FERAİZ / MİRAS HESABI

V. ÇOCUKLAR VE ÇOCUKLARIN ÇOCUKLARININ MİRASÇI OLMALARI

[Tek başına bulunduğunda;]

Tek bir oğul mirasın tamamını alır. Birden fazla oğul da böyledir. Tek kız mirasın yarısını alır. İki veya daha fazla kız, mirasın üçte ikisini alır.

Oğullar ve kızlar bir arada bulunsa mal, erkeğe iki dişi payı olacak şekilde onların olur.

Oğlun çocukları tek başlarına bulunduklarında öz çocuklar gibidir.

İki sınıftan olanlar bir arada bulunduklarında; şayet öz çocuktan olan bir erkek varsa oğlun çocuklarını hacbeder. Yoksa; öz çocuğun kızı varsa mirasın yarısını alır. Kalanı oğlun erkek çocuklarına veya [bir arada bulunan] erkek ve kız çocuklarına ait olur. Şayet sadece bir bayan veya bayanlar varsa o bayan veya bayanlar altıda bir payalır.

Öz çocuğun iki veya daha fazla kızı var ise bunlar mirasın üçte ikisini alır, kalan oğlun erkek çocuğuna veya [bir arada bulunan] erkek ve kız çocuklarına ait olur. Bayanlar tek başlarına bulunduğunda yanlarında onları asabe kılacak daha alt dereceden bir erkek yoksa herhangi bir şeyalamazlar.

Oğlun oğlunun çocukları, oğlun çocukları ile birlikte bulunduklarında tıpkı öz çocuklarla birlikte bulundukları durumdaki gibi olurlar. Diğer menzileler de böyledir.

Alt derecede olan bir erkek ancak kendi derecesinde olan birini asabe kılar, yine kendisinin üzerindekinin mirasın üçte ikisinde bir payı yoksa onu asabe kılar.

Bu bölümde çocukların ve çocukların çocuklarının tek başlarına veya birlikte bulundukları durumdaki miras payları ele alınacaktır.

1 . Tek başına oğull oğullar:

Tek başına bulunan oğul mirasın tümünü alır. İki veya daha fazla oğul da böyledir. Bunların tümü hakkında icma vardır.

Not: Gerek burada gerekse birazdan gelecek meselelerde Nevevi "mal" ifadesi yerine "terike" ifadesini kullansa daha uygun olurdu.

Oğulun mirasçı olması asabelik bakımındandır. [Zayıf] bir görüşe göre buna asabe denmez; çünkü asabe, hacbolması mümkün olan bir kişidir. Oğulun ise hacbolması mümkün değildir. el-Basit'te "bu görüş aynlığı laM bir tartışmadır" demiştir.

2. Tek başına kız / kızlar:

Bir kız tek başına mirasçı olduğunda terikenin yarısını alır. İki veya daha fazla kız ise terikenin üçte ikisini alır.

Bu, ashab-ı feraiz konusunda geçmişti. Burada kısımları tamamlamak için ve bir sonraki konuya giriş yapmak üzere zikredilmiştir.

3. Oğul! oğullar ile kız / kızlar birlikte:

Oğullar ve kızlar bir arada bulunsa mal aralarında erkeğe iki dişi payı verilecek şekilde taksim edilir. Bunun delili, "Allah size çocuklarınız hakkında erkeğe iki dişi payı vermenizi emrediyor." [enNisa, 4/11] ayetidir.

Miras taksiminde erkeğin kadından üstün tutulmasının sebebi;

[a] - Erkeğe, kadına yüklenilmemiş olan cihad, akıl e olarak diyeti üstlenmek vb. gibi bir takım görevlerin yüklenmesidir.

[b] - Erkek, hem kendisinin hem de zevcesinin ihtiyacını karşılamak durumunda olduğu halde kadın yalnızca kendi ihtiyacını karşılamak durumundadır. Hatta çoğu durumda evlenmesi sebebiyle kendi malından harcama yapmasına da ihtiyaç kalmaz.

Yüce Allah kadının nafakaya muhtaç olduğunu, kadının bir malı olmadığında ona olan rağbetin az olacağını bildiğinden mirastan kadına da pay ayırmış, cahiliye döneminde kadının mirastan mahrum bırakılması uygulamasını yürürlükten kaldırmıştır.

Kadına erkeğin yarısı kadar pay verilmiştir; çünkü kadın şahitlik konusunda da böyledir.

Anne- bir kardeşler konusunda bu kıyasa aykırı olarak onların dişi ve erkeklerinin eşit almasına hükmedilmiştir; çünkü onlar anne aracılığıyla ölüye bağlanmaktadır. Yine ölen kimsenin mesela bir oğlu bulunduğunda ölenin anne ve babasından her biri altıda bir pay alır. Çünkü genellikle anne, çocuğunu eğitme konusunda yorulur.

4. Oğulun Çocukları:

Oğulun (oğlun oğlunun) çocukları tek başına bulunduklarında -yukarıda zikredilen hüküm bakımından- öz çocuklar gibidir. Bu konuda icma vardır. Çünkü bunlar çocuklar gibi kabul edilir.

İki sınıf bir arada bulunduğunda yani öz çocuklar ile oğlun çocukları bir arada bulunduklarında bakılır:

[a] - Öz çocuklar arasında -gerek tek başına gerek başkasıyla birlikte- erkek varsa bu erkek, oğlun çocuklarını hacbeder. Bu konuda icma vardır.

[b] - Erkek yoksa [bakılır:]

> Öz çocuklar arasında bir kız varsa mirasın yarısını alır, kalanı ise oğlun erkek çocukları aralarında eşit paylaşırlar. Veya oğlun erkek veya kız çocukları arasında erkeğe kızın iki katı kadar verilmek suretiyle paylaşılır. Burada oğlun çocukları öz çocuklara kıyas edilmiştir.

> Oğulun çocukları arasında sadece bir bayan veya bayanlar varsa bayan veya bayanlar [bir kızla birlikte] üçte ikiyi tamamlayacak şekilde altıda bir alırlar. Tek bir kızın bu şekilde almasının delili Hz. Peygamber (s.a.v.)'in buna hükmetmiş olmasıdır. (Buhari, Feraiz, 6736)

Bunu Müslim, İbn Mesud'dan rivayet etmiştir. Birden fazla kızda böyle olmasına gelince; kız sayısı iki veya daha fazla olduğunda onların payı üçte ikiyi geçmediğine göre bir kız ve oğlun kızı birlikte olduğunda bunların payı üçte ikiyi hiç geçmez. Öz kız, oğlun kızına yakınlığı sebebiyle üstün gelmiştir. Bu sebeple -tıpkı mirasçı olan nineler gibi- altıda birde ortak olurlar.

> Öz çocuğun iki veya daha fazla kızı varsa bunlar üçte iki alırlar. Kalan ise oğlun erkek çocuklarına eşit bir şekilde yahut kız ve erkek çocuklarına ikili birli şekilde taksim edilir.

> Oğlun kızının yalnızca kızları, öz iki kızla birlikte bulunsa bunlar tek başlarına bir şeyalamaz. Bu konuda İbnü'l-Münzir'in belirttiğine göre icma vardır. Ancak kendilerinden daha alt seviyede onları asabe kılan bir erkek bulunursa erkek iki dişi payı alır. Çünkü bu durumda erkeği düşürmek mümkün değildir, zira o erkek asabedir. [Asabeden olan bir erkeğin] daha üstteki bir [bayan] sebebiyle düşürülmesi söz konusu olmaz. Kendisinden sonrakilerle birlikte bulunduğunda mirası tek başına alır. Çünkü o kızlarla aynı derecede olsaydı, yakınlığıyla birlikte tek başına miras alamazdı. [Daha düşük seviyede olan] bu erkek onları asabe kıldığına göre onlarla aynı derecede olduğunda evleviyetle asabe kılar. Buna "mübarek erkek kardeş" denilir. Erkek daha üstte ise daha altta olan kızlar onun sebebiyle mirastan düşerler.

5. Oğlun Oğlunun Çocukları:

Oğlun oğlunun çocukları, oğlun çocuklarıyla birlikte bulunduğunda bunlar, geçen bütün hükümler bakımından oğlun çocuklarının öz çocuklarla birlikte bulunması durumundaki gibi olurlar. Her bir derecede alttaki konumun üsttekiyle durumu da böyledir. Örneğin oğlun oğlunun çocuklarının, oğlun oğlunun çocuklarıyla birlikte bulunması gibi.

Oğlun çocuklarından alt derecede olanlar ancak kendi derecesinde olan bayanları asabe kılar. Örneğin kendi kız kardeşini veya amca kızını mutlak olarak asabe kılar, ister üçte ikilik paydan kendisi için bir şeyartmış olsun isterse olmasın fark etmez. Bu, oğlun kızları asabe kılması gibidir.

Nevevi'nin "kendi derecesinde olan" ifadesiyle daha alt derecede olan çıkmıştır; çünkü bu durumda erkek o bayanı mirastan düşürür.

Oğlun çocuklarından alt derecede olanlar üst derecede olan bayanları, şayet bu bayanların üçte ikilik payda bir hakkı yoksa -örneğin babasının amca kızında oldUğU gibi- asabe kılar.

Buna göre bir kimse öldüğünde geride iki öz kızı, bir oğlun kızı, bir tane de oğlunun oğlunun oğlu bulunsa bu erkek oğlun kızını asabe kılar. Şayet oğlun kızının üçte iki içinde payı olursa erkek onu asabe kılamaz. Örneğin bir kız, bir oğlun kızı ve bir oğlun oğlunun oğlu bulunması buna örnektir. Çünkü bu durumda zaten kendisinin belirli bir payı bulunduğundan asabe kılınmasına gerek duymamaktadır. "Bu kadın altıda bir payı alır, kalan kısımda ise erkek onu asabe kılar" denilemez; çünkü tek bir yönden hem belirli payı almak hem de asabe olmak yalnızca baba ve dedeye özgü bir durumdur.

Not: Miras hukuku alimleri şöyle demişlerdir: Miras hukukunda kız kardeşini, halasını, babasının ve dedesinin halasını, amcalarının kızlarını, baba ve dedesinin amcalarının kızlarını asabe kılan yegane kişi alt derecede olan oğulun çocuklarıdır.

BİR SONRAKİ SAYFA İÇİN AŞAĞIDAKİ LİNK’E TIKLAYIN

VI. ÜST SOY HISIMLARININ (BABA, ANNE, DEDELER VE NİNELERİN) MİRASTAKİ PAYLARI