SAHİH-İ BUHARİ

Bablar - Konular - Numaralar

KİTABU’S SEWM

<< 924 >>

باب: قول النبي صلى الله عليه وسلم لمن ظلل عليه واشتد الحر: (ليس من البر الصوم في السفر).

36- Resulullahın s.a.v. Aşırı Sıcaklar Dolayısıyla Bir şey'in Gölgesine Girenlere: "Yolculuk Sırasında Oruç Tutmak Birr Değildir" Demesi

 

حدثنا آدم: حدثنا شعبة: حدثنا محمد بن عبد الرحمن الأنصاري قال: سمعت محمد بن عمرو بن الحسن بن علي، عن جابر بن عبد الله رضي الله عنهم قال:

 كان رسول الله صلى الله عليه وسلم في سفر، فرأى زحاما ورجلا قد ظلل عليه، فقال: (ما هذا). فقالوا: صائم، فقال: (ليس من البر الصوم في السفر).

 

[-1946-] Cabir İbn Abdullah r.a.'ın şöyle dediği nakledilmiştir: "Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem seferlerinden birinde, gölge altına alınmış bir adamın başına toplanan bir kala­balık gördü ve: 'Nedir bu?' diye sordu. Oradakiler: 'Bu adam oruçlu' dediler. Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem de: "Yolculuk sırasında oruç tutmak birr değildir" buyurdu.

 

 

AÇIKLAMA:     İmam Buharî kullandığı bu başlık ile şuna işaret etmiştir: "Resulullah'in (s.a.v): Yolculuk sırasında oruç tutmak birr (erdem / iyilik) değildir' diye buyur­masının sebebi burada söz konusu olan meşakkat ve sıkıntılardır." Buna göre, hadisi sıcak vb. dolayısıyla çekilen sıkıntılara yer vermeksizin nakledenler, özetle nakletme yolunu tercih etmişlerdir. İşte İmam Buharî'nin şiddetli sıkıntıların ve meşakkatlerin dikkate alınacağına dair bu işaretine dayanarak, işlemekte oldu­ğumuz hadis ile bir önceki konu başlığı altında nakledilen hadisleri uzlaştırmak (cem' etmek) ve şu sonuca ulaşmak mümkün olacaktır: "Yolculukta oruç tutabi­lecek güçte olanlar için oruç tutmak daha faziletli iken, oruç tutacak gücü olma­yan ve zorlanan kişilerin veya ruhsatı kullanmaktan kaçındığı yönünde izlenim uyandıracak kimselerin oruç tutmaması daha iyidir. Meşakkatin, sıkıntının kesin olmadığı durumlarda ise kişi oruç tutmak veya tutmamak arasında serbesttir (muhayyer)."

 

Selef bilginleri bu konuda farklı görüşler ileri sürmüşlerdir:

 

1-  Bazılarına göre yolculukta tutulan oruç, farz olan orucun yerine geçmez. Dolayısıyla bir kimse yolcu iken oruç tutacak olursa bunu yaşadığı yere dönünce kaza etmesi farzdır. Bu bilginler "Hasta veya yolcu olan, tutamadığı günler sayısınca, başka günlerde oruç tutar" ayetinin ilk bakışta anlaşılan açık anlamı (zahir) ile "Yolculuk sırasında oruç tutmak birr (erdem / iyilik) değildir" hadisini delil olarak göstermişlerdir. Hadiste yolculukta iken oruç tutmak birr değildir diye ifade edildiğine göre, oruç tutmak günah olacaktır. Çünkü birr'in karşıtı günahtır ($). Buna göre kişi tuttuğu oruç ile günahkar olacağına göre bu oruç farz oruç yerine geçmeyecektir. Bazı zahirî bilginlerin görüşü bu yöndedir. Bu görüş, Hz. Ömer, Abdullah İbn Ömer, Ebu Hureyre, İbn Şihab ez-Zührî ve İbra­him en-Nehaî gibi alimlerden de nakledilmiştir. Bu alimler "Hasta veya yolcu olan, tutamadığı günler sayısınca, başka günlerde oruç tutar" ayetinin ilk ba­kışta anlaşılan açık anlamına dayanarak şöyle demişlerdir: "Bu ayetin zahirine bakılacak olursa hasta veya yolcu olan kimselerin orucu bir başka gün kaza et­meleri farzdır." Buna karşılık alimlerin çoğunluğu bu ayeti şu şekilde yorumla­mışlardır: "Hasta veya yolculukta olup oruçlarını bozanlar başka bir gün oruçla­rını kaza ederler."

 

2- Taberî'nin naklettiğine göre bir grup, yolculukta iken sadece çok fazla sıkıntı çekecek olanların oruç tutmasının caiz olduğunu söylemiştir.

 

3- Ebu Hanife, İmam Malik ve İmam Şafiî gibi mezhep imamları başta olmak üzere alimlerin çoğunluğuna göre, yolculuk sırasında oruç tutabilecek güçte olanların oruç tutması, buna karşılık oruç tutmakta zorlananların ise tutmaması daha faziletlidir.

 

4- Evzaî, Ahmed İbn Hanbel ve İshak İbn Rahuye, Allah'ın tanıdığı ruhsattan yararlanarak oruç tutmamanın daha faziletli olduğunu söylemişlerdir.

 

5- Kişi, yolculuk sırasında oruç tutup tutmamakta mutlak olarak serbesttir.

 

6- Bazıları ise ayetteki, "Allah size güçlük değil, kolaylık diler" ifadesini esas alarak, kişi için oruç tutmak veya tutmamaktan hangisi daha kolay ise onun daha faziletli olacağını söylemişlerdir. Buna göre bir kimse oruç tutmadığı zaman daha rahat oluyorsa, onun için oruç tutmamak daha faziletlidir. Buna karşılık yolculukta iken rahatlıkla oruç tutabilecek durumda olanların oruç tutması daha iyidir. Örneğin bir kimse sonradan kaza etmesinin daha zor olacağını düşünüyorsa yolculukta iken oruç tutması daha yerinde olur. İbnü'l-Münzir'in de tercih ettiği bu görüş Ömer İbn Abdülaziz'e aittir.

 

Bu görüşler içerisinde tercihe şayan olan alimlerin çoğunluğu tarafından kabul edilen görüştür. Bununla birlikte kimi zaman oruç tutması halinde çok büyük sıkıntılar çekecek ve zor durumda kalacak olanların oruç tutmaması daha iyi olabilir. Bir kimse, Allah'ın tanıdığı bu ruhsatı kullanmaktan kaçındığı yönün­de olumsuz bir izlenim uyanıyorsa, yolculukta iken oruç tutmasa daha iyi olur.

 

Bu rivayet, ihtiyaç durumunda ruhsatlarla amel etmenin müstehab, buna karşılık kişinin kendisini fazla zorlayarak ve aşırılığa kaçıp inat ederek ruhsattan kaçınmasının mekruh olduğunu da göstermektedir.