|
FERAİZ / MİRAS HESABI |
VIII. VELA YOLUYLA
MİRASÇILIK
[Önceleri köle iken
hürriyetine kavuşmuş olan ve öldüğünde] neseben asabesi olmayan bir kimsenin şayet
kendisini azat eden bir efendisi var ise ölenin malı veya ashab-ı feraizin
payını almasından sonra kalan malı azat eden efendiye -o erkek olsun kadın
olsun- ait olur.
Şayet azat eden efendi
yok ise azat edenin kendi başlarına asabe olan neseben yakınları mirasçı olur,
kızı ve kız kardeşi mirasçı olamaz.
Onların sıralaması tıpkı
nesepteki sıralama gidir. Ancak daha güçlü görüşe göre azat eden efendinin
erkek kardeşi ve erkek kardeşinin oğlu dedesine göre daha önceliklidir.
Azat eden kişinin asabesi
yoksa azat edeni azat eden mirasçı olur, daha sonra onun asabesi mirasçı olur.
Bir kadın vela yoluyla
ancak kendi azat ettiği kişiye veya nesep yahut vela ile ona bağlanmış olan
kişiye mirasçı olur.
23. Bir kimse öldüğünde
nesep yönünden asabesi yoksa bakılır:
Kendisini azat eden bir
efendisi varsa malı ve mal hükmünde olan şeylerinin tümü azat eden kişiye ait
olur. Şayet ölen kişinin ashab-ı feraizden olan bir yakını veya yakınları
varsa, onların paylarını almasından sonra kalan mal azat eden kişiye -bu kişi
ister erkek olsun ister kadın olsun- ait olur.
[*] - Çünkü Hz.
Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: Vela ancak azat edene aittir. (Buhari,
Buyu', 2169; Müslim, itk, 3755)
Ayrıca, kişiyi azat etme
sebebiyle ona lütufta bulunmuş olma hem erkek hem de kadın tarafından
gerçekleştirilebilen bir durum olduğundan kadın ve erkek mirasçı olma konusunda
eşitlenmişlerdir.
İbnü'l-Münzir, bu konuda
icma bulunduğunu nakletmiştir.
24. Kişiyi azat eden
efendi mevcut değilse, azat eden efendinin oğlu ve erkek kardeşi gibi kendi
başlarına asabe olan nesebi mirasçı olur, kızı ve kız kardeşi gibi kimseler ise
onları asabe kılan erkek kardeşleri ile birlikte bulunsalar bile mirasçı
olamazlar; çünkü kız ve kız kardeş ashab-ı feraizden [belirli pay
sahiplerinden]dir.
Başkalarıyla birlikte
asabe olanlar da mirasçı olamaz.
Bunun aklı gerekçesi
-İbn Süreye'in de belirttiği üzere- şudur: Vela, kişinin ileriye doğru sarkan
nesebinden daha zayıftır. Nesep sarktığında dişiler değil yalnızca erkekler
mirasçı olur. Nitekim ölenin erkek kardeşinin oğulları ve amca oğulları mirasçı
olduğu halde bu mirasçıların kız kardeşleri mirasçı olmaz. Kişinin erkek
kardeşinin kızı ve amcakızı bile mirasçı olamadığına göre azat eden efendinin
kızının mirasçı olamaması daha önceliklidir; çünkü bunlar, ölen kişiye daha
uzaktır.
25. Dikkate alınacak
olan şey, azad edilen kölenin ölümü gerçekleştiği anda azat edene en yakın olan
asabedir. Buna göre ölen şahsı azat etmiş olan efendi öldüğünde geride iki oğlu
kalmış olsa, sonra bu oğullardan biri ölse ve geride bir oğul bıraksa, daha
sonra azat edilen kişi ölse, azat edilenin velası azat edenin oğlunun oğluna
değil oğluna ait olur.
Not: Nevevi"nin sözü hemen hemen şunu açıkça
ifade etmektedir: Vela, azat eden hayatta iken onun asabesi lehine sabit olmaz,
ancak onun ölümünden sonra sabit olur.
Bulkini şöyle demiştir:
Bu böyle değildir. Aksine el-Ümm'de açıkça ifade edilen ve mezhepte kabul
edilen görüşe göre bunlar için vela hakkı sabittir. Çünkü onlar hakkında ancak
azat edenin ölümünden sonra vela sabit olsaydı onlar mirasçı olamazlardı.
Subki şöyle demiştir: Bu
konuda alimlerimizin görüşleri iki noktada toplanmaktadır, bunların daha doğru
olanına göre azat edenin asabeleri de onunla birlikte mirasçı olur, bununla
birlikte ona ait kılınması mümkün olan mal vb. konularda o diğerlerine göre
daha önceliklidir. Diğer görüşe göre ise asabeler, ancak onun ölümünden sonra
mirasçı olur. Bu mirasçı olma, ölen şahıstan mirasçılık yoluyla intikal eden bir
özellik değildir.
26. Azat eden kişilerin
sıralaması nesep yönünden sıralamada olduğu gibidir. Buna göre önce azat edenin
oğlu, sonra onun oğlu sonra da alt soylara doğru bu şekilde gider. Daha sonra
babası, sonra dedesi ve sonra da üst soylara doğru bu şekilde gider.
27. Daha güçlü olan
görüşe göre azat eden kişinin ana-baba bir veya baba-bir erkek kardeşi, bu
erkek kardeşlerinin oğlu ölenin dedesine göre önceliklidir. Burada şu genel
kural dikkate alınmıştır: "Oğulluk, babalıktan daha kuvvetlidir."
Nesep konusunda bu kurala aykırı hüküm verilmesi sahabenin "erkek
kardeşler dedeyi mirastan düşüremez" şeklindeki icmaına dayanmaktadır.
Vela konusunda ise icma bulunmadığından orada genel kuralı esas aldık.
Diğer görüşe göre tıpkı
neseben mirasçı olmada gibi burada da dede ile erkek kardeşler eşittir.
Bu meselede, amca ve
dedenin babası konusunda İmam ŞafiI'ye ait olan iki görüş söz konusu olduğu
gibi ayrıca amcanın dede ile bir arada bulunduğu ve bu dede dışında başka bir
yolla ölene bağlandığı durumda da bu görüş aynlığı devam eder. BulkIn! ve başka
alimler "amcaoğlunun dedenin babası ile birlikte olduğu durum da
böyledir" demiştir.
Köle azadı, şu bakımdan
da neseben mirasçı olmaktan ayrılır: Azat eden kişinin iki tane amcaoğlu olsa,
bunlardan biri ana-bir erkek kardeş olsa, nesebin aksine burada o kardeş
öncelenir. Neseben mirasçı olmada ise belirli payların alınmasından sonra bu
ikisi eşit olur. Aradaki fark şudur: Ana-bir erkek kardeş neseben mirasçı
olurken mirasçı olduğundan kendisine belirlenen pay verilir, kalan kısımda ise
asabe olmak bakımından diğeriyle eşit olur. Velada ise ana-bir erkek kardeşin
belirli payı yoktur. Bu yüzden anne yoluyla ölüye bağlanan kişi -bu durum
tamamen bir tercih sebebi olduğundan- tercih edilmiştir.
28. Azat eden kişinin
neseben asabesi yoksa o zaman azat eden kişiyi azat eden şahıs sonra da onun
asabesi -yukarıda belirttiğimiz tertip üzere- mirasçı olur. Daha sonra azat
edeni azat edeni azat eden kişi sonra da onun asabesi mirasçı olur. Bu kural bu
şekilde devam eder. Daha sonra da devlet hazinesi mirasçı olur.
29. Bir kadın vela
yoluyla ancak kendi azat ettiği şahsa mirasçı olabilir. Bunun delili hadiste
geçen "vela ancak azat edene aittir" şeklindeki genel ifadedir.
Not: Nevevi'nin "azat ettiği kişi" ifadesi,
kişinin üst ve alt soy hısımları içinden kişinin mülkiyetine giren ve bu
sebeple otomatik olarak azat olan şahsın bu kapsamda yer almadığı izlenimi
doğursa da bu kastedilmemiştir, aksine onun vela halilima sahip olduğu
ittifakla sabittir.
Kadın, vela yoluyla,
azat ettiği kişiye neseben bağlı olan oğlu ve altsoyuna veya vela yoluyla bağlı
olan azatlı köleye de mirasçı olabilir. Bu konuda erkek kadına ortak olur,
erkeğin ayrıca bir fazlalığı vardır ki bu da öleni azat eden şahsın asabesinden
olarak mirasçı olmaktır.
Not: Et-Tenbih adlı eserde bir üçüncü durum daha
istisna edilmiştir ki bu da kadının velayı kendisine çekmesidir. Bu şöyle olur:
Bir kadının kölesi, bir başka adamın azat ettiği cariye ile evlendiğinde cariye
bir çocuk doğursa, çocuğun velası, annenin velasına sahip olana aittir. Kadın
kölesini azat ettiğinde -ki o çocuğun babasıdırbaba çocuğunun velasını,
kendisinin önceki sahibi olan kadına getirmiş olur.
Bir kız, köle olan
babasını satın alsa ve bu satın alma sebebiyle baba otomatik olarak azat olsa,
daha sonra baba bir köle satın alsa ve onu azat etse, ardından baba geride
kızını ve oğlunu bırakarak ölse, daha sonra da azat edilmiş köle ölse onun
mirası kıza değil oğla ait olur; çünkü oğul azat eden kişinin neseben
asabesidir. Kız ise azat edeni azat eden kişidir.
İlki daha güçlüdür. Buna
"kadıların meselesi" denir; çünkü bu meselede fıkıh bilmeyen dört yüz
kadı yanlış hüküm vermiş, mirası kıza ait kabul etmişler, azat eden kişinin
neseben asabesinin, azat edeni azat edenden daha öncelikli olduğundan gafil
kalmışlardır.
Azat edilenin
asabelerini azat eden kişinin -babasını ve dedesini azat eden dışında- miras
hakkı yoktur.
BİR SONRAKİ SAYFA İÇİN
AŞAĞIDAKİ LİNK’E TIKLAYIN
IX. DEDENİN ERKEK
VE KIZ KARDEŞLERLE BİRLİKTE MİRASÇI OLMASI