AKİDDE MUHAYYERLİK

H. KUSURLU MALIN GERİ VERİLMESİNE İLİŞKİN KARŞILAŞILABİLECEK BAZI ÖZEL DURUMLAR

Kişi tek bir akitle iki tane kusurlu köle satın alsa daha sonra bunlan geri verebilir.

Kölelerden birinin kusuru ortaya çıksa daha güçlü olan görüşe ~ göre yalnızca kusurlu olanı değil her ikisini birden geri verir.

Kişi iki şahsın ortak olarak sahip olduğu bir kusurlu köleyi satın alsa, ortaklardan birine ait payı ona geri verebilir.

İki kişi, bir şahsa ait bir kusurlu köleyi satın alsa daha güçlü görüşe göre satın alanlardan biri [kendi payını] geri verebilir.

1. Kişi bir satıcıdan tek bir akitle kusurlu olduklarını bilmeksizin iki kusurlu köle -veya menfaatleri birbirine bağlı olmayan köle dışında iki kusurlu mal- satın alsa, kusur ortaya çıktığında, bunları geri vermeyi gerektiren durum mevcut olduğundan köleleri geri verir.

Bu iki köleden yalnızca birini geri verme konusunda aşağıda zikredilecek ihtilaf söz konusudur.

2. İki köleden yalnızca biri kusurlu çıksa [hüküm ne olur? Bu konuda İmam Şafii (r.a.)'ye ait iki görüş bulunmaktadır:]

[Birinci görüş]

Daha güçlü olan görüşe göre tek başına kusurlu köleyi zorla veremez, her ikisini birlikte geri verir. Çünkü tek başına kusuriuyu vermesi halinde ortada bir zorunluluk yokken satıcının yaptığı akdi bölmüş olur.

Satıcı razı olursa bunu yapabilir. Bu durumda [kusurlu kölenin satım bedeli içinde ne kadar tuttuğunu belirlemek üzere] dağıtım şekli şöyle olur: Her iki köle kusursuz olarak düşünülür ve kusursuz haldeki değerleri belirlenir. Daha sonra akitte zikredilen miktar her iki köleye bölünür.

[İkinci görüş]

Müşteri tek başına kusurlu köleyi geri verip satım bedeli içinde ona düşen payı satıcıdan geri alabilir; çünkü kusur yalnızca ondadır.

Not: Nevevi "iki köle" ifadesiyle görüş ayrılığının "menfaatleri birbirine bağlı olmayan iki şey" üzerinde söz konusu olduğuna işaret etmiştir. Menfaatleri birbirine bağlı olan "kapının iki kanadı", "ayakkabı çiftinin tekleri" gibi mallara gelince bunların sadece

birini zorla satıcıya geri vermek kesinlikle söz konusu olamaz.

3. Bir akit;

[a] - satıcının birden fazla olması sebebiyle birden fazla olsa, örneğin bir kişi iki şahsa ait kusurlu bir köle satın alsa,

[b] - yahut satım bedelinin ayrı ayrı olması sebebiyle akit birden fazla olsa, örneğin bir kişi her birinin fiyatı yüzer dirhem olan iki köle satın alsa,

Birinci durumda müşteri satıcılardan [yalnızca] birinin payını geri verebilir.

İkinci durumda müşteri kölelerden yalnızca birini geri verebilir.

[c] - Bir akit müşterilerin birden fazla olması sebebiyle birden fazla olsa, örneğin -el-Muharrer'de belirtildiği üzere- iki kişi bir şahsa ait köleyi satın alsalar, daha güçlü görüşe göre iki müşteriden biri kendi payını geri verebilir; çünkü o, kendisine malı geri verdiği kişiden [daha önceden] elde ettiği şeyin tümünü geri vermiş olmaktadır.

Not:

1. Benim yaptığım açıklama olmasa, ilk bakışta Nevevi'nin "ikisi onu satın alsalar" ibaresinin "iki şahsa ait köle" ile ilgili olduğu anlaşılabilir. O durumda bu satım akdi dört akit hükmünde olur. Bu durumda müşterilerden her biri kölenin dörtte birini bir satıcıdan dörtte birini de diğer satıcıdan satın almış olur. Böylece müşteri dörtte biri dilediği satıcıya geri verebilir. Bu, görüş aynlığı açısından değil hüküm açısından doğrudur. Çünkü satıcının birden fazla olması durumunda satım akdinin birden fazla kabul edileceği konusunda ittifak söz konusu olduğu halde müşterinin birden fazla olması durumunda ise -daha önce geçtiği üzere- daha güçlü görüşe göre akdin birden fazla olması durumu söz konusudur. Bu durumda Nevevi'nin ifadesinde yer alan "onu" zamirinin "bir adama satılan mal" ifadesine yönelik olduğunu kabul etmek gerekir.

2. Kişi, kusurlu bir köleyi iki şahsın vekilinden veya bir şahsın iki vekilinden satın alsa "satım akdinde vekile mi yoksa müvekkile mi itibar edilir?" konusundaki görüş aynlığı burada da etkili olur. Bu tartışma daha önce "akdin bölünmesi" konusunda geçmişti.

3. Üç müşteri üç satıcıdan aynı akitle mal satın alsa, müşterilerin her biri satıcıların her birinden malın dokuzda birini almış olur.

Bu konuda ölçü şudur: Satıcıların sayısı ile müşterilerin sayısı her iki tarafta da birden fazla olduğunda bunlar birbiriyle çarpılır. Bir tarafta birden fazlaysa o taraf diğeri ile çarpılır. Çıkan sonuç sayısınca akit yapılmış kabul edilir.

4. Kişi bir kölenin bir hissesini satın alsa ve köleyi geri vermek, köleyi mülkünden çıkarmış olması veya rehin vermesi vb. bir sebeple imkansız hale geldikten sonra kölede [daha önceden] bir kusur bulunduğunu öğrense, sonra kölenin kalan hissesini de satın alsa, ardından önceki hisse de kendisinin mülkiyetine tekrar girse bu durumda kişinin satın aldığı ikinci hisseyi değil ilk hisseyi satıcıya geri verme hakkı olur. Çünkü ikinci hisseyi, kölenin kusurlu olduğunu bile bile almıştır.

BİR SONRAKİ SAYFA İÇİN AŞAĞIDAKİ LİNK’E TIKLAYIN

I. MALDAKİ KUSURUN SATIM AKDİ / MALlN TESLİMİ ÖNCESİNE AİT OLUP OLMADIĞI KONUSUNDAKİ ANLAŞMAZLIKLAR