MUĞNİ’L-MUHTAC

AKİDDE MUHAYYERLİK

E. KUSURLU MALIN SATICISININ [MALIN SATILDIĞI] ŞEHİRDE OLDUĞU VE OLMADIĞI DURUM

Satıcı şehirde ise [malı geri verecek olan müşteri] malı satıcıya veya vekiline kendisi veya vekili aracılığıyla teslim eder.

Satıcı [veya vekili] malı almayı terk eder de müşteri durumu hakime götürürse bu daha güçlü [bir geri verme sebebi teşkil eder].

Satıcı yoksa mal hakime götürülür.

1. Kişi, satın aldığı malda kusur olduğunu geceleyin öğrense, malı geri vermeyi sabah oluncaya kadar erteleyebilir.

İbnü'r-Rif'a bunu "yürümekte zorluk bulunacak şekilde" diye kayıtlamış, bunun benzeri bir görüş de et- Tetimme'de nakledilmiştir. Ancak yürümekte bir zorluk söz konusu değilse, örneğin satıcı kişinin komşusu ise, zamanın gece veya gündüz olması arasında bir fark yoktur.

2. [Kusurlu olan] malın sahibi olan satıcı, müşteriyle aynı şehirde yaşıyorsa, müşteri malı satıcıya veya o şehirde bulunan vekiline kendisi veya -şayet vekalet vermeden dolayı bir gecikme olmayacaksa- vekili aracılığıyla geri verebilir. Çünkü bu konuda vekil onun yerine geçer.

[Kusurlu olan malı, mal sahibi değil de] satıcının vekili satmışsa bu durumda müşteri kusurlu malı ona veya müvekkiline geri verebilir.

EI-Muharrer'deki ifade şöyledir: Kişinin kendisi veya vekili, sat tıcıya veya vekiline malı geri verebilir. Yani gerek müşteri gerekse onun vekili, satıcıya veya onun vekiline malı geri verebilir. Nevevi "ona" ifadesini önce zikredince "malı geri verme esnasında sahibine veya vekile geri verme konusunda muhayyer olma" hükmünü açık olarak zikretme imkanını kaçırmıştır.

Mal sahibi ölürse kusurlu malonun mirasçısına, mal sahibinin ticari faaliyetleri kısıtlanmışsa velisine verilir.

3. Satıcı veya onun vekili [kusurlu olan] malı, [müşteriden veya onun vekilinden geri almayıp] bırakırlar da müşteri durumu hakime iletirse bu durum daha güçlü bir verme sebebi teşkil eder. Çünkü karşı taraf sonuçta müşteriyi mahkemeye başvurmaya muhtaç hale düşürebilir, bu durumda mahkemeye başvurmak anlaşmazlığı kesin olarak çözüme bağlama yolu olur.

Rafii ve Nevevi'nin ifadelerinden, yukarıda bahsedilen muhayyerlik açısından "kusurun diğer şahsın [yani satıcı yanında onun vekilinin] huzurunda veya hiçbirinin bulunmadığı yerde tespit edilmiş olması" arasında bir fark bulunmadığı anlaşılmaktadır ki bu doğrudur.

Halbuki el-Matlab yazarı "kişi malın kusurlu olduğunu bunlardan birinin yanında öğrenirse diğerine malı geri vermek için geciktirme yapması bir tür kusur sayılır." demiştir. Hakime müracaat ederse iddiada bulunamaz; çünkü davalı olan taraf aynı şehirde, herhangi bir yerde kapatılmış veya gelmesi imkansız olmadığı halde o mecliste bulunmamaktadır.

Kişi satım akdini yalnızca satıcının bulunduğu yerde feshedebilir, daha sonra malı geri vermek için satıcıdan talepte bulunur.

Subkı şöyle demiştir: "Hakim, [şahitler olmadan] kendi bilgisine göre hüküm veremez" görüşünü kabul ettiğimizde bunun yararı nedir? Bu, "hakim kendi bilgisine göre hüküm verebilir" şeklindeki doğru görüşe dayandırılmış bir detayolabilir.

Ezrai şöyle demiştir: Ayrıca hakim çoğunlukla şahitlerden uzak bulunmaz yahut hakim buna şahit olmuş olur.

4. [Kusurlu malı satan] satıcı veya vekili [malın satıldığı] şehirde yoksa -bulunduğu yer ister şehre yakın olsun ister uzak olsun- durum hakime iletilir, malın geri verilmesi satıcının gelişine kadar ertelenmez.

Hakime götürürken takip edilmesi gereken yol şudur: Kişi "bu malı şu an şehirde bulunmayan falancadan şu kadara satın aldığını, malı teslim aldıktan sonra malda kusur tespit ettiğini ve satım akdini feshettiğini" iddia eder. Daha sonra buna dair şahit getirir.

Hakim de olayın böyle cereyan ettiğine dair kendisine yemin ettirir. Çünkü bu, mahkemede olmayan birisi aleyhinde verilen bir karardır. [Şayet müşteri buna dair yemin ederse] hakim, celsede bulunmayan satıcıya malın geri verilmesine hükmeder, satım bedeli de satıcının üzerinde borç olarak kalır. Hakim malı alır ve onu güvenilir bir şahsa bırakır, daha sonra hakim, gaip olan satıcının malından satım bedelini alarak müşteriye verir. Şayet hakim kusurlu mal dışında satıcıya ait bir şey bulamazsa satım bedelinin ödenmesi için o malı satar.

[Soru] Rafii ve Nevev] "satılan malın teslim alınmadan önce satılması" konusundan bahsederken et-Tetimme adlı eserin yazarından şunu kabul ederek aktarmışlardır: Müşteri, kusur gerekçesiyle satım akdini feshettikten sonra satım bedelini satıcıdan geri alıncaya kadar malı hapsedebilir. Yukarıdaki meselede de öyle olması gerekirdi.

[Cevap] Satıcıdan farklı olarak hakim davanın tarafı olmadığından güvenilir kişi konumundadır.

[Soru] Rafii ve Nevevi'nin genel nitelikli ifadelerinden anlaşıldığına göre satıcının ortalıkta olmaması, açıklamamızda geçtiği üzere onun şehre yakın bir bölgede olmasını da kapsamaktadır oysa ortalıkta olmayan şahıs aleyhinde hüküm vermek geçerli değildir.

[Cevap] Subkl'nin el-Mühezzeb şerhinde belirttiği üzere bu mesele, "hakimin ortalıkta olmayan şahıs aleyhine hüküm veremeyeceği" şeklindeki genel kuraldan istisna edilmiştir. Çünkü onu şehrin dışına çıkmakla yükümlü tutmakta zorluk vardır. Buna karşın Ezrai "hakime götürmek" ifadesinden kastedilenin akdi hakimin yanında fesh etmek veya akdi feshetmekle birlikte malı geri vermeyi talep etmek üzere kendisi aleyhine şahitlik yapıldığında "mesafenin yakın olması durumu" olduğunu söylemiştir. Ancak bu konuda hüküm vermek, işi çözüme kavuşturmak ve malını satmak için "ortalıkta olmayan kimse aleyhine hüküm verme"nin şartları geçerlidir.

BİR SONRAKİ SAYFA İÇİN AŞAĞIDAKİ LİNK’E TIKLAYIN

F. MÜŞTERİNİN, SATIM AKDİNİ FESHETTİĞİNE DAİR ŞAHİT TUTMASI