|
FERAİZ / MİRAS HESABI |
IX. DEDENİN ERKEK VE KIZ
KARDEŞLERLE BİRLİKTE MİRASÇI OLMASI
[Bir kimse öldüğünde
geride mirasçı olarak] dede ile birlikte anababa bir veya baba-bir erkek
kardeşler ve kız kardeşler bulunsa [bakılır:]
Söz konusu mirasçılarla
birlikte ashab-ı feraizden bir kimse yoksa dede "terikenin üçte birini
almak" ile "erkek kardeşlerden biri olarak kabul edilmek"
durumunlarından hangisinde daha çok miras alıyorsa onu alır. Üçte biri alırsa,
kalan erkek kardeşlerin olur.
Söz konusu mirasçılarla
birlikte ashab-ı feraizden birisi varsa, dede şu üçünden hangisi daha fazla ise
onu alır: "Terikenin tümünün altıda biri", "ashab-ı feraizin
payını almasından sonra kalanın üçte biri", "erkek kardeşlerden
birinin payı".
Ashab-ı feraizin payını
almasından sonra geriye bir şey kalmamış olabilir. Örneğin geride iki kız, anne
ve koca kaldığında geriye bir şey kalmaz. Bu durumda dede için altıda bir
payayrılır, ancak bu altı payavi yapılır.
Ashab-ı feraizin payını
almasından sonra geriye altıda birden daha az kalmış olabilir.
Örneğin geride iki kız
ve kocanın kalması durumu böyledir. Bu durumda dedeye payayrılıp avl yapılır.
Geriye yalnızca altıda
bir pay kalmış olabilir. Örneğin geride ölenin iki kızı ve annesi kalmış
olabilir. Bu durumda kalan altıda biri dede alır.
Bu durumların tümünde
erkek kardeşler mirastan düşer.
Dede ile birlikte ana-baba
bir ve baba-bir erkek ve kız kardeşler varsa dedenin hükmü yukarıda
belirtildiği gibidir. Ana-baba bir çocuklar, taksim esnasında dedeye karşı
baba-bir gibi hesaplanır. Dede payını aldıktan sonra ana-baba bir çocuklar
arasında erkek varsa kalanı o alır, baba-bir çocuklar mirastan düşer. Erkek
çocuk yoksa tek kız terikenin yarısını, iki ve daha fazla kız terikenin üçte
ikisini alır. Üçte ikiden bir şey artmaz. Yarımdan geriye ise bir şeyartabilir.
Bu artan kısım baba-bir çocuklara ait olur.
Dede, ölenin kız
kardeşleriyle birlikte bulunduğunda bir erkek kardeş gibidir. Bu durumda kız
kardeşler dede ile birlikteyken kendileri için belirli pay [ashab-ı feraiz
payı] verilmez.
Ancak Ekderiyye meselesi
müstesnadır. Bu, kişinin ölünce geride kocası, annesi, dedesi ana-baba bir veya
baba-bir kız kardeşinin kalmasıdır. Bu durumda ölenin kocası yarım, annesi üçte
bir, dede altıda bir, kız kardeş yarım alır. [Miras hepsine bu şekilde yeterli
olmayacağından] avl işlemi yapılır. Daha sonra dede ve kız kardeş paylarını
ikili birli paylaşır. Dede iki payalır.
1. [Ölenin] dedesi veya
dedesinin babası ölenin erkek veya kız kardeşleriyle birlikte bulunsa; şayet
kardeşler ana-bir ise mirastan düşerler. Şayet ana-baba bir veya baba-bir
iseler, doğru görüşe göre mirastan düşmezler.
2. Dedenin mirasta erkek
kardeşlerle birlikte ne alacağı konusu gerçekten son derece önemli bir konudur.
Bu konuya ilişkin meseleler hem sahabe hem de sonra gelen alimler arasında pek
çok görüş ayrılığına neden olmuştur. Bu yüzden alimler bu meseleye dalmaktan
kaçınmışlardır.
[*] - Bir rivayette
şöyle buyrulmuştur: Dedenin mirasını taksim etme konusunda en cür'etkar
olanınız, ateş [cehennem] karşısında en cür'etkar o/anınızdır. (Suyuti,
ed-Dürrü'l-mensur, 2, 127)
Kadı Ebu't-Tayyib'in Oarekutnl'den
aktardığına göre bu hadisin Hz. Peygamber (s.a.v.)'in sözü olarak nakli sahih
olmayıp bu Hz. Ömer veya Hz. Ali'nin sözüdür.
[*] - Hz. Ali'nin şöyle
dediği nakledilmiştir: Kim cehennem in yokuşlarıyla boğuşmak istiyorsa dede ve
erkek kardeşin mirası konusunda hüküm versin. (Beyhaki, Feraiz, 6, 245-246)
[*] - İbn Mesud'un şöyle
dediği rivayet edilir: Bana isyanlarınıza [yaptığınız günahlara] dair
dilediğiniz şeyi sorun, ancak bana dede ve erkek kardeşin mirasına dair soru
sormayın. Allah soru soranı amacına ulaştırmasın.
Maverdi şöyle demiştir:
İslam'da, dede ile birlikte erkek kardeşlerin mirasını ilk olarak taksim eden
Hz. Ömer'dir. Sahabe bu konuda ihtilaf ettikten sonra erkek kardeşlerin dede
ile bulundukları durumda mirastan düşmeyecekleri konusunda icma ettiler.
İbn Abdilberr şöyle
demiştir: Bu konuda sadece Mutezile'den bir grup muhalif görüş belirtmiştir.
3. Alimler ölenin dedesi
ve kardeşlerinin mirasçı olması mesel esinde iki farklı görüş benimsemişlerdir:
a. Birinci görüş:
Dede baba konumundadır
buna göre erkek kardeşleri ve kız kardeşleri mirastan mahrum eder. Bu,
sahabeden Hz. Ebu Bekir, İbn Abbas, Hz. Aişe ve bir grubun görüşüdür. Yine
tabiundan bir grup da bu görüştedir. Ebu Hanife de bu görüştedir. Bu görüşün
delili şudur: Dedeye "baba" da denilir. Ayrıca dede, ölenin oğlu ve
oğlunun oğluyla birlikte bulunduğunda tıpkı babanın payı gibi altıda bir
almaktadır. İşte bu sebeple erkek kardeşleri mirastan düşürmektedir.
b. İkinci görüş:
Dede, erkek kardeşlere miras
konusunda ortak olur. Bu, Hz. Ömer, Hz. Osman, Zeyd bin Sabit ve sahabeden ve
tabiinden bir grubun görüşüdür. İmam Malik, İmam ŞafiI ve Ahmed bin Hanbel bu
görüşü esas almıştır.
4. [Bu ikinci görüşe
göre];
Geride dede ve erkek
kardeşler dışında ashab-ı feraizden olan kimse yoksa, terikenin üçte birinin mi
yoksa dedenin de bir erkek kardeş kabul edilmesi halinde dedenin alacağı payın
mı daha çok olduğuna bakılır. Hangisi çoksa dede onu alır.
Dedenin üçte biri
almasının sebebi şudur: Dede anne ile birlikte olduğunda annenin aldığının iki
katını alır. Erkek kardeşler ise annenin payını altıda birden daha aşağıya
düşüremediğine göre dedenin payını da altıda ikiden daha aşağıya düşüremezler.
Ayrıca erkek kardeşler ana-bir kardeşlerin paylarını bile üçte birden aşağıya
çekemediklerine göre dedeyi hiç çekemezler; çünkü dede, ana-bir kardeşleri
mirastan mahrum bırakmaktadır.
Dedenin erkek
kardeşlerden biri olarak kabul edilerek taksim yapılmasının gerekçesi şudur:
Dede, ölen şah sa ölenin babası aracılığıyla ulaşma konusunda erkek kardeşler
gibidir. Daha fazla olmasının sebebi onda hem ashab-ı feraiz hem de asabe olma
yönünün bir arada bulunmasıdır. Bu sebeple bu iki yönün hangisinden daha fazla
alıyorsa onu almaktadır.
Dede için her ikisi de
eşit olursa miras işiyle uğraşan alimler buna "üçte bir" adını
verirler; çünkü bu daha kolaydır.
5. Dedeyi erkek kardeşe
benzettiğimizde bundan şu sonuç çıkar: Dede, kız kardeşlerle birlikte
bulunduğunda bir kız kardeşin iki katı kadar alır ki bu doğrudur.
6. Erkek kardeşlerin
payı dedenin payının iki katından daha az ise dedenin erkek kardeşler gibi
kabul edilmesi, üçte bir almasından daha iyidir. Bu, şu beş durumda söz konusu
olur: Dede ile birlikte;
a. Bir erkek kardeş
olması,
b. Bir kız kardeş
olması,
c. İki kız kardeş
olması,
d. Üç kız kardeş olması,
e. Bir erkek ve bir kız
kardeş olması.
7. Erkek kardeşlerin
payı toplamı dedenin alacağı payın iki katından daha fazla ise dedenin de erkek
kardeşlerden biri olarak kabul edilmesi onun için daha iyidir. Buna ilişkin
durumları herhangi bir sayıyla sınırlamak mümkün değildir. Bu, kardeşlerin
payının beşi bulduğu şu durumlara uyar:
a. Beş kız kardeş,
b. İki erkek bir kız
kardeş,
c. Üç kız kardeş, bir
erkek kardeş.
8. Üç durumda, dede açısından
üçte bir almak ile erkek kardeşlerden biri olarak kabul edilmesi eşittir: Dede
ile birlikte
a. İki erkek kardeş
olması,
b. Dört kız kardeş
olması,
c. Bir erkek, iki kız
kardeş olması.
9. Dede, terikenin üçte
birini alırsa, kalan mal ölenin kardeşlerine ait olur, bunu erkekler iki
bayanlar bir payalacak şekilde -dede yokken paylaştıkları gibi- paylaşırlar.
10. Dede ve kardeşler
ile birlikte ashab-ı feraizden bunlarla birlikte mirasçı olmaları mümkün olan;
kızlar, oğlun kızları, anne, nineler ve eş gibi başka birisi varsa dede şu
üçünden hangisi fazla ise onu alır:
a. Terikenin tümünün
altıda biri,
b. Ashab-ı feraizin
payını almasından sonra kalanın üçte biri,
c. Ashab-ı feraizin
payını almasından sonra erkek kardeşlerden biri olarak taksim yapmak.
Altıda bir alabilmesinin
nedeni şudur: Dede, ölenin çocuklarıyla birlikte bulunduğunda altıda birden
daha az almadığına göre ölenin erkek kardeşleriyle olduğunda evleviyetle daha
az almaz.
Kalanın üçte birini
alabilmesinin nedeni şudur: Dede ile birlikte ashab-ı feraizden birisi
bulunmamış olsa dede terikenin tümünün üçte birini alacaktı. Ashab-ı feraizin
payı çıktıktan sonra kalanın üçte birini alma hakkına da sahiptir. Bu durumda
ashab-ı feraizin payı telef olmuş gibi kabul edilir.
Dedenin erkek
kardeşlerden biri olarak miras alabilmesinin nedeni ise daha önce geçtiği üzere
onu erkek kardeş olarak kabul edebileceğimiz ile ilgili görüştür.
11. Bu üçünden
hangisinin daha fazla olduğunu bilmenin yolu şudur:
a. Ashab-ı feraize
verilecek olan pay terikenin yarısı veya daha azı ise bakılır:
> Erkek kardeşlerin
payı dedenin payının iki katından daha az ise dedenin erkek kardeş gibi kabul
edilmesi onun için daha hayırlıdır.
> Erkek kardeşlerin
payı dedenin payının iki katından daha fazla ise terikenin kalanının üçte biri
dede için daha iyidir.
> Erkek kardeşlerin
payı dedenin payının iki katına eşit ise her ikisi birbirine eşitlenmiş olur.
> Ashab-ı feraiz,
dede ve erkek kardeşin payının üçünün eşit olması da söz konusu olabilir.
b. Ashab-ı feraize
verilecek pay terikenin üçte ikisi ise bakılır:
> Dede ile birlikte
bir kız kardeş varsa dedenin erkek kardeş gibi kabul edilmesi daha hayırlıdır.
> Dede ile birlikte
kız kardeş yoksa dede altıda biri alır.
c. Ashab-ı feraizin payı
yarım ile üçte iki arasında ise -mesela terikenin yarısı ve sekizde biri [yani
toplamda 5/8'i ise] ise- bu durumda bakılır:
> Dedenin yanında bir
kız kardeş veya bir erkek kardeş yahut iki kız kardeş varsa dedenin erkek
kardeş olarak kabul edilmesi daha hayırlıdır.
> Kardeşlerin sayısı
daha fazla ise dede altıda bir alır.
12. Ashab-ı feraizin
payını almasından sonra terikede herhangi bir şey kalmıyor olabilir.
Örneğin ölen kişi geride
iki kız, anne, koca ve dedesini bırakmış olsa bu durumda miras meselesine
ilişkin payda 12'dir.
Dede Anne
Kız (2) Koca Kardeş
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(Asabe) (Südüs)
(Sülüseyn) (Rubu') Sakıt
1. (İlk Payları) K. 1/6
2/3 1/4 Alamaz
2. (Eşit Paydalı) K. 2/12
8/12 3/12 Alamaz
3. (AvI) K. 2/13 8/13 3/13 Alamaz
4. (Son hal) 2/15 2/15
8/15 3/15 Alamaz
Burada paydalar
eşitlendikten sonra terike dağıtıldığında paydanın paydan bir fazla olduğu
görülmektedir. Bu bir paya göre payda 13 yapılır. Bu durumda dedeye mirasın
altıda biri (yani 12 payın altıda biri olan) iki pay verilir. Bu mesele de
toplam paydaya eklenerek avl sonucu toplam payda 15 olur.
13. Ashab-ı feraizin payını
almasından sonra dedeye altıda birden daha az kalmış da olabilir.
Bunu şöyle
örneklendirebiliriz:
Dede Kardeş
Kız (2) Koca
------------------------------------------------------------------------------------------------------
(Asabe) Sakıt
(Sülüseyn) (Rubu)
1. (ilk Payları) K. Alamaz
2/3 1/4
2. (Eşit Paydalı) K. Alamaz
8/12 3/12
3. (Eşit paydalı) 1/12 Alamaz
8/12 3/12
3. (Avl) 2/13 Alamaz 8/13 3/13
Burada işlemin 3.
Basamağında dedeye düşen 1/12'lik pay bir tane daha arttırılmakta 2/12'ye
çıkarılmaktadır. Ancak dedeye iki pay verildiğinde paylar toplamı 13 olduğundan
payda da 13'e eşitlenerek avl yapılmaktadır.
14. Dedeye altıda bir
pay kalması da söz konusu olabilir. Bunu şöyle örneklendirebiliriz:
Dede Kardeş
Kız (2) Anne
------------------------------------------------------------------------------------------------------
(Asabe) Sakıt
(Sülüseyn) (Südüs)
1. (ilk Payları) K. Alamaz
2/3 1/6
2. (Eşit Paydalı) K. Alamaz
4/6 1/6
3. (Son hali) 1/6 Alamaz
4/6 1/6
Yukarıdaki her üç
durumda da erkek ve kız kardeşler mirastan payalamaz. Çünkü onlar asabedir.
Ashab-ı feraizin payı terikenin tümünü kaplamıştır.
15. Dede ile birlikte ana-baba
bir erkek ve kız kardeşler olsa dedenin hükmü şöyledir:
a. Ashab-ı feraizden
kimse yoksa iki durumdan (terikenin üçte birini almak veya erkek kardeşlerden
biri gibi kabul edilmek) hangisi kendi lehine ise onu almaktır.
b. Ashab-ı feraizden kimse
varsa üç durumdan hangisi lehine ise onu almaktır.
Dedenin, erkek ve kız
kardeşlerle birlikte bulunduğu durumda taksim konusunda ana-baba bir kardeşler
dede açısından baba-bir kardeşler gibi hesap edilir. Yani şayet dedenin kardeş
gibi kabul edilmesi onun için daha iyi ise alimler bu kardeşleri de sayıya
dahil ederler. Dede payını alınca -ki bu pay belirtilen şıklardan en
çoğudurana-baba bir kardeşler arasında bir veya daha fazla erkek varsa kalan
miras onlara ait olur, erkekler ve kadınlar bunu ikili birli paylaşırlar. Bu
durumda baba-bir kardeşler mirastan düşer; çünkü ana-baba bir kardeşler dedeye
şöyle derler: "Her iki grup da sana karşı eşit olduğumuzdan erkek
kardeşlerimiz konusunda biz de sana katılırız ve onların payını da biz alırız."
Nitekim erkek kardeşler annenin mirastaki payını üçte birden altıda bire
düşürür, baba ise onları mirastan hacbeder. Onlar, kendi eksilen paylarını
anneden almış olurlar.
[İtiraz] Buna kıyasla ana-bir erkek kardeş, ana-baba
bir erkek kardeş ve dede ile birlikte bulunduğunda şöyle diyebilir: "Onu
mirastan hacbeden benim, o halde seninle ortak olup onun payını
alabilirim" diyebilir.
[Cevap]
a. Erkek kardeşliği aynı
yön olduğundan erkek kardeş erkek kardeşin yerini alabilir. Erkek kardeş ve
dedelik ise iki farklı yön olduğundan dedenin diğerinin payını hak etmesi
düşünülemez.
b. Dede açısından kardeş
sayısı hesaplanırken dikkate alınan baba-bir kardeş, sürekli olarak mirastan
mahrum olan bir kişi değildir, aksine bazı durumlarda kendisi için ayrılan
kısımdan payalır.
16. Dede, ana-bir erkek
kardeşi ana-baba bir erkek kardeş gibi kabul etmiş olsaydı bu kişi, ebediyen
mirastan mahrum olurdu. Anababa bir erkek kardeşleri baba-bir erkek kardeş gibi
kabul etmemiz, ana-bir erkek kardeşleri de baba-bir erkek kardeş gibi kabul
etmemizi gerektirmez.
17. Bir kimse öldüğünde
geride dedesi, ana-baba bir erkek kardeşi ve baba-bir erkek kardeşi kalmış olsa
terike üçe bölünür; bir pay dedeye, kalan pay ana-baba bir erkek kardeşe
verilir.
Bunu şöyle
gösterebiliriz:
Dede ABB(Ana-baba bir) erkekkardeş BB(Baba-bir) erkekkardeş
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(Sülüs) (Asabe)
1/3 2/3 Alamaz
18. Bir kimse öldüğünde
geride dedesi, iki tane ana-baba bir kız kardeşi, bir tane baba-bir erkek
kardeşi kalsa, miras taksimi şu şekilde olur:
Dede ABB kızkardeş (2 tane) BB
erkekkardeş
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(sülüs) (sülüsan) Sakıt
1. (İlk hali) 2/6
2/3 Alamaz
2. (Payda eşitleme) 2/6 4/6
Alamaz
3. (Sadeleştirme) 1/3 2/3
Alamaz
Yukarıdaki işlemde en
baştan ortak paydayı üç olarak belirleyip bunun birini dedeye, ikisini ana-baba
bir kardeşe vermek daha iyidir. Her iki durumda da baba-bir erkek kardeş
mirastan payalamaz.
19. Bir kimse öldüğünde
geride dedesi, bir ana-baba bir erkek kardeş, bir ana-baba bir kız kardeş, bir
tane baba-bir kız kardeş kalmış olsa miras şu şekilde taksim edilir.
Bunu şöyle
gösterebiliriz:
Dede ABB erkekkardeş ABB
kızkardeş BB kız Kızk.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(sülüs) (asabe) (asabe)
Sakıt
1. (İlk hali) 2/6 K 2/3 K
1/3 Alamaz
2. (Payda eşitleme) 6/18 8/18
4/18 Alamaz
3. (Sadeleştirme) 3/9 4/9
2/9 Alamaz
Yukarıdaki meselede şunu
uygulamak daha iyidir: Önce ortak payda üç kabul edilir. Bunların biri dedeye
verilir, kalan üçte ikilik pay ana-baba bir erkek kardeş ve ana-baba bir kız
kardeşe ait olacaktır. Bu durumda üçü üçle çarparız, paydayı dokuz olarak
buluruz. Dedeye üç pay verilir, ana-baba bir erkek kardeşe dört pay, anababa
bir kız kardeşe iki pay verilir. Her iki durumda da baba-bir kız kardeş düşer.
Bu ve benzeri meselelere "adet" denir.
20. Ana-baba bir
çocuklar içinde erkek bulunmaz da dişi bulunursa bakılır:
a. Bir tane ise bakılır:
aa. Dedesi ile birlikte
taksimde kendisine ayrılan payla birlikte terikenin yarısına kadar olan kısmı
-şayet bu miktarı bulabiliyorsaalır.
Buna göre; bir kimse ölüp
de geride dedesi, ana-baba bir kız kardeşi ve bir tane baba-bir erkek kardeşi
kalmış olsa bu meselede asıl payda 5, eşitlenmiş payda ise lO'dur. Bunu şöyle
gösterebiliriz:
Dede ABB kızkardeş BB
erkekkardeş
---------------------------------------------------------------------------------------------------
(nısf) (asabe)
1. (İlk hali) K 1/2 K
2. (Payda eşitleme) 4/10 5/10
1/10
Bu meseleye
"Zeyd'in onda birliği" denilmiştir.
ab. Kız kardeş,
terikenin yarısını bulamazsa yalnızca artanı alır, dededen daha fazlasını
alamaz.
b. Kız kardeşler iki
veya daha fazla ise bakılır:
ba. Dede ile taksimde
kendilerine özgü olan üçte ikiye kadar olan payı bulabilirlerse alırlar. Buna
örnek olarak şu meseleyi gösterebiliriz:
Dede ABB kızkardeş
(2) BB erkekkardeş
------------------------------------------------------------------------------------
(sülüs) (sülüseyn) (asabe)
1/3 2/3 Alamaz
bb. Şayet bunlar üçte
ikiden daha azını bulurlarsa bulduklarıyla yetinirler. Bunu şöyle
örneklendirebiliriz;
Dede ABB
kızkardeş (2) BB kızkardeş
--------------------------------------------------------------------------------
1. Normal Payı 2/3 Alamaz
2. Aldıkları Pay 2/5 3/5
Alamaz
Yukarıdaki bölüşüm
gösteriyor ki dede bu payı asabe olarak almıştır. Aksi takdirde kızlara daha
fazla pay verilir ve avl yapılırdı.
21. Üçte ikiden sonra
bir şey artmaz.'
Bir kimse geride iki
ana-baba bir kız kardeş, bir baba-bir erkek kardeş ve bir dede bırakarak ölse
taksim şu şekilde olur.
Dede ABB kızkardeş
(2) BB erkekkardeş
------------------------------------------------------------------------------------
1/3 2/3 Alamaz
22. Terikenin yarısından
geriye bir şeyartabilir, bu durumda artan dedenin olur. Nitekim bu,
"Zeyd'in ondabirliği" meselesinde geçmişti.
23. Dedenin, ölenin kız
kardeşleriyle birlikte bulunduğunda hükmü erkek kardeş gibidir. Dede ile
birlikte kız kardeşlere as ha b-ı feraiz olarak pay verilmez, nitekim erkek kardeşle
de böyle verilmez. Yine kız kardeşler sebebiyle avl de yapılmaz. Ancak dedeye
onlarla birlikte ashab-ı feraiz olarak pay verilebilir ve dede sebebiyle avl
yapılabilir. Nitekim Nevevi'nin "onun için altıda bir payayrılır"
ifadesi bunu göstermektedir.
Avl'de arttırma yapılır;
çünkü dede, dedelik yönü ile ashab-ı feraizden olduğundan, zorunlu olarak ona
dönülmektedir.
Nevevi daha sonra
"kız kardeşler için payayrılmaz" ifadesinde bir istisna yaparak
"Ekderiyye meselesi hariç" demiştir. Bu miras meselesini soran veya
hakkında soru sorulan kadının adı veya ölen kadının kocasının yahut da ölen
kadının beldesinin adı böyle olduğu için bu meseleye ekderiyye denilmiştir. Bir
başka görüşe göre bu mesele Zeyd'in görüşünü bulandırdığı için [bulandıran
anlamında] ekderiyye meselesi denilmiştir. Çünkü normalde Zeyd (r.a.), kız
kardeş dede ile birlikte olduğunda kız kardeşe belirli bir payayırmaz ve dede
ile ilgili meselelerde avl yapmaz. Oysa burada hem kız kardeşe pay ayırmış, hem
de avl yapmıştır. Buna göre bu meselenin ekderiyye değil mükeddire olarak
isimlendirilmesi gerekir. Bir başka görüşe göre ise burada Zeyd, kız kardeşin
mirasını bulandırmıştır; çünkü kız kardeşe önce terikenin yarısını vermiş,
sonra geri almıştır. Bu konuda başka görüşler de ileri sürülmüştür.
24. Ekderiyye adı
verilen mesele şöyle olur: 'Bir kadın öldüğünde geride kocası, annesi, ana-baba
veya baba-bir kız kardeşi kalmış olsa bu meselede miras paydası 6 olur. Miras
şu şekilde taksim edilir:
Dede Anne Koca ABB veya BB kızkardeş
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(südüs) (sülüs) (Nısf) (Nısf)
1. (Normal Payları) 1/6 1/3
1/2 1/2
2. (Payda eşitleme) 1/6 2/6
3/6 3/6
3. (Avi) 1/9 2/9 3/9 3/9
4. (Son hal) 8/27 6/27 9/27 4/27
Yukarıdaki meselede [2.
Adımda] paydalar eşitlendikten sonra kız kardeşin payında avl yapılmış, bundan
sonra dede ile kız kardeş kendi paylarını ikili birli paylaşmışlardır. Bunun
üçte ikisi dedenin, üçte biri de dedenin olmuştur. [İkisinin payı toplamı 4/9
olduğundan ve dört pay 3'e bölünmediğinden dolayı, payda olan dokuz] üçle yeni
payda 27 olarak belirlenmiştir. 27 payın son taksimi ise 3. Adımda belirtildiği
gibi olmuştur.
Üçte birlik payın dede
ile kız kardeş arasında paylaşılmasının sebebi şudur: Dede ve erkek kardeşe
ilişkin diğer miras meselelerinde olduğu gibi burada da kız kardeşin dededen
daha üstün tutulması sözkonusu olamaz. Bu sebeple kıza, ölenin yakınlığı
sebebiyle ashab-ı feraiz payı ayrılmış, daha sonra her iki tarafın maslahatını
gözetmek amacıyla bu pay asabeliğe göre dağıtılmıştır.
İtiraz: "Kız
kardeşin dede sebebiyle asabe olması" kuralını işletirsek dede ashab-ı
feraize dönüşse bile kız düşer. Nitekim alimler geride iki kız, anne, dede ve
kız kardeş kaldığında iki kızın üçte iki, annenin altıda bir, dedenin altıda
bir alacağını söylemişlerdir. Bu durumda kız kardeş mirastan düşmektedir; çünkü
o, kızlarla birlikte bulunduğunda asabe olmaktadır. Bilindiği üzere ölenin
kızları ancak ashab-ı feraiz olarak payalırlar.
Cevap: Kız kardeşin
durumu bir açıdan asabelik, bir açıdan ise ashab-ı feraizden biri olma
meselesidir. Burada onun ashab-ı feraizden olduğu varsayılmış ancak mirasın
taksimi asabeliğine göre yapılmıştır. Ayırca kız kardeş ölenin kızıyla birlikte
asabe olduğunda nasıl ki ölenin kızı ashab-ı feraizden oluyorsa yukarıdaki
mesele de kız kardeş dede ile birlikte asabe olmuş olsa ve dede de belirli pay
sahibi olmuş olsaydı doğru olurdu. Oysa durum böyle değildir. Aksine kız kardeş
dede sebebiyle asabe, dede ise asaleten asabedir. Dede, ancak ölenin çocuğu ve
oğlunun çocuğunun bulunması halinde asabelikten ashab-ı feraizliğe düşürülmüş
olur.
Kız kardeşin yerinde
erkek kardeş olmuş olsaydı dede düşerdi. İki kız kardeş olmuş olsaydı anne
altıda bir, iki kız kardeş ise kalanın altıda birini alır, meselede avl ve
ekderiyye söz konusu olmazdı.
25. Yukadaki meselede
[yani ekderiyye meselesinde] koca bulunmasa, anne mirasın üçte birini ashab-ı
feraizden olarak alır, dede de kız kardeş ile kalan üçte biri bölüşürdü. Bu
durumda meseledeki payda üç olur, anne üçte bir alır, kalan iki pay ise üçe
bölünmediğinden üçle üç çarpılır, böylece payda dokuzda eşitlenir.
[Bunu şöyle
gösterebiliriz:]
Dede Anne ABB veya BB
kızkardeş
Asabe (Sülüs) Asabe
1. (Normal Payları) K 2/3 1/3 K 1/3
2. (Payda eşitleme) 4/9 3/9
2/9
26. Kız kardeş yerine
çift cinsiyetli bir şahıs olsaydı, koca ve anne bakımından daha kötü olan durum
bu şahsın kız gibi düşünülmesi, şahsın kendisi ve dede açısından daha kötü olan
durum ise bu şahsın erkek gibi düşünülmesidir. Bu durumda eşitlenen payda 54
olur.
Bir mesele iki şekilde
düşünülebilir:
a. Toplamda dört
mirasçımız vardır. Bunların biri malın üçte birini alıyor, diğeri kalanın üçte
birini alıyor, diğeri bundan sonra kalanın üçte birini alıyor, sonuncusu ise
kalanı alıyor.
b. Toplamda dört
mirasçımız vardır. Bunlardan birisi malın bir kısmını alıyor, diğeri bu
parçanın yarısını alıyor, diğeri iki parçanın yarısını alıyor, diğeri toplam
payların yarısını alıyor.
İtiraz : Nevevi'nin
istisnayı yalnızca ekderiyye meselesine özgü kılması şu açıdan itiraza açıktır:
Dede açısından baba-bir erkek kardeşin, ana-baba bir erkek kardeş gibi kabul edildiği
meselede kız kardeşe terikenin yarısı, iki kız kardeşe üçte ikisi verilir.
Cevap: O meselede
varsayılan durum dede açısından değil, erkek kardeşin mevcudiyeti açısındandır.
[Nevevi'nin istisna ettiği bu] mesel e özel adı bulunan meselelerdendir.
[İstisna edilen diğer
meseleler de şunlardır:]
a. Müşerreke: Özel adı
bulunan meselelerden biri olan müşerreke yukarıda geçmişti.
b. Harka: Harka, bir
kimsenin ölüp de geride anne, anne-bir olmayan kız kardeş ve dedenin
kalmasıdır. Bu durumda anne üçte bir alır. Geri kalan mal, dede ve kız kardeş
arasında ikili birli paylaşılır. Bu durumda ortak payda dokuz olur. Bu meseleye
bu ismin verilme sebebi konu ile ilgili sahabe görüşlerinin delinmiş olmasıdır.
Bu meseleye başka isimler de verilmişlerdir. Miras konusunda birden fazla isim
takılan meseleler oldUğU gibi tek bir isim verilenler de vardır. En çok ismi
bulunan meselenin on adı vardır.
Mirasla uğraşan alimler
meselelere çok isimler vermişlerdir. Bunun bir sınırı olmadığı gibi bunun önünü
almanın bir yolu da yoktur. Ben Şerhu't-Tenbih adlı eserde bu konuya dair'bazı
hususları zikretmiştim.
Miras alimlerinin
"muayat" adını verdikleri başka meseleler de vardır. [Dilbilimci]
Cevherı şöyle demiştir: "Doğru yolun bulunmadığı bir meselede doğru yolu
bulmaktır".
c. İstisna edilen
meselelerden biri de şudur:
Bir kadın şöyle dese:
"Bir erkek doğurursam o mirasçı olduğu gibi ben de mirasçı olurum. Bir kız
doğurursam o mirasçı olmadığı gibi ben de mirasçı olamam" bu kadın, ölenin
oğlunun kızı ve diğer oğlunun oğlunun karısıdır. Burada iki tane öz kız
bulunmaktadır. Terikenin üçte ikisinin kızlara verilmesinden sonra kalan, bu
sözü söyleyen kadın ile onun oğlu arasında ikili birli paylaşılmaktadır. Bu
kadın bir kız doğurursa üçte iki, alıncak payların tamamını kapsadığından ve
geriye onu asabe kılacak bir kimse de bulunmadığından herhangi bir şeyalamaz.
d. İstisna edilen
meselelerden biri de iki erkekten her birinin diğerinin amcası olması
meselesidir.
Örneğin iki kişiden her
biri diğerinin annesi ile evlense, her birinin bir oğlu olsa, bu oğulların her
biri diğerinin ana-bir amcasıdır.
e. İstisna edilen
meselelerden biri de iki erkekten her birinin diğerinin dayısı olmasıdır.
Örneğin iki erkekten her
biri diğerinin kızıyla evlense, bu evlilikten doğan erkek çocuklardan her biri
diğerinin dayısı olur.
Ben bu konulara dair
daha önce adı geçen şerhimde açıklamalar yaptım, bunları burada zikrederek
konuyu uzatmaya gerek bulunmamaktadır.
BİR SONRAKİ SAYFA İÇİN
AŞAĞIDAKİ LİNK’E TIKLAYIN