Kafir
olsa bile hür ve mükellef kişinin, keza mezhep alimlerin -ce kabul edilen rivayete
göre, serinlik nedeni ile kısıtlılık altında bulunan kişinin yapacağı vasiyet
sahihtir. Delinin, baygının ve çocuğun vasiyette bulunması sahih değildir. Bir
kavle göre mümeyyiz olan çocuğun vasiyette bulunması sahihtir. Hür olamadığı
için kölenin vasiyeti de sahih değildir. Zayıf kavle göre ise, köle vasiyette
bulunur da sonra azad edilir ve ölürse vasiyeti sahihtir.
Genel bir
cihet için herkesin faydalanacağı şekilde yapılan vasiyet sahihtir. Ancak bu vasiyetin
günaha sebep olmaması şarttır. Meselâ; kilise imarı için yapılan vasiyet sahih
değildir. Bir şahıs adına vasiyet yapılan vasiyette, o şahsın mülk edinebilecek
durumda olması şarttır.
Anne
rahmindeki cenin için yapılan vasiyet sahih olup, ceninin sağ olarak doğar ve
vasiyetin yapıldığı tarihte mevcut olduğu bilinirse yerine getirilir. Ceninin
ana rahmindeki mevcudiyeti, vasiyet tarihinden itibaren altı aylık süre
geçmeden doğması ile bilinir. Cenin altı aylık veya daha fazla bir süre
geçtikten sonra dünyaya gelir ve kadının kocası veya efendisi sağ ise, vasiyeti
hak etmiş olmaz. Kadının kocası ölmüş ve dört yıl veya daha fazla bir süre
zarfında doğmuşsa, yine vasiyeti hak etmiş olmaz. Cenin dört yıldan az bir
sürede dünyaya gelirse en zahir kavle göre vasiyeti hak etmiş olur.
Bir köle
için vasiyet yapılır da vasi vefat edinceye kadar köleliği devam ederse, bu
vasiyet efendisi için geçerli olur. Vasinin vefatından önce efendi köleyi azad
ederse, vasiyet edilen mal kölenin olur. Vasinin ölümünden sonra azad eder de
köle temliki kabul ederse, vasiyet temlik edildiği şeye göre yerine getirilir.
Vasiyet, vasinin vefatından sonra kabul edilir dediğimiz takdirde mal
efendisinin, vasiyet kabul ile temlik edilir dediğimiz takdirde, mal kölenin
olur.
Hayvanın
kabul etmesini kastederek, mutlak şekilde hayvanlar için vasiyette bulunmak
geçersizdir. Hayvanın yemini temin maksadı ile yapılan vasiyet ise nakledilen
görüşlere göre sahihtir.
Belli bir
caminin imarı için yapılan vasiyet sahihtir. Keza herhangi bir camiyi
belirtmeksizin camiler için yapılan vasiyet de en sahih kavle göre sahihtir.
Camiler için mutlak şekilde yapılan vasiyet, caminin imarı ve maslahatı için
sarf edilir.
Zımmi
için yapılan vasiyet sahihtir. Keza en sahih kavle göre harbi ve mürted için
vasiyette bulunmak sahihtir. En zahir kavle göre katil için yapılan vasiyet de
sahihtir.
Diğer
mirasçıların razı olması halinde en zahir kavle göre, bir mirasçı için
vasiyette bulunmak caizdir. Vasi hayatta ise mirasçıların yapılan vasiyeti
reddetmelerine veya caiz görmelerine itibar edilmez. Kendisine vasiyette
bulunanın mirasçılığı, vasinin vefat ettiği günden itibaren geçerlidir. Her bir
mirasçı için hissesi mik-tarınca yapılan vasiyet geçersizdir. Zira herkesin
hissesi bellidir.
Mirasçıya
hissesi miktarmca bir aynı vasiyette bulunmak sahihtir. Ancak en sahih kavle
göre, diğer mirasçıların izin vermeleri lazımdır. Ana rahmindeki cenini
başkasına vermek üzere vasiyette bulunmak da sahihtir. Yalnız çocuğun sağ
olarak doğması şarttır. Ayrıca vasiyet tarihinde rahimde mevcut olduğunun
bilinmesi de şarttır.
Menfaati
vasiyet etmek de caizdir. Keza bahçenin meyvelerini veya hayvanın bu sene
doğacak yavrusunu vasiyet etmek, en sahih kavle göre caizdir.
İki
köleden birini veya eğitilmiş köpek, hayvan gübresi veya sirke maksadı ile
yapılan içki gibi yararlanılması mubah olan necis bir şeyi vasiyet etmek
sahihtir. Bir kimse köpeklerinden birini vasiyet ederse, onlardan bir tanesi
verilir. Şayet köpekleri yoksa yaptığı vasiyet geçersizdir. Malı ve köpekleri
olan bir kimse, köpeklerinin tümünü veya birkaçını vasiyet ederse, en sahih
kavle göre vasiyeti yerine getirilir. Her ne kadar köpekler çok ve mal az ise
de hüküm böyledir.
Bir kimse
kendisine ait olan iki defi vasiyet ederse, vasiyeti haram oyunda kullanılan
def için değil, savaş ile hacıların gidişini ilân için kullanılan helal def
için geçerlidir. Şayet haram olan oyunda kullanılan defi vasiyet ederse
vasiyeti geçersizdir.
B. MALIN ÜÇTE BİRİNDEN FAZLASINI VASİYET ETMEK