip yola koyulduğunda Ga-zaliye ile Salihiye arasındaki bir yere geldi. Orada komutanlar üzerine hücum ettiler ve oracıkta onu öldürdüler. Melik Muzaffer Kutuz salih bir insandı. Cemaatle birlikte çok namaz kılardı. Sarhoş edici şeyleri olmaz ve zorba hükümdarların yaptıklarını yapmazdı. Üstadının oğlu Mansur Ali b. Muiz et-Türkmanî"yi geçen sene zilkade ayının sonlarında azlettiğinden bu yana yaklaşık bir sene geçti. Allah kendisine rahmet etsin. İslâmiyet ve Müslümanlar için yaptıklarından ötürü kendisine hayır mükâfat versin.

Emir Rükneddin Baybars el-Bendakdarî, onu öldürmek için bir grup ümera ile ittifak yapmıştı. Muzaffer Kutuz bu mıntıkaya ulaştığında okunun yayını gerdi ve bir tavşanın peşine düştü. Kendileriyle ittifak kurduğu komutanlar ve emirler de onunla birlikte tavşanın peşine düştüler. Rükneddin Baybars bir konuda güya Muzaffer Kutuz'a ricada bulundu. Ricasını kabul edince Baybars elini öpecekmiş gibi yapıp onu tuttu. Diğer emirler de gelip ona kılıçla vurdular, atından yere düşürüp ok yağmuruna tuttular. Nihayet onu öldürdüler. Allah ona rahmet etsin. Sonra ellerindeki yalın kılıçlarıyla çadırların yanına döndüler. Orada bulunan insanlara durumu haber verdiler. Oradakilerden biri, «Muzaffer Kutuz'u kim öldürdü?» diye sorunca Rükneddin Baybars cevabını verdiler. Rükneddin Baybars'a, «Onu sen mi öldürdün?» dediklerinde, «evet» diye cevap verdi. O zaman, «Öyleyse bundan sonra hükümdar sensin» dediler. Başka bir rivayette anlatıldığına göre ise Melik Muzaffer Kutuz öldürüldüğünde, emirler kendi aralarında kimi tahta geçirecekleri hususunda şaşkına dönmüşler, hayretler içine düşmüşlerdi. Her biri bu işin sonucundan korkmağa başlamıştı. Başkalarının başına gelen bu belanın kendi başlarına da geleceğinden korkmuşlardı. Neticede Baybars el-Bandakdarî'ye beyat etmek hususunda söz birliği ettiler. Baybars her ne kadar büyüklerinden değildiyse de onu denemek istediler ve ona Melik Zahir lakabım taktılar. Böylece Baybars, memleket idaresini eline aldı ve tahta oturdu. Bu nedenle sevinç davulları çalındı, borazanlar öttürüldü. Islıklar eşliğinde liderlik borusu öttü. O gün görülmeğe değer muazzam bir gündü. Tahta oturan Baybars el-Bendakdarî Allah'a tevekkül edip yardım diledi. Sonra Askerler de hizmetinde olduğu halde Mısır'a girdi. Cebel kalesine girip kürsüsünde oturdu. Hükmetti. Adaletle hüküm verdi. Bazı ilişkileri kesti. Bazılarını yeniledi. Yeni ilişkiler kurdu. Adam atadı, adam azletti, şehametli ve şecaatti bir kimseydi. Bu sıkıntılı demde ve şiddetle fakrü zaruret içinde bulundukları bir sırada Cenâb-ı Allah onu insanların başına hükümdar olarak geçirmişti. İlk olarak kendine Melikül-Kahir Lakabını taktı. Vezir ona, «Bu lakabı takınan kimse iflah olmaz. Çünkü Kahir b. Mutemid bu lakabı takınmıştı. Ancak hükümdarlığı uzun sürmedi. Nihayet hal'edüip gözlerine mil çekildi. Musul sahibi de kahir lakabını takınmıştı. O da zehirlenip öldürülmüştü» deyince o zaman bu lakabı bırakıp Melikü'z-Za-hir lakabını takındı. Sonra da kendi nefsinde reislik duygusunu besleyen büyük emirleri ve komutanları yakalamaya başladı. Böylece otoritesini sağlamlaştırdı.

Hülaguhan Ayn-ı Calut savaşında Müslümanların kendi askerlerinin başına getirdiği felaketleri duyunca Şam'ı Müslümanlardan geri almak için çok sayıda askeri harekete geçirdi. Ancak bunlar emellerine ulaşamadılar. Kayıp ve ziyan içinde geri döndüler. Çünkü kırıcı aslan, kesici kılıç olan Melikü'z-Zahir Dımaşk'a gelmiş, karşılarına çıkarak sınırları ve kaleleri silahlarla korumaları için her tarafa asker salmıştı. Tatarlar ona yaklaşamadılar. İslâm devletinin güçlendiğini, askerlerin iyi savaştıklarını, Cenâb-ı Allah'ın Şam'a ve Şamlılara yardım ettiğini, rahmetini de üzerlerine indirdiğini gördüler. İşte o zaman geri döndüler. Salih amellerin ve hayırlı işlerin kendi nimetleriyle tamamlandığı yüce Allah'a hamd olsun.

Melik Muzaffer Kutuz (Allah rahmet etsin) Dımaşk'ta Emir Alemüddin Sencer el-Halebî adındaki bir Türk komutanı naib olarak bırakmıştı. Emir Alemüddin Sencer, Melik Muzaffer'in öldürüldüğünü duyunca kaleye girdi, kendisi için dua etti ve Melikü'l-Mücahid lakabını takındı. Melik Zahir'e be^at edildiği bu sene zilhicce ayının altısında cuma günü onun adına hutbe okundu. Hatip hutbede önce Melikü'1-Müca-hid'in yani Emir Alemüddin'in adını, sonra da Melikü'z-Zahir'in adını okudu ve onlara duâ etti. Paralar ikisinin adıyla bastırıldı. Sonra Meli-kü'1-Mücahid'in adı kaldırıldı. Nitekim bu husus ileride de anlatılacaktır.

Bu sene acaip hadiseler meydana geldi. Şöyle M: Sene başında Şam vilayeti, Sultan Nasır b. Aziz'in elinde bulunuyordu. Safer ayının ortasında ise Şam, Tatar hanı Hülagu'nun eline geçti. Ramazan ayı sonunda ise Melik Muzaffer Kutuz'un eline, zilkade ayının sonunda da Zahir Baybarsln eline geçti. Dınıaşk vilayetinin idaresinde Melikü'l-Mücahid Sencer, ona ortak olmuştu. Aynı şekilde Dımaşk şehrinin kadılığı da sene başında İbn Sünniyyü'd-Devle Sadreddin'in elinde bulunuyordu. Sonra Hülagu tarafından atanan Kemaleddin Ömer et-Tiflisî'nin eline geçti. Daha sonra îbn ez-Zekî'nin, onun ardı sıra da Necmeddin b. Sünniyyü'd-Devle'nin eline geçti. Dımaşk Camii'nin hatibi de uzun senelerden beri İmadüddin b. Haristani idi. Bu zat bu sene şevval ayında bu görevden azledildi. Yerine İmad el-İsirdî atandı. Kötülüklerden korunmuş bir zat olup güzel kıraat sahibi idi. Bu sene zilkade ayının başında îmad el-Haristanî tekrar hatipliğe iade edildi. Hüküm, noksanlıklardan münezzeh ve yüce olan Cenâb-ı Allah'ındır. [41]

Hicretin Altıyüzellisekizincî Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler

Kadilkudat Sadreddin Ebü'l-Abbas B. Sünniyyü'd-Devle

Ahmed b. Yahya b. Hibetüllah b. Hüseyin b. Yahya b. Muhammed b. Ali Yahya b. Sadaka b. Hayyat Kadilkudat Sadreddin Ebü'l-Abbas b. Sünniyyü'd-Devle et-Tağlibî ed-Dımaşkî eş-Şafîî. Sünniyyü'd-Devle Hüseyin b. Yahya, hicretin 500. senesi içinde Dımaşk hükümdarlarından biri tarafından atanmış bir kadı idi. Zürriyeti için kurduğu vakıfları vardı. Divan sahibi Şair İbn Hayyat Ebu Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Ali b. Yahya b. Sadaka et-Tağlibî, Sünniyyü'd-Devle'nin amcasıdır. Hicretin 559. senesinde doğdu. Haşvî'den, İbn Taberzet'den, Kindî'den ve diğerlerinden hadis dinledi. Kendisi de birkaç medresede hadis rivayet edip ders ve fetva verdi. Mezhepleri iyi bilirdi. Güzel yoldaydı. Ancak Ebu Şâme onu eleştirir ve onu yererdi. Doğrusunu Allah bilir.

Kadilkudat Sadreddin Dımaşk kadılığına müstakil olarak hicretin 643. senesinde atandı ve görevini bu seneye kadar sürdürdü. Azledilip yerine Kemaleddin et-Tiflisî atandığında Kadı Muhyiddin b. Zeki ile birlikte Haleb'i istila eden Hülaguhan'm yanına gittiler. Hülaguhan, İbn ez-Zekî'yi kadılığa atadı. İbn Sünniyyü'd-Devle yani Kadilkudat Sad-reddin'i Baalbek kadılığına atadı. Kadilkudat Sadreddin b. Sünniyyü'd-Devle, Baalbek'e hasta olarak gitti. Orada vefat etti. Şeyh Abdullah el-Yoninî'nin yanına defnedildi. Melikü'n-Nasır onu çok överdi. Melik Zahir Baybars otoritesini sağlamlaştırınca Kadilkudat Sadreddin'in oğlu Necmeddin b. Sünniyyü'd-Devle'yi kadılığa atadı. Necmeddin, Müşem-mes Bettaletüddürus'un zamanında yetişmişti. Onun Ardü's-Sehim denen yerde bir bahçesi vardı. Müşemmes'ten ayrılmak ve medreselere yerleşmek çok ağırına gidiyordu. O günlerde insanlar, işsiz güçsüz kalıp kendisine tabi oldular. Nefisler her zaman rahatı ve tenbelliği tercin ediyorlar. Özellikle meyvelerin olgunlaştığı zamanda bahçe sahipleri böyle yaparlar. Şehvetlerin, arzuların ve emellerin kabardığı o günlerde kadılar da tenbelliği ve rahatı tercih ediyorlardı. [42]

Mardin Valisi Melik Said

Asıl adı Necmeddin b. İlgazi b. Mansur Artuk b. Arslan b. İlgazî b. Sünnî b. Timurtaş b. İlgazî b. Erisî'dir. Şecaatli bir hükümdardı. Turan-şah b. Melik Selahaddin, Melik Zahir b. Abdülaziz b. Zahir b. Nasır'm tayin ettiği Haleb naibi idi. Haleb'i Moğollara karşı bir ay süreyle tahkim etti. Şiddetli bir kuşatmadan sonra şehri barış yoluyla onlardan teslim aldı. Bu sene vefat etti ve evinin dehlizine defnedildi. [43]

Melik Said Hasan B. Abdülaziz

Melik Said Hasan b. Abdülaziz b. Adil Ebu Bekir b. Eyyub. Babasından sonra Sabibe'nin ve Banyas'm emirliğini yaptı. Sonra bu iki şehir elinden alındı ve Münire kalesine hapsedildi. Tatarlar geldiklerinde onlarla beraber oldu. Sonra Tatarlar şehirlerini ona geri verdiler. Ayn-ı Calut savaşı vuku bulduğunda Muzaffer Kutuz'un önüne esir olarak getirildi. Muzaffer Kutuz, boynunu vurdurdu. Çünkü Tatarların serpuşunu giymiş ve Müslümanlara karşı onlarla işbirliği yapmıştı. [44]

Abdurrahman B. Abdürrahîm B. Hasan

Abdurrahman b. Abdürrahim b. Hasan b. Abdurrahman b. Tahir b. Muhammed b. Hüseyin b. Ali b. Ebi Talip Şerefüddin b. Acemî el-Halebî eş-Şafiî. İlim ve riyaset ailesinden gelmektedir. Haleplidir. Zahiriye'de ders verdi ve orada bir medrese yaptırıp vakfetti. Kendisi de oraya defnedildi. Sonra Tatarlar bu senenin safer ayında Haleb'e girdiklerinde vefat etmişti. Kendisine işkence etmişler. Kış mevsiminde üzerine çok soğuk sular dökmüşlerdi. Bu yüzden adaleleri gerildi, kramp geçirdi ve nihayet öldü. Yüce Allah kendisine rahmet etsin. [45]

Melik Muzaffer Kutuz B. Abdullah

Türk olup lakabı Seyfeddin'di. Muiz et-Türkmanî'nin ve Salih Eyub b. Kâmil'in has kölelerindendi. Üstadı Muizz'i öldürdüğü zaman yerine oğlu Nureddin Mansur Ali'nin geçirilmesi için çabaladı. Tatarların durumunu işitince Nureddin'in yaşının küçüklüğü nedeniyle askerlerin ona itaat etmeyeceklerinden korktu. Bu sebeple Nureddin Mansuru azledip ümeraya, kendisine bey'at etmeleri için çağrıda bulundu. Hicretin 657. senesinin zilkade ayında kendisine bey'at edildi. Nitekim bu husus önceki sayfalarda da anlatılmıştır. Bey'at aldıktan sonra Tatarların üzerine yürüdü. Cenâb-ı Allah onun vasıtasıyla İslâm'ın muzafferiyeti-ni nasip eyledi. Şecaatti, bahadır, çok hayır işleyen, islâm'ın ve Müslümanların yararına çalışan bir kimseydi. Halk kendisini çok sever ve onun için çok dua ederdi. Anlatıldığına göre Ayn-ı Calut savaşı yapılırken atı öldürülmüştü. O anda yedek atları bulunduran sorumlulardan hiç birini yanında bulamayınca kendisi atından indi ve bir süre yerinde hareketsiz kaldı. Savaş devam ediyordu. Kendisi sultanın yeri olan ordunun merkezinde duruyordu. Emirlerden biri onu bu halde görünce atından indi ve ona, kendi atma binmesi için yemin verdirdi. Fakat o binmedi ve o emire, «Müslümanları senin yararından yoksun bırakmam» dedi. Nihayet yedek atların sorumlusu geldi. Ona bir at verdi. O da ata bindi. Emirlerden biri kendisini kınayıp şöyle dedi:

- Ey han, niçin o emirin atına binmedin? Düşmanlardan biri seni o halde görseydi öldürürdü. Senin ölümün nedeniyle de İslâmiyet helak olurdu!

- Ben öldürülseydim Cennet'e giderdim. İslâm'a gelince, onun sahibi vardır. Falan, falan, falan ve falan hükümdarlar öldüler, öldürüldüler; ama îslâmiyeti onlardan koruyacak başka kimseler ortaya çıktılar. Böylece İslâmiyet zayi olmadı!

Allah kendisine rahmet etsin, maiyetinde bir çok denizci komutan ve askerler olduğu halde Mısır'dan hareket etmişti. Yanında Hama emiri Mansur ile hükümdar çocukları da vardı. Hama emirine haber gönderip ona, «Bu günlerde sofra kurmakla vaktini geçirme, askerlerle beraber ol. Askerlerin yiyeceği bir parça et bulunsun. Acele et, acele et» demişti. Önceki sayfalarda da anlattığımız gibi bu senenin ramazan ayının son on gününde düşmanla karşı karşıya gelip savaşmış ve onları mağlup etmişti. Bu büyük bir müjdeydi. Çünkü Bedir savaşı da ramazan ayının bir cuma gününde vuku bulmuş ve o savaşta Müslümanlar muzaffer olmuşlardı.

Melik Muzaffer Kutuz, thmaşk'a şevval ayında geldi ve orada adaletle hükmetti. İşleri düzene soktu. Baybars'ı da Halep'ten çıkarıp kovmak için Tatarların peşine taktı. Baybars'a Halep naibliğini vereceğini vadetti. Ancak maslahat gereği bu görevi ona vermedi. Bu yüzden aralarında düşmanlık meydana geldi. Mısır'a dönüşünde Baybars ve bazı emirler ona komplo kurdular, onu Karabiye ile Salihiye arasındaki bir yerde öldürdüler. Cenazesi Kasr'a defnedildi. Mezarı, ziyaret edilen bir yerdi. Melik Zahir Baybars tahta oturunca mezarının izini kaybettirdi. Artık mezarının yeri bilinmemektedir. Melik Muzaffer Kutuz, bu sene zilkade ayının onaltısmda cumartesi günü öldürüldü. Allah kendisine rahmet etsin.

Şeyh Kutbeddin el-Yoninî, el-Mir'at adlı eser üzerine yazılan Zeyl adlı kitapta, Şeyh Alaeddin b. Ganim tarikiyle, Dımaşk sahibi Nasır'ın zamanında sır katipliği yapmış olan Mevla Taceddin Ahmed b. Esîr'in şöyle dediğini rivayet etmiştir: Berze açıklarında Nasır'la birlikte bulunduğumuz esnada ulak, Muzaffer Kutuz'un Mısır'a hakim olduğu haberini getirdi, ben bu haberi sultana ilettim. Sultan Nasır da bana, «Falana ve falana git, bu haberi onlara da ilet» dedi. Sultanın yanından çıktığımda askerlerden biriyle karşılaştım. Asker bana «Mısır'dan bana gelen habere göre Muzaffer Kutuz, hükümdar olmuş» dedi. Ben de kendisine, «Bu konuda bilgim yok, sen bunu nereden duydun?» diye sorunca asker şu karşılığı verdi: «Evet, vallahi o, Mısır mülküne hükümdar olacak ve Tatarları bozguna uğratacaktır.» Kendisine, «Sen bunu nereden biliyorsun?» diye sorduğum da şu cevabı verdi:

«O küçücük bir çocuk iken kendisine hizmet ediyordum. Üzerinde çok miktarda bit ve pire vardı. Bitleri ve pireleri ayıklarken, onu horluyor ve yeriyordum. Bir gün bana, «Hey, bana bak, Mısır diyarına hakim olduğumda sana ne vermemi istersin?» diye sordu. Ben de kendisine, «Sen deli misin?» dedim. Bana şu karşılığı verdi: «Rasûlullah (s.a.v.)'ı rüyamda gördüm. Bana, «Sen Mısır diyarına hakim olacak ve Tatarları kırıp geçireceksin!» buyurdu. Rasûlullah'm sözü hak ve gerçektir. İçinde şüphe yoktur.» O zaman kendisine- isteğimi ilettim: «Senden, beni elli süvariye komutan yapmanı istiyorum» dediğimde, o da «Olur, bu komutanlık müjdesini şimdiden sana veriyorum» dedi.

Îbntfl-Esir dedi ki: Asker bana bunları söyleyince, ben de kendisine, «İşte Mısırlıların mektubu gelmiş, bu mektupta Muzaffer Kutuz'un saltanat tahtına oturduğu söyleniyor» dedim. Asker, «Vallahi, o, Tatarları da kırıp geçirecektir» dedi ve dediği gibi de oldu.

Nasır, Mısır diyarına döndüğünde şehre girmek istedi. Sonra geri döndü. Ancak Şam askerlerinin çoğu Mısır'a girdiler. Bu olayı anlatan komutan da Mısır'a girenler arasındaydı. Melik Muzaffer Kutuz ona elli süvariye komutan olma yetkisi verdi. Böylece vaadini yerine getirdi. Bu komutanın adı, Emir Cemaleddin et-Türknıanî idi.

İbnü'1-Esir dedi ki: Bu komutan Mısır'da elli süvarinin başına geçtikten sonra benimle karşılaştı ve Muzaffer Kutuz hakkında bana verdiği haberi tekrarladı, ben de ona aynı şeyleri söyledim. Bunun ardısıra Tatarların vak'ası meydana geldi. Muzaffer Kutuz onları kırıp geçirdi ve ülkeden kovdu.

Anlatıldığına göre Muzaffer Kutuz, Tatarları gördüğünde, emirlerine ve askerlerine şu talimatı verdi: «Güneş zevale ermedikçe ve rüzgar esmedikçe onlarla savaşmayın. Hatipler ve insanlar, namazlarında bize dua etsinler.» Yüce Allah kendisine rahmet etsin.

Bu sene Hülagu'nun Şam naibliğine atadığı Kutboğa Noyan öldü. Allah ona lanet etsin. Noyan kelimesi, 10.000 askerin komutanı anlamına gelir. Bu murdar komutan, üstadı Hülagu adına Acem ülkesinin bir ucundan başlayarak Şam'a kadar fütuhat yapmıştı. Hülagu'nun dedesi Cengizhan'ın sağlığında da yaşamıştı. Kutboğa Müslümanlarla yaptığı savaşlarda daha önce hiç kimsenin uygulamadığı metodları uygulamıştı. Şöyle ki: Kutboğa bir İslâm beldesini fethettiğinde, o beldedeki Müslüman savaşçıları, fethedeceği bir sonraki Müslüman beldeye sevkeder-di. Bu Müslüman savaşçılar da o belde halkından kendilerini yanlarında barındırmalarım talep ederlerdi. Şayet barmdırırlarsa Kutboğa'nın amacı gerçekleşirdi. Böylece ikinci İslâm beldesindeki halkın yiyecek ve içeceği azalırdı. Kendisi de gidip onları kuşatma altına aldığında, kuşatma kısa sürede sona ererdi. Şayet bu Müslüman savaşçıları barındırmayacak olurlarsa, o zaman kendi maiyetindeki Tatar savaşçıları o beldeye gönderirdi. Fetih gerçekleşirse mesele biterdi, aksi halde sevk etmiş olduğu İslâm savaşçıları orada yok oluncaya kadar kalırlar, böylece o belde halkının azığı da azalırdı. Fetih bu defa gerçekleşirse ne alâ, aksi halde kendi dinlenmiş askerleriyle üzerlerine hücum eder, onlarla savaşır, belde halkını yorgun ve bitkin düşürür ve fethi çabucak gerçekleştirirdi. Fethedeceği belde halkına önce şu haberi iletirdi:

«Suyunuz azalmıştır. Korkarım ki güç kullanarak şehrinizi zapte-deriz ve sizi baştan sona öldürürüz. Kadınlarınızı ve çocuklarınızı da esir alırız. Suyunuz bittikten ve yok olduktan sonra artık siz nasıl hayatta kalırsınız? Bari zor kullanarak şehrinizi ele geçirmemizden Önce fırsatı değerlendirin de barış yoluyla şehrin kapılarını bize açın.»

Şehir halkı da ona şu cevabı verirdi: «Bizim suyumuz çoktur, suya ihtiyacımız yoktur.» Kutboğa Noyan, «Hayır, sözünüze inanmıyorum. Yalnız suyu kontrol edecek adamlarımı yanınıza göndereceğim. Eğer suyunuz çoksa sizi bırakıp geri döneceğim» derdi. Onlar da «gönder» derlerdi. Bunun üzerine içi oyulmuş, zehirle dolu mızraklar taşıyan askerlerinden birkaç adamı güya suyu kontrol etmek amacıyla kaleye gönderirdi. Bunlar fethi zorlaşan ve kendilerini yoran kaleye girdiklerinde suyu mızraklarıyla kontrol etme sadedinde, mızraklarını suyun dibine daldırırlar ve içindeki zehirleri suya akıtırlardı. Bu zehirler suya karışınca su zehirlenmiş olur ve böylece kale halkının -farkında olmaksızm-ölümlerine sebep oluyordu. Allah Kutboğa Noyan'a, lanet etsin. Kutboğa Noyan, yaşlı bir adamdı. Hristiyanîığa meyyaldi. Ancak Cengiz-han'm yasalarının dışına çıkma imkânı bulamıyordu.

Şeyh Kutbeddin el-Yoninî dedi ki: «Kutboğa Noyan'ı Baalbek kalesini kuşattığında görmüştüm. Siması güzel bir ihtiyardı. Salıverilmiş uzunca bir sakalı vardı ve bunu saç örgüsü gibi örmüştü. Bazan sakalının örgüsünü kulağının arkasına atardı. Heybetli ve satveti şiddetli

olan bîr kimseydi. Kaleyi gözetleyip durumu muhakeme etmek için camiye girip minayere çıkmıştı. Sonra batı tarafındaki kapıdan çıkıp harabe bir dükkana girmiş, orada avreti açık bir halde insanların gözleri Önünde def-i hacette bulunmuştu. İşini tamamladıktan sonra da adamlarından biri bir pamuk parçasıyla abdest mahallini silmişti. Muzaffer Kutuz'un, askerleriyle birlikte Mısır'dan çıktığı haberini alınca ne yapacağını bilemedi. Şaşkına döndü. Sonra onu karşılamağa karar verdi ve adet üzere bu defa da muzaffer olacağını zannetti. O gün Muzaffer Kutuz'un ordusunun sol kanadına hamle yaptı. O kanadı kırdı. Sonra Cenâb-ı Allah Müslümanlara kuvvet verdi. Onları savaşta sebat ettirdi. Müslümanlar bu defa Tatarlara kuvvetli bir hamle yaptılar. Onları öyle bir hezimete uğrattılar ki, bu yaraları asla iyileşemeyecekti. Emirleri Kutboğa Noyan bu savaşta öldürüldü, oğlu esir alındı. Oğlu genç ve güzel biriydi. Esir alınıp Muzaffer Kutuz'un huzuruna götürüldü. Muzaffer Kutuz ona, «Baban kaçtı mı?» diye sorunca oğlu, «Babam kaçmaz!» diye cevap verdi. Bunun üzerine Kutboğa'yı aradılar. Cesedini ölüler arasında buldular. Oğlu, babasının cesedini görünce hıçkıra hıçkıra ağladı, feryad-ü figan etmeğe başladı. Muzaffer Kutuz da cesedin Kutbo-ğa'ya ait olduğunu kesin olarak anlayınca Allah'a şükür secdesi yaptı. Sonra, «Gönlüm rahatladığı için biraz uyuyacağım» dedi ve sözünü şöyle sürdürdü: «Kutboğa, Tatarların mutluluğuydu. Onun öldürülmesiyle Tatarların mutluluğu gitti.»

Ve öyle de oldu. Artık bundan sonra Tatarlar asla iflah olmadılar. Kutboğa, bu sene ramazan ayının yirmibeşinde cuma günü öldürülmüştü. Onu öldüren kişi, Emir Akkuş eş-Şemsî idi. Yüce Allah Akkuş'a rahmet etsin. [46]

Şeyh Muhammed Fakih El-Yoninî

Hanbelî mezhebine mensuptu. Baalbekliydi. Hadis hafızıydı. Şeceresi şöyledir: Muhammed b. Ahmed b. Abdullah b. İsa b. Ebi'r-Rical Ah-med b. Ali b. Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Hüseyin b. İs-hak b. Cafer-i Sadık. Şeyh Kutbeddin el-Yoninî bu şecereyi büyük kardeşi Ebü'l-Hüseyin'in el yazısıyla yazdığını görmüştür. Yine kardeşi, babalarının kendisine «Biz Cafer-i Sadık sülalesindeniz» dediğini haber vermiştir. Ancak Şeyh Muhammed el-Fakih bu sözü oğluna zekat kabul etmekten kurtulmaları için vefat ederken söylemişti.

Şeyh Muhammed el-Fakih'in künyesi, Ebu Abdillah b. Ebi'1-Hüse-yin el-Yoninî'dir. Yukarıda da söylediğimiz gibi Hanbeli mezhebine mensuptur. Takiyyüddin lakabını taşırdı. Fakih ve hadis hafızıydı. İlimde yüksek ve abid bir şahsiyetti. Hicretin 572. senesinde doğdu. Haşvî'den, Hanbel'den, Kindî'den, Hafız Abdülganî'den hadis dinledi.

Hafız Abdülganî onu çok överdi. Muvaffak'tan da fıkıh dersleri aldı. Şeyh Abdullah el-Yoninî'nin yanında bulundu. İlim sahasında ondan yararlandı. Şeyh Abdullah da onu över, onu öne geçirir, fetvalarda ona uyardı. Şeyhinin şeyhi Abdullah el-Betaihî ona hırka giydirdi. Hadis ilminde ilerledi. Buharî ve Müslim'in Sahihlerini bir araya getiren eseri ezberledi. Yine İmam Ahnıed b. Hanbel'in Müsned'inden kendisine yetecek kadar hadis ezberledi. Arapça'yı Tac el-Kindî'den öğrendi. Güzel huylu, güzel suretli bir kimseydi. İnsanlar her hususta ondan istifade ederler ve dini kendisinden öğrenirlerdi. Hükümdarlar nezdinde de itibar sahibi olmuş, onlar katında çok yüksek bir mevkiye gelmişti. Bir defasında kalede MeKk Eşrefin yanında, Zebidî'nin Buharî'yi okuduğu bir mecliste abdest almıştı. Abdestini tamamladıktan sonra seccadesini Sultan Melikü'l-Eşref yere serdi. Melik Kâmil, Dımaşk'ta bulunan kardeşi Melik Eşrefin ziyaretine gelmişti. Melik Eşref onu kalede konuk etti. Darü's-Seade'ye geçerek Melik Kâmil'e Şeyh Muhammed Fakih el-Yoninî'nin güzelliklerini anlatmağa başladı. Melik Kâmil «Onu görmek isterim» deyince Melik Eşref, Baalbek'e bir pusula gönderdi. Şeyh Mu-hammed'i yanma davet etti. O da gelip Dârü's-Seade'ye konuk oldu. Kalede bulunan Melik Kâmil yanına geldi. Sohbet ettiler. İlmi tartışmalar yaptılar. Sohbet esnasında ağır bir nesneyle adam öldürme meselesi ele alındı. Bir Yahudi tarafından başı iki taş arasında ezilerek öldürülen bir cariyeyle ilgili hadisten bahsedildi. Bu hadiste Rasûlullah (s.a.v.)'m o katil Yahudinin de Öldürülmesini emrettiği zikrediliyordu. Melik Kâmil o katil Yahudinin suçunu itiraf etmediğini ileri sürdü. Şeyh Muhammed ise «Sahih-i Müslim'de o katil Yahudinin suçunu itiraf ettiği yazılıdır» dedi. Melik Kamil, «Sahih-i Müslim'i ben özetleyip kısalttım. Onda böyle bir hadis görmedim» dedi ve kendisinin ihtisar etmiş olduğu beş ciltlik Sahih-i Müslim'i getirtti. Kâmil bir cildini, Eşref bir başka cildini, îma-düddin b. Musik başka bir cildini, Şeyh Muhammed ise başka bir cildini ellerine aldılar. Şeyh Muhammed'in açtığı ilk sayfada mezkur hadis bulundu ve onun dediği gibi çıktı. Melik Kâmil, onun hafızasının sağlamlığına ve hadisi hemen keşfedişine hayran kaldı. Onu yanına alarak Mısır'a götürmek istedi. Melik Eşref onu çabucak memleketi Baalbek'e gönderdi ve Melik Kâmil'e, «O Baaîbek'e başka hiçbir şehiri tercih etmez» deyince, Melik Kâmil ona çok miktarda altın gönderdi. Şeyh Muhammed'in oğlu Kutbeddin şöyle demiştir: «Babam hükümdarların ihsanlarını kabul eder ve «Benim Beytü'l-malde bundan daha fazla hakkım vardır» derdi. Emirlerden ve vezirlerden ise hiçbir şeyi kabul etmezdi. Sadece hediye olarak sunulan bazı yiyecekleri alır, sonra bunları onlara gönderirdi. Onlar da bunları bir teberrük ve şifâ vesilesi olarak kabul ederlerdi.»

Anlatıldığına göre Şeyh Muhammed el-Fakih el-Yoninî'nin çok malı ve serveti varmış. Melik Eşref, Yonin karyesinin kendisine ikta' olarak verilmesi için bir ferman yazmış ve halife tarafından onaylanması için Muhyiddin b. Cevzî'ye bu fermanı verip göndermişti. Oğlunun anlattığına göre Şeyh Muhammed, ben buna muhtaç değilim, demiş ve fermanı alıp parçalamıştır. Yine oğlu babasını anlatırken şöyle demiştir: «Babam sadaka kabul etmezdi. Kendisinin Ali b. Ebi Talip soyundan ' geldiğini ve Cafer-i Sadık b. Muhammed el-Bakır b. Ali b. Hüseyin b. Ali b. Ebi Talip silsilesine mensup olduğunu söylerdi. Babam daha önce fakirdi. Hiçbir şeyi yoktu.» Şeyh Abdullah'ın bir zevcesi, bu zevcesinden doğma güzel bir de kızı vardı. Şeyh Abdullah zevcesine «Gel şu kızı Şeyh Muhammed'le evlendirelim» der, ancak zevcesi bunu kabul etmeyip, «O yoksuldur, kızımın zengin bir evde mutlu olmasını istiyorum» derdi. Şeyh Abdullah da zevcesine, «Öyle görüyorum ki kızınız ve kocası olacak Şeyh Muhammed, bereketli ve bol rızıkh bir evdedirler, hükümdarlar ziyaretlerine geleceklerdir» diye karşılık vermiş ve karısı da kızlarının şeyh Muhammedle evlenmesine rıza göstermiş, neticede kızlarını Şeyh Muhammed el-Fakih el-Yoninî ile evlendirmişlerdi. Şeyh Abdullah'ın dediği gibi Şeyh Muhammed zengin olmuş, hükümdarlar onun ziyaretine gelmişlerdi. Bu hatun, Şeyh Muhammed el-Fakih el-Yoninî'nin baş-tacı edilen ilk zevcesi idi. Allah ona rahmet etsin.

Hükümdarların tümü ona saygı gösterirler, onun bulunduğu şehre gelip kendisini ziyaret ederlerdi. Melik Adil, oğulları ve diğerleri aynı şekilde ona hürmet ederlerdi. İbn Salah, İbn Abdisselam, İbn Hacip, Husarî, Şemseddin b. Sünniyyü'd-Devle, İbn Cevzî ve diğer büyük fa-kihler de ona saygı gösterirler, sözünü kabul ederlerdi. Çünkü onun ilmi, ameli, diyaneti ve güvenirliği vardı. Onun birçok harika hallerinin, keramet ve mükâşefelerinin görüldüğü anlatılır. Allah kendisine rahmet etsin. Bazılarının anlattıklarına göre o oniki seneden beri kutuptu. Doğrusunu Allah bilir. Şeyh Fakih el-Yoninî şöyle demiştir:

«Bir defasında Harran'a gitmeye niyet ettim. Orada feraiz ilmini iyi bilen bir adam bulunduğunu duymuştum. Sabahında yola çıkacağım gecede Şeyh Abdullah el-Yoninî'den bana bir mektup geldi. Kudüs-ü Şerife gitmemi emrediyordu. Ben bundan hoşlanmadım. Mushaf-ı Şerifi açıp baktığımda karşıma şu ayet-i kerime çıktı:

«Sizden bir ücret istemeyenlere uyun onlar doğru yoldadırlar.» (Yasin, 21).

Kudüs'e gittim. Harranlı feraiz alimini orada buldum. Kendisinden feraiz ilmini öğrendim. Öyle ki kendisinden daha yüksek derecede bir feraizci olduğum düşüncesine dahi kapıldım!»

Şeyh Ebu Şâme dedi ki: «Şeyh Muhammed el-Fakih el-Yoninî iri yarı bir adamdı. Emirlerden ve diğerlerinden hüsn-ü kabul gördü. Yünlü kısmım ters çevirip dışa gelecek şekilde bir takke giyerdi. Nitekim şeyhi Abdullah el-Yoninî de böyle yapardı. Mirac'a dair bir eser tasnif etti. Ben de ona karşı el-Vadihül-Celî fiV-Reddi ale'l-Hanbelî adını verdiğim bir reddiyeyi yazdım.»

Oğlu Kutbeddin'in anlattığına göre Şeyh Muhammed el-Fakih el-Yoninî, bu sene ramazan ayının ondokuzunda, seksensekiz yaşındayken vefat etmiştir. Yüce Allah kendisine rahmet etsin. [47]

Muhammed B. Halil B. Abdülvehhab B. Bedir

Künyesi Ebu Abdillah el-Beytar el-Ekkâl'dir. Aslen Benî Hilal kabilesinin bulunduğu Cebel tarafındandır. Kasr-ı Haccac'da doğdu. Şa-gor'da ikamet etti. Salih, dindar, yoksullarla muhtaçları ve mahpusları gözeten, onları başkalarına tercih eden, garip halleri bulunan bir kimseydi. Başkalarının verdiği şeyleri, ücretini ödemeksizin alıp yemezdi. Yemesi için belde sakinleri ona çok kıymetli ve nefis yiyecekleri zorla verirlerdi, üzerine atarlardı. O da karşılığında tam ücret ödemeden o şeyleri yemezdi. Böyle yapınca da insanların nazarında kıymetli biri haline geldi. Halk onu sevdi ona meyletti.Tatlı, kebap ve benzeri birçok yiyecekleri kendisine getirdiler. O da bunun karşılığında onlara tam ücret ödedi. Yüce Allah kendisine rahmet etsin. Keremiyle ondan razı olsun, amin. [48]

Hicretin Altıyüzellidokuzuncu Senesi

Bu sene aralık ayından birkaç gün geçtikten sonra pazartesi günü, yeni hicri yıla girildiğinde Müslümanların halifesi henüz yoktu. Mekke emiri, Ebu Numey b. Ebi Said b. Ali b. Katade el-Hasenî'ydi. Bu görevde ortağı da amcası İdris b. Ali idi. Medine emiri, İzzeddin Cemmaz b. Şihe el-Hüseynî, Mısır ve Şam'ın sahibi, Sultan Melikü'z-Zahir Baybars el-Bendakdarî idi. Dımaşk, Baalbek, Sabibe ve Banyas'taki ortağı da Meli-kül-Mücahid Emir Alemüddin Sencer'di. Halep'teki ortağı ise Emir Hü-sameddin Laçin el-Cogendarî el-Azizî idi. Kerek ve Şobek ise, Melik Mu-ğis Fethüddin Ömer b. Adil b. Seyfeddin Ebu Bekir el-Kâmil Muhammed b. Adilü'l-Kebir Seyfeddin Ebu Bekir b. Eyyub'un elinde bulunuyordu. Hısn-ı Cehyon ve Bazerya ise Emir Muzafferüddin Osman b. Nasi-rüddin Mengürs'ün elinde bulunuyordu. Hama sahibi Melik Mansur b. Takiyyüddin Mahmud, Humus sahibi Eşref b. Mansur İbrahim b. Ese-düddin Nasır, Musul sahibi Bedir Lü'lü'ün oğlu Melik Salih^ Ceziretü İbn Ömer'in sahibi Bedir Lülülin oğlu Melikü'l-Mücahid, Mardin sahibi Melikü's-Said Necmeddin îlgazi b. Artuk, Anadolu'nun sahibi Rük-neddin Kılıç Arslan b. Keyhüsrev es-Selçukî idi. Kılıç Arslan'ın hükümdarlıktaki ortağı, kardeşi Keykâvus'tu. Ülke, ikisinin arasında yarıya-rıya paylaşılmıştı. Doğu illeri Hülaguhan'm adamları olan Tatarların elinde bulunuyordu. Yemen ülkesine ise bir çok hükümdar hükmediyordu. Mağrip'teki Cogendî beldelerinde ise her bir mıntıkada ayrı bir hükümdar vardı.

Bu sene Tatarlar, Haleb'e hücum ettiler. Karşılarına Halep sahibi Hüsameddin el-Azizî, Hama sahibi Mansur, Humus sahibi Eşref çıktı. Savaş, Halid b. Velid'in mezarının yakınında Humus'un şimal tarafında cereyan etti. Tatarların sayısı 6.000'di. Müslümanlarınki ise 1.400'dü. Aziz ve Celil olan Allah, Tatarları hezimete uğrattı. Müslümanlar, onların çoğunu öldürdüler. Tatarlar bu defa Haleb'e döndüler. Dört ay süreyle orayı kuşatma altında tuttular. Ahalinin azıklarını kıstılar. Bir grup garibi orada önlerinde elleri ve kolları bağlı vaziyette öldürdüler, înna lillahi ve inna ileyhi raciun (doğrusu biz Allah'a aidiz ve O'na dönücüleriz.)

Tatarları bozguna uğratan İslâm askerleri Humus'ta kaldılar. Haleb'e dönmediler. Aksine Mısır'a doğru ilerlediler. Melikü'z-Zahir onları debdebe ve alayişle karşıladı. Onlara ihsanda bulundu. Bu kuşatma süresinde Halep sahipsiz kaldı. Ancak yüce Allah orayı Tatarlara karşı

muhafaza etti.

Bu sene safer ayının yedisinde pazartesi günü Melik Zahir saltanat merasimine çıktı, dolaştı. Emirler ve askerler önünde yürüdü. Bu onun ilk saltanat yürüyüşüne çıkışıydı. Bundan sonra bu merasimler birbirini izledi. Küre ile oynamaya başladı.

Bu sene safer ayının onyedisinde emirler, Dımaşk'ta hükümdarları Alemüddin Sencer'e karşı ayaklandılar. Onunla savaştılar. Onu hezimete uğrattılar. O da kaleye sığındı. Bu defa onu kalede kuşatma altına aldılar, O da Dımaşk kalesinden kaçıp Baalbek kalesine gitti. Dımaşk kalesini Emir Alemüddin Aytekin el-Bendekdarî teslim aldı. Bu, önceleri Cemaleddin Yağmur'un, sonra da Salih Eyyub b. Kâmil'in kölesi olmuştu. Melik Zahir'in onun nesebinden geldiği söylenir. Melik Zahir, Dımaşk'ı Alemüddin Sencer'den teslim alması için onu gönderdi. O da orayı teslim aldı. Melik Zahir'e niyabeten Dımaşk kalesinde ikamet etti. Sonra Baalbek kalesinde bulunan Alemüddin Sencer el-Halebî'yi kuşatma altına aldı. Nihayet onu yakalayıp bir katıra bindirerek Mısır'da bulunan Melik Zahir'e gönderdi. Geceleyin Melik Zahir'in yanma vardılar. Melik Zahir onu önce kınayıp azarladı, sonra ona bir şeyler verdi ve

ikramda bulundu.

Bu sene rebiyülevvel ayının sekizinde pazartesi günü Melik Zahir, İbn Hanna adıyla meşhur Bahaeddin Ali b. Muhammed'i vezirliğe tayin etti.

Rebiyülahir ayında da kendisine karşı ayaklanma hazırlığında olduklarını duyduğu bir gurup emiri tutukladı. Yine bu ayda Şobek'e asker sevk etti. Burayı Kerek sahibi Muğis'in naiblerinin elinden teslim aldı.

Bu sene Melik Zahir, Tatarları kovmak için bir grup askeri Haleb'e gönderdi. Askerler Gazze'ye vardıklarında Haçlılar Tatarlara mektup yazarak onları uyardılar. Onlar da tez davranıp Halep'ten geri çekilmeğe başladılar. Ahaliden bir kısmının mallarını yağmaladılar, paralarına el koydular. Halktan 1.600.000 dirhem para aldılar. Böylece amaçlarına ulaştılar. Melik Zahir'in askerleri oraya gelip bütün bu olumsuzlukları ortadan kaldırdılar. Sonra Emir Şemseddin Akkuş et-Türkî, Melik Zahir tarafından Haleb'e gönderildi. Şehri teslim alan Şemseddin Akkuş, adaletle hükmetti. Bazı ilişkileri kopardı, yeni bazı ilişkiler kurdu.

Bu sene cemaziyelevvel ayının onunda salı günü Mısır'da Taceddin Abdülvehhab b. Kadi'l-E'azz Ebi'l-Kasım Halef b. Reşidüddin b. Ebü's-Senâ Mahmud b. Bedir el-Alaî kadılığa atandı. Atanmadan önce Melik Zahir'e bazı ağır şartlar ileri sürdü. Bu şartları kabul edildikten sonra göreve başladı. Kadılık görevinde bulunan Bedreddin Ebü'l-Mehasin Yusuf b. Ali es-Sincarî azledildi. Bir kaç gün tutuklu kaldıktan sonra salıverildi. [49]

Müstansır Bîllah Ebü'l-Kasım Ahmed B. Emîrü'l-Mü'minîn Ez-Zahir'e Hilafet Bet

Atının Yapılması

Müstansır Billah, Bağdat'ta tutuklu bulunduğu hapishaneden salıverildi. Irak diyarında bir grup Arabî ile birlikte bulunuyordu. Sonra tahta geçtiğini duyduğu Melik Zahir'in yanına gitmek üzere yola koyuldu. On kadar Arap emirinin beraberinde Mısır'a doğru harekete geçti. Yamdaki emirler arasında Nasirüddin Muhenna da vardı. Bu senenin recep ayının sekizinde Mısır'a ulaştı. Sultan, vezir, şahitler ve müezzinler onu karşıladılar. Bu görülmeğe değer muazzam bir andı. Museviler Tevratlarıyla, Hristiyanlar da İncilleriyle onu karşılamağa gelmişlerdi. Müstansır Billah, Babünnasır'dan büyük bir debdebeyle Mısır'a girdi. Recep ayının' onüçünde pazartesi günü sultan ve halife, Cebel kalesinin eyvanında oturdular. Vezir, kadı ve emirler de kendi rütbe ve makamlarına göre orada yerlerini aldılar. Hakim Taceddin b. E'azz, halife Müstansır'm nesebini tespit etti. Bu, Müstansiriye'nin kurucusu halife Müstansır'm kardeşi ve Müstasım'ın da amcası idi. Mısır'da halifeliğine be/at edildi. Melik Zahir, kadı, vezir ve emirler ona beyitlerini sundular. Müstansır, Mısır diyarında hilafet arabasına bindi. Emirler önüsı-ra, insanlar da etrafında yürümeğe başladılar. Receb ayının onüçünde

Kahire'yi baştan başa dolaştı. Abbasilerin otuzsekizinci halifesi oldu. Kendisiyle Hz. Abbas arasında yirmidört nesil vardır. Kendisine be/atını sunan ilk kişi, Kadı Taceddin'di. Çünkü nesebini o tespit etmişti. Kadı Taceddin'den sonra sultan, ondan sonra Şeyh îzzeddin b. Abdüsselam, ondan sonra emirler ve rütbelerine göre devlet erkânı bey*at ettiler. Minberlerde adına hutbe okundu. Sikkelere adı nakşedildi. Hilafet makamı üçbuçuk seneden beri boş bulunuyordu. Çünkü Muştasını, hicretin 656. senesinde öldürülmüştü. Kendisinden bahsetmekte olduğumuz Müstansır Billah'a ise bu sene, yani hicri 659. senenin receb ayının onüçünde pazartesi günü be/at edildi. Esmer tenli, endamı düzgün, güçlü, himmeti yüksek, şecaatli ve atılgan bir kimseydi. Medresenin banisi olan kardeşine verilen lakabın aynısı kendisine de verildi. Müstansır lakabını aldı. Kendilerinden Önce başka iki kardeş halifenin böyle müşterek bir lakabı kullandıkları vaki değildir. Ama bunlar gibi iki, üç veya dört kardeşin halife oldukları görülmüştür. Örneğin Seffah ile kardeşi Mansur, Hadî ile kardeşi Reşid, Müstazhir'in oğulları Müs-terşid ile kardeşi Muktefî, halifelik tahtına oturmuş kardeşlerdir. Emin, Me'mun ve Mu'tasım'a gelince, bunlar da Reşid'in çocukları olup hilafet tahtına oturmuş üç kardeştirler. Müntasır, Mu'tez ve Muti'e gelince, bunlar da Muktedir'in çocukları olup hilafet tahtına oturmuş üç kardeştirler, Velid, Süleyman, Yezid ve Hişam'a gelince, bunlar da Ab-dülmelik b. Mervan'm çocukları olup hilafet tahtına oturmuş dört kardeştirler.

İleride de anlatılacağı gibi Müstansır Billah'ın hilafeti, öldürüldüğü güne kadar beş ay yirmi gün sürmüştür ki, bütün Abbasî halifelerinin en kısa sürelisidir. Ümeyye oğullarına gelince, bunlar arasında Mu-aviye b. Yezid b. Muaviye'nin hilafeti kırk gün, İbrahim b. Yezid en-Na-kıs'mki yetmiş gün, İbrahim'in kardeşi Yezid b. Velid'inki ise beş ay sürmüştür. Hasan b. Ali hazretlerinin babasından sonraki hilafetine gelince bu da yedi ay onbir gündür. Mervan b. Hakenı'inki ise dokuz ay on gün sürmüştür. Abbasi halifeleri arasında bir seneyi hilafet makamında doldurmayanlar da vardır. Bunlardan Müntazır b. Mütevekkil altı ay, Mehdi b. Vasık onbir ay ve birkaç gün süreyle halifelik yapmışlardır. Halife Müstansır Billah adamlarıyla birlikte Cebel kalesinin bir burcuna yerleştirildiler. Bu sene receb ayının yedinci gününde maiye-tiyle birlikte kaledeki camiye geldi. Minbere çıkıp bir hutbe irad etti. Hutbesinde Abbas oğullarının şerefini anlattı. Sonra En'am suresinin baş taraflarım okudu. Daha sonra Peygamber (s.a.v.)'e salatü selam getirdi. Allah'ın, sahabilerden razı olmasını diledi. Sultan Zahir'e dualar yaptı. Sonra minberden indi. Cemaate namaz kıldırdı. Bu davranışı hoş karşılandı. O gün güzel ve görülmeğe değer muazzam bir gündü. [50]

Halife Müstansır Billahtn Melik Zahir'e Saltanat Alametlerini Takması

Bu sene şaban ayının dördünde pazartesi günü halife, sultan, vezir kadı, emirler, ehl-i hail ve akd büyük bir otağa gittiler. Bu otağ, Kahire dışında kurulmuştu. Orada oturdular. Halife, kendi eliyle sultana siyah bir hil'at giydirdi. Boynuna gerdanlık taktı. Ayaklarına altından halhal-lar geçirdi. Reisülküttap Fahreddin İbrahim b. Lokman minbere çıktı. Cemaate, kendi el yazısı ile yazdığı sultanın sultanlığa atanma fermanını okudu. Sonra sultan bu debdebe ve alayişle boynunda gerdanlığı, ayaklarında altın hamalları olduğu halde yürüyüşe çıktı. Vezir önünde, emirler ve devlet erkanı da hizmetçiler gibi yanında yürüyorlardı. Bunlar arasında sadece vezir bineğine binmişti. Diğerleri yaya yürüyorlar-dı. Kahire'nin bir başından diğer başına gidildi. O gün görülmeğe değer muazzam bir gündü. Şeyh Kutbeddin, sultanın sultanlığa atanma fermanını harfi harfine nakletmiştik. Bu, uzunca bir fermandır. Doğrusunu Allah bilir. [51]

Halîfenin Bağdat'a Gidişi

Halife, sultandan kendisini Bağdat'a göndermesini talep etti. Sultan da onun için büyük bir askeri birlik hazırladı ve halifelere, hükümdarlara özgü gerekli hazırlıkları yaptı. Sonra sultanın kendisi de halifeyle birlikte Dımaşk'a gitti. Sultanın Mısır'ı bırakıp onunla birlikte Şam mıntıkasına gitmesinin sebebi şuydu: Seyfeddin et-Türkî, önceki sayfalarda da anlatıldığı gibi Haleb'i istila etmişti. Sultan Zahir ona karşı Emir Alemüddin Sencer el-Halebî'yi göndermişti. Alemüddin Sencer, onu Halep'ten kovmuş ve şehri teslim almış, orada Sultan Za-hir'e niyabeten kalmıştı. Sonra Seyfeddin et-Türkî bu işten vazgeçmemiş, çalışıp çabalamış, nihayet Haleb'i tekrar geri almış ve Emir Alemüddin Sencer'i oradan kovmuştu.

Bu seferinde Sultan Zahir, Mısır'da îzzeddin Aydemir el-Halebî'yi vekil bıraktı. Memleketin idaresini Vezir Behaeddin b. Hanna'ya teslim etti. Oğlu Fahreddin'i de vezir olarak beraberinde bu sefere iştirak ettirdi. Ordunun ve askerlerin idaresini de Emir Bedreddin Bilik el-Hazine-dar'a teslim etti. Sonra yola koyuldular. Zilkade ayının yedisinde pazartesi günü Dımaşk'a vardılar. O gün görülmeğe değer muazzam bir gündü. Halife ve sultan cuma namazını Dımaşk Camii'nde kıldılar. Halife şehire Babülberid'den, sultan ise Babüzziyare'den girmişti. Sonra sultan, halifeyi Musul sahibinin oğullarının refakatinde Bağdat'a gönderdi. Ona, maiyetindekilere ve Allah'ın takdiri dışındaki şeyleri kendisinden geri çevirecek muhafız askerlere, halis altından 1.000.000 dinar verdi. Halifeye bundan ayrı bazı şeyler de verdi. Allah ona hayır nnikâfat versin

"Humus sahibi Melik Eşref yanma geldi. Ona in. O esnada Humussa Sî Haleb'i istilâ etmiş, orada fesat çıkarmıştı.

Bunlar, bu senenin olaylan ile ilgili olarak bize ulaşan özet bilgilendir. [52]

Hicretin Altıyüzaltmışıncı Senesi

Geçen sene receb ayında Mısır'da halifeliğine bey'at edilen Müs-tansır Billah, bu sene muharrem ayının üçünde Irak toprağında -maiyetindeki askerler hezimete uğratıldıktan sonra- öldürüldü. İnna lillahi ve inna ileyhi raciun (doğrusu biz Allah'a aidiz ve O'na dönücüleriz.) Onun öldürülmesinden sonra Melik Zahir, bütün Şam ve Mısır mıntıkasına bağımsız hükümdar oldu. İşler onun için yoluna girdi. Seyfeddin et-Türkî dışında onunla hükümdarlık hususunda çekişen başka bir kimse kalmamıştı. Seyfeddin et-Türkî Münire'ye gitmiş, orayı istila ederek Sultan Zahir'e isyan etmişti. Bu sene muharrem ayının üçünde Sultan Melik Zahir, Mısır'daki bütün emirlere, devlet erkânı ile vezire ve Kadı Taceddin binti E'azz'e hil'at giydirdi. Burhaneddin es-Sincarî'yi kadılıktan azletti. Muharrem ayının sonlarında Emir Bedreddin Bilik el-Hazinedar, Musul sahibi Emir Lü'lü'ün kızıyla evlendi. Sultan Zahir bu düğüne çok ilgi gösterdi. Harcamalarda bulundu.

İbn Hallikan dedi ki: «Bu sene Sultan Zahir'in emirlerinden biri Hama şehrinin sınırlarında vahşi bir eşek avladı. Onu kesip pişirmek istediler, ama ne kadar çok ateş yaktılarsa da eti pişmedi. Ateş onun etini dahi etkilemedi. Sonra eşeğin vücudunu araştırdılar. Kulağında «Buh-ramcur» adının yazılı olduğunu gördüler. Onu yanıma getirdiler, okudum, doğruydu. Eğer gerçekten Behramcur'a ait idiyse demek ki o eşek, yaklaşık 800 yaşındaydı. Çünkü Behramcur, Peygamber efendimizin bi'setinden çok önceleri yaşamış bir hükümdardı. Yabani eşekler, gerçekten uzun süre yaşarlar.»

Muhtemeldir ki o eşek, Behramşah Melikü'l-Emced'e aittir. Çünkü 800 seneden beri yabani bir eşeğin avlanmamış olması akla uygun düşmemektedir. Olabilir ki Behramcur yazısını onun kulağına yazan katip, Behramşah yazmak istediği halde hataen Behramcur yazmıştır. Böylece bir karışıklık meydana gelmiştir. Yine de doğrusunu Allah bilir. [53]

Hakim Bîemrillah El-Abbasî'nîn Hilafeti

Bu sene rebiyülahir ayının yirmiyedisinde halife Ebü'l-Abbas el-Hakim Biemrillah Ahmed b. Emir Ebu Ali el-Kubbî İbn Emir Ali b. Emir

Ebu Bekir b. İmam Müsterşid Billah b. Müstazhir Billah Ebü'l-Abbas Ahmed, şark beldelerinden bir grup reisle birlikte Mısır'a geldi. Kendisi müteveffa Müstansır'la birlikte çatışmada hazır bulunmuş, ancak o çatışmadan bir grup adamıyla birlikte kaçıp kurtulmuştu. Mısır'a girdiği zaman onu Sultan Zahir karşılamış, ona sevgi ve alaka göstermiş, onu Cebel kalesinin büyük burcuna yerleştirmiş, ihsanda bulunmuş, bolca erzak vermişti. Rebiyülahir ayında Melik Zahir, Emir Cemaleddin Ak-kuş en-Necibî'yi saray üstadlığından azletti. Yerine başkasını atadı. Bir süre sonra da Cemaleddin Akkuş'u Şam naibliğine atadı. Nitekim bu husus, ileride de anlatılacaktır.

Bu sene receb ayının dokuzunda salı günü Sultan Zahir, bir kuyu davasının muhakemesi için Kadı Taceddin Abdülvehhab b. bintü'l-E'azz'ın makamına geldi, kadı dışında herkes ona saygı için ayağa kalktı. Ayağa kalkmaması için kadıya işaret etmişti. Dava sultanın lehine sonuçla di. Kuyu, davalının elinden alındı. Çünkü sultanın elinde sağlam belgeler vardı. Davalı da emirlerden biriydi.

Bu sene şevval ayında Melik Zahir, Haleb'e Emir Alaeddin Aytekin eş-Şihabî'yi naib olarak atadı o zaman sis askerleri kaleye doğru çekildiler, Halep diyarını terkettiler. Şihabî, üzerlerine yürüdü. Onlarla savaştı. Onları bozguna uğrattı. Bir kısmım esir alıp Mısır'a gönderdi. Daha sonra bu askerler Mısır'da öldürüldüler.

Bu sene Melik Zahir, Dımaşk'a Emir Cemaleddin Akkuş en-Nicibî'yi naib olarak atadı. Bu, büyük komutanlardandı. Orada naib olarak bulunan Alaaddin Taybars el-Vezirî'yi azletti ve Kahire'ye gönderilmesini emretti.

Bu sene zilkade ayında sultan, Kadı Taceddin b. bintül Eazz'e kendi mezhebi dışındaki üç mezhepten naib atamasını emreden bir ferman gönderdi. Bunun üzerine Kadı Taceddin de Hanefîlerden Sadreddin Süleyman el-Hanefî'yi, Hanbelilerden Şemseddin Muhammed b. Şeyh el-İmad'ı, Malikilerden de Şerefüddin Ömer es-Sübkî el-Malikî'yi naib olarak atadı.

Bu sene zilhicce ayında Tatarlardan birçok heyet Melik Zahir'e gelip eman diledi. Melik Zahir de onlara ikramda bulunup güzel iktalar verdi. İhsanlarda bulundu. Aynı şeyi Musul sahibinin oğullarına da yaptı. Onlara da yeter miktarda maaş bağladı.

Bu sene Hülaguhan, 10.000 kadar askerini Musul'a sevk etti. Bunlar şehri kuşattılar. Oraya yirmidört mancınık diktiler. Halkın erzakını azalttılar. Onları sıkıntıya düşürdüler.

Bu sene Melik Salih İsmail b. Lü'lü, Seyfeddin et-Türkî'ye haber göndererek yardımını istedi. O da yardıma geldi. Tatarları bozguna uğrattı. Ancak daha sonra Tatarlar sebat ettiler. Onunla tekrar savaşmağa başladılar. Seyfeddin et-Türkî'nin maiyetinde 700 savaşçı vardı. Onu hezimete uğratıp yaraladılar. O da Birey'e döndü. Adamlarının çoğu kendisinden ayrılıp Mısır'a gittiler. Sonra kendisi de Melik Zahir'in yanına gitti. Melik Zahir ona ihsanda bulundu. Emrine yetmiş süvari verdi. Tatarlara gelince, onlar da Musul'a döndüler. Nihayet Musul sahibi Melik Salih, yanlarına gitti, teslim oldu. Tatarlar şehir halkına eman verdiklerini ilân ettiler. İnsanlar onlara güvenip rahatladılar, ama daha sonra halka hücum ettiler. Dokuz gün süreyle insanları öldürdüler. Melik Salih İsmail'i ve oğlu Alaeddin'i de öldürdüler. Şehrin surlarını yıktılar. Orayı yapışız, dümdüz bir hale getirdiler. Yerle bir ettikten sonra geri döndüler. Allah onları kahretsin.

Bu sene Hülaguhan'la amcasının oğlu Sultan Berekehan arasında anlaşmazlık meydana geldi. Berekehan, ona haber göndererek fethetmiş olduğu beldelerden ele geçirdiği mallardan ve esirlerden payına düşen miktarı hükümdarların adetine uygun olarak kendisine vermesini istedi. Ancak Hülaguhan onun göndermiş olduğu elçileri öldürünce Berekehan ona çok kızdı ve Melik Zahir'le mektuplaşarak Hülaguhan'a karşı kendisiyle ittifak kurmasını istedi.

Bu sene Şam'da şiddetli bir kıtlık meydana geldi. Bir çuval buğday 400 dirheme, bir çuval arpa 250 dirheme, bir ntü (462 gram) et altı ya da yedi dirheme satılır oldu.

Bu sene şaban ayının ortasında halk, Tatarlardan şiddetle korkmağa başladı. Bir çok insan Mısır'a gitmeğe hazırlandı. Ürünler, hatta kaledeki eşyalar ve emirlerin malları satıldı. Yöneticiler de gücü yetenlerin Dımaşk'ı bırakıp Mısır'a göçmelerini emrettiler. Şam'da ve Anadolu'da büyük bir tedirginlik meydana geldi. Anlatıldığına göre Tataris-tan'da da şiddetli bir korku meydana gelmiştir. Yapmak istediğini yapan ve hükmü elinde bulunduran zât, noksanlıklardan münezzeh ve yüce olan Allah'tır. Dımaşklıların şehri terkedip Mısır'a göçmelerini emreden kişi, nâib Emir Alaeddin Taybars el-Vezirî idi. Bunu haber alan Sultan Zahir, bu sene zilkade ayında görevlilerini Dımaşk'a gönderdi. Onu tutukladı. Sultan onu azledip yerine Behaeddin en-Necibî'yi naib olarak atadı. Dımaşk'a vezir olarak da İzzeddin b. Vedaa'yı tayin eti.

Bu sene İbn Hallikan, Rükniye medr es esindeki müderrislik görevinden Ebu Şâme lehine feragat etti. Ebu Şâme orada ders verirken kendisi de hazır bulundu. İlk derste Müzenî'nin muhtasarı ders kitabı olarak okutuldu. [54]

Hicretin Altıyüzaltmışıncı Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler

Halîfe Müstansır B. Zahir Biemrillah El-Abbasî

Önceki kısımlarda da anlattığımız gibi Sultan Zahir Mısır'da kendisine be/at etmişti. Halife Müstansır, bu sene

muharrem ayının üçünde Öldürüldü. Şehametli, şecaatli, atılgan ve cesur bir kimseydi. Sultan Zahir 1.000.000 dinardan fazla harcama yaparak onun için bir ordu kurmuş, hizmetinde bulunmuştu. Devlet erkânı, büyük emirler ve Musul sahibinin çocuklarıyla birlikte kendisi de onu Dımaşk'a kadar uğurla-mıştı. Melik Salih İsmail, Sultan Zahir'in ziyaretine gelen ilk heyet arasında bulunuyordu. Melik Salih İsmail, ülkesine döndükten sonra Tatarlar gelip halifeyi kuşatma altına aldılar, onu öldürdüler, ülkesini tahrip ettiler. înna lillahi ve inna ileyhi raciun (doğrusu biz Allah'a aidiz ve O'na dönücüleriz.) [55]

Nahivci Ve Lügatçı İzz Ed-Darir

Asıl adı Hasan b. Muhammed b. Ahmed b. Neca'dır, Nusaybinli olup Erbil'de yetişmiş, felsefe ile çok meşgul olmuştur. Zimmîler ve başkaları gelip kendisinden ders alırlardı. Dinî duyguları zayıf bir kimse olarak itham edilmiştir. Namaz kılmadığı da söylenir. Zeki bir kimse sanılırdı, ama hakikatte zeki sayılmazdı. Çünkü dili bilgiliydi, ama kalbi cahildi. Sözü zekice idi, ama fiili kötüydü. Şeyh Kutbeddin onun biyografisinden bahsederken biraz da şiirlerini nakletnıiştir. O Ebü'1-Alâ el-Maarrî'ye benzemekte idi. Allah ikisini de kahretsin. [56]

Abdülaziz B. Abdüsselam

Abdülaziz b. Abdüsselam b. Kasım b. Hasan b. Muhammed el-Mü-hezzeb Şeyh İzzeddin b. Abdüsselam Ebu Muhammed es-Sülemi ed-Dımaşkî. Şafiî mezhebine mensuptu. Mezhebinin şeyhi olup Şanîlere faydalı bilgiler vermiştir. Güzel tasnif eserleri vardır. Tefsir, İhtisârü'n-Nihâye, ei-Kavâidü'1-Kübra ve's-Süğra, Kitabü's-Salât, el-Fetave'1-Mu-suliye bunlardan bazılarıdır. Hicretin 577 veya 578. senesinde doğmuş, çok hadis dinlemiş, Fahreddin b. Asakir'den ve diğerlerinden ilim tahsil etmiş, mezhebinde ileri derecede bir alim haline gelmişti. Bir çok ilimleri şahsında toplamış, talebelere faydalı bilgiler öğretmiş, Dımaşk'taki bir kaç medresede hocalık yapmıştır. Drnıaşk hatipliğine atanmış, sonra Mısır'a göçmüş, orada ders hutbe ve hüküm vermiştir. Mısır'da Şafiîlerin reisliği kendisine verildi. Kendisinden fetva almak üzere başka beldelerden insanlar yanma gelirlerdi. Latif ve zarif bir kimse olup, delillerini şiirlerden seçip ileri sürerdi. Şam'dan çıkış sebebi Salih İsmail'e karşı çıkmasıydı. Çünkü Salih İsmail, Sifd ve Sakifi Franklara teslim etmiş, o da bu yüzden onu protesto etmişti. Protestosu hususunda Şeyh Ebu Amr b. Hacib el-Malikî de ona katılmıştı. Bu yüzden Melik Salih İsmail her ikisini de Dımaşk'tan sürgün etmişti. Ebu Amr, Kerek sahibi Nasır Davud'un yanıma gitmiş, Nasır Davud ona ikramda bulunmuştu. İbn Abdüsselam ise Mısır sahibi Melikü's-Salih Eyyub b. Kâmü'in yanına gitmiş, Melikü's-Salih Eyyub da ona ikramda bulunmuş, onu Mısır kadılığına ve Camiü'1-Atik hatipliğine atamıştı. Sonra bu iki görevi de ondan almış, onu Salihiye müderrisliğine tayin etmişti. Abdülaziz b. Abdüsselam bu sene cemaziyelevvel ayının onunda seksen küsur yaşında vefat etti. Ertesi sabah Sefhü'l-Mukattam mezarlığına defnedildi. Cenazesinde Sultan Zahir ve büyük bir kalabalık hazır bulundu. Yüce Allah kendisine rahmet etsin. [57]

Kemaleddîn B. Adîm El-Hanefî

Ömer b. Ahmed b. Hibetüllah b. Muhammed b. Hibetüllah b. Ah-med b. Yahya b. Züheyr b. Harun b. Musa b. İsa b. Abdullah b. Muhammed b. Ebi Cerade Amir b. Rebia b. Huveylid b. Avf b. Amir b. Ukayl el-Halebî el-Hanefî Ebül-Kasım b. Adim el-Emir el-Vezir er-Reisü'1-Kebîr. Hicretin 586. senesinde doğdu. Hadis dinledi. Hadis rivayet etti. Fıkıh tahsili yaptı. Fetva verdi. Ders verdi. Kitap tasnif etti. Birçok ilimlerde önderdi. Defalarca, halifelere ve meliklere elçi olarak gönderildi. Güzel yazı yazardı. Yaklaşık kırk ciltlik çok faydalı bir eser olan Halep tarihini tasnif etti. Hadis uzmanıydı. Yoksullara ve salih kimselere çokça ihsan eder, onlara hüsnüzan beslerdi. Nasıriye devletinin son zamanlarında Dınıaşk'ta ikamet etti. Bu sene Mısır'da vefat etti. Sefhü'l-Mukattam mezarlığına defnedildi. Abdülaziz b. Abdüsselam'dan on gün sonra vefat etmişti. Kutbeddin onun güzel şiirlerinden bir kısmını nakletmiştir. [58]

Yusuf B. Yusuf B. Selame

Yusuf b. Yusuf b. Selame b. İbrahim b. Hasan b. İbrahim b. Musa b. Cafer b. Süleyman b. Muhammed el-Kakanî ez-Zeynebî b. İbrahim b. Muhammed b. Ali b. Abdullah b. Abbas b. Abdülmuttalip Muhiddin Ebül-Muiz (Ebü'l-Mehasin de denilirdi) el-Haşimi el-Abbasî el-Havselî. İbn Zeblak adıyla da bilinirdi. Şairdi. Bu sene Tatarlar Musul'u zaptettiklerinde onu öldürdüler. Öldürüldüğünde elliyedi yaşındaydı. Şiirlerinden biri şöyledir:

«Gözlerinin büyüsünden bize bir uyuklama gönderdin.

Uykumuz kaçtı. Uykuyu bizden uzaklaştırdı. Kirpiklerimizin yumulmasına engel oldu.

Bedenime senin böğürünün zayıflık ve inceliğinin güzelliğini gösterdi.

Her şeyi ona anlattı, ama ince manayla daha fazla şeyleri bildirdi.

Doğan sabah güneşini utandıracak güzel bir yüzü bize gösterdin.

Endamının güzelliğiyle yarış atlarını dahi aciz bıraktın ey yumuşak ve ince dal!

Kardeşin dolunaya bir geceyi anlattım ki,

Mehtapta ışık saçıyordun.

Çünkü mehtap ve aydınlık yaşça birbirlerine benzerler.»

Bir yere çağırılmıştı. Gitmemek için özür dileyerek şu iki beyiti yazıp davet sahiplerine gönderdi:

«Ben evimdeyim say ki, Allah bana bir arkadaşı, bir çalgıcıyı ve bir

sofrayı bahsetmiştir.

Size gecikip gelmemek için özür beyan edildi.

Hiç işi olmayan kimsenin meşguliyetinin oluşu gibi utanılacak bir şeyi Özür olarak gösterdiler.»

Ebu Şame'nin ifadesine göre Yusuf b. Yusuf b. Selame, bu sene ce-maziyelahir ayının onikisinde vefat etmiştir. [59]

Bedir El-Merağî El-Hilafî

Tavü adıyla meşhur olmuştur. Dinî duyguları zayıf, namaz kılmayan bir kimseydi. Cedel ilmine kıskanılacak derecede vakıftı. Müteah-hirinin ıstılahına göre hilaf ilminden de çok iyi derecede anlardı. Faydalı olmayan hususlarda uzmanlaşmıştı. Bu sene vefat etti. [60]

Muhammed B. Davud B. Yakut Es-Sarimî Muhaddisti. Birçok Tabakat Kitabı Ve Başka Eserler Yazdı.

Hayırlı ve dindar bir kimseydi. Kitaplarını başkalarına emaneten verirdi. Sürekli hadis dinlemekle meşguldü. Yüce Allah kendisine rahmet etsin. [61]

Hicretin Altıyüzaltmışbirinci Senesi

Bu sene başında Şam ve Mısır beldelerinin sultanı Zahir Bay-bars'tı. Şam'da onun naibi Akkuş en-Necibî görev yapıyordu. Dımaşk kadısı, İbn Hallikan'dı. Dımaşk'ın veziri ise îzzeddin b. Vedaa idi, Müslümanların halifesi yoktu. Paralar, katledilen Müstansır'm adına basılmaktaydı. [62]

Hakim Bi-Emrillah Ebi'l-Abbas'ın Hilafeti

Ahmed b. Emir Ebu Ali el-Kubbî b. Emir Ali b. Emir Ebu Bekir b.

İmam el-Müsterşid Billah Emirü'l-Mü'minin Ebu Mansur el-Fadl b.

İmam el-Müstazhir Billah Ahmed el-Abbasî el-Haşimî. Bu sene muharrem ayının ikisinde perşembe günü Sultan Zahir, emirler ve diğer devlet erkânı, Cebel kalesinin büyük eyvanında oturdular. Halife Hakim Bi-emrillah bineğine binmiş olarak oraya geldi, eyvanın yanında indi. Nesebi tespit edildikten sonra sultanın yanında kendisine bir halı serildi. Üzerine oturdu. Sonra nesebi insanlara okundu. Bunun ardı sıra Sultan Zahir Baybars yanma gidip ona bey'at etti. Sultanın ardısıra diğerleri de ona beyitlerini sundular. O gün görülmeğe değer muazzam bir gündü. Bey'atm ikinci günü olan cuma gününde halife insanlara bir hutbe irâd etti, Hutbesinde şunları söyledi:

«Abbas ailesi için güçlü bir rüknü ortaya koyan, kendi katından onlara yardımcı bir sultan gönderen Allah'a hamd olsun. Sevinçte ve tasada Rabbime hamd eder, bahşettiği bunca nimetlerden ötürü kendisine layıkıyla şükredebilmem için bana gerekli gücü vermesini diler, savaşta düşmanları yenebilmemiz için bize zafer nasip etmesini temenni ederim. Kendisinden başka ilâh bulunmayan ortaksız Allah'ın varlığına, Muhammed'in de O'nun kulu ve elçisi olduğuna şehadet ederim. Allah, Muhammed'e, onun âline ve hidayet yıldızları olup izlerinden gidilecek imamlar olan ashabına, özellikle Hulafa-i Raşidin'e ve Abbas'a salât-ü selâm eylesin. O Abbas ki, Rasûlullah'm gam ve kederini gidermiştir. Efendilerimiz olan halifelerin dedesidir. Allah'ın salât-ü selâmı diğer sahabilere ve kıyamet gününe kadar güzel yola tâbi olan kimselere de olsun.

Ey insanlar! Bilesiniz ki imamet (halifelik), İslâm'ın farzlarından bir farzdır. Cihad bütün halka yüklenmiş zorunlu bir görevdir. Cihad bayrağı ancak kulların sözbirliği etmeleriyle ayakta durabilir. Haramlar işlenmedikçe ırzlar kirletilmez. Cürümler irtikab edilmedikçe kanlar akıtılmaz. İslâm düşmanlarının İslâm ülkesine girdiklerini, Müslümanların kanlarım akıttıklarını, mallarım yağmaladıklarını, adamları ve çocukları öldürdüklerim, çocukları ve kızları esir aldıklarını, çocukları anneden ve babadan yoksun bırakıp öksüz hale getirdiklerini, hilafetin haremini kirlettiklerini, o uzun günde insanların korkudan ötürü çığlıklarının yükseldiğini, nice yaşlı kimselerin vücutlarından akan kandan ötürü ak saçlarının ve sakallarının kana boyandığını, nice çocukların ağladıkları halde merhamet görmediklerini gördüğünüz zaman ey Allah'ın kulları, gayrete gelin, birlik olun cihad farizasını yerine getirin. Gücünüz yettiğince Allah'a karşı takvalı olun. «Allah'ın buyruklarını dinleyin. İtaat edin; kendinizin iyiliğine olarak mallarınızdan sarfedin. Nefsinin tamahkârlığından korunan kimseler, işte onlar saadete erenlerdir.» (et-Teğabün; 16).

Din düşmanlarına karşı tembelce oturmanın ve Müslümanları himaye etmekten kaçınmanın mazereti artık kalmamıştır. İşte din ve dünyanın rüknü olan muzaffer bir mücahid, alicenap, alim ve adil bir sultan olan Melikü'z-Zahir, yardımcıların azlığı anında hilafete destek vermek üzere harekete geçmiştir. Ülkenin kontrolünü ellerine geçirdikten sonra küfür askerlerini ülkeden kovmuştur. Onun himmeti sayesinde halifeye usulüne uygun olarak bey'at edilmiştir. Abbasi devleti onun vasıtasıyla büyük bir orduya kavuşmuştur. Ey Allah'ın kulları! Bu nimete karşı şükretmek için hemen harekete geçin. Niyetinizi halis tutunuz ki zafer bulaşınız. Şeytanın dostlarıyla savaşın ki muzaffer olasınız. Ortada cereyan eden hadiseler sizi korkutmasın. Savaş değişebilir, ama akibet takva sahiplerinin lehine olacaktır. Zaman iki andır. Biri sizin lehinize, diğeri başkasının lehine olandır, ama sevap mü'minlerindir. Allah işinizi hidayet yolunda kolaylaştırsın. İman sayesinde zaferinizi güçlendirsin. Kendim için ve diğer Müslümanlar için Allah'tan mağfiret diliyorum. Allah'tan siz de mağfiret dileyin. Çünkü o bağışlayan ve merhamet edendir.» Bundan sonra hutbenin ikinci bölümünü de okudu. Minberden inip namaz kıldırdı.

Adına hutbe okunması ve sikke basılması için halife Hakim Biem-rillah'a bey'at edildiği, ülkenin her tarafına bildirildi.

Ebu Şâme dedi ki: «Dımaşk Camii'nde ve diğer camilerde bu sene muharrem ayının onaltısmda cuma günü halife Hakim Biemrillah adına hutbe okundu. Bu, Abbasilerin otuzdokuzuncu halifesi idi. Seffah ve Mansur'dan sonra bundan başka babası ve dedesi halife olmayan bir Abbasî, halifeliğe geçmiş değildi. Sadece babası halife olmayan Abbasi halifeleri ise çoktur. Örneğin Müstain Ahmed b. Muhammed b. Mu'ta-sım, Mu'tedid b. Talha b. Mütevekkil, Kadir b. İshak b. Muktedir ve Muktedî b. Zahîre b. Kaim Biemrillah bunlardandır.» [63]

Melik Zahirin Kerek'i Zaptetmesi Ve Kerek Sahibini İdam Etmesi

Melik Zahir Muzaffer, askerleriyle birlikte Mısır'dan Kerek'e doğru hareket etti. Kerek sahibi Melik Muğis Ömer b. Axl.il Ebu Bekir b. Kâmil'i yanma çağırdı. Binbir uğraşıdan sonra Muğis Ömer, yanma gelince, Zahir onu tutukladı ve Mısır'a gönderdi. Bu, onunla son görüşmesi oldu. Çünkü Melik Muğis Ömer, Şam'a yeniden baskın yapması için Hu-laguhan'a mektup yazmış ve onu bu işe kışkırtmıştı. Tatarlar da ona, yerinde sebat etmesi ve Kerek naibliğinde kalması için mektup yazmışlardı. Mısır diyarını fethetmek üzere 20.000 askerle oralara geleceklerini bildirmişlerdi. Melik Zahir, onun öldürülmesinin caiz olduğuna dair fa-kihlerin fetvalarını çıkarıp Dımaşk'|an yanına davet ettiği İbn Halli-kan'a gösterdi. Bu fetvaları bir grup ümeraya da gösterdikten sonra yoluna devam etti. Cemaziyelevvel ayının onüçünde cuma günü Kerek şehrini teslim aldı. Oraya büyük bir debdebe ve azametle girdi. Sonra da muzaffer ve güçlenmiş olarak Mısır'a döndü.

Bu sene Berekehan'ın elçileri, Melik Zahir'e gelip ona şu mesajı ilettiler:

«Benim İslâm'a olan sevgimi biliyorsun. Hülagu'nun Müslümanlara neler yaptığını da biliyorsun. Sen Mısır'dan hareket edip falan yere gel. Ben de oraya geleceğim ki, el birliği ederek Hülagu'nun kökünü kazıyıp, onu ülkeden kovalım ve onun elinde bulunan İslâm beldelerinin tümünü sana geri vereyim.»

Melik Zahir onun bu görüşünü uygun buldu. Ona teşekkür etti. Elçilerine hil'at giydirip ikramda bulundu.

Bu sene Musul'da büyük bir deprem meydana geldi. Musul'un evlerinin çoğu yıkıldı.

Bu sene ramazan ayında Melik Zahir; ağaç, alet ve birçok malzeme hazırladı. Yangında yanan Rasûlullah'm mescidini onarmaya karar verdi. Bu tahtaları, malzemeleri ve aletleri, Mescid-i Nebevî'nin şanını yüceltmek ve sevincini ortaya koymak gayesiyle Mısır'da dolaştıktan sonra Medine-i Nebevî'ye gönderdi.

Bu sene şevval ayında Melik Zahir İskenderiye'ye gitti. Şehrin durumunu inceledi. Kadı ve Hatip Nasirüddin Ahmed b. Münir'i azledip yerine bir başkasını atadı.

Bu sene Berekehan ile Hülagu karşı karşıya geldiler. Herbirinin maiyetinde çok sayıda asker vardı. Savaştılar. Cenâb-ı Allah, Hüla-gu'yu feci bir bozguna uğrattı. Adamlarının çoğu öldürüldü. Geride kalanlar da boğuldu. Kendisi az sayıda bir toplulukla kaçtı. Allah'a hamd olsun. Berekehan, öldürülen Tatarların çokluğunu görünce «Moğolların birbirlerini Öldürmeleri çok ağrıma gidiyor, ama Cengizhan'm yasalarını değiştiren bir adamdan kurtulmanın da başka çaresi yoktu» dedi. Sonra Kostantiniye'ye hücum etti. Kostantiniye kralı onunla barış yaptı. Melik Zahir de Berekehan'a büyük hediyeler gönderdi. Seyfeddin et-Türkî Halep'te Hakim lakabını taktığı başka birini hilafete geçirmişti.Müstansır'ın yanından geçerken onu da alıp birlikte Irak'a doğru yola koyulmuş ve Müslümanların maslahatı gereği onunla ittifak etmiş idi. Yaşça kendisinden daha büyük olduğu için Hakim, Müstansır'ın halifeliğini kabul etmişti. Allah'a hamd olsun. Fakat yolda gittikleri sırada Tatarlardan bir grup karşılarına çıkarak beraberlerindeki adamların bir kısmım öldürdüler, düzenlerim bozdular, topluluklarını dağıttılar. Bu kargaşada Müstansır da hayatım kaybetti. Hakim de Bedevilerden bir grupla birlikte kaçtı. Sözünü ettiğimiz Müstansır, bir çok beldeleri Şam'dan Irak'a giderken fethetmişti. Bahadır, Bağdat şahneliği için onunla savaşırken Müstansır onu bozguna uğratmış ve onun adamlarının çoğunu öldürmüştü. Fakat Tatarlardan pusuda yatan biri yardıma gelip Bedevileri ve Müstansır'm maiyetindeki Kürtleri bozguna uğratmıştı. Bunlar kaçıp gidince Müstansır, beraberindeki birkaç Türkle birlikte kalmıştı. Ancak bunların da çoğu öldürüldü. Kendisi de arada kayboldu. Hakim ise bir grup adamıyla birlikte kaçıp kurtuldu. Bu hadise, hicretin 660. senesinin muharrem ayı başında meydana gelmişti. Bu durum, askerlerinin çokluğuyla birlikte Irak diyarının içlerine daldığı zaman Hz. Hüseyin'in başına gelen duruma ne kadar da çok benzemektedir. Aslında en uygun olan, Halife Müstansır'ın işler yoluna girinceye dek Şam'da kalmasıydı, ama Cenâb-ı Allah'ın takdiri böyleydi. Her zaman O'nun dilediği olur.

Sultan Melikü'z-Zahir Dımaşk'tan bir orduyu Haçlı beldelerine şevketti. Bu ordu oralarda baskınlar düzenledi. Haçlıların bir kısmını öldürdü. Bir kısmını esir aldı ve salimen geri döndü. Haçlılar ondan barış talebinde bulundular. Halep ve kazalarıyla meşgul olduğu için Sultan Melik Zahir onlarla bir süre için geçerli olacak bir barış antlaşması imzaladı. Bu sene şevval ayında Mısır kadısı Taceddin b. Bintü'l-E'azz'ı azledip yerine Burhaneddin Hızır b. Hüseyin es-Sincarî'yi atadı. Dı-maşk kadısı Necmeddin Ebu Bekir b. Sadreddin Ahmed b. Şemseddin b. Hibetüllah b. Sünniyyü'd-Devle'yi de azlederek yerine Şemseddin Ahmed b. Muhammed b. İbrahim b. Ebu Bekir b. Hallikan'ı atadı. Bu zât, Kahire'de uzun bir süre Bedreddin es-Sincarî'ye vekillik yapmıştı. Sultan Melik ez-Zahir, Dımaşk kadılığı görevine ek olarak ona vakıfların nazırlığını, Emevî Camii ile hastahanenin idareciliğini; Adiliye, Nasıri-ye, Azraviye, Felekiye, Rükniye, İkbaliye ve Behnesiye medreselerinin müderrisliğini de verdi. Atama fermanı arefe gününe dek gelen bir cuma gününde namazdan sonra Dımaşk Camii'nin Kemali eyvanında okundu. Azledilen Kadı Necmeddin Ebu Bekir ise gözetim altında Dı-maşk'ı terk etti. Şeyh Ebu Şâme, azledilen Kadı Necmeddin Ebu Bekir'i eleştirmiş ve onun kendisine emanet olarak bırakılan altın paralan inkâr edip yerlerine fülus koyduğunu söylemiştir. Doğrusunu Allah bilir. Onun kadılığı bir yıl ve birkaç ay sürmüştü.

Bu sene bayram gününde (cumartesi günü) Sultan Melikü'z-Zahir Mısır'a gitti. İsmaililerin elçisi Dımaşk'ta bulunduğu bir sırada Sultan Melik Zahir'e gelip onu tehdit etmiş ve ondan birçok arazileri ikta olarak İsmaililere vermesini istemişti. Bunun üzerine sultan onlarla çarpıştı. Nihayet köklerim kazıdı ve beldelerini eline geçirdi.

Bu sene rebiyülevvel ayının yirmialtısında Sultan Melikü'n-Nasır Selahaddin Yusuf b. Aziz Muhammed b. Zahir Gazi b. Nasır Selahaddin Yusuf b. Eyyub b. Sadî'nin taziyet töreni yapıldı. Bu tören, Mısır'ın Cebel kalesinde düzenlendi. Bunun yapılmasını Sultan Zahir Rükneddin Baybars emretmişti. Çünkü Tatar hanı Hülagu'nun Melikü'n-Nasır Selahaddin Yusuf b. Aziz'i öldürdüğü haberini almıştı. Öldürülen Meli-kü'n-Nasır Selahaddin Yusuf b. Aziz, bir süreden beri Hülagu'nun elinde bulunuyordu. Hülagu, kendi adamlarının Ayn-ı Calut'ta bozguna uğratıldıklarını duyunca Melikü'n-Nasır Selahaddin Nasır Selahaddin Yusuf b. Aziz'i huzuruna çağırmış ve ona, «Mısır askerlerine sen mi haber saldın, Ayn-ı Calut'a gelmelerini sen mi söyledin? Çünkü onlar Moğollarla savaştılar ve Moğolları bozguna uğrattılar!» diye sordu. Sonra öldürülmesini emretti. Bir rivayette anlatıldığına göre de Sultan Melikü'n-Nasır Selahaddin Yusuf ondan özür dilemiş ve Mısırlıların kendisine düşman olduklarını söylemiş, bunun üzerine Hülagu onu afTetmiş-ti. Ancak Hülagu'nun yanındaki rütbesi de düşmüştü. Sonra onun hizmetinde bulunmuş, ikram görmüştü. Hülagu, Mısır'ı ele geçirdiği takdirde kendisini Şam'da naib olarak görevlendireceğini vaat etmişti, ancak bu sene Humus savaşında Hülagu'nun askerleri ile öncü kuvvetleri komutanı Beydere öldürülünce Hülagu, Sultan Melikü'n-Nasır Selahaddin Yusuf b. Aziz'e kızarak şöyle demişti:

«Aziziye'deki adamların, babanın emirleridirler» Nasıriye'deki adamların da bizim adamlarımızı Öldürdüler!» Böyle dedikten sonra onun Öldürülmesini emretti. Anlatıldığına göre Hülagu onu önünde durdurmuş, ona ok atmış, o da Hülagu'dan af dilemiş, ancak Hülagu onu affetmemiş, nihayet onu öldürmüştü. Onunla birlikte öz kardeşi Zahir Ali'yi de öldürmüştü. Ancak bunların çocukları Aziz Muhammed b. Nasır ile Zübale b. Zahir'i serbest bırakmıştı. Bunlar küçük yaştaydılar. Adem oğullarının en güzelleri ve en hoş sûretlileriydiler. Aziz, Tatarların esareti altında oracıkta ölmüştü. Zübale ise Mısır'a gitmiş, orada rahat bir hayat yaşamıştı. Annesi, Vechü'l-Kamer adındaki bir cariye idi. Üstadının öldürülmesinden sonra emirlerden biri Vechül-Kamer'le evlendi. Bir rivayette anlatıldığına göre ise Hülagu, Sultan Melikü'n-Nasır Selahaddin Yusuf b. Aziz'in Öldürülmesini isteğinde, birbirine uzak olan dört ağacın tepelerinin birbirine yaklaş tınlmasını ve bu halde bir iple bağlanmasını emretmiş, sonra Nasır'ın iki eliyle iki ayağından her birini bir ağaca bağlatmış, sonra da ağaçlan birbirine bağlayan ipi çözmüş, ağaçlardan her biri kendi merkezine çekilmişti. Çekilirken de Nasır'ın kendisine bağlı olan elini veya ayağım koparıp almıştı. Allah, Nasır'a rahmet etsin.

Zayıf bir rivayette anlatıldığına göre bu hadise hicretin 658. senesin şevval ayının yirmibeşinde cereyan etmiştir. Melikü'n-Nasır Selahaddin Yusuf b. Aziz, hicretin 627. senesinde Halep'te doğmuştu. Babası, hicretin 634. senesinde vefat edince Halepte yedi yaşındayken kendisinin sultanlığına bey'at edilmişti. Memleket idaresini babasının kölelerinden bir grup üstlenmişti. Ancak yönetimde söz sahibi, ninesi Üm-mü Hatun binti Adil Ebu Bekir b. Eyyub'tu. Bu hatun, hicretin 640. senesinde vefat edince Nasır müstakil sultan oldu. İdaresi güzeldi, halka iyi davranırdı. Halk tarafından çok sevilirdi. Çokça ihsanlarda bulunurdu. Özellikle Halep'le birlikte Dımaşk'ı, Baalbek'i, Harran'ı ve Cezire beldelerinin büyük bir kısmını eline geçirdiğinde çok cömert bir insan haline gelmişti. Anlatıldığına göre her gün 400 baş koyun kestirerek büyük bir ziyafet sofrası kurdururdu. Bu sofrada çeşitli yiyecekler, kızartmalar, haşlamalar bulundurulurdu. Bir günlük sofranın masrafı 20.000 dirhemi bulurdu. Masrafın büyük bir kısmını kendi parasıyla Öderdi. Kendisi de hemen hemen bu sofradan birşey yemezdi. Aşhanede yapılan yemekler, kale kapısında çok ucuz fiyata satılırdı. Hatta birçok ev sahipleri kendi evlerinde yemek yapmazlar, gelip çok ucuza bu yemekleri satın alırlardı. Sultan Melikü'n-Nasır Selahaddin Yusuf b. Aziz'in zamanında erzak boldu, Ve her tarafta bulunurdu. Kendisi şakacı, zarif, şekli güzel, yakışıklı ve edebiyatla ilgilenen bir kimseydi. Güzel manalar içeren kuvvetli ifadelerle bezenmiş şiir söylerdi. Şeyh Kutbed-din, ez-Zeyl adlı eserde onun yüksek manalar içeren şiirlerinden bir kısmını nakletmiştir. Meşrik diyarında öldürüldü. Oraya defnedildi. Kendisi için Kasyun dağı eteklerinde yaptırmış olduğu hankâhında bir türbe hazırlamıştı. Ancak oraya defni mukadder olmadı. Nasıriyetü'1-Ber-raniye binası, Kasyun dağı eteklerindeki en garip ve en güzel binalardandır. Sağlam ve müstahkem bir yapı olup Efrem Camii'nin kıble tara-findadır. Ancak Efrem Camii'nden uzun bir süre sonra inşâ edilmiştir. Babü'l-Feradis dahilinde yaptırdığı Nasıriyetül-Cevvaniye medresesi de en güzel medreselerdendir. Zincarî karşısındaki büyük hanı da kendisi yaptırmıştır. Sonra orası yemekhaneye dönüştürülmüştür. Daha önce yemekler kalenin batısındaki sultan tavlasında hazırlanmaktaydı. Yüce Allah kendisine rahmet etsin. [64]

[1] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/358

[2] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/358.

[3] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/358.

[4] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/359.

[5] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/359.

[6] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/360.

[7] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/360.

[8] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/360-361.

[9] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/361.

[10] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/361-367.

[11] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/367-374.

[12] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/374-375.

[13] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/375.

[14] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/376.

[15] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/377.

[16] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/377.

[17] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/377-378.

[18] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/378.

[19] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/378.

[20] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/379.

[21] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/379.

[22] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/379.

[23] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/379.

[24] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/379.

[25] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/379.

[26] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/380.

[27] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/380-381.

[28] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/382.

[29] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/382-383.

[30] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/383.

[31] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/383-384.

[32] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/384.

[33] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/384.

[34] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/384.

[35] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/385.

[36] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/385.

[37] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/385.

[38] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/386.

[39] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/387-388.

[40] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/388-392.

[41] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/392-394.

[42] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/394-395.

[43] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/395.

[44] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/395.

[45] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/395.

[46] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/395-399.

[47] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/399-402.

[48] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/402.

[49] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/402-404.

[50] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/404-406.

[51] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/406.

[52] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/406-407.

[53] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/408.

[54] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/408-410.

[55] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/410-411.

[56] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/411.

[57] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/411-412.

[58] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/413.

[59] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/412-413.

[60] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/413.

[61] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/413.

[62] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/413.

[63] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/413-415.

[64] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 13/415-419.