BAYRAMLAR VE NAMAZI

3. KILINMA ŞEKLİ

Bayram namazı iki rekattır. Kişi bu iki rekatlık namaza başlamak için tekbir getirir. Sonra namaza başlama duasını okur. Daha sonra yedi defa daha tekbir getirir. Her bir tekbirden sonra orta uzunlukta bir ayet okuyacak kadar durur. Bu esnada tehlil ve tekbir getirir, Allah'ı tazim eder. İki tekbir arasında "Sübhanallah", "Elhamdülillah", "La ilahe illallah", "Allahu ekber" demesi güzelolur. Sonre eCızu çeker ve Fatiha okur.

İkinci rekatta [eCızü ve] Fatiha okumaya başlamadan önce beş tekbir getirir, bütün tekbirlerde ellerini kaldırır. Bu zikredilen tekbirler farz olmadığı gibi farzın bir parçasını da teşkil etmez. Kişi bu tekbirleri unutsa ve Fatiha okumaya başlasa tekbirleri yapma imkanını kaçırmış olur. İmam Şafii (r.a.)'nin eski görüşüne göre rüku yapmadığı sürece tekbirleri yerine getirir. Birinci rekatta Fatiha suresinden sonra "kaf" suresini, ikinci rekatta ise "kamer" suresinin bütününü açıktan okur.

Bu iki rekattan sonra [imamın] iki hutbe vermesi sünnettir. Bu iki hutbenin rükünleri Cuma namazındaki hutbelerin rükünleri gibidir. İmam, Ramazan bayramı hutbesinde insanlara fıtır sadakasını, kurban bayramı hutbesinde ise kurban kesmeyi öğretir. İmam birinci hutbeye peşpeşe dokuz tekbirle ikinci hutbeye ise peşpeşe yedi tekbirle başlar.

A. NAMAZIN KILINIŞI

B. BAYRAM NAMAZINDA TEKBİRLERİ UNUTMAK

C. BAYRAM NAMAZINDA OKUNMASI SÜNNET OLAN SURELER

D. BAYRAM NAMAZININ HUTBELERİ

E. BAYRAM NAMAZI BİTTİKTEN SONRA GELEN KİŞİNİN DURUMU

A. NAMAZIN KILINIŞI

Bayram namazının iki rekat olduğu konusunda icma vardır. Ayrıca bu konuda birazdan zikredilecek deliller bulunmaktadır.

Bayram namazı; rükünleri, şartları ve sünnetleri bakımından diğer namazlar gibidir.

1. Kişi -Aslü'r-Ravda'da belirtildiği üzere- ramazan veya kurban bayramı namazına niyet ederek bu iki rekata başlar. [Zayıf] bir görüşe göre her iki namaz da hüküm koyucu olan Allah'ın amaçladığı şey bakımından birbirine eşit olduğundan niyet esnasında hangi bayram namazı olduğunu belirtmeye gerek yoktur. Bu, bayram namazının en asgari şeklidir. En kamil bir şekilde kılınışı ise şöyledir:

2. Kişi başlama tekbirinden sonra, diğer namazlarda olduğu gibi başlama duasını okur.

3. Daha sonra yedi tekbir getirir.

[*] - Bunun delili, Tirmizı'nin rivayet edip hasen olarak belirttiği şu hadistir: Nebi {s.a.v.} iki bayram namazının ilk rekatında kıraatten önce yedi tekbir almış, ikinci rekatta ise kıraatten önce beş tekbir almıştır.(Tirmizi, Ebvabü's-salat, 536)

Nevevi'nin ifadelerinden anlaşıldığına göre ilk rekattaki yedi tekbirin içine başlama tekbiri dahil değildir. İmam Malik, Müzenı ve Ebu Sevr ise bunu yedi tekbire dahil kabul etmişlerdir. Onların görüşü şu rivayete dayanılarak reddedilmiştir:

[*] - Ebu Amr b. Şuayb, babası aracılığıyla dedesinden şunu rivayet etmiştir: Nebi (s.a.v.) ramazan bayramının ilk rekatında başlama tekbiri hariç yedi tekbir getiriyor, ikinci rekatında ise beş tekbir getiriyordu. (Ebu Davud, Salat, 1149)

Bu hadis "kişi başlama tekbiri dışında üç tekbir getirir" diyen Ebu Hanife'nin görüşünü reddetmektedir.

4. İmamın, iki tekbir arasında ne uzun ne de kısa olan orta uzunluktaki bir ayeti okuyacak kadar bir süre beklemesi menduptur. Bu esnada "la ilahe illallah", "Allah u ekber" der, Allah'ı tazim eder. Bunu Beyhaki, İbn Mesud' dan hem sözlü hem fiilı olarak nakletmiştir.

5. Bu esnada, alimlerin çoğunluğunun belirttiği üzere "Sübhanallah", "Elhamdülillah", "La ilahe illallah", "Allah u ekber" demek güzelolur; çünkü duruma uygun olan zikider bunlardır. İbn Abbas ve bir grup alimin belirttiğine göre [ayette kendisinden bahsedilen] kalıcı Salih ameller bu sözlerdir. Buveytl'de yer alan [ve Şafii'den aktarılan] görüşe göre bunlara ek olarak başka zikider okursa bu da caiz olur.

6. İbn Sabbağ şöyle demiştir: Kişi bu esnada, insanların söylemeyi adet edindiği şu duayı okursa güzel bir davranışta bulunmuş olur: Allahu ekber kebiran, velhamdülillahi kesiran, ve sübhanallahi bükraten ve esila, ve sallallahu ala seyyidina Muhammedin ve alihi ve selleme teslimen kesira.

Kişi bu duayı; [ilk rekatta] yedinci tekbirden sonra, [ikinci rekatta] beşinci tekbirden sonra, ilk rekStta yedi tekbirin ilkinden önce, ikinci rekatta beş tekbirin ilkinden önce okumaz. Bu konuda görüş birliği bulunmaktadır.

7. Kişi [ilk rekattaki yedi tekbirin] sonuncusundan sonra euzu okur, çünkü bu Fatiha okumaya başlamak içindir. Daha sonra diğer namazlarda olduğu gibi Fatiha suresini okur. Fatiha'dan sonra ne oku ya cağı daha sonra gelecektir.

8. Kişi ikinci rekatta ayağa kalkmak için aldığı tekbirden sonra, euzü ve Fatiha okumaya başlamadan önce -yukarıda geçtiği şekildebeş tekbir daha alır. Bunun sebebi yukarıda geçen rivayettir.

9. Namazın diğer tekbirlerinde olduğu gibi bayram namazının birinci rekatındaki yedi tekbirin tümünde ve ikinci rekattaki beş tekbirin tümünde ellerini kaldırmak menduptur.

10. Başlama tekbirinde olduğu gibi bayram tekbirlerinin her birinden sonra da kişinin ellerini, sağ el solun üstünde olacak şekilde göğsünün altına koyması sünnettir. Elleri tekbir için kaldırdıktan sonra salma konusunda daha önce başlama tekbiri konusunda yapılan açıklamalar burada da geçerlidir.

11. Kişi tekbirlerin sayısında şüphe ederse -rekat sayısında şüphe ettiğinde yaptığı gibi- sayıyı en az olarak alır.

Kişi sekiz tekbir getirse ve bu tekbirlerin birinde namaza başlamaya niyet edip etmediği konusunda şüphe etse namaza yeniden başlar; çünkü aslolan bunu yapmamış olmasıdır.

Kişi sekiz tekbirin hangisinde namaza başladığı konusunda şüphe etse sonuncu tekbirde namaza başladığını kabul ederek diğerlerini ihtiyaten tekrarlar.

Kişi, bayram namazını altı veya üç tekbirle kıldıran bir imamın arkasında namaz kılsa ona tabi olur, her iki durumda da imamından daha fazla tekbir almaması menduptur. İmamı tekbirin bu sayıda olduğuna inanmış olsun ya da olmasın sonuç fark etmez. Bunun delili şu hadistir: İmam, kendisine uyulsun diye imam yapılmıştır. (Buhari, Ezan, 734; Müslim, Salat, 920; Ebu Davud, Salat, 604)

Hatta imam hiç tekbir getirmese, ona uyan kişi de tekbir getirmez. Bunu Cili açık olarak belirtmiştir.

Bu tekbirler farz olmadığı gibi farzın bir bölümünü de teşkil etmez; aksine bunlar tıpkı euzu çekmek ve namaza başlama duasını okumak gibi namaza ilişkin birer şekildir. Bu tekbirlerin bütününü veya bir bölümünü terk etmek mekruh olmakla birlikte kişi bu tekbirleri ister kasten isterse yanılarak terk etsin bunlardan dolayı sehiv secdesi yapmaz.

Kişi bayram namazını kaza ederken mutlak olarak tekbirleri getirir; çünkü bu tekbirler namazın şekline dahildir. EI-Mecmu'un ifadesinden de bu anlaşılmaktadır. İbnü'r-Rif'a ise Aceli'den buna muhalif bir görüş aktarmış, İbnü'l-Mükri de o görüşü benimsemiştir.

B. BAYRAM NAMAZINDA TEKBİRLERİ UNUTMAK

Kişi bayram namazında tekbirleri getirmeyi unutsa [ne yapması gerekir? Bu konuda İmam Şafii (r.a.)'ye ait iki görüş buL unmaktadır]

[Birinci görüş]

[a] - Tekbirleri yapmadığını rükudan önce hatırlasa, Fatiha'yı okumaya başlamış olsa -henüz Fatiha'yı tamamlamamış olsa bile- tekbirleri kaçırmış olur, yani sonradan telafi edemez. Bu, İmam Şafil (r.a.)'nin yeni görüşüne göredir. Nevevi "telafi edemez" diyerek belirtse daha iyi olurdu; çünkü kaçırılan bazı şeyler telafi edilebilir. Kişi kaçırdığı tekbirleri yap sa bundan dolayı namazı bozulmaz.

[b] - Tekbirleri yapmadığını rükuda iken veya daha sonra hatırlasa ve bu tekbirleri telafi etmek için yeniden kıyama dönse, bunun namazı bozduğunu bilerek kasten yapmışsa namazı bozulur. Bilmemek unutmak gibidir. Kasten yapma durumunda ise namaz haydi haydi bozulur.

[c] - Tekbirleri terk edip euzu çekse ancak Fatiha'ya başlamamış olsa [tekbirleri telafi etmek istediğinde] tekbir getirebilir. Ancak namaza başlama duasından önce euzu çekmişse tekbirleri yapmaz. Çünkü kişi euzu çektikten sonra "başlama duasını okuyan kişi" olarak kabul edilmez.

[İkinci görüş]

İmam Şafil (r.a.)'nin yeni görüşüne göre [tekbirleri daha önce yapmayan] kişi rüku yapmadığı sürece tekbirleri yapabilir; çünkü tekbirleri yapabileceği kıyam hali devam etmektedir.

Bu görüşe göre;

[a] - Kişi tekbirleri yapmadığını Fatiha okurken hatırlasa Fatiha'yı yanda keserek tekbirleri alır, sonra Fatiha'yı baştan okur.

[b] - Tekbirleri yapmadığını Fatiha'yı okuduktan sonra hatırlarsa tekbirleri getirir. Fatiha'yı tekrar okuması mendup olur.

Kişi bayram namazında imamı rükuda iken yakalasa her iki görüşe göre de [fazladan getirilen] tekbirleri getirmez.

C. BAYRAM NAMAZINDA OKUNMASI SÜNNET OLAN SURELER

İmam birinci rekatta Fatiha'dan sonra "Kaf suresi"nin tamamını, ikinci rekatta ise "Kamer suresi"nin tamamını okur.

[*] - Bu konuda Müslim'de rivayet bulunmaktadır.(Müslim, Cuma, 2009)

Cemaat, namazın uzatılmasına razı olmasa da imam bu sureleri okur.

İmam bayram namazında kıraati açıktan yapar. Bu konuda icma vardır. "Açıktan okur" ifadesini Nevevi el-M uharrer' de olmadığı halde kendisi eklemiştir.

İmam birinci rekatta A'la suresini, ikinci rekatta Gaşiye suresini okursa er-Ravda'da belirtildiğine göre bu da sünnet olur. Çünkü buna dair rivayet de Müslim' de bulunmaktadır. Ezrai "Ancak İmam Şafii (r.a.) ve alimlerimizin açık ifadelerinde önceki sureler yer almaktadır" demiştir.

D. BAYRAM NAMAZININ HUTBELERİ

1. [Bayram namazının cemaatle kılınması halinde] iki rekatlık bayram namazından sonra imamın Nebi (s.a.v.) ve raşid halifelere uyarak cemaate iki hutbe vermesi sünnettir. Cemaatin yolculardan veya diğerlerinden oluşması arasında fark yoktur.

Vakit çıkmış olsa bile imam bu iki hutbeyi okur.

İmamın tek hutbe vermesi yeterli değildir.

Hutbeyi namazdan önce verse, er-Ravda' da tasvip edilen görüşe göre bu hutbe dikkate alınmaz.

İmam Şafii (r.a.)'nin el-Ümm'deki açık ifadesine göre hutbenin namazdan önce olması tıpkı namazın son sünnetinin farzdan önce kılınması gibidirynı

Bu iki hutbenin rükünleri ve sünnetleri, Cuma namazının iki hutbesinin sünnet ve rükünleri gibidir.

Nevevi'nin gerek el-Minhac'daki gerekse el-Mecmu ve er-Ravda' daki genel ifadesinden anlaşıldığına göre "iki hutbe esnasında ayakta durmak, örtünmek, taharetli olmak gibi şartlar bayram namazı hutbelerinde dikkate alınmaz". İtimad edilecek olan görüş de budur. Ancak sünnetin yerine gelmesi konusunda imamın hutbeyi başkalarının işiteceği kadar sesli vermesi ve cemaatin de hutbeyi iş itmesi, hutbenin Arapça olması gibi şartlar dikkate alınır.

İmamın bu iki hutbeden önce dinlenmek için oturması sünnettir.

Havarizmı "ezan okunacak kadar bir süre kadar" demiştir.

Bayram namazı hutbelerinde Cuma namazı hutbelerinin şartlarının geçerli olmadığı görüşü tercih edilirse imamın bu şartları yerine getirmesi [farz olmamakla birlikte] müstehaptır.

Nevevi, benim yaptığım gibi sünnetleri zikretseydi daha iyi olurdu; çünkü sünnetleri zikretmemek, bayram namazının iki hutbesinin, sünnetleri açısından Cuma namazının iki hutbesine benzemediği gibi bir anlama yol açabilir. Oysa bu kastedilmiş değildir. Bayram namazının iki hutbesinde Cuma namazının hutbelerinde olmayan başka sünnetler söz konusu olmakla birlikte ikisi arasında benzerlik kesindir.

2. İmamın her bir bayram hutbesinde o bayrama ilişkin hükümleri öğretmesi sünnettir. Buna göre ramazan bayramı hutbesinde fıtır sadakasının [fitrenin] hükümlerini öğretmesi menduptur. Kurban bayramı hutbesinde de kurbana ilişkin hükümleri öğretmesi menduptur. Buna dair bazı rivayetler Buhari ve Müslim'de yer almaktadır. Ayrıca duruma uygun olan da budur.

3. İmam birinci hutbeyi; her birini birbirinden ayırarak ve ardı ardına söyleyerek dokuz tekbirle açar. İkinci hutbeyi ise yedi tekbirle açar. Bunu, iki hutbeyi bayram namazına benzetmek üzere böyle yapar. Zira bilindiği gibi bayram namazının birinci rekatında -başlama tekbiri ve rüku tekbirini de dahil ettiğimizde- toplam dokuz tekbir vardır. İkinci rekatta da -kıyam tekbiri ile rüku tekbirini dahil ettiğimizdetoplam yedi tekbir vardır.

Tekbirlerin ardı ardına söylenmesi ve birbirinden ayırarak tek tek söylenmesi sünnettir. Buna göre [imam], iki tekbirin arasına başka bir zikir sokarsa veya iki tekbiri birbirine bitiştirerek söylese [sünneti terk etmiş olmakla birlikte] bu caiz olur.

Nevevi'nin ibaresinden zikredilen tekbirlerin hutbeye dahil olduğu anlaşılmaktaysa da bu tekbirler hutbeden önce söylenir, hutbeye dahil kabul edilmez. Çünkü bir şeye başlamak, o şeye dahil olmayan bir girizgahla yapılabilir.

Kadınların iki hutbeyi de dinlemeleri menduptur.

Bu iki hutbeyi dinlememek mekruhtur.

E. BAYRAM NAMAZI BİTTİKTEN SONRA GELEN KİŞİNİN DURUMU

İmam hutbe verirken bir kişi gelse;

[a] - Şayet namaz mescidde kılındıysa bu kişi önce tahiyyetü'lmescid namazını kılar. Ardından hutbe bittikten sonra mescidde bayram namazını kılar. Kişi mescidde tahiyyetü'lmescid yerine bayram namazını kılsa -ki böyle yapması daha iyidir- hem bayram namazı hem de tahiyyetü'l-mescid namazı yerine gelmiş olur. Ancak kişi üzerinde farz namaz borcu olduğu halde mescide girse, önce kaza namazını kılar. Bununla tahiyyetü'l-mescid namazı da yerine gelmiş olur.

[b] - Şayet namaz açık alanda kılınıyorsa [buna ait farklı hükümler söz konusudur]:

> Namaz kılındıktan sonra gelen kişinin hutbeyi dinlemek üzere oturması sünnet olur. Çünkü tahiyyetü'l-mescid namazı kılması söz konusu değildir. Bu kişi bayram namazını hutbenin bitmesine kadar erteler.

> Ancak namazı kaçırmaktan korkarsa hutbeyi dinlemeden önce namazı kılar.

> Şayet namaz kılmayı hutbeden sonraya ertelerse; namazı dilerse açık alanda kılar, dilerse başka bir yerde kılar. Ancak ertelemesi halinde namazı kaçırmaktan korkarsa orada kılar.

İmamın hutbeyi bitirdikten sonra hutbeyi kaçırıp işitemeyenler için -bu kimseler kadınlar bile olsa- tekrarlaması menduptur. Çünkü bu konuda Buhari ve Müslim'de rivayet edilen Nebi (s.a.v.)'e ait bir uygulama söz konusudur.(Buhari, Teheccüd, 1166; Müslim, Cuma, 2019)

Not: İmamlanmız şöyle demiştir: Dinde meşru kılınan hutbeler on tanedir:

> Cuma hutbesi,

> İki bayram hutbesi,

> Güneş ve ay tutulması namazlannın hutbeleri,

> Yağmur duası namazı hutbesi,

> Hacdaki dört hutbe.

Bu hutbelerin tümü namazdan sonra, Cumanın iki hutbesi ile Arafat hutbesi ise namazdan öncedir. Bu hutbelerin tümü ikişer tanedir. Ancak hacdaki son üç hutbe bir tanedir.

BİR SONRAKİ SAYFA İÇİN AŞAĞIDAKİ LİNK’E TIKLAYIN

4. HER İKİ BAYRAMDA DA YAPILMASI SÜNNET OLAN İŞLER