|
FERAİZ / MİRAS HESABI |
XIII. AVL
Avliyye yapılan
meselelerde;
a. Payda 6'dan Tye
taşınır. Bunun örneği geride ölen kadının kocasının ve iki kız kardeşinin
kalmasıdır.
b. Payda 6'dan 8'e de
taşınabilir. Bunun örneği de yukarıda belirtilen kişilerle birlikte ölenin
annesinin de mevcut olmasıdır.
c. Payda 6'dan 9'a
taşınabilir. Bu da yukarıdaki şahıslarla birlikte ana-bir erkek kardeşin olması
halinde söz konusu olur.
d. Payda 6'dan lO'a
taşınabilir. Bunun örneği yukarıdakilerle birlikte ana-bir başka bir erkek
kardeşin olmasıdır.
e. Payda 12'den 13'e
taşınabilir. Bunun örneği geride ölenin karısı, annesi ve iki kız kardeşinin
kalmasıdır.
f. Payda 12'den 1S'e
taşınabilir. Bunun örneği yukarıdakilerle birlikte ölenin ana-bir erkek
kardeşinin kalmasıdır.
g. Payda 12'den 1 Tye
taşınabilir. Bunun örneği yukarıdakilerle birlikte ana-bir başka bir erkek
kardeşin olmasıdır.
h. Payda 24'ten 2Tye
taşınabilir. Bunun örneği ölenin iki kızı, anne-babası ve karısının geride
kalmasıdır.
İki pay birbirine eşit
ise bunda bir sorun yoktur. İki pay farklı olduğu halde büyük pay küçük paya
iki veya daha fazla defa bölünebiliyorsa burada tedahül olur. Örneğin 6 sayısı
3'e bölündüğünde bölüm 2,9 sayısı 3'e bölündüğünde bölüm 3 olur.
İki paydan biri diğerine
bölünmemekle birlikte aralarında ortak bir bölen varsa burada tevafuk söz
konusudur. Örneğin 4 ile 6'nın ortak böleni 2'dir.
İki payın ortak böleni 1
sayısı ise bu iki sayı asal sayıdır. Buna örnek olarak 3 ve 4 sayıları
zikredilebilir.
Biri diğerine
bölünebilen sayılar arasında tevafuk söz konusu olduğu halde bunun aksi bir
durum söz konusu değildir.
Nevevi daha sonra
yukarıdaki paydaların hangisinde avl işleminin olacağı konusundan bahsetmiştir.
69. Bu paydalardan avl
yapılanlardan birisi 6, onun iki katı olan 12 ve onun iki katı olan 24'tür.
6, gerek tek sayı
halinde gerek çift sayılar halinde dört defa avl işlemine tabi olur.
Bir miras işleminde 6
olan payda avl işlemi sonucunda Tye nakledilebilir. Örneğin bir kadın öldüğünde
geride kocası ve iki tane ana-bir olmayan kız kardeşi kalsa, koca 3 payalır,
her bir kız kardeş 2 payalır. Bu durumda miras meselesi kız kardeşlerin 1/6'lık
payları
üzerinden avl yapılır.
Sonuç itibarıyla her birinin payında normalde nasslarda kendisi için
belirtilmiş olandan 1/7 eksiltme yapılmış olur.
[Bunu şöyle
gösterebiliriz:
Koca Ana-baba
bir veya baba-bir KK (2 tane)
(Nısıf) (Sülüsan)
1. İlk Payları 1/2 2/3
2. Eşit Paydalı 3/6 4/6
3. avl işlemi 3/7 4/7
Nakledildiğine göre
İslam tarihinde, Hz. Ömer döneminde gerçekleşmiş olan ilk avl işlemi
yukarıdakidir. Hz. Ömer bu durum karşısında sahabeyi toplamış ve onlara şöyle
demiştir:
Allah, ölen kadının
kocası için [çocuğu olmaması halinde] terikenin yarısının, ölen kişinin [çocuğu
olmaması halinde] kız kardeşleri için de terikenin üçte ikisinin verilmesine
hükmetmiştir. Bu meselede önce kocanın payını versem kız kardeşler için hak
ettikleri kadar pay kalmamış olur. Önce iki kız kardeşin payını versem koca
için hak ettiği kadar pay kalmamış olur. Bana görüşlerinizi bildirin.
Abbas (r.a.) Hz. Ömer' e
avl yapması şeklinde görüş belirterek
şöyle demiştir: Ne
dersin: Bir adam öldüğünde geride 6 dirhem bıraksa, bir şahsa 3 dirhem başka
bir şahsa da 4 dirhem borcu olsa bu durumda malı 7'ye bölmez misin?
Hz. Ömer
"evet" diye cevap verince, Abbas "işte bu da onun
benzeridir" demiş sahabe de bu konuda icma etmiştir.
70. Paydanın 6 olduğu meselelerde
avl yoluyla payda 8'e de çıkarılabilir. Bunun örneği şöyledir: Bir kadın
öldüğünde geride kocası, iki kız kardeşi ve annesi kalmış olsa anne için bir
pay daha eklenir ve 6 sayısının üçte biri miktarınca (yani 2 sayısı daha
eklenerek) avl yapılmış olur.
[Bunu şöyle
gösterebiliriz:
Koca Ana-baba
bir veva baba-bir KK (2 tane) Anne
-----------------------------------------------------------------------------------
(Nısıf) (Sülüsan)
(Südüs)
1. ilk Payları 1/2 2/3 1/6
2. Eşit Paydalı 3/6 4/6
1/6
3. avl işlemi 3/8 4/8 1/8
71. Paydanın 6 olup da
avl yoluyla 8' e çıkarıldığı örneklerden biri de şudur: Bir kadın öldüğünde
geride kocası, annesi, ana-baba bir veya baba-bir kız kardeşi kalmış olsa bu
şekilde yapılır.
[Bunu şu şekilde
gösterebiliriz:
Koca Ana-baba
bir veya baba-bir KK Anne
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(Nısıf) (Nısıf)
(Sülüs)
1. ilk Payları 112 1/2
1/3
2. Eşit Paydalı 3/6 3/6
2/6
3. avl işlemi 3/8 3/8 2/8
Bu meseleye lanetlemek
anlamına gelen "behı" kökünden türetilen "mübahele" adı
verilir. Bir rivayete göre Hz. Ömer zamanında ilk olarak avl yapılan mesele bu
imiş. İbn Abbas o zaman küçüktü. Büyüdüğünde, Hz. Ömer'in vefatından sonra bu
konuda muhalif bir görüş ortaya koydu. Ona göre bu durumda kocaya yarım, anneye
üçte bir verilir, kız kardeş ise kalanı alır. Bu durumda avl yapılmaz. İbn
Abbas'a "niçin bu görüşünü Ömer' e söylemedin?" denildiğinde "o
heybetli bir adamdı, ondan çekindim." demiştir. Daha sonra da şöyle
demiştir: "Kumlu çöldeki kumların sayısını tek tek bilen [ve hesaplayan
Allah], bir malın yarısı, yarısı ve üçte birinin taksim edilmesine
hükmetmemiştir. Malın yarısı ve yarısı gittikten sonra geriye nasıl üçte bir
kalacak?" Daha sonra Hz. Ali kendisine şöyle demiştir: "Senin bu
çözümün hiçbir işe yaramaz. Ben ölsem veya sen ölsen bizim mirasımız yine senin
görüşünden farklı bir şekilde insanların alışık olduğu tarzda dağıtılmaya devam
edecek" demiş, İbn Abbas 64\ da "insanlar istiyorlarsa biz
oğullarımızı çağıralım, onlar da oğullarını çağırsınlar. Biz kadınlarımızı
getirelim onlar da kadınlarını getirsinler, biz kendimiz gelelim onlar da
kendileri gelsinler sonra da Allah'ın Ianeti yalancıların üzerine olsun diye
lanetleşelim" demiştir. Bunun üzerine bu meseleye [lanetleşme anlamına
gelen] "müM.hele" meselesi denilmiştir. (Beyhaki, Feraiz, 6, 253)
72. Miras meselesinde
asıl payda 6 olduğu halde avl yoluyla 9'a nakledilebilir. Örneğin bir kadın
öldüğünde geride kocası, iki kız kardeşi, annesi ve anne-bir erkek kardeşi
kalsa 6 sayısının yarısı miktarınca [yani 3 daha eklenerek] avl yapılır.
[Bunu şöyle gösterebiliriz:]
Koca KK
(2 tane) Anne Anne-bir EK
----------------------------------------------------------------------------------------------
(Nısıf) (Sülüsan)
(Südüs) (Südüs)
1. ilk Payları 1/2 2/3
1/6 1/6
2. Eşit Paydalı 3/6 4/6
1/6 1/6
3. avl işlemi 3/9 4/9 1/9
1/9
73. Asıl payda avl
yoluyla 6' dan ı O' a da nakledilebilir. Örneğin bir kimse öldüğünde geride bir
önceki mesel ed eki şahıslarla birlikte bir tane daha ana-bir erkek kardeş
bulunsa 6 sayısının 2/3'ü olan 4 sayısı eklenerek avl yapılır ve yeni payda ı o
olur. Bunu şu şekilde gösterebiliriz:
Koca KK
(2 tane) Anne Anne-bir EK (2)
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(Nısıf) (Sülüsan)
(Südüs)
(Sülüs)
1. ilk Payları 1/2 2/3
1/6 1/3
2. Eşit Paydalı 3/6 4/6
1/6 2/6
3. avl işlemi 3/10 4/10 1/10 2/10
Bu meseleye avl yapılan
payların çok olması sebebiyle "Ümmü'lfurOh" adı verildiği gibi
"Şüreyhiyye" de denilir; çünkü Kadı Şüreyh bu mesel ed e mirasın bu
şekilde taksimine hükmetmiştir. Payda 6'dan avl yoluyla Tnin yukarısında bir
sayıya nakledildiğinde ölen kimse yalnızca kadın olabilir; çünkü bu şekildeki
avl ancak geride kocanın kalması halinde olur.
74. Nevevi, paydanın 6'
dan [7,8,9,10 sayılarına] dört kere nakledilmesi meselesini bitirince 6'nın iki
katı olan 12 paydasını ele almaya başlamıştır. 12 sayısı üç kere avl yoluyla
tek sayıya nakledilir.
[12 sayısının avl yapıldığı
üç meseleyi şu şekilde ele alabiliriz:]
Birincisi: 12 sayısının
altıda birinin yarısı olan 1 sayısı eklenerek 13'e nakledilmesidir. Örneğin bir
kimse öldüğünde geride karısı, annesi ve iki tane ana-bir olmayan kız kardeşi
kalsa payda 12' den 13' e çıkar.
[Bunu şu şekilde
gösterebiliriz:]
Karı KK
(2 tane) Anne
----------------------------------------------------------------------------------------
(Rubu') (Sülüsan)
(Südüs)
1. İlk Payları 1/4 2/3
1/6
2. Eşit Paydalı 3/12 8/12
2/12
3. avl İşlemi 3/13 8/13 2/13
İkincisi:
12 sayısının dörtte biri
olan 3 eklenerek 15'e nakledilmesi durumudur. Örneğin bir kimse öldüğünde
geride yukarıdakilerle birlikte bir tane anne-bir erkek kardeş kalsa payda 12'
den 15'e nakledilir.
[Bunu şöyle
gösterebiliriz:]
Karı KK
(2 tane) Anne Anne-bir EK
----------------------------------------------------------------------------------------------
(Rubu') (Sülüsan)
(Südüs) (Südüs)
1. İlk Payları 1/4 2/3
1/6 1/6
2. Eşit Paydalı 3/12 8/12
2/12 2/12
3. avl İşlemi 3/15 8/15 2/15 2/15
Üçüncüsü:
12 sayısının dörtte biri
olan 3 ve altıda biri olan 2 eklenerek 1 Tye nakledildiği avl işlemidir. Bunun
örneği bir önceki meseledeki kişilerle birlikte bir tane daha anne-bir erkek
kardeşin bulunmasıdır.
[Bunu şu şekilde
gösterebiliriz:]
Karı KK
(2 tane) Anne Anne-bir EK (2 tane)
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(Rubu') (Sülüsan)
(Südüs) (Südüsan)
1. ilk Payları 1/4 2/3
1/6 2/6
2. Eşit Paydalı 3/12 8/12
2/12 4/12
3. avl işlemi 3/17 8/17 2/17
2/17
Bunun bir başka örneği
de "ümmü'l-eramil (dulların anası)" adı verilen meseledir. Bir kimse
ölüp de geride 3 karısı, 2 ninesi, 4 tane ana-bir kız kardeş ve 8 tane baba-bir
kız kardeşi kalmış olsa bu 17 tane bayanın her biri eşit payalır. Bu meseleye
bu şekilde isim verilmesi meselede yer alan dul kadınlar sebebiyledir. Bu
meseleye "dınariyyetü's-suğra (küçük dinariyye)" meselesi de denir;
çünkü bu meselede ölen kimse sanki geriye 17 dinar bırakmış ve 17 mirasçının
her biri l' er dinar almıştır.
12 sayısı yalnızca tek
sayılara avl yoluyla döndürülmektedir; çünkü 12 sayısını avl yaparken bunun
dörtte biri olan 3 sayısına mutlak ihtiyaç vardır. Bu üç sayısına eklenebilecek
olan sayı da 12 sayısının ya üçte ikisi olan 8 sayısı veya üçte biri olan 4
sayısı yahut da yarısı olan 6 sayısıdır. Tek sayı çift sayı ile toplandığında
sonuç daima tek sayı olur, çift sayı olmaz. Paydanın 6 olması durumu bundan
farklıdır; çünkü 6 paydalı miras işlemleri avl yoluyla tek sayıya da çift
sayıya da nakledilebilmektedir; çünkü tek sayı ile tek sayı toplandığında sonuç
çift sayı olmaktadır.
75. Nevevi, 6'nın iki
katı olan 12 paydasının avl yoluyla başka sayılara nakledilmesi konusunu
bitirdikten sonra 12'nin iki katı olan 24 meselesinin avl yoluyla başka
meselelere nakledilmesi konusuna başlamıştır.
Buna göre payda olan 24
sayısı bir defa tek sayıya avl yapılır.
Bu durumda 24'ün sekizde
biri olan 3 sayısı 24'e eklenerek yeni payda 27 olur. Örneğin bir kimse
öldüğünde geride iki kızı, ana-babası ve bir karısı kalmış olsa payda 24'ten
27'ye nakledilir.
[Bunu şöyle
gösterebiliriz:]
Kız (2)
Karı Anne Baba
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
(Sülüsan) (Sümün) (Südüs) (Südüs)
1. ilk Paylan 2/3 1/8
1/6 1/6
2. Eşit Paydalı 16/24 3/24
4/24 4/24
3. Avl işlemi 16/27 3/27
4/27 4/27
Daha önce ceninin mirası
konusunda geçtiği üzere bu meseleye "minberiyye" denir.
Bu üçü [yani 6,12 ve 24
sayıları] dışında herhangi bir avl meselesi yoktur; çünkü asıl paydalar tam ve
eksik olmak üzere iki kısımdır.
Tam olanı avlolan
paydadır ki bu da tam olarak bölünebilen kısımları toplandığında kendisine eşit
veya daha büyük olan sayıdır. Buna göre mesela;
[a] - 6 sayısı tamdır;
çünkü 6 sayısı 6, 3 ve 2'ye bölünebilir. Bu bölümlerden elde edilen sayılar
toplandığında sonuç yine 6 çıkar.
[b] - 12 ve 24
sayılarının bölümleri toplandığı ise sonuç 12 ve 24'ü geçer. Çünkü on iki sayısı
6, 4, 3 ve 2'ye böhünebilir. Bu bölümlerden elde edilen sayılar toplandığında
sonuç
15 olur. 24 sayısı da 8,
6, 4, 3 ve 2'ye bölünebilir. Bu bölümlerden çıkan sayılar toplandığında toplam
33 olur.
Eksik [nakısl olan
sayıya gelince bölümleri toplandığında sonuç, sayının kendisinden daha düşük
çıkıyorsa buna nakıs sayı denilir. 6, 12 ve 24 sayısı dışındaki sayılar bu
şekildedir.
AvI, ashab-ı feraizden
olan kimselerin paylarında söz konusu olur. Zira bu şahıslardan herhangi birine
mirastan vermemek veya yalnızca bir kısmına daha az vermek söz konusu olamaz.
Bu durumda her birinin payında eksiltme yapılarak avl yapılır. Avle ilişkin
meselelerde asabeden olan bir kimsenin bulunması söz konusu olamaz.
BİR SONRAKİ SAYFA İÇİN
AŞAĞIDAKİ LİNK’E TIKLAYIN